Atmanand Prakash Pustak 086 Ank 02

Author(s): Kantilal J Doshi, Prafulla R Vora
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 8

પ્રજાકીય અસ્મિતાનો ઉત્પર્ક સાધ્યો હતો. કોઈ પદ અપ્રતિ સર્જક અને સગા હા ચિત્રી પ્રતિભા કે મોભાની પરવા કર્યા વગર ગુર્જર સંસ્કૃતિના વિના આટલું વિપુલ અને સત્વશીલ સાહિત્ય એક પાયામાં શ્રી અને સરસ્વતીની સ્થાપના કરી બતાવવ વ્યકિતના જીવનકાળ દરમિયાન સજાવું લગભગ મથત અક્ષરપુરુષાર્થ તેણે જિંદગીભર અવિરત અશકય છે. વિદ્યાભ્યાસ, વિચારોની વિશદતા જાળસાધ્યો હતો. ગુર્જર દેશના રાજા અને પ્રજા ઉભ– વીને વિષયની સચોટ અને સાંગોપાંગ ચર્ચા થાય યના સંસ્કાર નિર્માતા, નિસ્પૃહી સાધુ, સાધમી” તેવી ઓજસ્વી આલેખનરીતિનું આયોજન એમણે કુશળ રાજનીતિજ્ઞ અને ગહન અધ્યાત્મયોગના કરેલી ગ્રંથરચનામાં સામાન્યતયા જોવા મળે છે. ઊર્ધ્વગામી યાત્રિક પણ હતા. પ્રશ્ન એ થાય કે કયે સંસ્કૃત ઉપરાંત પ્રાકૃત, અપભ્રંશ અને દેશ્ય સમયે એમણે જીવનમાં કયુ કાર્ય કર્યું હશે. સાધુ- ભાષાના વાડુમયમાં પણ એમની લેખિનીએ સહજ તાના આચારે સાચવીને કઈ રીતે જાહેરજીવનની વિહાર કરેલો છે. એમનું પ્રાકૃત વ્યાકરણ તે સમગ્ર આટલી બધી પ્રેરક પ્રવૃત્તિ કરી હશે ? અશોકના ભારતીય વાહૂયમાં એ વિષયની અપૂર્વ અને શિલાલેખમાં કરાયેલ અહિંસાની ભાવનાનો છોડ અનન્ય ગ્રંથ તરીકે આદર પામ્યું છે. તેમણે એમાં એમણે કઈ રીતે ગુર્જરભૂમિમાં વાવીને ઉગાડયા બધા પ્રકારની પ્રાકૃતને લગતું વ્યાકરણ આપ્યું. હશે ? આટલાં વિભિન્ન ક્ષેત્રમાં સાતેક દાયકા તેમણે સ્વરચિત કૃતિઓ પર વિસ્તૃત પજ્ઞ ટીકા જેટલા દીર્ધકાળ સુધી એમના જેવું ભગીરથ અને લખી છે. લુપ્ત થયેલા સાહિત્યમાંથી અનેક અવ. ચિરંજીવ કાર્ય કરનાર અન્ય કેઈ વિભૂતિ મધ્ય- તરણે ટાંકીને એમણે લોકસાહિત્યની હૃદયસ્પશિકાલીન ગુજરાતના ઇતિહાસમાં મળવી મુશ્કેલ છે. તાન સર્વપ્રથમ સંકેત આપે. અનુગામીઓને બહુમુખી પ્રતિભાવાળા તેમના આ વિરાટ વ્યકિત્વને માટે ગહન વિષયને સુગમ રીતે આજનબદ્ધ કારણે ગુજરાતના સાંસ્કૃતિક ઇતિહાસના આ સુવર્ણ પદ્ધતિએ આલેખવાને આદર્શ તેમણે પૂરો પાડયો યુગને “હમયુગ” ગણવામાં આવે છે. ગુજર- એમ કહી શકાય. તેમની આ ખાસિયત વિશદ સંસ્કૃતિના બે મુખ્ય પાયા અહિંસા અને અનેકાંત ભાષા, પ્રાસાદિક શૈલી અને વિષયનો સર્વગ્રાહી સિદ્ધાન્તને હેમચંદ્રાચાર્ય દમૂલ કરી આપે છે. પરિચય આપતા મીમાંસાગ્રામાં ખાસ ધ્યાન ખેંચે અર્વાચીન કાળમાં ગાંધીજીએ તેને જીવનનાં છે. “સિદ્ધહેમ શબ્દાનુશાશન’, ‘દ્વયાશ્રય મહાકાવ્ય તમામ ક્ષેત્રોમાં પ્રયોગ કરી બતાવ્યો તે જોતા કે “ત્રિષષ્ઠિશલાકા પુરુષચરિત” જેવા વિશાળકાય હેજચંદ્રાચાર્યના જીવનકાર્યનું સાતત્ય ગાંધીજીમાં ગ્રંથો તે એમના પ્રતિભારથંભ જેવા છે. પણ દેખાય.
અન્ય વ્યવછેદ દ્વાત્રિશિકા” જેવા બત્રીસ લેક હેમચંદ્રાચાર્યના સાહિત્યમાંનું વિષયવૈવિધ્ય ના નાના સ્તુતિકાવ્યમાં પણ એમની પ્રતિભાના આશ્ચર્યકારક લાગે છે. કાવ્ય, ન્યાય, કેશ, યોગ, લિગોનો સ્પર્શ થયા વિના રહેતું નથી. છંદ અલંકાર, ઇતિહાસ, પુરાણ અને વ્યાકરણ-એમ ગુજરાતની ભૂખીસૂકી ભૂમિ પર હેર:ચંદ્રાચાર્ય અનેક વિષય પર એમણે શાસ્ત્રીય પાંડિત્યપૂર્ણ આમ સરસ્વતીને ધોધ વહેવડાવ્યું અને ભવિષ્યમાં ગ્રંથની રચના કરી છે. આ ગ્રંથમાંથી એ પણ ઉઘડનારી ગુજરાતી ભાષાનાં બીજને તત્કાલીન
ખ્યાલ આવે છે કે તેઓ મંત્ર, તંત્ર, શિલ્પ, વૈદક બોલાતી ભાષાના જલસિંચન સાથે જ્ઞાન વિદ્વત્તા, યંત્ર અને જતિષ, યુદ્ધશાસ, વનસ્પતિથિંઘા, શાસ્ત્રીયતાને પુટ ચડાવ્યો એ મોટા ભાગની સામકિશાસ્ત્ર, રસાયણશાસ, રત્નવિદ્યા વગેરે વિદ્યા- વાત છે. મૈત્રક વંશનો રાજા ગુહોન સંસ્કૃત, પ્રાકૃત આના પણ જ્ઞાતા હતા. એમનું સમગ્ર લેખનકાર્ય અને અપભ્રંશ—એ ત્રણેય ભાષામાં રચના કરતા જોતાં એમ લાગે છે. કે ગહન ચિંતનશીલતા, હતા તેવા ઉલ્લેખો સાંપડે છે. હેમચંદ્રાચાર્યના આ
આમાનંદ પ્રકાશ