Book Title: Atmanand Prakash Pustak 053 Ank 07 Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar View full book textPage 4
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir “મેચક” તે શું? (લે–એ. હીરાલાલ રસિકદાસ કાપડિયા એમ. એ. ) “મેચક” એ સંસ્કૃત ભાષાને અનેકાર્થી શબ્દ ઉપરથી “મેચક” શબ્દ ઉદ્દભવ્યા છે. “ મચ.” છે. એ નામ તેમ જ વિશેષણ એમ ઉભયસ્વરૂપી છે. ધાતુને અર્થ “મિશ્ર થવું ' એમ થાય છે. નામ તરીકે મેચકના વિવિધ અર્થ નીચે મુજબ છે - અહીં (પૃ. ૫૬૦) નીચે મુજબ ઉલ્લેખ છે - સ્પામતા, ચંદ્રક યાને મોરના પીંછા ઉપરની વિરઃ ફિલિયામ” ત ટુ” ટીલડી (ચાંદ), ધૂમાડે, વાદળ, સરગવો ( એક આમ દર્ગના મતે પણ મેચકને રંગ મેરના જાતનું ઝાડ) સ્રોજન, નીલાંજન અને એક કંઠ જેવો છે. જાતનું રન. “કાળું–કાળા રંગનું” એ અર્થમાં “મેચક' વિશેષણરૂપ મેચકને અર્થ કાળુ-કાળા રંગનું શબ્દ મેઘદૂત( પુર્વમેવ, . ૫૯)માં વપછે, એ હકીકત અમરકેશ (કાંડ ૧, સે. ૧૪) રાય છે. પ્રસ્તુત પક્તિ નીચે મુજબ છે – વગેરેના આધારે જાણી શકાય છે. ___“अंसन्यस्ते सति हलभृतो मेचके वाससीव" અભિધાનચિન્તામણિ (કાંડ ૪, બ્લેક વળ “ કાળું' એ અર્થમાં ગઉડવહળ લે, ૩૮૬) માં મેચક”ને ઉપર મુજબ “ચન્દ્રક” એટલે એક જ અર્થ અપાયો છે. એની વે પન ૩૩૬ ) માં ' મેય’ એ પાઈય શબ્દ છે. આથી વિવૃતિ(પૃ. ૫૩૧ )માં એને અંગે નીચે મધ્ય એ જાણી શકાય છે કે ‘ મેચક” નું પાય સમીક રણુ “મેય” છે. ઉલેખ છે – __“मेवको मिश्रवर्णत्वात्, यत् कात्यः બૌદ્ધોના વિશુદ્ધિમગનું સમરણ કરાવનાર આકર-ગ્રંથ નામે વિસે સાવસ્મયભાસમાં ગણ “વર્કિટરમં વí મેવાંવ યુધાત ” ધરવાદનું નિરૂપણ છે. નવમા ગણધર અચલભ્રાતાને આમ અહી “મેચક” ચિત્ર-વિચિત્ર વર્ણવાળા પુણ્ય અને પાપ હવા વિષે શંકા હતી. એને અંગે હેય છે એ વાત દર્શાવાઈ છે. વિશેષમાં કાત્યના ચાર અજૈન મતે ગા. ૧૯૦૮ માં રજૂ કરાયા છે. કથન મુજબ મેચક મેરના કંઠના સમાન વર્ણવાળા એમાંના એક વિકપના વિવરણરૂપે “માલધારી ” હોય છે. હેમચન્દ્રસૂરિએ આ વિસે સાવસ્મયભાસની બૃહદ્દ ઉપર્યુક્ત અભિધાનચિત્તામણિ(કાંડ ૬, વૃત્તિ( પત્ર ૭૯૨)માં નીચે મુજબ નેંધ લેતાં લે. ૩૩)માં વિશેષણ રૂપ “મેચક”ને અર્થ એમાં “મેચકમણિ” વિષે ઉલ્લેખ કર્યો છે – કાળે અપાય છે. એની પજ્ઞ વિવૃતિ પૃ ૧૬૦)- બgવાદથોરનાવિઘાં મેકમાં “મેચક' ની નીચે મુજબ વ્યુત્પત્તિ-નિષ્પત્તિ મારાં સંમિશ્રણકુણાધ્યક્ષતુ રાધાદર્શાવાઈ છે? रणं पुण्यपापाख्यमेकं वस्तु ।” મન્નતિ-મિશ્રીમતિ મેરક પુસ્ત્રિકા ગા. ૧૯૧૧ ના વિવરણમાં પણ આ સૂરિએ “શી ” (૩-ર) ૬ નિવારે” “મેચક' મણિને ઉલ્લેખ કર્યો છેઃ જુઓ પત્ર ૭૯૩. આ ઉપરથી જાણી શકાય છે કે “મ” ધાતુ ઉપર્યુક્ત અવતરણને અર્થ એ છે કે-પુણ્ય અને ૧ આના દ્વિતીય કાંડના શ્લે. ૪૦ માં “તિરુવં પાપ એ બંને પરસ્પર અનુવિદ્ધ સ્વરૂપવાળા છે. એ પુણ્ય તર મેચ” એવો ઉલ્લેખ છે. અને પાપ એવાં નામવાળી એક જ સાધારણ વસ્તુ ( ૯૮)e For Private And Personal Use OnlyPage Navigation
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
