________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
प्राप्तावजीत्ववमेवेत्युपर(?) इति तन्निवारणार्थमियं गाथा युज्यते दव्वामुत्तत्तसहावजातितो० ।
[ go uત્ર ૨૨-૧૩] આચાર્ય શ્રીમલધારીએ મુદ્રિત પત્ર ર૭૪ માં ક્ષમાઝમળપૂa “થિી િરારિ જાથાવામિથું ચાથાત “ર ૪ વાર ઘોડાતમા” ત્યારે આ પ્રમાણે જે ક્ષમા શ્રમણીય ટીકાને ઉલ્લેખ કર્યો છે તે લિખિત પ્રતિના પત્ર ૨૬ માં છે. તેમજ મૂઢદોના નામથી જે મન પર્યાયજ્ઞાનના દર્શન વિષે ચર્ચા કરી છે તે લિખિત પ્રવપ્રતિના પત્ર ૩૫ માં છે. શ્રીમલધારીએ પત્ર ૨૦૮માં રીવારના નામનો ઉલ્લેખ કર્યો છે તે ક્ષમાશ્રમણથી માટે કે તેમની ટીકા માટે નથી. મુદ્રિત મલધારી ટીકાના પત્રે ૧૧૦૬ માં સંશવાશિત વિરોષ વેદ દૂર્વદીશા ત એમ લખ્યું છે. આ ઉલ્લેખ ક્ષમાશ્રમણ મહત્તરીય ટીકામાં નથી, પરંતુ એ ઉલલેખ હારિભદ્રીયા અને કેટ્યાચાયયા ટકામાં જરૂર છે. ક્ષમાશ્રમણમૂહત્તરીય ટીકામાં તો આ રીતે પાઠ છે, ___ अथ एषामेव चतुर्णा सामायिकानां किं केन जीवेन स्पृष्टपूर्व प्राप्तपूर्वमित्यर्थः, अत उच्यते-सव्वजीवेहि सुयं० । श्रुतज्ञानं मिथ्याइष्टिरपि लभते इति सर्वजीवैरनन्तेन कालेन ધૃતરામાણિ ઢuપૂર્વીમતિ ગુણમેવો છે આ પાઠમાં સંધ્યવારિા વિશેષણ છે જ નહિ, એટલે પૂર્વટીકાકાર શબ્દનો અર્થ સામાન્ય રીતે આવશ્યકસૂત્ર આદિ ઉપર ટીકા કરનાર આચાર્યો જ’ સમજવાનું છે.
શ્રીમાન કેટ્યાચાયે પણ પોતાની ટીકામાં જે રીવા, મૂત્રીજા, સાવરકૂદીજ વગેરે ઉલ્લેખ કર્યા છે એ બધાય આવશ્યકસૂત્રનિર્યુક્તિ ઉપરની હારિભદ્રીયા ટીકા, ચૂર્ણ આદિને લક્ષીને જ છે એમ માનવું જોઈએ.
ક્ષમાશ્રમણ-મહત્તરીયા ટીકા. પ્રસ્તુત ઉપલબ્ધ ક્ષમાશમણપ્રારબ્ધ અને કેટ્ટાર્યવાદિગણિમહત્તરે પૂર્ણ કરેલી ટીકાને આપણે ક્ષમાશ્રમણ-મહત્તરીયા ટીકા તરીકે ઓળખવી એ વધારે સગવડમરેલી વસ્તુ છે. ભાષ્યગાથાની સંખ્યાના મુકાબલે પ્રસ્તુત ટીકાનો અર્ધા કરતાં કાંઈક ક્યારે પૂર્વભાગ શ્રી ક્ષમાશ્રમણ ભગવાને રચેલે છે અને તે પછીને સમગ્ર ઉત્તરભાગ શ્રીમહત્તરશ્રીને છે. ક્ષમાશ્રમણશ્રીની ટીકાનું વરૂપ સંક્ષિપ્ત હોઈ તેમની પૂર્વ અંશની ટીકા લગભગ ૪પ૦૦ લેક જેટલી છે, જ્યારે મહારશ્રીની ટીકા સહજ વિસ્તાર પામતી હોઈ પછીનો અંશ લગભગ પ૭૫૦ લેક જેટલો છે, એકંદર ટીકાનું પ્રમાણ અનુમાન ૧૦૨૫૦ લેક જેટલું છે. છેવટે દસ હજારથી તે ઓછું નથી જ.
પ્રસ્તુત ટીકાને કટ્ટાથે ભગવાને લઘુવૃત્તિ તરીકે ઓળખાવી છે એથી આપણને એવી લાલચ સહેજે જ થાય તેમ છે કે તેમણે પ્રસ્તુત લઘુવૃત્તિ અને બૃહદ્દવૃત્તિ એમ બે વૃત્તિઓ રચી હશે અને પ્રસ્તુત લઘુવૃત્તિ અને મુદ્રિત કેટ્યાચાર્યની વૃત્તિના પ્રણેતાના નામમાં અમુક સામ્ય જોતાં તેવી કલપના ઊઠવી એ સ્વાભાવિક વસ્તુ પણ છે; પરંતુ ટીકાનું અવેલેકન કરતાં આપણે એ ભ્રમ ભાંગી જ જાય છે અને સ્પષ્ટ રીતે લાગે છે કે બનને ય ટીકાકરે એટલે કે ક્ષમાશ્રમણીય ટીકાના અનુસંધાતા કેટ્ટાર્ય મહારાજ અને મુદ્રિત ટીકાના પ્રણેતા કેટ્યાચાર્ય બન્નેય આચાર્ય એક નથી પણ જુદા છે. એનાં કારણે અનેક છે
For Private And Personal Use Only
