Atmanand Prakash Pustak 087 Ank 03

Author(s): Kantilal J Doshi, Prafulla R Vora
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 9

મૂર્છા પરિગ્રહ
એક ******
શ્રીમદ્ હેમચ'દ્રાચાર્યે પરિગ્રહ સબધમાં યાગશાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે: દુ:ખના કારણભૂત અસંતેષ, અવિશ્વાસ અને હિંસાને મૂર્છાનુ –પરિગ્રહનુ ફળ સમજીને પરિગ્રહના નિયમ કરવા.
પરિગ્રહનુ
તત્ત્વાર્થં સૂત્રમાં શ્રી ઉમાસ્વાતિ સ્વરૂપ સમજાવતાં કહ્યું છે કે : મૂf fuz: મૂર્છા એટલે આસક્તિ. નાની, મેટી, જડ, ચેતન, ખાદ્ય કે આંતરિક ગમે તે વસ્તુ હા–અને કદાચ ન પણ હા છતાં તેમાં બંધાઇ જવું એટલે તેની પાછળની તાણમાં વિવેકને ગુમાવી બેસવા, એજ
પરિષઢુ છે.
માનવીના વિકામમાં મહત્ત્વની વસ્તુ તેનું મન છે. એટલે એનાં મનની આસક્તિ-અનાસક્તિ તેમજ ભાવનાના જે મૂલ્ય છે તેટલા મૂલ્ય બહારની એની દેખાવષ્ટિના નથી, સાધુએ વસ્ત્ર પાત્ર, ક’બળ, અને રોહરણ રાખે છે. તે સયમ અને લજ્જાના નિવારણ અર્થે જ હાય છે, અને આવા કારણસર રાખેલી વસ્તુને શાસ્ત્રમાં પરિગ્રહ ન કહેતાં માત્ર આશક્તિ-મમતાને જ પરિગ્રહુ કહેલ છે.
“ ભગવાન ! જ્ઞાન મા ભવ સુધી જ સીમિત રહે છે કે પરભવ સુધી જાય છે
""
ભગવાન મહાવીરે કહ્યું, “ગૌતમ! જ્ઞાન આ ભત્રમાં પણ રહે છે. પરમત્રમાં પણ જાય છે આમ અને ભવમાં સાથે રહે છે.”
પ્રત્યેક સાધુ-સારી માટે સ્વાધ્યાય કરવા પરમ આવશ્યક છે અને ગૃહસ્થને માટે પણ તે જરૂરી છે. જે વ્યક્તિ સ્વાધ્યાય કરતી નથી એને જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ સ્વરૂપે એવુ ફળ મળે છે. આથી મુક્ત મનથી સ્વાધ્યાય કરવા જોઇએ.
જાન્યુઆરી-૯૦
લેખક : સ્વ. મનસુખલાલ તા, મહેતા
***
ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રમાં સ્પષ્ટ રીતે કહ્યું છે કે કામ ભાગના પદાથે પોતે તે સમતા કે વિકાર શુ` ઉપજાવતા નથી, પણ રાગ અને દ્વેષથી ભરેલા જીવાત્મા જ તેમાં આસક્ત બની મેાહથી તે વિષ ચક્રમાં કારને પામે છે. ક્રોધ, માન, માયા, લેબ, જુગુપ્સા, અરતિ, રતિ, હાસ્ય, ભય, શાક, પુરુષ વેદના ઉદય, સ્ત્રીવેદના ઉદય, નપુસકવેદના ઉદ્દય, વિ. ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારના ભાવા માડુ-મૂર્છાના કારણે જ ઉત્પન્ન થાય છે. ભાવ એ મનના વિષય છે, મનેાજ્ઞ ભાવ રાગના હેતુભૂત અને અમનેજ્ઞ ભાષ દ્વેષના હેતુભૂત છે. જે તે મન્નેમાં સમભાવ રાખી શકે છે તે જ વીતરાગી છે.
न रम्य
મહર્ષિ ભર્તુ રિએ કહ્યું છે કે : नारम्य प्रकृतिगुणता वस्तु किमपि अर्थात् જગતમાં કાઇ પણ વસ્તુ એવી નથી, કે જે પાતાના સ્ત્રસાવે જ સારીયા ખરાબ હ્રાય, સારી યા ખરાબ તા ત અને છે. તેના કેવા ઉપયોગ થાય છે વસ્તુ
તેથી, એટલે વસ્તુ કે પદાર્થો કોઇ વ્યકિત પાસે હૅાય તો માત્ર તેથી જ તે વ્યકિત પરિગ્રહી છે એમ કહેવુ` ભૂલ ભરેલુ' છે; તેમ કાઈ વ્યકિત પાસે કાંઈ જ ન હાય તેથી જ માત્ર તે અપરિગ્રહી છે એમ પણ એકાન્ત કહી શકાય નહિ, કારણુ કે કોઈ પણ વસ્તુ સ્થૂલ રૂપમાં ન હોવા છતાં તેના મનમાં વસ્તુ પ્રત્યે મૂર્છા રાગ બેઠેલાં હોય શકે છે.
મધુ પ્રમેહના દર્દીઓ ખારાકમાં સાકર-ગાળના ઉપયેગ કરતા નથી, પણ તેમ છતાં સ્વાદ અથૅ સેકરીન જેવી વસ્તુના ઉપયેાય કરે છે; આમાં સાકર-ગાળના ત્યાગ સ્થૂલષ્ટિએ હાવા છતાં સ્વાદ પ્રત્યેની મૂર્છા તેા પડેલી જ છે. આવી જ રીતે
[૪૩