Atmanand Prakash Pustak 062 Ank 09

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 6

સત્ય કહેવામાં આવે છે, જેનું બીજું નામ લેત્તર સ્વાર્થ ઘણો હોય છે, માટે તેને બીજાની પાસેથી સત્ય છે. આવું સાચું તે ઉચ્ચ કોટિના મહાપુરુષો વખાણ કરાવવા જૂઠું બોલવાની અને જૂઠું વર્તવાની બોલી શકે છે. સંસારમાં જેવું જણાય તેવું બોલ બહુ જ જરૂર રહે છે. માણસોને મનગમતા પણ નારને જે સત્યવક્તા કહેવામાં આવે છે તે લૌકિક તેમનાથી નહિ બની શકે તેવાં કામને મેં ઘણી સહેસત્યને અનુસરીને છે. આવું સાચું બોલનારાઓ પણ લાઈથી અને ઘણી વખત કરી નાખ્યા–એવું કહીને ઘણું જ શેડ હોય છે.
હોશિયારી બતાવે છે અને તેવાં કામ કરનારને ક્રોધી, લેબી, ભયભીત અને મશ્કરી કરનાર બેટે ડોળ કરે છે, જેથી માણસો તેના વખાણ કરે સાચું બોલી શકતા નથી. ક્રોધી માણસને ક્રોધ આવે છે, જેને સાંભળીને પિતે રાજી થાય છે. થેડું ભણ્યા છે ત્યારે ભાન ભૂલીને જૂઠું બોલે છે. સામેના માણ- હેય અથવા બિલકુલ ન ભણ્યા હોય, હું ધન સને દુ:ખી કરવા અછતા દેશે બોલે છે. લોભી હોય, થોડું બળ હોય વગેરે વગેરે વસ્તુઓ થોડી હવા માણસ પણ મળેલી વસ્તુ સાચવવા અને નહિ મળેલી છતાં પણ વિશેષ પ્રમાણમાં હોવાનું જણાવવાને જૂઠું વસ્તુ મેળવવા સાચું બેલ નથી. ભયભીત થયેલ બેલે છે અને જૂઠું વર્તન કરી દેખાડે છે. તેને માણસ ભયમાંથી છૂટી જવા જૂઠું બોલે છે. મશ્કરી લઈને બીજાઓ તેના વખાણ કરે છે કે જે સાંભળીને કરનારાઓ જૂઠું બોલ્યા વગર મશ્કરી કરી શકતા તે ફુલાય છે, પણ તે વખાણ તથા રાજી થવું બને નથી. આ ચાર કારણોને લઈને માણસે લૌકિક જૂઠાં છે; કારણ કે માણસ જેનાં વખાણ કરે છે તે સત્ય પણ બોલતાં અચકાય છે.
તેની પાસે નથી એટલે વખાણવું એ પણ જૂઠું છે માન તથા સ્વાર્થ સત્યના પૂર્ણ વિરોધી છે. અને રાજી થવું એ પણ જાવું છે. આવી રીતે જૂઠું બીજાની પાસેથી માન મેળવવાની લાલસાવાળા બોલનાર તથા જૂઠું વર્તનારના વિચારો કયાંથી સાચા અસત્યનો ઉપયોગ કરે છે. કેવળ બોલવામાં જ સત્યને હોઈ શકે? બલવું અને વર્તવું સાચું ત્યારે જ કહી ઉપયોગ થઈ શકતું નથી, પણ વિચારવામાં અને શકાય કે જ્યારે વિચારો સાચા હોય; કારણ કે સાચા વર્તવામાં પણ સત્યને ઉપયોગ થઈ શકે છે, સાચું વિચાર વગર સાચું બોલી શકાય નહિ જેમ જૂઠા બોલવું, સાચું વિચારવું અને સાચું વર્તવું; આ વિચારથી સાચા વર્તનને ડોળ કરી શકાય છે તેવી પ્રમાણે મન, વચન અને કાયાના વ્યાપારો સાચાયે રીતે જૂઠા વિચારથી સાચું બોલવાનો ડોળ કરી શકાતે હોય છે અને જૂઠાથે હોય છે. સાચું કે જૂઠું બોલાય નથી. સંસારમાં બોલ્યા પ્રમાણે વર્તનારને સત્યવક્તા તેને તે મેટે ભાગ સારી રીતે સમજી શકે છે, પણ કહે છે, પણ વિચાર સાચા છે કે જૂઠા તે તરફ ધ્યાન સાચું વિચારવું અને સાચું વર્તવું તેને તે સમજુ અપાતું નથી. સ્થૂલ બુદ્ધિવાળા વર્તનને અનુસરીને માણસો જ સમજી શકે છે. સાચું વર્તવું એટલે પોતે બોલવામાં જ સાચાજૂઠાનું માપ કાઢે છે, પણ વિચાજેવી સ્થિતિના હોય તેવી રીતે બહાર દેખાવું. કંગાલ રનું માપ કાઢી શકતા નથી. જેવી રીતે વચનને અને હેવા છતાં શ્રીમંતાઈને ઠાઠ રાખો, મૂખ હોવા કાયાને વ્યાપાર પ્રત્યક્ષ થઈ શકે છે તેવી રીતે મનને છતાં વિદ્વાનને ડેળ કર અર્થાત પિતાની પાસે જે વ્યાપાર પ્રત્યક્ષ થઈ શકતો નથી, પણ બોલવા પ્રમાણે વસ્તુ ન હોય તે દેખાડવાનો ડોળ કરવો તે એક વર્તવાથી સાચા વિચારનું અનુમાન કરી શકાય છે. પ્રકારનું જૂઠું વર્તન કહેવાય છે, કે જેને માની, જે બોલવા પ્રમાણે ન વર્તે તે તેના વિચારો જૂઠા પ્રશંસાપ્રિય માણસ ચાહે છે અને હમેશાં રાખે છે. છે એમ અનુમાન કરી શકે છે. સાચા વિચારોથી
બધા ય સ્વાર્થ કરતાં માણસને વખણાવવાને કદાચ સાચું ને વર્તી શકાય પણ સાચું તે બેલી
આત્માનંદ પ્રકાશ