Atmanand Prakash Pustak 069 Ank 08

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 4

ત્યાં સિદ્ધાંતનું નામ પણ લઈ શકાય એવું હોય છે? દુનિયામાં જે પ્રેમ ની મીઠાશ પ્રસરાવવી હાય અને સહકારની ભાવના વિસ્તારવી હોય તે નજીવા મતભેદો અને સિદ્ધાંતના સવાલ વચ્ચેનો ભેદ આપણે સમજવો જ જોઇશે. પહેલામાં આપણે ઉદારતા કેળવવી જોઈએ અને બીજામાં નમ્રતા સાથેની દઢતા. આ ભેદ આપણે નહિ સમજીએ ને મતભેદ થતાં દૂર ખસવાની પ્રકૃતિ રાખીશું તે આપણું સામાજિક જીવન છિન્નભિન્ન થઈ થશે અને કઈ મોટા કામ માટે સહકાર કરવાની આપણી શક્તિ જ નહિ રહે.
નજીવા મતભેદમાં પણ જલદ બની જવાના આપણા સ્વભાવની પાછળ ઘણું કરીને અહમવૃતિ કામ કરતી હોય છે. બીજાને જુદો મત સહન ન કરી શકનારના મનમાં વય, જ્ઞાન, શાણપણ કે મેટાઈનું અભિમાન પડેલું હોય છે અને તે નકાર સાંભળતાં જ ઘવાય છે. આ સ્થિતિ સારી નથી. દરેક સમજદાર વ્યકિતને સ્વતંત્ર રીતે વિચારવાનો અને ચોક્કસ અભિપ્રાય ધરાવવાને હકક છે એમ આપણે સ્વીકારી લેવું જોઈએ. મતભેદ દેખાતાં જો આપણે આગ્રહી ન બનીએ, ઉશ્કેરાઈએ નહિ તે સામા માણસ ઉપર સારી જ અસર થાય છે. આપણામાં પ્રેમ, નમ્રતા અને સહાનુભૂતિ દેખાય તે સામે પણ તેનું પ્રતિબિંબ ઊઠે છે. આવી સ્થિતિમાં પૂર્વ ગ્રહની ગાંઠ છૂટી જાય છે અથવા ઢીલી બને છે અને સત્યને પ્રવેશવાને માર્ગ ખુલ્લો થાય છે.
મતભેદ થાય ત્યાં બીજાના મતને માન આપી આપણા અભિપ્રાય વિષે ફરી વિચારવાની જે ટેવ પાડીએ તે તેની સારી અસર થાય છે. આપણને પિતાને તે તેથી લાભ જ થાય છે, પણ સામી વ્યકિત પણ પિતાના દઢ માનેલા અભિપ્રાય વિષે ફરી વિચારવા પ્રેરાય છે. આવા પરસ્પરને મને મંથનમાં ઘણીવાર સત્યનું અમૃત પ્રાપ્ત થઈ જાય છે. નજીવી બાબતેમાં ઉદારભાવે નમતું મૂકવામાં આવે અથવા ખુલ્લા દિલની ચર્ચાથી એકબીજાનું મંતવ્ય સમજી લેવામાં આવે તે આપણા જીવનવ્યવહારમાં પ્રેમ અને સહકારની ભાવના વધે. જ્યાં સિદ્ધાંતને સવાલ હોય ત્યાં અડગ ઊભા રહીએ, પરંતુ સિદ્ધાંત અને સામાન્ય બાબતનો ભેદ સમજવા જેટલી આપણી વિવેકબુદ્ધિ તીવ્ર હોવી જ જોઈએ. કઈ પણ સંજોગોમાં નમ્રતા તે રાખવી જ જોઈએ; કારણ કે એ વિના સત્યદર્શન કરી થઈ શકતું નથી.
વધુ નહિ, એક દિવસ કે એક અઠવાડિયા માટે આ વિષે જાગૃત રહી વિચારવાનો સંકલ્પ કરીએ, સવારથી સાંજ સુધી જ્યાં જ્યાં મતભેદને અનુભવ થયો હોય ત્યાં ત્યાં તેનાં શાં કારણો હતાં તેની તપાસ કરીએ. કારણે વાજબી લાગે તો તે પછી આપણે કેમ વર્યા હતા તે યાદ કરીએ. મતભેદ ઊભે થતાં રોષે તે નહોતા ભરાયા? સામા પક્ષને સાંભળવાને ઈન્કાર તે નહોતો કર્યો ? આપણું સત્ય સામા પક્ષને ગળે ઊતરે તે માટે આવશ્યક દલીલે ને નમ્રતા આપણી પાસે હતાં? આપણું સત્ય અભિમાનથી દુષિત થયેલું તે નહોતું ને? આવી તપાસ કરીશું તે આપણને ખાતરી થશે, કે મતભેદને પ્રસંગ ઊભો થતાં સત્યને મધુર બનાવવાથી બીજાના હૃદય ઉપર તેની સારી અને ત્વરિત અસર થાય છે.
( “વિશ્વ વાત્સલ્યમાંથી સાભાર ઉધૃત)
૧૪૦
આત્માનંદ પ્રકાશ