Atmanand Prakash Pustak 062 Ank 09

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 5

સત્યાસત્ય વિવેક
લેખકઃ (સ્વ) આ. શ્રી વિજયકરતૂરસૂરિજી મહારાજ સંસારમાં માનવીને દેહ ઉપરથી મમત્વભાવ આંખથી જેને કે કાનથી સાંભળીને જે સાચું બોલઓછો કરીને દસ પંદર દિવસ આહારને ત્યાગ કરવો વાનો દાવો કરે છે તે ભૂલે છે. જેમકે : ઉનાળાના જેટલું મુશ્કેલ છે તેનાથી પણ હજાર ગણું મુશ્કેલી દિવસોમાં રેતાળ પ્રદેશમાં જે મૃગતૃષ્ણ દેખાય છે સ, બેલવામાં નડે છે. જ્યાં સુધી માનવીમાં માન અર્થાત પાણી ભર્યું હોય તેવો પ્રદેશ દેખાય છે, તથા પૃહા રહેલાં હેય છે ત્યાં સુધી તે સત્ય બોલી તેને જેનાર જળાશય કહે છે પણ તે જળાશય હતું શકતો નથી. પ્રથમ તે સત્યનું સાચું સ્વરૂપ જાણવું નથી, માટે તેનું બેલવું સાચું નથી, કારણ કે તેનું ઘણું જ કઠણ છે, અને વસ્તુને સાચી રીતે જાણ્યા જાણ
આ જાણવું સાચું નથી. જેણે ધતૂરો પીધો હોય તે બધી વગર સાચું બોલી શકાતું નથી. અજ્ઞાની છવ જગતને વસ્તુઓ પીળી જેવા અને કહેવાન. તેવી રીતે પિતાની બુદ્ધિ પ્રમાણે સમજીને સત્ય બોલવાનો દાવો મેહનીયના નશાવાળો પણ બધી યે વસ્તુને વિપરીત કરે છે, પણ તે બધું વ્યર્થ છે; કારણ કે સત્ય બોલ- જ જાણવાનું અને બોલવાનો. જેવું જોયું હોય તેવું નારે પ્રથમ તે સંસારમાં સત તથા અસતનું સ્વરૂપ કહેનાર મિથ્યા જ્ઞાની જીવ અજ્ઞાની જનતામાં ભલે સારી રીતે જાણવું જોઈએ સંસારમાં એક આત્મા જ સત્યવક્તા કહેવાય પણ જ્ઞાની પુરુષોની દષ્ટિમાં તે તે સત છે, બાકીનું બધુએ અસત છે. આત્મા સિવાયનું મિથાભાથી જ કહી શકાય છે, કારણ કે વિપરીત જડ જગત ક્ષણવિનશ્વર છે અને આત્મા ત્રણે કાળમાં બોધવાળાને પ્રયાસ વિપરીત હોવાથી તેનું પરિણામ એક સ્વરૂપે વિદ્યમાન રહેવાવાળા હોવાથી સત્ છે; વિપરીત આવે છે. જેનું પરિણામ વિપરીત આવે તે માટે આત્માને ચૈતન્યસ્વરૂપ જાણું સમજીને અને સાચું કેવી રીતે કહી શકાય ? જગતે માની રાખેલ જડને સડણપણ સ્વભાવવાળુ જાણીને બોલવાથી સારો એવા છે
સાચું બોલવાથી જગતને વ્યવહાર જાળવી શકાય સત્ય બોલી શકાય છે.
ખરો, પણ વાસ્તવિકમાં પરમાર્થ દૃષ્ટિથી સાચું ન સ્વાર્થી તથા સ્પૃહાવાળે માણસ સાચું બેલી હોવાથી આત્મવિકાસમાં બાધકર્તા થઈ પડે છે. પુદુંશકતો નથી; કારણ કે સંસારમાં સ્વાર્થ તથા સ્પૃહા ગલાનંદી-અજ્ઞાની જગતમાં સત્યવક્તાનું બિરુદ ધારણ જડ વસ્તુને આશ્રયીને થાય છે. જ્યાં સુધી માનવી કરનાર, વિકાસની વાટે વળેલા આત્માનંદી પુરુષોમાં એમ સમજતું હોય કે જડ જગતની ઉપાસનાથી પ્રમાણિક્તાણું મેળવી શકતા નથી, કારણ કે અજ્ઞાની આત્માને શાંતિ તથા સુખ મળી શકે છે ત્યાં સુધી અને જ્ઞાનીના માર્ગ જુદા હેવાથી જે અજ્ઞાનીને તે સાચું જાણે છે એમ કહી શકાય નહિ. અને સાચું ગમે તે જ્ઞાનીને ન ગમે. અજ્ઞાની દેહને આત્મા કહે જાણ્યા વગર સાચું બોલી શકાય જ કેમ? મિથ્યા ત્યારે જ્ઞાની દેહથી જુદા ચેતનાવાળાને આત્મા કહે. બેસવાનું કારણ જ મિથ્યા જ્ઞાન છે. જેને સ્વાર્થ આમ બેઉને મતભેદ પડે એટલે અજ્ઞાનીની સાથે અને સ્પૃહા કહેવામાં આવે છે તે મિથ્યા જ્ઞાનીઓમાં જ્ઞાની ન ભળે. બેઉનું જાવું, માનવું અને બોલવું જ મળી આવે છે, સમ્યમ્ જ્ઞાનીઓમાં હોતાં નથી. જુદું જ હોય છે. વસ્તુથી અણજાણ છેવો અજ્ઞાનીના મિથ્યા જ્ઞાન જડાસક્તિનું કારણ છે. જડાસક્તિ તે બેલવાને સાચું માને ત્યારે વસ્તુને ઓળખનારા, જ્ઞાની અજ્ઞાનતાનું લક્ષણ છે. આવો એક અણજાણુ માણસ કહે છે તે સાચું છે એમ માને. તત્ત્વદૃષ્ટિથી જોતાં સાચું કેવી રીતે બોલી શકે ? સમ્યગુરાન વગર કેવળ જ્ઞાનીઓનું કહેવું સાચું કહી શકાય કે જેને તાત્તિક
સત્યાસત્ય વિવેક
૧૬૧