Atmanand Prakash Pustak 087 Ank 03

Author(s): Kantilal J Doshi, Prafulla R Vora
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 7

નિવૃત્ત) રાખે તે એ સતત જ્ઞાનાત્રરણીય કને ક્ષય કરે છે અને ક્ષણ ક્ષણમાં વૈરાગ્ય પ્રાપ્ત કરે છે. ’’
ܪ
એકાગ્રતાની આધારશિલા
મહત્ત્વની વાત એ છે કે સ્વાધ્યાયના સમયે
મન, વચન અને કાયા – ત્રણેય એમાં કેન્દ્રિત હાવા જોઇએ. મન કોઇ ખીજી જગ્યાએ ઘૂમતું હાય. વાણીથી માત્ર પાઠનું ઉચ્ચારણ જ થતુ હેાય અને શરીર અન્ય કોઈ કાર્ય માં પ્રવ્રુત્ત હાય આંખા કાઇ દૃશ્ય જોતી હાય, કાન કોઈ સગી ના સુર સાંમળતા હાય, હાથ કોઈ જુદી જ ચેષ્ટા કરતા હાયતા આ રીતે કરવામાં આવેલા સ્વાધ્યાય કેવળ વાણીવિલાસ જ બનશે. માત્ર મુખપઠ કરવાથી સ્વાધ્યાયના હૅતુ સિદ્ધ થતા નથી. ઉચ્ચારણની સાથેાસાથ મનને એના અર્થમાં પરાવી દેવુ' જોઇએ. શરીરને એકાગ્ર કરવુ' જોઇએ તા જ સ્વાધ્યાયના યાગ્ય લાભ મળે
જ
આજ-કાલ ઘણા માણસે મનની એકાગ્રતા કઈ રીતે સાધવી તેના ઉપાય પૂછે છે મારી દૃષ્ટિએ તે। મનની એકામતા માટે કાઈ સશ્રેષ્ઠ ઉપાય હાય તા તે શ્રેષ્ઠ ગ્રંથ, ઉત્તમ સાહિત્ય કે ૫ વત્ર શાસ્ત્રને સ્વાધ્યાય છે. મનની બહિર્મુખી વૃત્તિને અતમુ ખ બનાવે છે. સ્વાધ્યાય મનને આત્મા સાથે સાંધી આપે છે. કેટલાંક લેાકે મનની એકાગ્રતા માટે માળા અથવા આનુપૂર્વી ના આશરો લે છે. અલ્પ શિક્ષિત, વિકલાંગ, અ ધ કે અશકત વ્યક્તિઓ માટે આ સાધનાના ઉપયેગ ખાટા નથી, પરંતુ જેટલી તન્મયતા અને રસિકના સ્વધ્યાયથી સાંપડશે તેટલી માળા કે આનુપૂર્વી થી સાંપડશે નહિ. આથી જેએ ભણેલા છે તેમને માટે તા સ્વાધ્યાય એ જ ઉત્તમ સાધન છે.
માત્ર જૈન શાસ્ત્રા જ નહીં, બલ્કે વેદો, ઉપ નિષદો, ચે.ગદર્શન વગેરેમાં પશુ સ્વાધ્યાયના મહિમા વર્ણવવામાં આવ્યો છે. ચેગદર્શન ’” માં
જાન્યુારી ૯૦
સ્વાધ્યાયને એક નિયમરૂપે વખત માં આવ્યો છે. એમાં સ્વાધ્યાયનું ફળ દેશોવતાં કહ્યુ છે,
"स्वाध्यायादीष्टदेवता सम्प्रयोग " “ સ્વાધ્યાયથી ઇષ્ટ દેવતાના સયોગ થાય છે ' સ્વાધ્યાયના સુફળને પૂર્ણ રૂપે પ્રાપ્ત કરવા
માટે
ત્રણ બાબતા મહત્ત્વની છે. (૧) સ્વાધ્યાય કરતી વખતે આપણુ' ધ્યાન શાસ્ત્રના શબ્દો ને તેના અર્થો પર કેન્દ્રિત હેવુ જોઈએ. (૨) સ્વા માય પ્રતિદિન નિયમિત થવા જોઇએ. (૩) બ્રહ્મ. ચઢતા (ગૃહસ્થને માટે શીલપાલનમાં હતા) હાવી જોઇએ
આ ત્રણય બાબતેા લક્ષમાં રાખીને સ્વાધ્યાય કરવામાં આવે તે કેવું સફળ સાંપડે તેને ખ્યાલ મહારાજા કુમારપાળના જીવનમાં મળી રહે છે,
સ્વાધ્યાયનુ સુફળ
આચાર્ય હેમચન્દ્રની પ્રેરણાથી મહારાન્ત કુમાર પાળ શૈવધર્મી હાવા છતાં જૈન ધર્માંનાં તાનુ પાલન કરતાં હતા એમણે નિયમ કર્યાં હતા કે, “ હું રાજ ‘ યાગશાસ્ત્ર ’અને ‘વીરાગ સ્તોત્ર’ ના સ્વાધ્યાય કર્યા પછી જ અન્ન-જળ લઇશ. ’
રાજ ‘યેગશાસ્ત્ર 'ના સ્વાધ્યાયને કારણે મહારાજા કુમારપાળ સાધુ-સાધ્વી અને શ્રાવક શ્રાવિકાએના ધર્મો તથા આચારને જાણકાર બની ગયે વીતરાગ સ્તોત્ર’ના રાજના સ્વાધ્યાયને કારણે એને વીતરાગ દેવના સાચા સ્વરૂપનું જ્ઞાન થયું. આ રીતે સ્વાધ્યાયને કારણે મહારાન્ત કુમારપાળની શ્રાવકધમ પર દૃઢ નિષ્ઠા થઇ એ પછી એગ્ શ્રાવકના બાર ત્રત અંગીકાર કર્યો.
રાજ સ્વાધ્યાય કરવાનુ પરિણામ એ આવ્યુ કે મહારાજા કુમારપાળે શ્રાવકના ચેાથા વ્રત બ્રહ્મચ અણુવ્રત વિશે એવી પ્રતિજ્ઞા કરી, મારી જે પત્ની છે તે સિવાયની બીજી બધી
“ આજે
[૪૧