________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દેવ કે માનવ ?
લે. મનસુખલાલ તારાચંદ મહેતા મહાભારતના વનપર્વને એક સુંદર પ્રસંગ છે. ઓનું નૃત્ય પૂરું થતાં સૌથી છેલ્લે ઉર્વશી
ઘતમાં હારી ગયા પછી પાંડે વનમાં આવી. ઉર્વશીએ આજે સેળે શણગાર સજ્યા ચાલી ગયા તે વખતની આ વાત છે. યુધિષ્ઠિરે હતા. નારી, માત્ર પિતાના સૌદર્યથી સંતોષ પિતાના નાના ભાઈ અજુનને શાસ્ત્રના નથી પામતી, તે તે સૌદર્યનું પ્રદર્શન કરવા અભ્યાસ અર્થે ઇન્દ્ર પાસે મોકલવાનો નિશ્ચય પણ ઈચ્છતી હોય છે. અંબોડાની આસપાસ કર્યો. કુન્તા માતાને મંત્ર દ્વારા જે પુત્ર થયા, બાંધવામાં આવતી ફૂલની વેણુ નારીના તેમાં અજુન એ ઈન્દ્રના આવાહનના ફળ સ્વરૂપે સૌંદર્યમાં કદાચ વધારે કરતી હશે, પણ વેણીની હતો. તેથી જ અર્જુનને ઈન્દ્રના પુત્ર તરીકે પહેરનારી પિતે તે તે જોઈ શકતી નથી. આ માનવામાં આવે છે. અર્જુનની વિદાય વખતે પણ સૌ દર્યનું એક પ્રકારનું પ્રદર્શન જ છે ને! યુધિષ્ઠિરે તેને બોધ આપતાં કહ્યું: “કઈ પણ અન્ય લોકોને પિતાનું સૌંદર્ય બતાવવામાં નિશ્ચિત કાર્ય પાર પાડવાને માટે સૌથી પ્રથમ અનેક ફલેની હત્યા કરવી પડે છે, પરંતુ જરૂર છે સાધુવ્રતની. સંયમ અને ચારિત્રના સૌંદર્યને કેફ નર અને નારી બંનેને છતી સુભગ મિલનને જ સાધુવ્રત કહેવાય છે. સંયમથી આંખે અંધ બનાવી દે છે. જીવનમાં આપોઆપ ત્યાગવૃત્તિ આવે છે અને પતંગિયાઓ જેમ દીવાની વેત પ્રત્યે જે સ્થાનમાં તું જઈ રહ્યો છે, તે એટલું બધું ખેંચાય છે, તેમ નૃત્ય સમારંભમાં બીરાજેલા લપસણું છે કે જે આ ગુણેમાંથી જરા પણ દેવે પણ ઉર્વશી પ્રત્યેના મેહના કારણે, ગુરુ મૃત થવાય, તે પહાડની ઊંડી ખીણમાં ગબડી ત્વાકર્ષણની શક્તિની માફક ખેંચાઈ અનિમિષ જવાય છે. અનેક જાતની લાલચે અને પ્રલે- દષ્ટિએ તેનું નૃત્ય જોઈ રહ્યાં હતા. ઉર્વશીનું ભનોનો સામને કરવાની શક્તિ હોય, તેના આવું ઉન્માદભર્યું નૃત્ય દેવોએ અગાઉ ક્યારેય માટે જ દેવલોકમાં જવું ઉચિત છે. દેવલોકમાં પણ જોયેલું નહોતું. ચંપાની કળીઓ સમી પ્રાપ્ત કરવાને બદલે ગુમાવવાને જ ભય વધુ છે.” તેની નાજુક આંગળીઓ, મોતીની માળા જેવી અને યુધિષ્ઠિરને બોધ માથે ચડાવ્યા અને એની દંત પંક્તિઓ અને કમળની દાંડી જેવા વિદાય લઈ અનેક જાતના સંકટો વેઠતે વેઠતે તેના હાથથી, તેનું વદન શરદઋતુના ચંદ્ર અને દેવલોકમાં જઈ પહોંચ્યા.
જેવું શોભી રહ્યું હતું. નૃત્ય વખતે તે જે પતે ઈન્દ્રને પુત્ર એટલે ત્યાં તેની આગતા બાજુએ સરતી ત્યાં વિદ્યુતની જેમ ચમકતી. સ્વાગતા પણ ઉત્તમ રીતે થઈ. દેવલેકના વાસ તેની દષ્ટિ ચારે બાજુ ફરતી પણ તેનું હૈયું દરમિયાન સભામાં ઈન્ડે એક ભવ્ય નૃત્ય સમા તો નઢા પ્રણયિનીની માફર અર્જુનની આસરંભ ગોઠવ્યો હતે. દેવલોકની અનેક અપ્સરાઓ પાસ જ ધુમી રહ્યું હતું. સાથે રંભા, તિલોત્તમા અને ઉર્વશી પણ એ ઉર્વશીને પગમાં અજબગજબને થનગનાટ નૃત્ય સમારંભમાં સામેલ હતી. બધી અસર હતું અને તેના ચક્ષુઓમાં અપૂર્વ માદકતા હતી. એમાં ઉર્વશીનું સ્થાન અનેપ્યું હતું. ઈન્દ્રની તે દિવસે તેનું નૃત્ય સામાન્ય નહોતું કારણ તે અત્યંત પ્રિય અસર હતી. બધી અપ્સરા કે દ્રૌપદી અને સુભદ્રાના પતિ અર્જુન પર
માર્ચ-એપ્રીલ, ૧૯૭૬
For Private And Personal Use Only
