Atmanand Prakash Pustak 085 Ank 07

Author(s): Kantilal J Doshi
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 7

ચાલતી હોય તો કારખાનાને માલિક ભૂખ, છોડવા પડે છે, પરંતુ એમાં સ્વાર્થ હોવાથી તરસ, ઊંઘ આદિ અનેક બાબતો સહી લે છે. એને તપની કેઢિમાં મૂકી શકાય નહિ. શું આ તપ નથી? શાસ્ત્ર કહે છે કે આ ઉદ્દેશ સહિત નહિ હોવાને લીધે તેને ધર્માનુબંધી તપ
તપને અર્થ કહી શકાય નહિ. જો આ પણ ધર્મપાલનના તપનો અર્થ કોઈ પણ ભોગે ભૂખ્યા રહેવું ઉદેશથી થાય અને એની પાછળ નામના કે કે કષ્ટ સહન કરવું એ નથી, પરંતુ ઉદેશપૂર્વક, કામનાનો હેતુ ન હોય તો તે પણ ધર્મની રછાથી સમભાવપૂર્વક પિતાની ઈચ્છાઓને કેટિનું તપ ગણી શકાય. એક સામાન્ય દષ્ટાંતથી વિવિધ વિષયોમાંથી કવી એ તપ છે. આથી આ વાત સ્પષ્ટ કરીએ.
જ એક જૈનાચાર્ય કહે છે – “છી નિરોધ, એક વ્યક્તિ જેલમાં ભૂખ્યા રહે છે અથવા તાઃ ” ઈચ્છાઓ પર અંકુશ રાખવો એનું તે એને ઓછું ભોજન આપીને ભૂખ્યા રાખ. નામ જ તપ છે. માનવીનું મન અત્યંત ચ ૨ળ વામાં આવે છે જ્યારે બીજી વ્યક્તિ સ્વેચ્છાએ અને ઉદંડ છે. કયારેક એ એવામીઠાઈ ખાવા ભૂખ્યા રહીને પિતાની આત્મશુદ્ધિ માટે ઉપવાસ ઉત્સુક બને છે, તે કયારેક કિંમતી વસ્ત્રો પહેરવા કરે છે. આ બેમાં જે ભેદ છે તે ભેદ વાસ્તવિક આતુર બને છે, કયારેક એને વિમાનમાં બેસવાનું તપ અને ઉપર દર્શાવેલા કાર્યોમાં છે. જેલમાં મન થાય છે, તે કયારેક આલિશાન બંગલે ભૂખી રહેનાર વ્યક્તિ જેલના કેઈ અધિકારી કે અને ચમકદાર મોટરની ચાહના રાખે છે. આ કર્મચારી તરફ દ્વેષ કે રોષ રાખ્યા વિના સમ. મન કૅધ, અભિમાન, કપટ અને લેભના ઘડે ભાવ પૂર્વક ભૂખ્યા રહેવાની બાબતને સાહજિક ચડીને દોડવા ઈચ્છે છે. મનની ઈચ્છા અનત પણે ઉપવાસ માનીને જ સ્વીકારી લે છે. જેલમાં છે અને એને કાબૂમાં લેવા માટે તપ સિવાય બહુ થોડા કપડાં અને સાધનોનો ઉપયોગ કરીને બીજે ક્યાં માગ હોઈ શકે? પૌષધવ્રતને સ્વીકાર કરે છે તો આ ક્રિયા પણ તમે કહેશો કે અમારી પાસે ધનસંપત્તિ તપ ગણાય.
છે, સાધનસંપન્ન છીએ પછી મનની ઈચ્છાઓ કષ્ટ સહેવાની દરેક ક્રિયાને તપ માનવામાં પર અંકુશ રાખવાની જરૂર શી? આને જવાબ આવે તે નરકના જીવો, પશુપક્ષીઓ અને વૃક્ષોને એ છે કે આમાં મનને દબાવવાનું કે મારવાનું મહાતપસ્વી કહેવા પડે. કારણ કે આ બધા નથી, પણ મનને સાધવાનું છે. માની લે કે માનવીઓ કરતાં ઘણું વિશેષ કષ્ટ સહન કરતા આજે તમારી પાસે અઢળક ધનસંપત્તિ અને હોય છે. આ કષ્ટ સહેવા પાછળ જીવનશુદ્ધિ કે વિપુલ સુખ-સાધન છે. આવતીકાલે આમાંનું કર્મક્ષયને ઉદેશ હોતો નથી. વળી તે વેચછાથી કંઈ નહિ હોય તે એવી સ્થિતિમાં તમે કરશો કે સમભાવપૂર્વક થતું નથી અને એને પરિણામે શું? તમે દુ:ખી થશે. શેઇમન રહેશે અને જ એને ધર્માનુબંધી અથવા સકામ-નિજ રા- જેમ તેમ જિંદગી ટૂંકી કરશે. જે પહેલેથી જ નિષ્પાદક તપ કહી શકાય નહિ. એ તે અકામ- તમને તપને અભ્યાસ હોય તે આવી સ્થિતિને નિર્જરા-નિષ્પાદક હોય છે. અને તે અનિચ્છાથી, અનાયાસ ધમપાલન-તપ- અવસર માનીને અન્યની ઈચ્છાથી તેમજ કષાય આદિયુકત હોય વેચ્છાથી સમભાવપૂર્વક ગરીબીને કારણે આવેલા છે. એમ તે ઠેકટર, વિદ્વાન કે એજીનીયર ભૂખ, તંગી અને સાધનોના અભાવને સહન કરી બનવા માટે કેટલું બધું કષ્ટ સહન કરવું પડે લેશે. અને આવી અવસ્થામાં પણ આનંદ છે. આ માટે વિદ્યાર્થી અવસ્થામાં સુખસુવિધા અને મસ્તીથી જીવશે. આને અર્થ એ નથી
મે-૮૮).