________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨]
[શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ વર્ષ ૧ અંક-૨, ૧૬ જાન્યુ. ૨૦૦૧
કી
લેખક : નરોતમદાસ અમુલખરાય કપાસી (એડવોકેટ-મુંબઈ) નથી સમજાતું કે કાળ એ શી વસ્તુ છે. | દ્રવ્ય સર્વ શાશ્વત છે. કાળ પણ શાશ્વત નથી સમજાતું કે એનું સ્વરૂપ શું છે. નથી | છે. “કાળ' ક્યારે ઉત્પન્ન થયો, જ્યારે વિનાશ સમજાતું કે એ જીવન ઉપર અસર કરે છે કે | પામશે, ક્યારે તે નહોતો, ક્યારે તે નહિ હોય, નહિ....કાળ છે તે સમજાય છે. તે અદેશ્ય છે. એ પ્રશ્નો બાલિશ ભાસે છે. તે અપેક્ષાએ એમ પણ સમજાય છે. અદશ્ય વાયુનો | ‘કાળ' સદાકાળ હતો અને સદાકાળ રહેશે. સ્પર્શેન્દ્રિય દ્વારા અનુભવ થાય છે પરંતુ અદશ્ય, તેથી તે શાશ્વત છે. શાશ્વત કાળ “મહાકાળ' કાળનો એક પણ ઇન્દ્રિય દ્વારા અનુભવ થતો | તરીકે ઓળખાય છે. નથી.
કાળ અન્ય વસ્તુમાં પરિવર્તન લાવે છે. સમય વીત્યે નવીન વસ્તુ જીર્ણ બને છે, | સાથે એના સ્વ-સ્વરૂપમાં પણ પરિવર્તન લાવે સડી જાય છે, નાશ પામે છે. સમય વીત્યે | છે. દ્રવ્ય માત્ર પરિવર્તનશીલ છે. તેમ કાળ બીજમાંથી અંકુર પ્રગટે છે. સમય વીત્યે ! પણ પરિવર્તનશીલ છે. એ પરિવર્તનશીલ કાળ બીજમાંથી ફળ પ્રાપ્ત થાય છે. સમય વીત્યે વ્યવહાર–કાળ તરીકે ઓળખાય છે. અલ્પમાં વસ્તુના સ્વરૂપમાં પરિવર્તન થાય છે. સમય અલ્પ કાળ કે જેના બે વિભાગ ન થઈ શકે તેને વીત્યે નેહીની સ્મૃતિ અલ્પ બને છે. સમય. “સમય” કહેવાય છે. આંખના એક પલકારામાં વીત્યે યોગ્ય પ્રક્રિયા દ્વારા દૂધમાંથી દહીં બને | અગણિત સમય વીતી જાય છે. જે પ્રકાશ એક છે, માખણ બને છે, ધૃત બને છે, સમય વીત્યે ક્ષણમાં હજારો યોજન ગતિ કરે છે, તે પ્રકાશને બાલક યુવક બને છે, વૃદ્ધ બને છે અને વિલીન
એક મીલીમીટર પસાર કરતાં કેટલો સમય થાય છે. સમય વીત્યે આજ ગઈકાલ બને છે.
વ્યતીત થાય તે ગણિત દ્વારા નિર્ણાત થઈ શકે.
પૂર્ણ ગતિથી ફરતો એક વીજ પંખો એક ક્ષણમાં ચિંતનમાં અને ભાષા પ્રયોગમાં સમયનો
કેટલું પરિભ્રમણ કરે એ ગણિત દ્વારા નિર્ણાત ઉપયોગ કરવો જ પડે છે.
થઈ શકે. વૃક્ષના હજારો પત્રો એકત્ર કરીને પરિણામે “સમય” જેવું “કંઈક' છે એ તેના ઉપર તલવાર ચલાવવામાં આવે તો માન્યા વિના છૂટકો નથી થતો. તે “કંઈક'ના, કેટલો સમય વીતે એ ગણિતનો પ્રશ્ન છે. રૂપ રંગ છે કે નહિ એ અલ્પ મતિ માનવ સમજી
સમય, આવલિકા, ક્ષણ, ઘડી, મુહૂર્ત, શકતો નથી.
દિન, રાત્રિ, માસ, વર્ષ, યુગ વિગેરે વ્યવહાર જૈનદર્શન “કાળ' એક દ્રવ્ય છે એમ | કાળના વિભાગો છે. પૂર્વ, પલ્યોપમ, જણાવીને તેને સ્વીકૃતિ આપે છે.
સાગરોપમ વિગેરે પણ વ્યવહાર કાળના જ રૂપ
For Private And Personal Use Only
