Atmanand Prakash Pustak 086 Ank 05

Author(s): Kantilal J Doshi, Prafulla R Vora
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 6

“હે ઉપાયમૂઢ, હે ભગવાન, હે આત્મન, પ્રભાવ ગાય છે. “અગવ્યવચ્છેદિકાઢાત્રિશિકા પરમેશ્વરથી જુદા જુદા ભાવે માટે શા માટે શ્રમ અને “અન્યગવ્યવચ્છેદકાચિંશિકા નામની બે કર્યા કરે છે? જે તે આત્માને શેડે પ્રસન્ન કરે દ્રાવિંશિકા લખી છે તે સિદ્ધસેન દિવાકરની એવી તે સંપત્તિઓ શી વિસાતમાં છે? તારા પરમ કૃતિઓની રચનાની શૈલીએ લખી છે. ૩ર કલેકની તેજની અંદર જ વિશાળ સામ્રાજ્ય વ્યાપી રહેલું આ રચનાઓમાં બંનેમાં ૭૧ કલેક ઉપજાતિ
છંદમાં અને છેલ્લે લેક શિખરિણી છંદમાં છે. જૈન તત્ત્વજ્ઞાન અને જૈન આચારને દર્શાવતે આ બંનેમાં ભગવાન મહાવીરની સ્તુતિ આપવામાં ગશાસ્ત્ર” ગ્રંથ રાજા કુમારપાળને ખૂબ ગમી આવી છે. આનું સ્તુતિની દૃષ્ટિએ જેટલું મહત્ત્વ છે ગયા હતા. પોતાના જીવનના અંતકાળ સુધી એમણે તેથી વિશેષ મહત્વ એમના કાવ્યત્વ માટે છે. આ બંને એ નિયમ રાખ્યાનું કહેવાય છે કે સવારે બત્રીસીઓ તત્ત્વજ્ઞાનથી ગભિત છે અને તેમાં જુદા યોગશાસ્ત્ર' ગ્રંથને પાઠ-સ્વાધ્યાય કર્યા પછી જ જુદા દર્શનની ઝીણવટભરી સમીક્ષા હોવાથી દિનચર્યાનો આરંભ કરતા.
બુદ્ધિવાદીઓને તે વિશેષ ગમે છે. તેનું રચના
કૌશલ અને ભાષાલાલિત્ય પણ ધ્યાન ખેંચે છે. પતંજલિના “ગસૂત્ર” અને હેમચન્દ્રાચાર્યના “અગવ્યવચ્છેદિકા દ્રાવિંશિકામાં એમણે જેનદર્શનની ગશાસ્ત્રમાં વિષય, વિચાર અને આલેખનની
વિગતપૂણ અને વિશેષતાભરી મહત્તા દર્શાવી છે. ભિન્નતા હોવા છતાં એ બંનેનું સામ્ય તુલનાત્મક
એમણે કહ્યું છે કે વીતરાગથી ચઢિયાતુ કે દર્શન અભ્યાસનો વિષય બની રહ્યો છે.
નથી અને અનેકાન્ત વિના બીજે કઈ શ્રેષ્ઠ ન્યાય હેમચન્દ્રાચાર્ય પાસેથી સ્તોત્ર પ્રકારની કેટલીક માર્ગ નથી. આ સ્તોત્રમાં અન્ય મતવાદીઓના રચનાઓ મળે છે. કેટલાંક સ્તંત્ર ભક્તિથી આદ્ર શાસ્ત્રને સદોષ ઠરાવીને તેજવી વાણીમાં જિનછે કે કેટલાંક તર્કયુક્ત પ્રૌઢિથી લખાયેલા નારિ. શાસનની મહત્તા દર્શાવી છે. આ સ્તોત્રના અંતે કેલપાક સમા સ્તોત્ર છે. હેમચન્દ્રાચાર્યની સ્તુત્ર. એમની સમદર્શિતા વ્યક્ત કરે છે અને જિનરચનામાં લાગણને ઉદ્રક જ નથી, બલ્ક ઉત્કટ શાસન જ પ્રામાણિક હોઈને તેનું ગૌરવ દર્શાવે છે. લાગણી સાથે જ્ઞાનીને છાજતે સંયમ સુમિશ્રિત આમાં સરળ અને મધુર શબ્દોમાં ભગવાન મહાવીર થયેલ છે. આમાં એમની દઢ શ્રદ્ધા પણ પ્રતીત પ્રત્યેની ભક્તિ અને જિનશાસનની ગુણઆરાધના થાય છે. એમને એમની આ શ્રદ્ધા તત્વજ્ઞાનની કરવામાં આવી છે. ઊંડી સમજ અને અધ્યાત્મ અનુભવથી રસાયેલી છે અને આથી તેઓ “અગત્યવચ્છેદિકાદ્વત્રિશિકા
“અન્યવેગવ્યવ છેદઢાત્રિશિકામાં ભગવાન મહામાં કહે છે :
વીરના અતિશય વર્ણવીને પછી ન્યાય, વૈશેષિક,
મીમાંસા, વેદાન્ત, સાંખ્ય, બૌદ્ધ અને ચાર્વાક એ “હે વીર, કેવળ શ્રદ્ધાથી તારા પ્રત્યે પક્ષપાત અન્ય દશનોની સમીક્ષા કર્યા પછી જેનદર્શનના નથી કે કેવળ દ્વેષને લીધે પરસંપ્રદાયી પ્રત્યે સ્યાદવાદની મહત્તા દર્શાવી છે. આ કૃતિ ઉપર અરૂચિ નથી, યોગ્ય રીતે આત્મત્વની પરીક્ષા કર્યા ૧૪મી સદીમાં મહિલષણે “સ્વાદુવાદમાંજરી' નામે પછી જ સર્વશક્તિમાન એવા તમારે આશ્રય ટીકા લખી જે આ સ્તોત્રની દાર્શનિક પ્રૌઢિને લીધે છે.''
સચેટ રીતે બતાવી આપે છે. જેનસિદ્ધાંતના આમ ઊંડા મનન અને તર્કની કસોટીએ એમણે અભ્યાસીઓ માટે આ સ્યાદ્વાદમંજરી'નું અનન્ય જિનદર્શનની પરીક્ષા કરી છે અને પછી જ એનો મહત્ત્વ છે. ૭૨ ]
[ આમાનંદ પ્રકાશ