Atmanand Prakash Pustak 055 Ank 04

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 3

વર્ષ ૫૫ મું ]
શ્રી
નાત્માનંદ પ્રકાશ
સ, ૨૦૧૪ માહ
[ અંક ૪
પ્રજ્ઞાયાગ
આયુર્વેદમાં ચરકે ચાર પ્રકારના ચાગન્ધ્યવહાર ગણાવ્યા છે. હીનયાગ, અતિયાગ, મિથ્યાયેાગ અને પ્રજ્ઞાયાગ. દેહના પાષણમાં જરૂરી પ્રમાણુની કમી રહે તે પ્રકારના વ્યવહાર તે હીનયાગ-ગજા ઉપરાંતના ઉપલેાગ કરવા તે અતિયાગ. રૂતુ, સમય,દેશ, સ્થળ, વય અનુસાર વિપરીત હોય તે પ્રકારના વ્યવહાર તે મિથ્યાયેાગ, આરોગ્ય અને દીર્ઘ આયુષ્ય ઈચ્છનારે આ ત્રણે પ્રકારના યાગથી દૂર રહી દેહના પાષણ પરત્વે પ્રમાણુસર વ્યવહાર રાખવાના પ્રજ્ઞાયાગ કેળવવાની ભલામણ કરવામાં આવી છે.
આ સિદ્ધાંત જીવનના સવિધ વ્યવહારને લાગુ પડે છે. સમય અને સ્થળ, શરીર અને બુદ્ધિ, કુટુંબ અને સમાજ, આદશ અને વ્યવહાર, એ સ સ્થિતિને ખ્યાલમાં રાખી જે પેાતાની તમામ પ્રકારની રહેણીકરણીમાં હીનયાગ, અતિયાગ કે મિથ્યાયેાગને વશ થયા વિના પ્રજ્ઞાયાગથી વતે છે તે જીવનમાં લાંબે વખત પરમ આનંદની અનુભૂતિ પામે છે. ગીતામાં પણ અકમ તેમજ વિક્રમ તજીને કમપરાયણ રહેવાના મેધ આપેલે છે. અહિ‘ અકમની સાથે અતિકના સમાવેશ ગણી શકાય, ધર્મશાસ્ત્રમાં ય ધર્મ, અર્થ અને કામમાં કોઇ એકના અપસેવન કે અતિસેવનને તજી ત્રણે પુરૂષાર્થાનું પ્રમાસર સેવન કરી મેાક્ષના અધિકારી મનવાનુ` વિહિત કર્યું છે. ભગવાન બુધે પણુ દેહદમન તેમજ વિષયભાગ એ અને છેડા છેાડી મધ્યમ માર્ગના આદર્શીના સાક્ષાત્કાર કરેલા આ સમત્વયાગ એ પ્રજ્ઞાનું પરમ લક્ષણ છે. આ પ્રજ્ઞાયાગ એ સપ્રમાણ જીવનવ્યવહારનું પરમ લક્ષણ છે. આ ગદ્વારા દેહ, મન અને આત્મા સત્, ચિત્ અને આનંદના અમૃતપદને પામે છે.
શ્રી હરિપ્રસાદ શાસ્ત્રી