Atmanand Prakash Pustak 086 Ank 05

Author(s): Kantilal J Doshi, Prafulla R Vora
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 7

આ બંને દ્રાવિંશિકા કરતાં “વીતરાગસ્તોત્રીને અગાઉનાં ત્રણ સ્તોત્ર જેવી પ્રૌઢિ ધરાવતું નથી. પ્રકાર જુદો છે. વીતરાગસ્તોત્ર'માં ભક્તિભાવથી અને છેલ્લે કલેક આર્યા છંદમાં લખાયેલો છે. ઉછળતું હદય પ્રગટ થાય છે. વીસ વિભાગમાં હરિભદ્રસૂરિએ મહાદેવાષ્ટક લખ્યું હતું એ જ વહેંચાયેલા વીતરાગસ્તેત્રના દરેક વિભાગને પ્રણાલીને અનુસરીને હેમચંદ્રાચાર્ય આ જ સ્તોત્ર પ્રકાશ” એવું નામ આપવામાં આવ્યું છે અને લખ્યું હોય એ સંભવિત છે. મહાદેવનું સ્વરૂપ એના વિસ પ્રકાશમાં કુલ ૧૮૮ લેક છે. આમાં કેવું હોવું જોઈએ તે વિવિધ લક્ષણો વડે દર્શાવ્યું ક્યાંક કયાંક હેમચંદ્રાચાર્યની દાર્શનિક પ્રતિભા છે. સિદ્ધરાજ હેમચંદ્રાચાર્ય સોમનાથના મંદિરમાં પ્રગટે છે, પણ મુખ્યત્વે તે એમાં ભક્તહૃદય જ ગયા હતા ત્યારે આને છેવટને લેક સોમનાથની પ્રગટ થાય છે. આ તેત્રની રચના કુમારપાળ પૂજા વખતે કહ્યો હતો તેમ પ્રબંધકારનું માનવું રાજા માટે કરી હતી. “વીતરાગસ્તોત્ર' ભક્તિનું એક છે. આ લેક છે : મધુર કાવ્ય બની ગયું છે. ભક્તિની સાથે જૈનદશીન પણ તેમાં અનુસૂત છે. એમની સમન્વયાત્મક
મા નાકુરજનના નારા અને વ્યાપક દષ્ટિને પરિચય પણ થાય છે. આમાં
क्षयमुपागता यस्य । રસ, આનંદ અને આર્જવ છે. એક રળેિ તેઓ ब्रह्मा वा विष्णुर्वा, हरो जिनो वा नमस्तस्मै ॥ કહે છે :
જન્મરૂપી બીજના અંકુરને જન્મ આપનારા હે નાથ, સદાય મારા નેત્રે આપના મુખના રાગાદિ જેના ક્ષય પામ્યા છે તે બ્રહ્મા, વિષ્ણુ, દર્શનથી પ્રાપ્ત થતા સુખની લાલસાવાળા થાય, શિવ કે જિન તેને નમસ્કાર હ!”૨૯ મારા બે હાથ તમારી ઉપાસના કરનારા અને મારા . આ ઉપરાંત ૩૫ લેકનું “સકલાત્ સ્તોત્રમ કાન સદાય તમારા ગુણને સાંભળનારા થાવ !” મળે છે. જેમાં મુખ્યત્વે તીર્થકરોની સ્તુતિ છે.
કુંઠિત હોય તેય પણ, તારા ગુણને ગ્રહણ આ બધી કૃતિઓ ઉપરાંત “અનામસમુચ્ચય, કરવા પ્રત્યે જે મારી આ વાણી ઉત્કંઠિત થાય તે “અહ નીતિ’ જેવી કેટલીક સંદિગ્ધ કૃતિઓ હેમતે વાણું ખરેખર શુભ હજે ! બીજા પ્રકારની ચન્દ્રાચાર્યને નામે ચડેલી મળે છે તેમજ “અનેવાણીને શો ઉપગ છે!
કાર્યશેષ”, “પ્રમાણશાસ્ત્ર', “શેષસંગ્રહનામમાલા”,
| “સપ્તસંધાન મહાકાવ્ય જેવી કળિકાળસર્વની હું આપને ભૂત્ય છું. દાસ છું; કિંકર છું;
રચેલી ગણતી અનુપલબ્ધ કૃતિઓ કઈ સંશોધકની સારું” એમ કહીને હે નાથ, તું મારો સ્વીકાર કર! આનાથી વધારે હું કહેતે નથી ! ”૨૮ રાહ જોઈને બેઠી છે. આ સમયે પં. બેચરદાસજીના
આ વચને યાદ આવે છે ? આ આખુય સ્તોત્ર અનુટુપ છંદમાં વહે છે
એમણે રચેલા કેટલાક અપૂર્વ ગ્રથો તે અને ભક્તિને એક મધુર અનુભવ કરાવે છે. આથી
આજે મળતા પણ નથી એ આજના ગુજરાતીને જ સ્તોત્ર સાહિત્યમાં આ હૃદયસ્પર્શી સ્તોત્ર
શરમાવનારું નથી? જે મહાપુરુષે અનેક ગ્રંથો ઊંચું સ્થાન ધરાવે છે.
લખી ગુજરાતની, ગુજરાતના રાજાની અને વિદ્યાની જે મહાદેવ વિરક્તિવાળા હોય, વીતરાગ હેય પ્રતિષ્ઠા વધારી તેમના ગ્રંથને જતનથી જાળવી– તે તે અમારે મન જિન જ છે એવા ભાવ સાથે સાચવી–સંભાળી રાખવા જેટલું પણ સામર્થ્ય કલિકાલસર્વજ્ઞ હેમચંદ્રાચાર્યનું અનુટુપ અને આજના આ બેકદર ગુજરાતીએ ખાઈ નાખ્યું છે, આર્યા છંદમાં લખાયેલું ૪૪ કનું આ સ્તોત્ર એટલું જ નહિ પણ આ જૈનનામધારી-જેઓ માર્ચ-૮૯]
[૭૩