Atmanand Prakash Pustak 045 Ank 08

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531533/1

Page #1

આત્માનંદ
ખ
ના
(
છે
6
se)
)
પુસ્તક ૪પ મુ.
સંવત ૨૦૦૪.
આમ
સ, પર
TO Y YO)
અંક ૮ મો
ફાગણ : એપ્રીલ
20)
ત
.
-
૦
૭ -
?
1TS
2િ) ઝા Vી
૧ , “જms
માનંદ સભા
ભાવનગર
વાર્ષિક લવાજમ રૂ. ૩-૦-૦ પાસ્ટેજ સહિત.
પ્રકાશક– ? શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર : -
હતી. લોહાણart
श्री महावीर जैन आराधना HFUTURETIREFITESHBHUSHIHSHISH
48
No

Page #2

અ નું ક મ
ણ કા.
૧ પ્રભુ મહાવીરસ્વામી સ્તવન ... . ... ...(આ. શ્રી વિજયવહેલભસૂરિજી મહારાજ) ૧૪૧ ૨ વિશેષાવશ્યક મહાભાગ્ય પજ્ઞ ટીકાનું અસ્તિત્વ ...(મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી ) ૧૪૨ ૩ ધર્મ કૌશલય : ૨ ( ૪૯-૫૦ ) .. ••• •••
. ... ... (ભક્તિક ) ૧૪૮ ૪ કૃતજ્ઞ બનશે કે કૃતન ? ... ... ( આ. શ્રી વિજયકરતૂરસૂરિજી મહારાજ ) ૧૫૦ ૫ ગાધીજીને અ જલિ ... ... ... ...( ગોવીંદલાલ કકલદાસ પરીખ ) ૧૫૪ ૬ શ્રીમાન યશોવિજયજી | ...( ડૉ. ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા M B B.S, ) ૧૫૫ ૭ અમરવવું પની પ્રાપ્તિ મને કેાઈ વખતે ન થઇ ... ... ... ( સન્માર્ગઇચ્છક ) ૧૫૮ ૮ સ્વીકાર સમાલોચના ... ૯ વર્તમાન સમાચાર
. ... ૧૬૦
મુંબઈ ભાવનગર જોરાવરનગર
આ માસમાં નવા થયેલા માનવતા સભાસદે. ૧. શેઠ રમણલાલભાઈ દલસુખભાઈ ખંભાતવાળા
પેટ્રન સાહેબ ૨. શેઠશ્રી હીરાલાલ અમૃતલાલ ૩. શાહ પુરષોતમદા સ વીર પાળ
(૧) લાઈફ મેમ્બર ૪. શેઠ કરમચંદ જૈન પૌષધશાળા ૫. શ્રી અમૃતવિજયજી જૈન પાઠશાળા
| ( 1 ) | હાઃ ડે. વલભદાસ નેણશીભાઈ ૬, શેઠ ભુ પતરાય પ્રેમચ દ ત્રિભુવનદાસ (૧) :
મુ બ૪
ભાવનગર
બીજા વર્ગ માંથી પ્રથમ વર્ગમાં આ માસમાં વધારે થયેલા માનવતા લાઇફ મેમ્બરે ૧. શાહ સોમચંદ મંગળદાસ
૨. શાક અરવિ દરાય પોપટલાલ ૩. દલાલ ઘેલાભાઈ અમરચંદ
૪. શેઠ ચીમનલાલ ડાહ્યાભાઈ ૫. શાહ ચુનીલાલ ચત્રભુજ B. A. LL B. ૬. શ્રી વીર વિદ્યોતેજક સભા લાયબ્રેરી (૭. શ્રી વિજાપુર જૈન વિદ્યાશાળા ૮. શાહ હરગોવિંદદાસ રામજીભાઈ ૯. શાહ જયંતિલાલ વિઠ્ઠલદાસ
૧૦, શાહ દીપચંદ જસરાજ ૧૧. ભાવસાર નેમચંદ છગનલાલ ટીમાણીયા ૧૨. શાહ લલુભાઈ દેવચંદ ૧૩. શાહ છોટાલાલ મગનલાલ
૧૪. શાહ વૃજલાલ મગનલાલ
૧ વસુદેવહિંડી ગ્રંથ (શ્રી સંધદાસ ગણિકૃત ભાષાંતર ) ત'જ્ઞાન અને બીજી ઘણી બાબતોને પ્રમાણિક ઠરાવવા સાદતરૂપ આ ગ્રંથની સુમારે પાંચમા સૈકામાં શ્રી સંધદાસગણિ મહારાજે રચના કરેલી છે. મૂળ ૨ થનું બહુ જ પ્રયત્નપૂર્વકનું સંશોધનકાય' સગત
ટા, પા. ૩.

Page #3

ને આમંત્રણ પત્રિકા. હે પરમપૂજ્ય ગુરુદેવશ્રી વિજયાનંદસૂરીશ્વરજી( આત્મારામજી મહારાજની (જન્મ) જયન્તી.
| મહોત્સવ.. પરમપૂજ્ય ગુરુદેવશ્રી આત્મારામજી મહારાજની જયન્તી મહોત્સવ શ્રી સિદ્ધાચલજી તીર્થ ઉપર ચૈત્ર શુદ ૧ તા. ૧૦-૪-૪૮ ને શનિવારના રોજ રાધનપુરનિવાસી શેઠ શ્રી સકરચંદભાઈ મેતીલાલ મૂળજી તરફથી મળેલી આર્થિક સહાયવડે આ સભા તરફથી ઉજવવાના હોવાથી, દરવર્ષ મુજબ શ્રી સિદ્ધાચળજી ઉપર સવારના શ્રી આદીશ્વર ભગવાનની માટી ટૂંકમાં જ્યાં પૂજય ગુરુદેવની મૂર્તિ બિરાજમાન છે, તે સ્થળે પૂજા ભણાવવામાં આવશે, તેમજ શ્રી આદિનાથ પ્રભુ તથા ગુરુદેવની સુંદર આંગી રચાવવા વગેરે કાર્યોથી દેવગુરુભક્તિ કરવામાં આવશે અને બપોરના ત્રણ વાગે સભાસદ બંધુઓનું સ્વામીવાત્સલ્ય જ કરવામાં આવશે. ફાગણ વદી અમાસ શુકરવારના રોજ બપોરની ટ્રેનમાં પાલીતાણા જવાનું છે જેથી આપ સર્વ સંભાસદ બંધુઓને પધારવા આમંત્રણ છે.
1 લી. સેવકે, ગાંધી વલ્લભદાસ ત્રિભુવનદાસ , શાહ વિઠ્ઠલદાસ મૂળચંદ
શેઠ જાદવજી ઝવેરભાઈ સેક્રેટરીએ,-શ્રી જૈન આત્માનંદ—સભા. શિ

Page #4

શેઠશ્રી રમણલાલભાઈ દલસુખભાઇના જીવન પરિચય,
રળીયામણી ગુજરાતમાં ખંભાત શહેર પૂર્વકાળમાં વહાણવટું અને વ્યાપારવાણિ જયનું કેન્દ્ર ( એશીયા-યુરોપના અનેક દેશો સાથે અનેક જાતના વ્યાપારાના માલની આવકજાવક કરતું') એક પ્રખ્યાત સુંદર બંદર હતું. ગુર્જરનરેશ ભીમદેવના વખતમાં બીજા નંબરની રાજ્યધાની અને ગુજરાતનું મુખ્ય બંદર અને સુવિખ્યાત શહેર હતું. અલૌકિક ચમત્કારિક અને પ્રભાવશાલી શ્રી સ્થભન પાર્શ્વનાથ પ્રભુના પ્રાસાદવડે તીર્થ સ્થાન, જૈન પ્રાચીનભંડારવડે ગૌરવવતુ અને જૈન શ્રીમત, નિષ્ણાત વ્યાપારીઓ, વિદ્વાન પ્રભાવક આચાર્યો, જૈન દંડનાયક અને અનેક જૈન શ્રીમંત દેવ, ગુરુ, ધર્મના ઉપાસક કુટુંબવડે જાહોજલાલી ભાગવતુ જૈનપુરીનગર કહેવાતું હતું. વંશપરંપરાથી ચાલ્યા આવતા દેવ, ગુરુ અને ધર્મના ઉપાસક, શ્રદ્ધાળુ કુટુંબઇ શેઠ અમરચંદ પ્રેમચંદના કુટુંબના નબીરા શેઠ કસ્તુરભાઈ અમરચંદના સુપત્ર શેઠેશ્રી રમણલાલભાઈ દલસુખભાઈનો જન્મ ૩૪ વર્ષ પહેલાં થયા હતા. જન્મથી સંસ્કાર, શ્રદ્ધા અને લક્ષ્મી વારસામાં જ મળેલાં હતા.
વ્યવહારિક, ધાર્મિક તાલીમ મેળવી મેટ્રીક સુધી અભ્યાસ કરી ખંભાતમાં શેઠ કસ્તુરભાઈ અમરચદ અને મુંબઇમાં શેઠ છગનલાલ કસ્તુરચંદની પેઢીમાં પંદર વર્ષથી શ્રીયુત રમણભાઈ સંચાલક બન્યા. અને પેઢીની પ્રતિષ્ઠા, વ્યાપાર અને લક્ષ્મીની સફળતાપૂર્વક વૃદ્ધિ કરી. લક્ષમીની વૃદ્ધિ સાથે પણ જૈન દર્શનની આરાધનની પણ વૃદ્ધિ થઈ. ખંભાતમાં ગૃહમંદિરમાં શ્રી સુમતિનાથ જિનેશ્વર ભગવંતની પૂજા, ધર્મગુરુઓનું વ્યાખ્યાનશ્રવણ, વૈયાવચ્ચ, બહુમાન એ તે આ કુટુંબને નિરંતરના વ્યવસાય જ હતો. આખું કુટુંબ જૈન સંસ્કાર સહિત હોવાથી તેમના પ્રિય વિમલાબહેને ચૌદ વર્ષની વયે જ પ્રવ્રયા લીધી છે.
શેઠ રમણભાઈની બાહોશ વ્યાપારી તરીકેની પ્રતિષ્ઠા અને ખાનદાની જાણી ખભાતના નવાબ સાહેબે ચાર વર્ષ પહેલાં “તાનીની સારવાર” ના માનવંતા ઇલકાબ આપ્યા હતા.
પરમાત્માની ભક્તિ પર પ્રેમ હોવાથી સંગીતના જ્ઞાનપૂર્વક પૂજા ભણાવવામાં તલીનતા એટલી બધી દેખાય છે કે સાંભળનારને મુગ્ધ બનાવી દે છે.
ખંભાત જૈન શાળાનાં અગ્રેસર, મુંબઈ જૈન સંઘના અનેક ધાર્મિક કાર્યોમાં પણ અગ્રભાગ લઈ સેવા કરે છે. તેમના મારફત શેઠ છગનલાલ કસ્તુરચંદની વહીવટ તરફથી પુષ્કળ ધાર્મિક સખાવતા થયેલી છે અને થાય છે. સ્વતંત્ર રીતે પણ અનેક ગુપ્ત સખાવતા પણ કરે છે.
જૈન નરરત્ન શેઠશ્રી રમણલાલભાઈ આ સભાની કાર્યવાહી, દેવ, ગુરુ, જ્ઞાન-ભક્તિ, સુંદર પ્રાચીન સાહિત્યદ્વારના વગેરે કાર્યો જાણી આ સભાના માનવંતા પેટ્રનનું પદ સ્વીકારે તે પણ સભાની પ્રતિષ્ઠામાં વૃદ્ધિ થતાં એક ગૌરવનો વિષય હોઈ સભા પિતાને આનંદ વ્યક્ત કરે છે. છેવટે શેઠ રમણલાલભાઈ દીર્ધાયુ થઈ દેવ, ગુરુ, ધમની ભક્તિ સાથે આધ્યાત્મિક, શારીરિક, આર્થિક લક્ષમી વધારે વધારે મેળવે તેમ પરમાત્માની પ્રાર્થના કરીયે છીયે.

Page #5

આ સભાના માનવંતા પેટ્રન
"weeMFs
eeeeeee
શેઠશ્રી હીરાલાલ અમૃતલાલ શાહ બી. એ. ભાવનગર અને મુંબઈ
શ્રી મહોદય પ્રેસ-ભાવનગર.

Page #6

UTIFUTUFURTHER
શેઠશ્રી હીરાલાલ અમૃતલાલના જીવન પરિચય.
શેઠ પુરુષોત્તમદાસ હેમજી જેઓ શહેર ભાવનગરમાં જૈન સંઘમાં એક અગ્રગણ્ય પુરુષ અને પરમાત્માની પૂજા અને ભક્તિ માટે અનન્ય પ્રેમ ધરાવનાર શ્રાવક કુલ ભૂષણ પુરુષ હતા, તેવા શ્રદ્ધાળુ પુરુષના સુપૈત્ર તરીકે શ્રીયુત હીરાલાલભાઈનો જન્મ થયો હતો. ભાઈશ્રી હીરાલાલને ઉત્તમ સંસ્કાર, લક્ષ્મી અને શ્રદ્ધા વારસામાં મળ્યા હતા. તેટલું જ નહિ પરંતુ સરસ્વતી અને લક્ષમીના સુમેળ પણ જીવનમાં સાથે જ પ્રાપ્ત થયા હતા.
ELEVELF
-
છે.
પિતાશ્રી અમૃતલાલભાઇને દેવભકિત, સ્વામીભક્તિ પણ જીવનમાં સાથે પ્રાપ્ત થઈ હતી. અને મુંબઈ શહેરમાં એક નિષ્ણાત કાપડના વ્યાપારી તરીકે પ્રસિદ્ધ થતાં વ્યાપાર અને લક્ષમીના સુયોગ સાંપડ્યો હતો. ભાઈ હીરાલાલે વ્યાપાર વાણિજ્યમાં પિતાની નિશ્રાયે નિષ્ણાતપણું પ્રાપ્ત કરી, કાપડના વ્યાપારની વૃદ્ધિ સાથે શહેર મુંબઇમાં “ વસંત વિજય ” મીલ ઉભી કરી ઉદ્યોગપતિ પણ થયા છે. પિતામહની દેવ ભક્તિના પ્રતિક તરીકે ભાવનગરથી છ માઈલ પર વરતેજ ગામમાં શ્રી સંભવનાથ જિનેશ્વરનું સુંદર મંદિર બંધાવેલ છે જે આજે તીર્થરૂપ ગણાય છે. તથા પૂજ્ય પિતાશ્રીની ઈચ્છા મુજબ યાત્રાળુઓને રાહત તરીકે અત્રે સ્ટેશન ઉપર સુંદર ધર્મશાળા બનાવી તે વગેરેના વહીવટ પણ ચગ્ય રીતે ભાઇ હીરાલાલ કરી રહ્યા છે.
- ભાઈશ્રી હીરાલાલ બી. એ. થએલા હોઈ શિક્ષણ પ્રેમી હોવાથી અત્રે - દક્ષિણામૂતિ ભવનમાં, બાલમંદિર તથા દાદાસાહેબ જૈન બેડી"ગમાં, શ્રી મહાવીર
જૈન વિદ્યાલયમાં તેમજ સાર્વજનિક કાર્યો સારનાથના ખુદ્ધમંદિરમાં, ગુજરાત વિદ્યાપીઠ વગેરેમાં પણ ચેાગ્ય સખાવત કરી છે. તેઓ જાતિષ શાસ્ત્ર અને પ્રાચીન શાખાળ એ તેમનાં જીવનનાં પ્રિય વિષય છે. પોતાના પુત્ર, પુત્રીઓને પણ સારી કેલવણી આપી છે. ભાઈ હીરાલાલ કુશલ વ્યાપારી, ઉદ્યોગપતિ સાથે એક વિચારક અને સારા અભ્યાસી પણ છે, તેવા એક પુરુષ આ સભાના પેન થતાં સભાની પ્રતિષ્ઠા અને ગૌરવની વૃદ્ધિ થયેલી ગણાય છે.
ભાઇશ્રી હીરાલાલ દીર્ધાયુ થઈ આત્મિક, આર્થિક, શારીરિક લક્ષમી વિશેષ વિશેષ પ્રાપ્ત કરે તેમ પરમાત્માની પ્રાર્થના કરીએ છીએ.
SELFIE FUTUR
UFUTUESTITUTIFURIF
UFDGUF UFURIFUGUESE
UMRUTSTSTSTSTSTSTSTRURIT
-
SFSASRUTUTUTIFFERSFER

Page #7

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પ્રકાશક:—શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર
...
વીર્ સ. ૧૪૭૪.
·
વિક્રમ સ. ૨૦૦૪.
=
ફાગણુ.
:: તા. ૧ લી એપ્રીલ ૧૯૪૮ ::
आचार्य श्रीमद्विजयवल्लभसूरिजी महाराजरचित
પ્રભુ મહાવીરસ્વામી સ્તવન
...
પુસ્તક ૪૫ સુ
·
અક૮ મા
( રાગ માલકાશ)
પ્રભુ વીર જિન ંદ દયાલ લાલ, મુજ નજરે ભાલ મે હાવું નિહાલ, કાલ અનંત ગયા મુજ સ્વામી, લાલ ન મિલિયા અંતરજામી; કર કરુણા મુજ નજર નિહાલ ॥ પ્ર૦ ! ( ૧ ) એકેન્દિ બેઇન્દ્વિ ભમિયેા, તેઇન્દ્રિ ચઉરિન્દિ રૂલિયા,
જહાં હુવા મે હાલ બેહાલ ॥ પ્ર૦ ૫ ( ૨ ) પુણ્ય ઉદય પાંચેન્દ્રિ પાયા, મિથ્યાત્વમે સમય શુંમાયા, કીના નહી જરા તુમરા ખ્યાલ ! પ્ર॰ ૫ ( ૩ ) જિમ તિમ કરી ગુરુદેવ પિછાણ્યા, ધરમારાધન મે ચિત્ત આÛ, કીજે સહાય કિંચિત કૃપાલ ના પ્ર૦ ૫ ( ૪ ) સ્વધર્મ નિધન શ્રેય જાણે, ભયાવહ પરધર્મ કા માને, તૂટે તમ સમ કુ જાલ ॥ પ્ર૦ ૫ ( ૫ ) આતમ લક્ષ્મી હર્ષ મનાવે, પર ઘર છેાર નિજ ધરમે આવે, લેવે વલ્લભ નિજ લાલ સાઁભાલ || પ્ર॰ ! ( ૬ )
=

Page #8

॥जयन्तु वीतरागाः॥ વિશેષાવશ્યકમહાભાષ્યપજ્ઞ ટીકાનું અસ્તિત્વ.
આજના લેખનું મંગળસ્વરૂપ શીર્ષક વાંચીને માત્ર જૈન જગત જ નહિ, કિન્તુ વિશેષાવશ્યક મહાભાષ્ય ગ્રંથનું ગૌરવ સમજનાર જૈનેતર જગત પણ આનંદમગ્ન થશે, એમાં લેશ પણ શંકાને સ્થાન નથી. આજ પર્યત ભગવાન્ શ્રીજિનભદ્ધગણિક્ષમાશ્રમણકૃત વિશેષાવશ્યક મહાભાષ્ય ઉપરની પજ્ઞ ટીકા નષ્ટ થયાની જ માન્યતા પ્રચલિત હતી, પરંતુ તપાસને પરિણામે એ ગ્રંથની સ્વપજ્ઞ ટકા વિદ્યમાન છે અને એને જેવા આપણે સૌ નસીબદાર છીએ એ પ્રસ્તુત લેખથી દરેકને ખાત્રી થશે. સાથે સાથે એ જાણીને દરેકને દિલગીરી પણ થશે કે પ્રસ્તુત ટીકાને છઠ્ઠા ગણધરની વક્તવ્યતા સુધી પહોંચાડીને ભગવાનું શ્રીજિનભદ્રગણિ સ્વર્ગવાસી થઈ ગયા છે; છતાં ય આપણું પરમ સૌભાગ્ય છે કે એ અપૂર્ણ ટીકાને શ્રીકટ્ટાર્યવાદિ ગણુ મહત્તર મહારાજે પૂર્ણ કરી છે.
પ્રસ્તુત પજ્ઞ ટીકાની શરૂઆતમાં શ્રીક્ષમાશ્રમણ ભગવાને મંગલાચરણ કે અવતરણ આદિ જેવો કશે ય ઉલ્લેખ કર્યો નથી તેમજ તેઓશ્રી પોતાની ટીકાને રચતાં એકાએક સ્વર્ગવાસી થએલ હોવાથી પ્રશસ્તિ કે પુપિકા જે ઉલ્લેખ પણ આપણને મળી શકે તેમ નથી. અસ્તુ. સૌ પહેલાં આપણે ક્ષમાશ્રમણકૃત પજ્ઞ ટકાને પ્રારંભનો અંશ જોઈએ.
॥र्द० ॥ ॐ नमो वीतरागाय ॥ कयपवयप्पणामो वुच्छं चरणगुणसंगहं सयलं ।
आवस्सयाणुओगं गुरूवएसाणुसारेणं ॥ १ ॥ प्रोच्यन्ते मनेन जीवादयः अस्मिन्निति वा प्रवचनम् । अथवा प्रगतं प्रधानं शस्तमादौ वा वचनं द्वादशांगम् । अथवा प्रवक्तीति प्रवचनम् । तदुपयोगानन्यत्वाद्वा संघः प्रवचनम् । प्रणमनं प्रणामः पूजेत्यर्थः, कृतः प्रवचनप्रणामोऽनेन कृतप्रवचनप्रणामः । 'वोच्छं' वक्ष्ये । चर्यते तदिति चरणं चारित्रम् गुणा: मूलोत्तरगुणाः चरणगुणाः । अथवा चरणं चारित त्रम् गुणग्रहणात् सम्यग्दर्शनशाने । तेषां संग्रहणं संग्रहः । सह कलाभिः सकल: संपूर्ण इत्यर्थः। अस्ति ह्येतद्-देशगृहीतत्वाद् वे( विकलोऽपि संग्रहः, अये तु समस्तग्राहित्वात् सकलः। कथम् ? सामायिके एव द्वादशांगार्थपरिसमाप्तेः। वक्ष्यते च-“सामाइयं तु तिविहं सम्म सुयं तहा चरित्तं च ।" इत्यादि । किं च सम्यग्दर्शनादित्रयेण न संगृहीतम् ? अतः सकल इति । तम् चरणगुणसंगई सयलं । कश्चासौ ? आवश्यकानुयोगः । अवश्यक्रियानुष्ठानादौ आवश्यकम् , अनुयोजनमनुयोगः अर्थव्याख्यानमित्यर्थः, आवश्यकस्यानुयोगः आवश्यकानुयोगः तम् आवश्यकानुयोगम् । गृणंति शास्त्रार्थमिति गुरवः, ब्रुवन्तीत्या , ते पुनराचार्याः अर्हदादयों वा, तदुपदेशः तदाज्ञा गुरूपदेशानुसारः, गुरूपदे. शानुवृत्तिरित्यर्थः, तया गुरूपदेशानुवृत्त्या गुरूपदेशानुसारेणेति ॥ तस्स फल० गाहा ॥
[प्रवर्तक प्रति पत्र १]

Page #9

વિશેષાવશ્યક મહાભાષ્યની
પણ ટીકા.
૧૪૩
ઉપર કહેવાઈ જ ગયું છે કે ભગવાન શ્રીજિનભદ્ર ક્ષમાશમણું, ટીકાની રચના કરતાં એકાએક સ્વર્ગવાસી થઈ ગયા છે; એટલે તેને ઉપસંહાર, પુપિકા કે પ્રશસ્તિ આપણને મળી શકે તેમ નથી. આ સ્થિતિમાં પ્રસ્તુત ટકાના રચયિતા ભગવાન શ્રીજિનભદ્રગણિ ક્ષમાશ્રમણ છે કે હતા એ હકીકત આપણને તેમના પિતાના શબ્દમાં મળી શકે તેમ નથી, પરંતુ એ હકીકત આપણને ઉપરોક્ત ટીકાને પૂર્ણ કરવાનું મહાન પુણ્ય કાર્ય કરનાર ભગવાન શ્રીકટ્ટાર્યવાદિગણિ મહત્તરના ટીકાનુસંધાનના પ્રારંભિક અંશમાંથી મળી શકે છે, જે અંશ આ નીચે આપવામાં આવે છે–
_ण ह वह० गाहा ॥ सौम्य ! " न ह वै [ स शरीरस्य प्रियाप्रिययोरपहतिरस्ति, अशरीरं वाव सन्तं प्रियाप्रिये न स्पृशतः" इत्येषां च वेदपदानां न वाक्यार्थमवबुध्यते भवान् अतः संशेते किमिह बन्धमोक्षौ स्यातां न वेति । न चेह संशयोऽनुरूपस्ते, यतो निष्पष्टमेवेदमुच्यते-सशरीरस्येति । बाह्याध्यात्मिकानादिशरीरसंतानमयो बन्धः । तथाऽशरीरं वाव सन्तमित्यशेषशरीरापगमस्वभावो मोक्ष इति ॥ छिण्णम्मि० गाहा ॥
निर्माप्य षष्ठगणधरवक्तव्यं किल दिवंगताः पूज्याः । अनुयोगमार्यदेशिक( ? ) जिनभद्रगणिक्षमाश्रमणाः ॥ छ । तानेव च प्रणिपत्यातः परमवि( व ? )शिष्टविवरणं क्रियते । कोट्टार्यवादिगणिना मन्दधिया शक्तिमनपेक्ष्य
॥१ ॥ संघटनमात्रमेतत् स्थूलकमतिसूक्ष्मविवरणपदस्य । शिवभक्त्युपहृतलुब्धकनेत्रवदिदमननुरूपमपि
॥२ ॥ सुमतिस्वमतिस्मरणादर्श( ? )परानुवचनोपयोगवेलायाम् ।।
मद्वदुपयुज्यते चेद्, गृह्णन्त्वलभा( सा )स्ततोऽन्येऽपि ॥ ३ ॥ अथ सप्तमस्य भगवतो गणधरस्य वक्तव्यतानिरूपणसम्बन्धनाय गाथाप्रपंच:-ते पवइए सोउं । आभट्ठो य० । किं मण्णे अत्थि देवा । तं मण्णसि रयिता। सच्छंदचारिणो पुण० । हे मौर्यपुत्र ! आयुष्मन् काश्यप ! त्वं मन्यसे-नारकाः संक्लिष्टासुरपरमाधार्मिकायत्ततया कर्मवशतया परतन्त्रत्वात् स्वयं च दुःखसंप्रतप्तत्वाद् इहाऽऽगन्तुमशक्ताः, अस्माकमप्यनेन शरीरेण तत्र गन्तुं कर्मवशतथैवाशक्तत्वात् प्रत्यक्षीकरणोपायासम्भवादा. गमगम्या एव श्रुति-स्मृति ग्रंथेषु श्रूयमाणाः श्रद्धेया भवन्तु; ये पुनरमी देवा ते स्वच्छन्दचारिणः कामरूपाः दिव्यप्रभावाश्च किमिति दर्शनविषयं नोपयान्ति ? किमिह नाऽऽगच्छन्तीत्यभिप्रायः, अवश्यं न सन्ति, येनास्मादृशानां प्रत्यक्षा न भवन्ति अतो न सन्ति देवाः,
१ “ अनुयोगमार्गदेशक " मेवो पाई मही संभवे छे. २ “ सुमतिः स्मरणादर्शः " मे। ५४ ही संगत छे.

Page #10

૧૪૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ ઃ
अस्मदाद्यप्रत्यक्षत्वात्, खरविषाणवत् श्रूयंते च श्रुत्यादिषु तद् आगमप्रामाण्यादनुमानगम्यत्वाद्वा परमाण्वादिवत् किं सन्तीति । एवं भवतो देवेषु संशयः । मा कुरु संशयम् ॥ अथादृष्टाश्रुतनामगोत्राभिभाषण- हृदयस्थार्थप्रकटीकरणविस्मापनानंतरं देवाभावप्रतिपादकतोरसिद्धतोद्भावनार्थ प्रत्यक्षप्रमाणसिद्धतां प्रकाशयन् भगवानाह - मा० गाहा । ( प्रवर्त्तकप्रति पत्र ८१-८२ )
ઉપર ભગવાન્ શ્રીકેાટ્ટા વાદિગણિએ પૂર્વ ટીકાકાર શ્રીજિનભદ્રગણિ ક્ષમાશ્રમણના નામના અને એ અપૂર્ણ ટીકાના અનુસ ધાનકાર તરીકે પેાતાના નામ આદિના જે નિર્દેશ કર્યા છે તે નોંધવામાં આવ્યે છે. આ ઉલ્લેખથી એ હકીકત સ્પષ્ટ થાય છે કે–ભગવાન શ્રીજિનભગણિ ક્ષમાશ્રમણે વિશેષાવશ્યક મહાભાષ્યની ટીકા પૂર્ણ નથી કરી, પરંતુ છઠ્ઠા ગણધરની વ્યાખ્યા સુધી જ તે થઇ શકી છે—થઈ છે. અને તે સમય દરમિઆન તેઓશ્રી સ્વર્ગવાસી થયા છે.
ઉપર જે ઉલ્લેખ નોંધવામાં આવ્યા છે તેમાં શ્રીકેાટ્ટા વાદિગણિ મહારાજ મહેત્તર હતા તેવા ઉલ્લેખ જો કે નથી, પરંતુ પ્રસ્તુત ટીકામાં તેમણે એ ઠેકાણે પાતે મહત્તર હાવાની સાખિતી આપતા ઉલ્લેખા કરેલા છે. એક નમસ્કારની વ્યાખ્યા પૂર્ણ થાય છે ત્યાં અને બીજો ગ્રંથને અંતે—
१. धर्मकथादिवदिति नमस्कारनिर्युक्तिभाष्यव्याख्यानं समाप्तम् ॥ छ ॥ ॥ कृतिः कोटार्यवादिगणिमहत्तरस्य ॥ अथ सूत्रस्पर्शिकनिर्युक्तिः क्रमप्राप्ता, तस्याः संबंधार्थ गाथा । पंचणमोक्कारो० इत्यादि । [ प्रवर्त्तकप्रति पत्र १७० ] २. सव्वाणुओगमूलं भस्सं सामाइयस्स नाऊण | होइ परिकम्मियमई जोग्गो सेसाणुओगस्स ||
6
सर्वसूत्रार्थकन (म ) यस्य अनुयोगस्य मूल (लं ) कारणं भाष्यं सामायिकस्य गाथानिबद्धं ज्ञात्वा' गुरूपदेशात् स्वयं वा शब्दार्थन्यायसिद्धान्त प्रावीण्यादवगम्ये (म्य अ ) र्थम्, अनेन परिकर्मितबुद्धियोग्यो भवति सामायिकानुयोगव्यतिरिक्तस्य शेषानुयोगस्य श्रवणेऽनुप्रवचने. चेति । परमपूज्य जिनभद्रगणिक्षमाश्रमणकृतविशेषावश्यक प्रथमाध्ययनसामायिकभाष्यस्य विवरणमिदं समाप्तम् ॥ छ ॥ सूत्रकारपरमपूज्य श्रीजिनभद्रगणिक्षमा भ्रमण प्रारब्धा समर्थिता 'श्रीकोट्टाचार्यवादिगणिमहत्तरेण श्रीविशेषावश्यकलघुवृत्तिः ॥ छ ॥ [ प्रवर्त्तक प्रति पत्र १८६ ]
ઉપર કાટ્ટાય વાદિગણિ મહત્તરશ્રીએ સ્પષ્ટ કરી દીધું છે કે પાતે જે ટીકા રચી છે તે જિનભદ્રગણિ ક્ષમાશ્રમણુશ્રીની અપૂર્ણ ટીકાના અનુસંધાનરૂપે છે. એટલે આ ટીકાના છઠ્ઠા ગણુધરવાદ સુધીના પૂર્વ શ અને અંશ જ ભગવાન્ શ્રીજિનભદ્રંણ ક્ષમાશ્રમણુવિરચિત છે એ નિર્વિવાદ છે.
૧ અહીં પ્રતિમાં જોદાજાય છે પણ એ લેખકની ભૂલથી જ લખાએલ છે. વાસ્તવિક રીતે कोट्टार्य ४ होवु लेखे.

Page #11

વિશેષાવશ્યક મહાભાષ્યની
૫૪ ટીકા.
૧૪૫
આ રીતે વિશેષાવશ્યકમહાભાષ્યની પજ્ઞ અપૂર્ણ અથવા ખંડટીકાનું અસ્તિત્વ અને તેને કેટ્ટાવાદિગણિમહત્તરે પૂર્ણ કર્યાનું જાણ્યા પછી, કોચ્યાચાર્ય કૃત ટીકા સહ મુદ્રિત થયેલી વિશેષાવશ્યક-મહાભાષ્યટીકાના પ્રણેતા કેટ્યાચાર્ય કેણુ અથવા ક્યા ? એ આદિ અનેક પ્રશ્નો આપણું સામે આવીને ઊભા રહે છે. ખાસ કરી મુદ્રિત ટીકાના આધારે પૂજ્યપાદ પ્રવચનિકાચાર્ય શ્રીસાગરાનંદસૂરીશ્વરજી મહારાજશ્રીએ ઉપરોક્ત મુદ્રિત ટીકાની પ્રસ્તાવનામાં અને શ્રીમાન મુનિજી શ્રીજિનવિજયજીએ જીતકલ્પચણિની પ્રસ્તાવનામાં પોત-પોતાનાં મંતના સમર્થનમાં જે અનેકવિધ અનુમાને દેર્યા છે, તેમને તો એ અંગે નવેસર જ ઊહાપોહ કરવાનો ઊભો રહે છે. અસ્તુ, એ ગમે તે હો, અહીં આપણે પ્રસંગોપાત - પzટીકા અંગે કેટલુંક અવલોકન અને વિચાર કરી લઈએ.
મુદ્રિત કેટ્યાચાયય વિશેષાવશ્યક ટીકામાં અને માલધારી આચાર્ય કૃત ટીકામાં - પાટીકાને નામે જે જે ઉલેખો આવે છે તે બધાય પ્રસ્તુત પણ ટીકાઅંશમાં અક્ષરશ: છે. ઉ. તરીકે મુદ્રિત કોટ્યાચાર્ય ટીકાના પત્ર ૨૪પ-૨૬૫-૨૮૨ માંના ક્ષમાશ્રમણકૃત ટીકાના ઉલ્લેખ અનુક્રમે લિખિત પ્રવર્તકજી મહારાજશ્રીની પ્રતિના પત્ર ૩૩-૩૫-૩૮ માં છે. મુદ્રિત પત્ર ૩૫૮ માં શ્રીમાન કેટ્યાચાયે “પૂર્વ ધારાવિયા રૂમwાયાત્રા' દતિ પૂજતા. આ પ્રમાણે ઉદ્ધરેલ પાઠ લિખિત પ્રવર્તક પ્રતિમાં પત્ર ૫૩ માં છે.
આ ઉપરાંત પત્ર ૫૯૪ માં શ્રી નરક્ષમાઝમળપૂજ્યપાવાનામમિકા રકળી તથા આ પ્રમાણેનો પઝટીકા અંશની બ્રાન્તિ પેદા કરતો જે પાઠ છે એ આખો પૂર્વપક્ષ ઉત્તરપક્ષને લગતે પાઠ ક્ષમાશ્રમણ-મહત્તરીય ટીકામાં નીચે મુજબ છે –
__ अथवा कश्चिदाह-मुत्तो करणाभावादित्यादि । अज्ञानी मुक्तः, अकरणत्वात्, आकाशवत् । नन्वेवं धर्मिस्वरूपविपर्ययसाधनाद् विरुद्धः, आकाशवदजीवोऽपि मुक्तः प्राप्नोति, एतस्मादेव हेतोरिति । एवमाचार्येणोक्ते परः किल प्रत्याह-भवतु तन्नाम, नामेत्यभ्यनुज्ञायाम् , अजीवो नाम मुक्तो भवतु, न कश्चिद्दोषः, एषोऽस्याभिप्रायः-विरुद्धोऽसति बाधने तन्नामो( मा )जीवत्वमिष्टमेवेति सिद्धसाधनाद् विरुद्धाभाव इति । ननु चैवमाह-तस्याब्रुवाणस्य स्वतोऽभ्युपगमविरोध इति बाधने सति कथं विरुद्धता चोद्यते ? सर्वत्र च विरुद्धानकान्तिकत्वेषूभयसिद्धस्य परिग्रह इति न्यायलक्षणात्; मा वाऽत्र परिहारगाथा-दव्वामुत्तत्तसहावजातितो तस्स दूरविवरीयं । ण हि त(ज)च्चतरगमणं जुत्तं णभसो व जीवत्तं ॥ इयमप्यसम्बद्धा, यतः परेणैवं चोदिते एषा युज्यते वक्तुम् , न स्वयं चोदिते विरुद्धे, तत् कथमेतद्गमनीयं पूज्यक्षमाश्रमणपादानामभिप्रायो लक्षणीयः ? उच्यते-परस्यापि जीवपदार्थश्वाजीवपदार्थश्चेत्युभयं विद्यते, जीवः संसारी मुक्तश्चेति द्वेधा, तस्य मुक्तस्याजीवत्वापादनमनिष्टमेव परस्यैकान्तवादिनः, पदार्थसंकरापत्तिभयात्, तस्याजीवत्वमभ्युपगम एव विरोधः, तत्तश्चासति बाधने विरुद्धचोदनेति युक्तमेवाचार्येण भण्यते, स्वयमाहतस्याभ्युपगमविरोधाभावात्, परस्य च जीवपदार्थस्याजीवप्राप्तेरनिष्टापादनात् कदाचित् सर्वात्मगुणहाने सिद्धत्व

Page #12

૧૪૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
प्राप्तावजीत्ववमेवेत्युपर(?) इति तन्निवारणार्थमियं गाथा युज्यते दव्वामुत्तत्तसहावजातितो० ।
[ go uત્ર ૨૨-૧૩] આચાર્ય શ્રીમલધારીએ મુદ્રિત પત્ર ર૭૪ માં ક્ષમાઝમળપૂa “થિી િરારિ જાથાવામિથું ચાથાત “ર ૪ વાર ઘોડાતમા” ત્યારે આ પ્રમાણે જે ક્ષમા શ્રમણીય ટીકાને ઉલ્લેખ કર્યો છે તે લિખિત પ્રતિના પત્ર ૨૬ માં છે. તેમજ મૂઢદોના નામથી જે મન પર્યાયજ્ઞાનના દર્શન વિષે ચર્ચા કરી છે તે લિખિત પ્રવપ્રતિના પત્ર ૩૫ માં છે. શ્રીમલધારીએ પત્ર ૨૦૮માં રીવારના નામનો ઉલ્લેખ કર્યો છે તે ક્ષમાશ્રમણથી માટે કે તેમની ટીકા માટે નથી. મુદ્રિત મલધારી ટીકાના પત્રે ૧૧૦૬ માં સંશવાશિત વિરોષ વેદ દૂર્વદીશા ત એમ લખ્યું છે. આ ઉલ્લેખ ક્ષમાશ્રમણ મહત્તરીય ટીકામાં નથી, પરંતુ એ ઉલલેખ હારિભદ્રીયા અને કેટ્યાચાયયા ટકામાં જરૂર છે. ક્ષમાશ્રમણમૂહત્તરીય ટીકામાં તો આ રીતે પાઠ છે, ___ अथ एषामेव चतुर्णा सामायिकानां किं केन जीवेन स्पृष्टपूर्व प्राप्तपूर्वमित्यर्थः, अत उच्यते-सव्वजीवेहि सुयं० । श्रुतज्ञानं मिथ्याइष्टिरपि लभते इति सर्वजीवैरनन्तेन कालेन ધૃતરામાણિ ઢuપૂર્વીમતિ ગુણમેવો છે આ પાઠમાં સંધ્યવારિા વિશેષણ છે જ નહિ, એટલે પૂર્વટીકાકાર શબ્દનો અર્થ સામાન્ય રીતે આવશ્યકસૂત્ર આદિ ઉપર ટીકા કરનાર આચાર્યો જ’ સમજવાનું છે.
શ્રીમાન કેટ્યાચાયે પણ પોતાની ટીકામાં જે રીવા, મૂત્રીજા, સાવરકૂદીજ વગેરે ઉલ્લેખ કર્યા છે એ બધાય આવશ્યકસૂત્રનિર્યુક્તિ ઉપરની હારિભદ્રીયા ટીકા, ચૂર્ણ આદિને લક્ષીને જ છે એમ માનવું જોઈએ.
ક્ષમાશ્રમણ-મહત્તરીયા ટીકા. પ્રસ્તુત ઉપલબ્ધ ક્ષમાશમણપ્રારબ્ધ અને કેટ્ટાર્યવાદિગણિમહત્તરે પૂર્ણ કરેલી ટીકાને આપણે ક્ષમાશ્રમણ-મહત્તરીયા ટીકા તરીકે ઓળખવી એ વધારે સગવડમરેલી વસ્તુ છે. ભાષ્યગાથાની સંખ્યાના મુકાબલે પ્રસ્તુત ટીકાનો અર્ધા કરતાં કાંઈક ક્યારે પૂર્વભાગ શ્રી ક્ષમાશ્રમણ ભગવાને રચેલે છે અને તે પછીને સમગ્ર ઉત્તરભાગ શ્રીમહત્તરશ્રીને છે. ક્ષમાશ્રમણશ્રીની ટીકાનું વરૂપ સંક્ષિપ્ત હોઈ તેમની પૂર્વ અંશની ટીકા લગભગ ૪પ૦૦ લેક જેટલી છે, જ્યારે મહારશ્રીની ટીકા સહજ વિસ્તાર પામતી હોઈ પછીનો અંશ લગભગ પ૭૫૦ લેક જેટલો છે, એકંદર ટીકાનું પ્રમાણ અનુમાન ૧૦૨૫૦ લેક જેટલું છે. છેવટે દસ હજારથી તે ઓછું નથી જ.
પ્રસ્તુત ટીકાને કટ્ટાથે ભગવાને લઘુવૃત્તિ તરીકે ઓળખાવી છે એથી આપણને એવી લાલચ સહેજે જ થાય તેમ છે કે તેમણે પ્રસ્તુત લઘુવૃત્તિ અને બૃહદ્દવૃત્તિ એમ બે વૃત્તિઓ રચી હશે અને પ્રસ્તુત લઘુવૃત્તિ અને મુદ્રિત કેટ્યાચાર્યની વૃત્તિના પ્રણેતાના નામમાં અમુક સામ્ય જોતાં તેવી કલપના ઊઠવી એ સ્વાભાવિક વસ્તુ પણ છે; પરંતુ ટીકાનું અવેલેકન કરતાં આપણે એ ભ્રમ ભાંગી જ જાય છે અને સ્પષ્ટ રીતે લાગે છે કે બનને ય ટીકાકરે એટલે કે ક્ષમાશ્રમણીય ટીકાના અનુસંધાતા કેટ્ટાર્ય મહારાજ અને મુદ્રિત ટીકાના પ્રણેતા કેટ્યાચાર્ય બન્નેય આચાર્ય એક નથી પણ જુદા છે. એનાં કારણે અનેક છે

Page #13

વિશેષાવશ્યક મહાભાષ્યની સ્વાપન્ ટીકા.
6
૧. પહેલું કારણ તેા એ કે—અન્તેયના નામ, ઉપાધિ વગેરેમાં ભેદ છે. ક્ષમાશ્રમણીય ટીકાના અનુસ ંધાતા આચાર્ય નુ નામ કોટ્ટાય છે અને તેમણે પેાતાને માટે મહત્તર * એવું વિશેષણ આપ્યું છે. જ્યારે મુદ્રિત ટીકામાં માત્ર અંતની પુષ્પિકામાં માત્ર કૃતિ જોચાચાર્ય તા ટીમા સમાપ્તેતિ એટલુ જ જણાવ્યુ છે. પ્રણેતા આચાર્ય. એક જ હાત તા મેાટી જણાતી કાય્યાચાર્યોય ટીકામાં આવી સાદી-વિશેષણ વિનાની પુષ્પિકા ન જ હાત.
વાદિણઅતિસ ંક્ષિપ્ત જો અન્નેયના અતિસ સિ
ર. બીજુ કારણ એ છે કે-મુદ્રિત કેટ્યાચાીય ટીકામાં ટીજા, મૂટીા, મૂલ્યાવ ચટીશ:, ગુત્ત્વઃ, ઝિનમટાચાર્યપૂગ્યા: આદિ જે ઉલ્લેખ છે તે પૈકીના એક પણ ઉલ્લેખ ક્ષમાશ્રમણ-મહુત્તરીય ટીકામાં નથી તેમજ પુત્ર ૨૨૪-૯૩૪ આદિમાં જે ભાષ્યના પાઠભેદાની નાંધ છે તે પણ ક્ષમા॰ મહુ॰ ટીકામાં નથી.
,
૩. આ ઉપરાંત મલધારી આચાયે પત્ર ૨૭૩ માં જ્યે તુ ‘ો જુળ સવજ્ઞદળો arvi' इत्यादिगाथायां “ स पुनरक्षरलाभः " इति व्याचक्षते, इदं चानेकदोषान्वितत्वात् ઝિનમળિક્ષમાશ્રમળજૂથટીજાયાં ચાર્ટ્સના સંતમેવ સાયામ: । એ પ્રમાણે અન્યના મતની સમાલેાચના કરીને એને અસંગત જણાવેલ છે એ પાઠ મુદ્રિત કેટ્યાચાીય ટીકા પત્ર ૧૮૬ માં છે, ક્ષમાશ્રમણ-મહત્તરીય ટીકામાં નથી.
૧૪૭
આ અને આ સિવાયનાં મીજા ઘણાં એવાં કારણેા છે કે જેથી મન્નેય ટીકાના પ્રણેતા આચાય જુદી જુદી વ્યક્તિ છે.
આટલું જાણ્યા–વિચાર્યા પછી એક વસ્તુ ધ્યાનમાં રાખવા જેવી છે કે ગ્રંથપ્રમાણુની દષ્ટિએ ક્ષમાશ્રમણ-મહત્તરીય ટીકા કરતાં કેટ્યાચાીય ટીકા મેટી છે ખરી; અર્થાત્ એક ટીકા ૧૦૨૫૦ શ્ર્લાક જેટલી અને ખીજી ૧૩૭૦૦ શ્ર્લેાકેા જેટલી છે; તે છતાં તાત્ત્વિક દષ્ટિએ જોતાં ક્ષમાશ્રમણુ-મહત્તરીય ટીકા જ વિસ્તૃત અને મહત્ત્વની છે. કેટલીક કથાઓ અને કેટલીક ગાથાઓ કે જેને ક્ષમા॰ મહુ૦ ટીકામાં સુગમ જણાવીને છેડી દીધી હાય તેની ન્યાખ્યા, વિવેચન કે સૂચન આમાં ભલે હાય, પરંતુ ખાકીનાં દરેક તાત્ત્વિક કે ચાર્ગિક સ્થળા વગેરે અંગે ા ક્ષમાશ્રમણમહત્તરીય ટીકા જ ચડીઆતી છે. ઊડતી નજરે બન્નેય ટીકાનાં સંખ્યાબંધ સ્થળેને સરખાવતાં ક્ષમાશ્રમણુ-ડુત્તરીય ટીકા કરતાં ખાસ વિશેષ ગણી શકાય તેવુ કેટ્યાચાીય ટીકામાં કશું જ મારા જેવામાં આવ્યું નથી. પરંતુ એટલું તે સ્પષ્ટ દેખાયું છે કે--લગભગ ક્ષમાશ્રમણ-મહત્તરીય ટીકાને સામે રાખીને જ કાય્યાચાય મહારાજે પેાતાની ટીકાનું નિર્માણ કર્યું છે. મે' જે સંખ્યાબંધ સ્થળેાની સરખામણી કરી છે તે દરેક સ્થળે ક્ષમા મહુ ટીકા કરતાં કેટ્યાચાીય ટોકામાં સક્ષેપ જ જોવામાં આવ્યે છે. એટલુ જ નહિ પણ પ્રમાણ તરીકે આપેલાં ઉદ્ધરણા પણ ક્ષમા॰ મહુ॰ ટીકા કરતાં કયાંય નવાં જોવામાં આવ્યાં નથી કે ખાસ વિશેષ પણ કશું કરવામાં આવ્યું નથી, આ વિશેનુ ટીકાઓનું વિશેષ અંત:પરીક્ષણુ શ્રીજી વાર કરવા વિચાર રાખ્યા છે.
જ્ઞેય
વિદ્વાનોને હું આનંદસ દેશ આપુ છું કે પ્રસ્તુત ક્ષમાશ્રમણુ-મહત્તરીય ટીકાને શ્રીજિનાગમપ્રકાશિની સ`સદદ્વારા સત્થર પ્રકાશમાં સૂકા બનતું કરવામાં આવશે.
વડાદરા, ફાગણ શુદિ ૨.
મુનિ પુણ્યવિજય

Page #14

ધર્મ. કૌશલ્ય.
વિરા-ધન વિ. ધમ–
'જ્ઞાન અને ધનને એક કક્ષામાં મૂકવા જેવા Religion-a contract. નથી, પણ પ્રેરણાની નજરે એ એક જ કોટિમાં વિદ્યાપ્રાપ્તિ અને ધનપ્રાપ્તિને અંગે માણસે આવે તે અપેક્ષાયે એમાં વાંધા જેવું નથી. એમ વિચાર કરે કે પોતે કદી ઘરડો થવાને નથી ન થાય તે ધનની પાછળ માણસ ઉજાગરા ન કરે, કે કદી મરવાને નથી,
આંટા ફેરા ન ખાય અને મોડે વહેલો જમે પણ નહિ. અને જમદેવે ચોટલી પકડેલ છે એ પણ ધર્મની વાત આવે ત્યાં તે “ જાવું છે વિચાર ધમાચરણ પરત્વે કરવા.
- છ ! જાવું છે, જાવું છે જરૂર’ એ જ બમણું બહુ સાદો લાગશે અને સંસ્કૃતના અભ્યાસીએ રાખવી ઘટે. એમાં કાલની વાત નહિ, સવાર અનેક વાર સાંભળેલા આ સુભાષિત ક ખૂબ સાંજને સદે નહિ, મુદત પાડવાનો હિસાબ નહિ. રહસ્યથી ભરેલો છે. એની વિચારણા કરતાં અનેક કુષ્ણ મહારાજે એક સારા દાનની વાત કાલ ઉપર પ્રકારની ગૂંચવણને નિકાલ થઈ જાય તેમ છે અને મુલતવી રાખી એટલે એના ચાલક પુત્ર વિજયજીવનમાર્ગ સરળ થાય તેવી તે વિચારણાના ગર્ભમાં 'કે વગાડ્યો. કારણ પૂછતાં જણાવ્યું કે તેમનાથ મહત્તા છે. કોઈ પ્રાસાદિક અનુભવીએ પોતાના જીવન ભગવાન કહેતા હતા કે ઘડીનો ભરોંસે નથી, રાત્રે અનુભવને એમાં નિચેડ કાઢયો છે અને એ અનુ- સતા પછી બંધ કરેલાં બારણાં કાણું ઉઘાડશે તે ભવની પ્રાસાદી લેવામાં ખૂબ આનંદ થાય તેવું કહી શકાય નહિ, પણ પિતાજી ! તમે ભિક્ષુકને તારતમ્ય જોધી કાઢયું છે.
કાલે આવવા કહ્યું એટલે કાલ સુધી રહેવાની આપની - નિશાળે ભણવા જાય કે કોલેજમાં આંટા ખાય પાકી ખાતરી છે-એ આનંદ ઉત્સાહમાં આ વિજયતે વખતે માણસ વિચાર કરે કે-“ભણનાર પણ અંતે કાને વનિ કર્યો. અને આપણે તે મહિના મહિમરે છે, ન ભણનારો પણ આખરે તે એ જ રસ્તે નાના અને વરસની મુદત નાખીએ અને અનેકને જાય છે અને જરૂર મરણ પામે છે, તે પછી ભણ- વાયદા આપીએ. આ વાત સમુચિત ન ગણાય. વાની માથાકટ શા માટે કરવી ? ' આ વિચાર સારાં કામ કરવામાં તે ઘડીને ભરોસા રાખવા ખે છે, લાંબી નજરની ગેરહાજરી બતાવનાર
નહિ. કાલની વાત કાલા ( ભલા ) કરે. એમાં તે છે અને પ્રગતિને રોધક છે. જ્ઞાન તે દિવો છે,
છે, ક્યું તે કામ અને સાથે તે વેધ. જેમાં એક જાગતી જોત છે, આંતરચક્ષને ઉઘાડનાર છે, દિવ્ય આ રાત જાય તેમાં તે આખી સૃષ્ટિ ફરી જાય, માર્ગના દર્શન કરાવનાર છે અને અંધારી રાતના
પિતાના વિચાર-વાતાવરણમાં ફેરબદલો થઈ જાય, બાર વાગ્યાનો હોંકારો છે. જ્ઞાની સમજી વિચારક
પરિસ્થિતિ પલટો પામી જાય અને આસામીના સામી મરે તે યે નામ રાખે અને જીવે છે કે એનાં
( સ્વામી-ભિખારી ) થઈ જવાય. એ તે જમરાજા આંતરપ્રવાહ અનેરા હોય. અજ્ઞાની અભણ માણ
ચેટલી પકડી બેઠે છે કે ગળચી દબાવી રહ્યો છે સની એની સાથે સરખામણી પણ ન થાય. અને
અને હમણાં શ્વાસ ચાલ્યા જશે અને રામ રમી ધન કમાવા માણસ પ્રયાસ કરે ત્યારે જે આડો
જશે એ વિચારે જ કામ લેવા જેવું છે. અને અવળે વિચાર કરે છે તે એ કરે ચઢી જાય.
આવતી કાલે કે હવે પછી બીજાં કામે ક્યાં કરએણે તે એક જ વિચાર કરવો રહ્યો કે પોતે શરીરે અપંગ થવાનું નથી, ખાટલ પડીને ખાવાનો નથી,
વાનાં નથી, એ તો હાથમાં લીધું કે વિચારમાં
આવ્યું તે કામ કરી નાખવું એ જ યોગ્ય વાત છે. અધળે થઇને લાકડીને ટેકે ચાલવાનું નથી અને
મને વિચિત્ર છે, પુદ્ગલ અસ્થિર છે, સ્નેહ સાંકડા પારકે એશિયાળો રોટલે અડવાને નથી. એ પ્રેર
છે, જીવાદેરી લટકતી છે અને પળ પળનો પણ ણાત્મક વિચાર જે સ્વીકાર્યો હોય તે જ પૈસા
વિશ્વાસ નથી એ નજરે કામ કરનાર જ ખરો સાધક મેળવવાની કે પેદા કરવાની ખટપટમાં પડી શકાય
બની શકે છે. મુલતવી રાખવાનાં માઠાં ફળો અનુતેમ છે, કારણ કે પૈસા પદા કરવા એ સહેલી વાત
ભવગમ્ય છે અને વાત વીફરી જતાં મનની મનમાં નથી. માથાને પસીને પગે ઊતરે ત્યારે પૈસા મેળ
રહી ગઈ એવા તો અનેક દાખલા નજરે જોયા છે. વાય છે એટલે જે કદી બુઢા થવાના નથી કે મર
માટે ધર્મકાર્યમાં કાલે કરવાનું આજે કરવું અને વાના નથી એ વિચાર કરી શકતા હોય એ જ ધનપ્રાપ્તિ અને ધનસંરક્ષણના કામમાં જોડાય છે.
* આજે કરવાનું હમણાં જ કરવું. • अजरामरवत्प्राशो विद्यामर्थं च चिन्तयेत्, गृहीत इव केशेषु मृत्युना धर्ममाचरेत् ।
* હિતોપદેશ સુભાષિત,

Page #15

ધર્મકૌશલ.
૧૪૯
( ૧૦ ) ધર્મ સવસ્વ. Religion in nutshell તમને દુનિયાદારીમાં વ્યવહારમાં, વર્તનમાં, અન્ય ધર્મનું મુદ્દામ સ્વરૂપ-સ્પષ્ટ રહસ્ય સાંભળે, સાથેની લેવડદેવડમાં, બોલચાલીમાં અને હવા
ફરવામાં કેટલીક વાત ઠીક લાગે છે, સારી લાગે છે, સાંભળીને એની મનમાં ધારણ કરી લે તે તે
રુચિકર જણાય છે, સુયોગ્ય લાગે છે અને કેટલીક આ છે :–પતાને જે અનુકૂળ ન થાય કે ન બાબતે ઘણા કરાવનારી બાલિશ-તુ-અધમલાગે તેવી બાબત પારકના સંબંધમાં અયોગ્ય લાગે છે. પ્રથમની બાબતોને આપણે આચરવી નહિ.
અનુકૂળ ગણુએ છીએ, બીજી બાબતને પ્રતિકૂળ મુદ્દાસર લખનારા પ્રાસાદિક લેખકે, મહાન ગણીએ. આ હકીકત આપણા દરરોજના અનુભવની સાહિત્યિકો અને ઓજસ્વી સાક્ષરો સુત્ર જેવી છે. આપણી સાથે વણાઈ ગયેલી છે, આપણી સાથે વાણી બોલે છે. એ અનેક વાતને એક નાનકડા એકમેક થઈ ગયેલી છે. કોઈ સભ્યતાથી બેલે તે સૂત્રમાં એવી સરસ રીતે વણી દે છે કે એને જેમ ગમે. ગાળાગાળી કરે તે ન ગમે, સાચું બોલે તે ઠીક જેમ વિચારવામાં આવે તેમ તેમ એમાંથી મહાન લાગે. અસત્ય બોલે તે અઠીક લગે. કોઈ નિ દામ્યુગલી રહસ્ય તારવી શકાય. અનુભવી લેખકો આવા સૂત્ર છે તે ન ગમે. પ્રશંસા પ્રેમ કરે તે ગમે. એટલે વચન જનતા પાસે રજૂ કરે તે ત્રિકાલાબાધિત સત્ય તમે સારું નરસું જાણે છે, અનુકૂળ પ્રતિકૂળન હોય છે અને દરેક યુગે એનાં ઓવારે પાણી પીધેલ : હાય, છતાં દરેક યુગમાં એમાંથી નવાં નવાં સત્ય
ઓળખો છો, વિવેક સભ્યતાને પીછાનો છે, ચારિ
ત્રને જાણે છે, સંયમને પીછાનો છો, અને તમને નીતરતાં રહે છે, એક શબ્દ છે લખાય અને છતાં
સારા ખરાબની પરખ છે. હવે તમારે જ્યારે પારપિતાનો આશય બતાવી શકાય તો પુત્રજન્મ જે
કાને અંગે કોઈ વર્તન કરવું હોય, કાંઈ બોલવું. એ કાળના લેખકને આનંદ થતો હતો.
હોય કે કેાઈ ક્રિયા કરવી હોય તે તે વખતે તમારી આવા સૂત્ર સિદ્ધાંત જેવી વાત અત્ર રજૂ થાય જાતને સ્થાને મૂકે. તમે તમારા આચાર, ઉચાર કે છે. લેખકને ધર્મનું રહસ્ય બતાવવું છે, અને ધર્મનું વિચારને કે ગણે? તે તમારે માટે શું ધારે ? જે રહસ્ય લખવા વિદ્વાન બેસે તે આખી જિંદગી પૂરી વાત તમને ન ગમે તે તેને પણ ન ગમે તે તમને થઈ જાય અને હજારો લાખો પાના ભરાય. આ ન ગમે તેવી વાત તેના પ્રત્યે ન કરો. લેખકે ધર્મનું રહસ્ય અરધા કલેકમાં ભરી દીધું
અને આટલું કરે તે તમે ધમ થઈ જાઓ, અને તેમ કરીને એમણે પિતાને ખરે લેખન સંયમ
આટલું કરે તો તમારો બેડો પાર પડી જાય. તમારે દાખવ્યો છે. એ લેખક કહે છે કે સર્વ ધમને સાર સાંભળી લે અને સાંભળીને એને તમારા હૃદયમાં પ્રત્યે તેવું વર્તન કે ઉચ્ચાર કરે તે તમને ખરાબ અવધારે, એને હૃદયમાં પાકું સ્થાન આપી દે. તમે લાગે તેવું હોય તેવું તમારે સામા પ્રત્યે ન કરવું. અનેક પ્રકારનાં ફાંફાં મારશે અને મંદિરે મંદિરે આટલી સાદી ટકી સીધી સરળ વાત છે અને તમને આંટા ખાશો કે પથ્થર એટલા દેવ કરશે કે અનેક
નક તે આવડે છે એમ તો આપણે ઉપર ધારી લીધું છે. પ્રકારના યોગે કરશો, તેમાં તમારું ઠેક્રાણું પડે કે
આટલી વાત કરો એટલે તમને કઈ વાતની અડન પડે એ જુદી વાત છે, એને ઘણી બાબતે પર આધાર રાખવો પડે છે, પણ હું તમને એક નાન
ચણ નહિં થાય. તમારા પર ટીક નહિ થાય અને કડો મંત્ર આપું, ટૂંકામાં ધર્મનો સાર બતાવી આપું
તમારો સંસારપ્રવાસ સફળ બનશે, આનંદમય બનશે,
પ્રેરક બનશે, પ્રેમમય બનશે અને તમારા મન પરથી અને તમે એ વિધિ સૂત્રને અનુસરશે તો તમે સાચા ધમને બરાબર અનુસરશે. તમે ખરા ધર્મ થશે અસાધારણ બોજો ઉતરી જઈ એનું હળવુંફલ
અને તમારું જીવન સફળ થશે, તમારા કેરો મલ્ય- છતાં ગૌરવવંતુ બનાવશે, તદન સાદી વાત છે, . વાન બનશે અને તમારું સાધ્ય તરફ પ્રયાણુ બરાબર
કરવી સરળ છે અને કુલ ધર્મના અનેક ઉપદેશનો થશે. એ સૂત્ર આ રહ્યું :
એ સાર છે.
મૌક્તિક श्रृणुत धर्मसर्वस्वं, श्रुत्वा चैवावधार्यताम् , आत्मनः प्रतिकूलानि परेषां न समाचरेत् ।
ધર્મસર્વસ્વ,

Page #16

આ ‘કૃતજ્ઞ બનશો કે તદન ?' આ
I
9
1ના વૈતરું
લેખક–આચાર્યશ્રી વિજયકસ્તુરસુરિજી મહારાજ કેઇ માણસ પૈસાના અભાવે મટી આપ- જેમના હાથે નિરંતર લેહીથી ખરડાયેલા રહે ત્તિમાં આવી પડે હાય, અને જીવનનિર્વા છે અને કેટલાકને તે પાયખાના સાફ કરવા હના સાધનના અભાવે જીવવું પણ ભારે થઈ પડતાં હોવાથી તેમના હાથ વિષ્ટામાં ખરડાપડયું હોય, તેવાને કોઈ પરગજુ સહાય આ- યેલા રહે છે અને તેને નહિં જેવા સાફ કરીને પીને આપત્તિમાંથી બચાવી સંપત્તિવાળું બનાવે ખાવાના કામમાં વાપરે છે. તમે આવી જાતિના તે તેને ઉપકાર જીવે ત્યાં સુધી તે ભલતો માણસ છો કે નહિ તેને વિચાર કરી જુઓ. નથી અને ઉપકારના ભારથી દબાયેલો રહે છે. જે તમે એવી જાતિના નથી પણ ઉત્તમ જાતિના જ્યારે જયારે ઉપકારીને જુએ છે ત્યારે ત્યારે ?
અરે યાર છો તો પછી તમે ઉત્તમ જાતિ તથા કુળમાં શાથી નમ્રતા, લાગણી, નેહ તથા સેવાભાવ તેના
ન ઉત્પન્ન થયા? માનવજાતિમાં કાંઈ પણ ફરક ન
હોવા છતાં પણ તમે ઉત્તમ જાતિના કહેવાઓ ચહેરા ઉપર તરી આવે છે. જરૂરત પડે તો પેસે
છે તેનું શું કારણ? તમને ઉત્તમ જાતિના તથા વખતને ભેગ આપવા હંમેશાં તૈયાર
માણસ કોને બનાવ્યા? કેટલાક માનવીઓને રહે છે, ઉપકારીના વચનનો અનાદર કરતો
રહેવાને ઝુંપડાં પહેરવાને ગાભા હોય છે અને નથી અને પિતાનું સર્વસ્વ અર્પણ કરીને પણ
આખી ઉમર-જીવે સેવા કરવા નિરંતર ઉત્સાહવાળા રહે છે; કારણ કરીને આઉખું પૂરું કરે છે, પણ તમને તે કે તે એમ સમજે છે કે-જેણે મને મહાન રહેવાને બંગલા, પહેરવાને સુંદર વસ્ત્રો મળ્યા આપત્તિમાંથી બચાવીને ધન તથા જીવન છે તેમજ બેસવાને મોટર આદિ વાહનો તથા સંપત્તિ આપી છે તે માટે પ્રાણદાતા છે, મારી રાજ
- નોકર-ચાકર પણ તમારી પાસે છે અને તમે પાસે જે કાંઈ છે તે બધુંય એનું આપેલું છે
સ્વામી બનીને બીજાની સેવા લે છે. આ માટે એનું જ છે આવું સમજવાથી પિતાને
બધુ ય તમને કોણે આપ્યું છે તેના કદીયે તમને ઉપકારીને ત્રણ માને છે. આવા માનવીઓ વિચાર સરખાય આવ્યે છે? સંસારમાં જોઈએ સંસારમાં કૃતજ્ઞ કહેવાય છે અને વિપરીત વૃત્તિ છીએ તો કઈ આંધળો હોય છે તો કે હેરે તથા પ્રવૃત્તિવાળા કૃતન કહેવાય છે.
હોય છે, કઈ મૂંગે હોય છે તો કેઈ ઠુંઠે, જ્યારે જીવનનિર્વાહના સાધનથી સગવ- લુલો અને કદરૂપો હોય છે, પણ તમે તો આ ડતા કરી આપનારનો ઉપકાર માનવી જીવે ત્યાં બધીય ખામીઓ વગરના છે. તમારી પાંચે સુધી ભૂલતો નથી અને પિતાનું સર્વસ્વ અપ. ઇંદ્રિય સંપૂર્ણ છે અને તે પોતપોતાનું કામ ણ કરવા જરાય નિરુત્સાહિત થતો નથી તો સારી રીતે આપી રહી છે. આંખેથી સારી પછી જેણે તમને દુનિયામાં નજરે પડતા સૂક્ષ્મ રીતે જોઈ શકે છે, કાનેથી સાંભળી શકે છે જંતુઓ કીડા-મકડા, વાઘ-વરૂ, કૂતરાં-બીલાડાં, અને જીભથી સ્પષ્ટ ઉચ્ચાર કરી શકે છે. ઘોડા-ગધેડાં,ગાય-ભેંસ આદિ પશુ-પંખીઓનો તમારા હાથ-પગ પણ પોતાનું કામ કરતાં અવતાર ન આપતાં માનવને અવતાર આપ્યા, અટકી પડયા નથી. આ બધુંય કોના પ્રતાપથી માનવીઓમાં પણ કેટલાક એવા હોય છે, કે તમને મળ્યું છે તેને કોઈ વિચાર કરીને સમ

Page #17

કૃતજ્ઞ બનશે કે કૃતન?
* ૧૫૧
જવા પ્રયાસ કર્યો છે? તમે કૂબડા-વામન કે શકતી હોય અને સાચું સમજવાની ઈચ્છા હોવા બદશિકલ નથી પણ સુંદર રૂપ તથા આકૃતિ. છતાં પણ સાચી સમજણ મેળવવાને ઘણી જ વાળા છે, તેમજ તમે કંગાળ કે ભિક્ષુક નથી અડચણ પડતી હોય તે સંપૂર્ણ સાચી બુદ્ધિના પણ સારી ધનસંપત્તિવાળા અને દાતા છે. વિકાસી જ્ઞાની પુરુષોના વચને સાંભળીને જગતની સંસારમાં કેટલાકને પૌગલિક સુખના સાધન વિચિત્રતાને સાચો બંધ કરો અને સાચી સમસંપૂર્ણ મળ્યાં છે છતાં નિરંતર ' પથારીવશ જણ મેળવીને સંપૂર્ણ સાચી વસ્તુની પ્રાપ્તિ થઈને પડયા રહે છે જેથી કરીને તેઓ સુખ માટે પ્રયાસ કરો. જો તમે સર્વજ્ઞના વચન જોગવી શકતા નથી અને તેમને ત્યાં ડોકટર- ઉપર શ્રદ્ધા રાખીને જાણવાનો પ્રયાસ કરશે વૈદ્યોની પધરામણી વિના ભાગ્યે જ કોઈક દિવસ તો વિશ્વરચના સાચી રીતે તમને સમજાશે. ખાલી જતો હશે, પરંતુ તમારાથી તો રેગ- અને તેથી તમે તમારી પ્રવૃત્તિમાત્રને સમ્યગશેક એવા તો રીસાઈ ગયા છે કે કઈ દિવસ સાચી બનાવી શકશે જેથી તમને અણગમતા પણ તમારા બંગલાના કમ્પાઉન્ડમાં પણ ડોકટર- પ્રસંગે અકળાવી શકશે નહિં. વૈદ્યના પગલાં સરખાય થયા નથી. પુદ્ગલાનંદી
સંપૂર્ણ સાચી સ્વતંત્રતા મેળવનાર સર્વજ્ઞ ડાળ,
૧ જડાસા ઘણાખરા માનવીઓને કેવળ વિદ્ય
પુરુષોએ જડ-ચેતનના સંગસ્વરૂપ જગતની માન એક જ જન્મમાં ઉપયોગી ગિલિક
વિચિત્રતામાં જડને પ્રધાનતા આપી છે. જો કે સંપતિ મેળવવાના સાધને તે મળ્યાં છે;
એકલું જડ અથવા તે એકલું ચેતન કાંઈ પણ પણ આત્મિક સંપત્તિ મેળવવાના સાધન ન વિચિત્ર ભાવ ઉત્પન્ન કરી શકતાં નથી અથોત મળવાથી સારી સંપત્તિની કંગાળીયત ભેગવી
જડ તથા ચેતન સ્વતંત્રપણે વિચિત્ર પ્રકારના રહ્યા છે, પણ તમને તો સાચી-આત્મિક
જગતની રચના કરવામાં અસમર્થ છે છતાં બંને સંપત્તિ મેળવવાના સાધનભૂત સુદેવ તથા ભેગાં મળે તો અનેક પ્રકારના ભાવને પ્રગટ સુગુરુનો સંચાગ મળ્યો છે. એટલે જે તમે
કરી શકે છે અને તેથી સંસારમાં જે કાંઈ ધારો તો સાચા શ્રીમંત બનીને શાશ્વત સુખના અસારા અનેક ભાવો દેખાય છે તે જીવ તથા ભોગી બની શકે છે તે તમને આ બધીય સ્વરૂપ ના અનાદિ સંયોગનું પરિણુમ સામગ્રીનો પ્રબંધ કેણે કરી આપે છે તેને નિર્ણય કરવાને કઈ વખત પણ તમે તમારી
છે. અનાદિ કાળથી કર્મના સંગને લઈને
જીવ અનેક ભાવમાં પરિણમતે આવ્યા છે બુદ્ધિને ઉપયોગ કર્યો છે?
માટે જ કર્મ સ્વરૂપ જડને પ્રધાનતા આપવામાં તમે માનવી છે, તમારામાં બુદ્ધિ છે, ડહા- આવી છે. જીવને પુદ્ગલાનંદી-અજ્ઞાની કહેવામાં પણ છે, અને તમે પિતાને એમ માનો પણ આવે છે તે કર્મના સંયોગને લઈને જ છે. છે કે હું બુદ્ધિશાળી અને ડાહ્યો છું. તે પછી જીવ પિતે સમ્યગજ્ઞાની હેવા છતાં પણ દર્શનતમે જગતની વિચિત્રતાનું કારણ કેમ ધી મોહના દબાણથી સાચું સમજાવવામાં આવે કાઢતા નથી? ઉપર બતાવેલી બાબતોને સારી તૈયે સમજતો નથી અને ચારિત્ર મેહનીયના રીતે વિચાર કેમ કરતા નથી અને સદ્બુદ્ધિથી દબાણથી સાચું આદરી શકતા નથી. સાચું ન ડરીને વેગળા કેમ રહે છે, તેમજ સદબુદ્ધિ સમજવાથી કર્મવશ પડેલો અજ્ઞાની જીવ વાળા તરફ તિરસ્કારની લાગણું શા માટે પિતાને જડ માને છે અર્થાત્ શરીર તે જ હું રાખો છો? કદાચ તમારી બુદ્ધિ કામ ન કરી છું એમ માને છે અને તેથી કરીને જ પિતે

Page #18

૧૫૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ :
પગલાનંદી બનીને પિગલિક અનુકૂળ વસ્તુ- આસક્તિ ભાવ રહેલો છે ત્યાં સુધી વિકાસી ઓના સંચાગથી પિતાને સુખી માને છે અને આત્માનુભવી મહાપુરુષ, આત્માની સાચી તેના વિયોગથી દુઃખ મનાવે છે તેમજ પ્રતિકળ ઓળખાણ થઈ છે એમ કહેતા નથી પણ વસ્તુઓના સંયોગથી દાખી થાય છે અને તેના મિથ્યાભિમાન(દેહાધ્યાસ)ને લઈને દેહને જ વિયાગથી શાંતિ મેળવે છે. આ બધુંય પરિ. આત્મા માનવાનું જણાવે છે. વૈષયિક સુખને ણમ દેહાધ્યાસીપણુનું છે અર્થાત મેહના પોષવા સંપૂર્ણ આત્મવિકાસી વીતરાગ પ્રભુ પાસે અત્યંત દાસ બનેલા આત્માઓ પિતાને ભૂલી પણ ધન-સંપત્તિ માગનારા અથવા તે ધનજઈને દેહને જ સ્વસ્વરૂપે માને છે. અને તેથી સંપત્તિથી દેહની પ્રશંસા કરાવવા તથા વધારવા કરીને તેઓ બનાવટી નામધારી દેડની પ્રશં. પ્રયાસ કરનારા આત્મા તથા પરમાત્માને સા કરાવવાને માટે ખૂબ જ મહેનત કરે છે. :
વાત કરે છે. ઓળખી શકયા જ નથી, કારણ કે તેમનામાં અને જડેસ્વરૂપ દેહમાં આત્માના ગુણોની દેહાભિમાન રહેલું છે. પ્રશંસા સાંભળીને અત્યંત આનંદ અનુભવે છે આ પ્રમાણે સંસારમાં ચર્મચક્ષુથી જેનારા અને કામ, ક્રોધ, લોભી (આદિ જે કમજન્ય ઘણું છે એટલે તેમને આત્મ પ્રત્યક્ષ થતું નથી ગુણે કે જે એકદષ્ટિથી પૈગલિક હોવાથી અને તેથી જ તેઓ મિથ્યાભિમાની–દેહધ્યાસી જડ સ્વરૂપ છે.) જો દેહને કહેવામાં આવે તો છે. જ્ઞાનદષ્ટિ–સમ્યગદષ્ટિ સિવાય આત્મા દિલગીર થાય છે, દુઃખ મનાવે છે. અજ્ઞાનતાના ઓળખી શકાય નહિં. કારણ કે આત્માને જડગાઢ અંધકારમાં રહેલા જ વિરાગી મહા સ્વરૂપ ઇંદ્રિયોની જરૂરત પડતી નથી. ઈદ્રિ પુરુષના વચને વાંચીને કે સાંભળીને મોઢે રૂપી જડ વસ્તુને ગ્રહણ કરી શકે છે પણ બલી જાય તો તેથી કાંઈ તેઓ પોતાને ઓળ- અરૂપી આત્માને ગ્રહણ કરી શકતી નથી માટે જ ખે છે અને પુદ્ગલાનંદી તથા દેહાધ્યાસી નથી ચર્મચક્ષુથી જેનાર આત્માને ઓળખી શકે એમ કહી શકાય નહિં; કારણ કે મિથ્યાભિમાન નહિં પણ આત્મા પોતે જ પોતાના વિશુધ (દેહાભિમાન)ની વૃત્તિ તથા પ્રવૃતિ ટળે નહિં જ્ઞાન દ્વારા ઓળખી શકે છે. કદાચ આત્મ પ્રત્યક્ષ
ત્યાં સુધી તેમનામાં જડથી ભિન્ન ધર્મવાળી કરવા જેટલી જ્ઞાનમાં વિશુધિ ન થઈ હોય તે આત્મા જેવી કઈ વસ્તુ છે એવી શ્રધ્ધા હોવાનું આત્મસ્વરૂપ ઓળખવામાં શબ્દાદિ પિગલિક પણ નિર્ણય કરી શકાય નહિં. કેવળ બાહા વિષયે નિમિત્તભૂત બને છે અને તેથી જ્ઞાનવૃત્તિથી તપ-જપ આદરવાથી કે વ્રત-નિયમ દષ્ટિ આત્માને સારી રીતે ઓળખીને જ્ઞાનઆદિ પાળવાથી આત્માની સાચી ઓળખાણ દષ્ટિને વધુ નિર્મળ બનાવી શકે છે, પણ તેમને અને પુગલાનંદીપણાથી નિવૃત્તિ થઈ છે તથા ભેદજ્ઞાન હોવાથી જાણી શકે છે કે આત્મા વિષદેહાધ્યાસ કર્યો છે એમ કહી શકાય જ નહિં યાતીત છે. જ્ઞાન સિવાય કોઈપણ પ્રકારના ઇંદ્રિ કારણ કે આવી પ્રવૃત્તિઓ તો અનંત સંસારી એના વિષયથી આત્મા શ્રાદ્દા નથી, માટે જ મિથ્યાષ્ટિ તથા અભવ્ય જેવા અજ્ઞાની જીવો ગિલિક વિષયેથી ભિન્ન સ્વરૂપવાળો મારો પણ આદરી શકે છે, આચરી શકે છે. જ્યાં આત્મા છે અને તેમાં અનંત જ્ઞાનાદિ ગુણે સુધી પાંચ ઇન્દ્રિયના વિષયમાં રાગ-દ્વેષની રહેલા છે તે પદ્ગલિક દેહાદિમાં નથી કારણ તીવ્ર પરિણતિથી અનુકૂળતા-પ્રતિકૂળતાના અંગે કે દેહાદિ આત્માથી ભિન્ન ગુણધર્મવાળા છે. હર્ષ શેક રહેલ છે તથા મનોવૃત્તિમાં આવી જ્ઞાન દષ્ટિવાળા આત્માઓ સંસારમાં

Page #19

કૃતજ્ઞ બનશો કે કૃM ?
૧૫૩
અત્યંત અલ્પ પ્રમાણમાં છે, ત્યારે જડાસકત જેથી કરીને તેઓ આધિ, વ્યાધિ તથા ઉપાધિથી
આવા પુદગલાનંદી જી ઘણું મોટી સંખ્યામાં છે નિરંતર દબાયલા જ રહે છે. કારણ કે કારણકે તાત્વિક દષ્ટિથી જોઈએ છીએ તો ધાર્મિક જી પાસે પુન્ય નથી, તેમણે જન્માંતરમાં પ્રવૃત્તિમાં પણ વૈષયિક આસક્તિને આદર ધર્મનો અનાદર તથા તિરસ્કાર કરીને પાપને ઘણે જણાય છે અને તેથી કરીને જ જડ- પડખે રાખવાથી આ ભવમાં તેઓ ઘણી સ્વરૂપ કર્મને પ્રધાનતા આપી છે. અનાદિ જાતના દુઃખ ભોગવી રહ્યા છે, જેમણે જન્માંકાલના કર્મની સોબતથી આત્મા અનંત બળી તરમાં અનાદરપૂર્વક વેઠ તરીકે ધર્મની સેવા હોવા છતાં પણ નિર્બળ બની રહ્યો છે અને કરી છે તેમને આ ભવમાં સુખના સાધન તે જડત્મક વસ્તુઓ ઉપર જ પોતાના અસ્તિત્વને મળ્યા છે પણ તેને ઉપયોગ કરીને સુખ મેળવી આધાર રાખી રહ્યો છે. જીવન, સુખ, શાંતિ શકતા નથી, કારણ કે તે સાધનેને ઉપગ આનંદ આદિ વસ્તુઓ પિતાની પાસે હોવા કરવાને સાધનભૂત ઇંદ્રિયોની જ ખામી છે. છતાં પણ જડાત્મક વસ્તુઓથી જ પ્રાપ્ત થાય છે, અંધાપો, બહેરાપણું, મૂગાંપણું તથા રોગ શોક એવી દઢ શ્રદ્ધાવાળ જ્ઞાની પુરૂએ તેને અપ્ર આદિ સુખના સાધન વાપરવામાં આડા આવે ધાન ગણ્યો છે. આવા પુદ્દગલાનંદી જડા- છે. પગલિક સુખના સાધન બે પ્રકારના સક્તિવાળા જેને વસ્તુસ્થિતિ સમજાવીને છે. એક તો અંતરંગ અને બીજું બહિરંગ સન્માર્ગમાં લાવવાને માટે તેમની જ ઈચ્છાઓને અર્થાત એક તો જન્મથી જ સાથે રહેવાવાળા ઉદેશીને પ્રભુ તરફથી સમજણ આપવામાં આવી દેહ તથા જીવન આદિ તે અંતરંગ અને જમ્યા છે કે તમારું માનેલું પગલિક સુખ તમારી પછી જીવનના કેઈ પણ સમયમાં સંબંધિત ઈચ્છા પ્રમાણે તમને મળ્યું છે અને બીજા થવાવાળા ધન સંપત્તિ આદિ બહિરંગ સાધન તમારા જેવા જ માનવીઓને નથી મળ્યું તેમ જ કહેવાય છે. આ બંને પ્રકારના સાધનો નિર્દોષ બધા જ એક સરખા હોવા છતાં તમે તથા અનુકૂળ અને ચિરસ્થાયી મળે તે જ માનવી બન્યા તેનું ખાસ કારણ પુન્ય કર્મ પુદ્દગલાનંદિ છવ ધારણું પ્રમાણે પૌગલિક છે. તમે પોતાની ઈચ્છા પ્રમાણે જે કાંઈ પિ- સુખ ભોગવી શકે છે. બેમાંથી એકની પણ ખામી ગલિક સુખના સાધન મેળવ્યાં છે, અથવા તો હોય તો સુખ મળી શક્યું નથી. જેમણે બંને મેળવી રહ્યા છે તેમાં કેવળ તમારો પ્રયાસ પ્રકારના સુખનાં સાધન નિર્દોષ, અખંડ, અનુકે તમારી બુદ્ધિમત્તા કારણ નથી પણ મુખ્ય- કૂળ તથા ચિરસ્થાયી મેળવ્યા તેમણે જન્મપણે તે તેમાં તમારું પ્રારબ્ધ કારણ છે. તરમાં અત્યંત આદરપૂર્વક ધર્મની સેવા જરૂર અર્થાત જન્માંતરમાં અત્યંત આદરપૂર્વક ધમેં કરેલી જ છે, જેથી કરીને ધર્મ તરફથી મળેલા ની સેવા કરવાથી તમને પુન્ય આપવામાં આવ્યું પુન્ય બળથી તેમની ધારણા પ્રમાણે સુખ ભોગવી છે કે જેને લઈને તમને ધારણા પ્રમાણે રહ્યાં છે, અને જેમણે બહિરંગ તથા અંતરંગ દિગલિક સુખના સાધન મળ્યાં છે, સંસાર- બંને પ્રકારના સાધનોમાંથી એક જ પ્રકારનું માં પુદગલાનંદી ઘણુય જીવો બુદ્ધિપૂર્વક પ્રયત્ન સુખ મેળવ્યું છે તેમણે જન્માંતરમાં ધર્મની કરી રહ્યા છે, છતાં તેમને ધારણા પ્રમાણે સેવા તો કરી છે, પણ તે અનાદરથી કરેલી હોવાસુખના સાધન મળવાને બદલે દુઃખના સાધન થી છતે સાધને પણ સુખ મેળવી શક્તા નથી મળી રહ્યાં છે. અને સુખના માટે કરવામાં અને જેમને બંને પ્રકારનાં સાધનમાંથી એકે આવતા બધા પ્રયાસો નિષ્ફળ બની રહ્યા છે પણ મળ્યું નથી તેમને ધર્મનો અનાદરથી

Page #20

૧૫૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
તિરસ્કાર માત્ર કરેલો હોવાથી શારીરિક, માન- માટે સંસારમાં ધર્મ તમારે પરમ ઉપકારી છે, સિક તથા આર્થિક ત્રણ પ્રકારની સંપત્તિની જે કાંઈ તમારી પાસે છે તે બધુંય ધર્મનું જ કંગાળીયત ભેગવી રહ્યાં છે.
આપેલું છે, માનવ અવતારથી લઈને, શારીરિક આ પ્રમાણે પ્રભુના વચનેને શ્રદ્ધાપૂર્વક આ
2. ટા, આર્થિક સંપત્તિ અને ઠેઠ સાચા સુખ મેળવસદ્દબુદ્ધિથી વિચાર કરતા સ્પષ્ટ સમજાય છે કે વાના સાચા સાધન સુધીનું જે કાંઈ તમારી જેમની પાસે પૌગલિક સુખના બંને પ્રકારના પાસે છે તે તમારા પ્રયાસનું કે બુદ્ધિ તથા સાધને છે, અર્થાત શારીરિક, માનસિક, આર્થિક ડહાપણનું ફળ નથી પણ ધર્મની પરમ કૃપાનું સંપત્તિ છે અને જેઓ એ મમાને છે કે અમે સર્વ
આ ફળ છે તો પછી તમારે ધર્મને તમારું સર્વસ્વ
- અર્પણ કરવું જ જોઈએ. ધર્મને નામે તન ધનની પ્રકારે સુખી છીએ, ધારણા પ્રમાણે અમને બધુંય મળે જાય છે, જગતમાં યશવાદ પણ સારે છે,
અશક્તિ ન બતાવવી જોઈએ. ધર્મને નામે
જીવન અપર્ણ કરવું પડે તે અત્યંત ઉત્સાહપૂર્વક ધન ધાન્ય પુત્ર પરિવાર આદિથી અમે સમૃદ્ધ છે
ધર્મના ચરણમાં મૂકી દેવું જોઈએ. વાસુદેવ છીએ, સગા-સંબંધી આદિ અમારું ઘણું માન બલદેવ ચક્રવર્તિ આદિ પુરુષોએ ધર્મના ચરણમાં જાળવે છે અને અમારા કહેવા પ્રમાણે વર્તે જીવન અર્પણ કરીને કૃતજ્ઞ બનવાથી અનંત છે, વિગેરે, તે તેમણે જાણવું જોઈએ કે આ ચતુષ્ટયના સ્વામી થઈને શાશ્વત સુખના ભાગી બધુંય ધર્મના પ્રતાપથી જ છે અર્થાત ધર્મ બન્યા છે, તેમ તમે પણ તમારું સર્વસ્વ ધર્મને તમને બધુંય આપ્યું છે. તમારી ઈચ્છાઓ પૂર્ણ અપર્ણ કરીને કૃતજ્ઞતા બતાવી શાશ્વત સુખના થવામાં સગવડતા કરી આપનાર ધર્મ જ છે, ભેગી બનશે? = ગાંધીજીને અંજલિ ===
ગાંધી તું આજ હિંદકી-એ રાગ. અરે પ્રભુ ! તને શું ગમ્યું આજ આ પળે, હિંદ તણા પૂજ્ય પિતા સ્વર્ગમાં પળે; હિંદ તણું પ્રાણ જતાં ભારતી રહે, સ્વાતંત્ર્યનું સુકાન જતાં આંસુડા પડે. અરે સત્ય પ્રેમ ને અહિંસા મંત્ર પઢાવ્યા, હિન્દને સ્વાતંત્ર્ય તણું પાઠ શિખાવ્યા.
અ૩૦ રાનડે, તિલક ને સર ફિરોજશા આદિ, મચ્યા ઘણું સ્વાતંત્ર્ય માટે અર્ધ શતાબ્દિક રક્ત બિંદુ એક ના પડયું ભૂમિ મહી, દીર્ઘ કાળની છતાં આશા પૂરી થઈ. અરે, જે વિશ્વવંદ્ય વ્યક્તિના પ્રભાવથી, ભા૨તી સ્વાતં ય વા વટ ઉડાડતી; યાચના છે મારી પ્રભુ શાંતિ આપજે, સા બ મ ત સં તને સમી ૫ સ્થા પજે. અરે,
ચયિતા–ગેવિંદલાલ કિલદાસ પરીખ

Page #21

000@@@ @@@@@0000
શ્રીમાન યશવિજયજી, એ
©ાઈિિ©©©દ્વિદ્વિત્રિ©©©OિOD(6) (લેખક–ડ. ભગવાનદાસ મનસુખભાઇ મહેતા, એમ. બી. બી. એસ.)
( અનુસંધાન પૃ૪ ૧૦૪ થી શરૂ) ઇત્યાદિ પ્રકારે તાત્વિક સદધરૂપ પરમાર્થ પણ રાખતા નથી, ને ગુમાવી બેસવાને આરે આવી મેઘની વૃષ્ટિ કરી જેણે જગતમાં પરમ ઉદાર તત્ત્વ- ઊમા છીએ ! કારણ કે જેનેની આટલી કોમમાં દર્શનની રેલંછેલ કરી છે, અને આત્મસ્વભાવરૂપ તત્ત્વજ્ઞાનને વિધિપૂર્વક નિયમથી અભ્યાસ કરનારા શુદ્ધ ધર્મનું સ્વરૂપ શુદ્ધ તત્ત્વદષ્ટિથી પ્રગટ કરી કેટલા હશે? આંગળીને વેઢે ગણીએ એટલા હેય જેણે મત-દર્શનના આગ્રહ-અભિનિવેશને ઉછેદ તે ભલે ! અરે ! અભ્યાસની વાત તે દૂર કર્યો છે, એવા આ પરમ ઉપકારી શ્રી યશોવિજ. પણ નવતત્વના નામ સુદ્ધાં પણ કેટલા જાણે છે? થજીનો આપણા ઉપર, આખા જગત ઉપર-કેવો તેની વિશેષ સમજણ તે દૂર રહે, સામાન્ય અમાપ ઉપકાર છે? જગતનું મિથ્યાત્વ દારિદ્રય દૂર સમજણ પણ કેટલાને છે ? બહુ જ અલ્પનેકરી, તેને પરમાર્થ સંપતિથી સમૃદ્ધ કરનાર–ભરી મૂળ તત્ત્વજ્ઞાન સંબંધી જયાં આવી સ્થિતિ છે ત્યાં દેનાર આ પુરુષનું જગત કેટલું બધું ઋણી છે? પછી તત્વવિહીન નિર્માલ્ય ચર્ચાઓમાંથી નાના આપણે કેટલા બધા ઋણી છીએ? આપણે આ પ્રકારના મતભેદે ને ઝઘડાઓ કેમ ન ઉદભવે ? ઉપકારનો બદલો કેમ વાળી શકીએ ? આ પરમાર્થ અને જ્યાં તત્ત્વજ્ઞાન સંબંધી આવી ઉદાસીનતાવાળી ઋણ કેમ ચૂકાવી શકીએ ?
કરુણાજનક સ્થિતિ જ્ઞાનીઓના વારસદારોની છે, કાઈ બાપની મૂડી વધારે તે તે ઉત્તમ ગણાય ત્યાં પછી તે વારસો વધારવાનું કે જાળવી રાખછે, જાળવી રાખે તો મધ્યમ ગણાય છે, ને ગુમાવી વાનું કેમ બને? ગુમાવી બેસવાનું જ રહે છે! બેસે તે અધમ ગણાય છે. આમ જેમ લેકવ્યવહારમાં ધનની ત્રણ ગતિ કહેવાય છે. દાન, ભેગ ને છે, તેમ ધર્મવ્યવહારમાં પણ જો આપણે જ્ઞાની. નાશ ‘રા મોજ નાપારિતો તથા વિરહ્યા” એએ આપણા માટે એકત્ર કરેલ જ્ઞાનનિધિ વારસો તેમ જ્ઞાનરૂપ પારમાર્થિક ધનની પણ એ જ સ્થિતિ વધારીએ તો આપણે ઉત્તમ, જાળવી રાખીએ તો છે. કાં તે એનું દાન થાય, ભેગા થાય, નહિં તે નાશ મધ્યમ, ને ખેઈ બેસીએ તો અધમ ગણાઈએ. આ થાય. જ્ઞાનનું દાન પણ પિતે જ્ઞાનનો અભ્યાસી હોય સીધી સાદી ને સાચી વાત છે.
તે જ કરી શકે, તે જ જ્ઞાનને પ્રવાહ વહેતે રહે. જેને મુખ્યપણે વ્યાપારી કામ છે ને વણિક. ભગ રસપૂર્વક તે જ્ઞાનના અધ્યાત્મ રસનો ઉપભોગ વૃત્તિવાળી-વાણી આગતવાળી હોઈ લાભહાનિને – કરી યથેચ્છ આનંદ લૂંટવાથી થઈ શકે. તેમ ન થાય નફાટોટાને હિસાબ બરાબર કરી જાણે છે. આવી તે તેની ત્રીજી ગતિ જ શેષ રહે છે. વિચક્ષણ વ્યવહારકુશલ કેમ ધર્મ વ્યવહારના લાભ- મહાતત્વજ્ઞાની શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજીએ મનનીય હાનિને વિચાર બહુ ઓછી કરે છે તે આશ્ચર્ય સુભાષિત કહ્યું છે– “જ્ઞાનીઓએ એકત્ર કરેલા જેવું છે, કારણ કે આ જ્ઞાની પુરુષોએ મૂકેલ વારસ અદ્દભુત નિધિનો ઉપભોગ કરે.” તેમ આપણે જો આપણે વધારવાનું તે દૂર રહ્યું, પણ બરાબર જાળવી જ્ઞાનીનો વારસો સાચવી રાખવો હોય, તે આપણે

Page #22

૧૫૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાર :
પરમગૌરવબહુમાનપૂર્વક તેને રસાસ્વાદ લે વ્યવહાર-વ્યાપાર વગેરે સંબંધી સમસ્ત કામ કરવાની જોઈએ. વૈદિક ધર્મવાળા કહે છે કે ઋષિ-ઋણ ફુરસદ નથી મળતી? ગામગપાટા ને ગપ્પાં હાંકવાની ને સ્વાધ્યાયથી સૂકાવાય છે તેમ આપણે પણ ઋષિ-ડણ હાહાહાહી કરવાની ફુરસદ નથી મળતી ? પ્રેમલાજ્ઞાની પુરુષો પ્રત્યેનું ઋણ માત્ર નિરંતર સ્વાધ્યાયથી પ્રેમલીના ગાયન ગાવાની કે નમાલા નેવેલે વગેરે ચૂકવી શકીએ.
છાસબાકળા સાહિત્ય વાંચી બે ઘડી મોજમેળવવાની એટલે આપણે જે જ્ઞાની પુરુષોને વારસે જા. કુરસદ નથી મળતી? તમે પાકા વાણુઆ છે તે ળવી રાખે છે, તેમણે એકત્ર કરેલા અદ્ભૂત ચોવીસ કલાકને અને સાઠ ઘડીને હિસાબ કરી જ્ઞાનનિધિને ઉપભોગ કરે છે, તે આપણા જુઓ ! આખો દિવસ આ શરીરની–આ વગર પિતાના આત્માનું હિત કરવું હોય-આપણા પિતાને ભાડાની કોટડીની વેઠ કર્યા કરે છો! પણ આ ઉપકાર કરે છે, તે આપણે તેને નિરંતર શરીર યંત્ર પણ જેને લઈને પિતાનું કામ કરી રહ્યું અભ્યાસ કરે જોઈએ, નિયમપૂર્વક સ્વાધ્યાય કરવો છે, આ મન પણ જેની પ્રેરણાથી ડધામ કરી રહ્યું જોઈએ, તેનું ચિંતન-મનન પરિશીલન કરવું જોઇએ; છે, તે આ દેહ-દેવળમાં બિરાજમાન આરાધ્ય દેવ તો જ તે અસહ્ય વારસો સાચવી શકાશે તે જ એવા આત્માને–ભગવાન ચેતન્ય મૂર્તિને સંભારતા તેની વૃદ્ધિ થઈ શકશે; નહિં તે અવાવરૂ કુવા જેવી પણ નથી તેની પૂજા-અર્ચા કરવાની તરક્કી તેની સ્થિતિ થશે, અથવા બંધિયાર ખાબોચીયા જેવા કાં લેતા નથી ? તેના હિતની-કલ્યાણની-વાર્તા તેના હાલ થશે. અને આપણું પ્રમાદ દોષને લીધે તમને કેમ કડવી લાગે છે? માટે આપ ફરસદ નથી આપણે આપણી જ્ઞાનવારસે ગુમાવી બેસીશ, ને એમ કહે છે તે વાત સદંતર ખોટી છે, દાનતા કાળાંતરે અમુક શાસ્ત્ર વિચ્છેદ ગયું એમ કહી માથે નથી એમ કહે તે વધારે યુક્ત ને પ્રમાણિક છે. હાથ દેવાનો વખત આવશે. પણ તે વિચ્છેદ ગયું માટે જેને મન જ્ઞાની પુરુષના વચનામૃતનું કે જશે તે માત્ર આપણું પ્રમાદશીલતાને આભારી બહુમાન છે, ગોરવ છે, તે પ્રત્યેક આત્મહિતાર્થીએ છે, આપણી ઉદાસીન ઉપેક્ષા વૃત્તિરૂપ અકર્મયતાને તે ગમે ત્યાંથી પણ અવકાશ મેળવી ફુરસદને આભારી છે, આપણી અકૃતજ્ઞતાને ને કૃતજ્ઞતાને ફોસલાવી ઓછામાં ઓછી એક -બે ઘડી પણ આભારી છે, એમ આપણે સખેદ કહેવું પડશે. જ્ઞાનીની વાણીની યથાશક્તિ આરાધના-ઉપાસના
કઈ કહેશે કે આ કાર્યની હાલના જમાનામાં અવશ્ય કરવી જ જોઈએ, ને તે તેમજ કરે એમાં કેાઇને કુરસદ નથી કે નવરાશ નથી. તેને આપણે કાંઈ આશ્ચર્ય નથી. જવાબ આપીશું કે મહાનુભાવ, આપ કહો છો તે આમ આપણે આ મહાતત્ત્વજ્ઞાનીની ને એમના બરાબર છે. આ ધાંધલીયા વખતમાં એવો અવકાશ ચિરંજીવ સાહિત્યની પુણ્યસ્મૃતિ જાળવી રાખવી બહુ ઓછો મળે છે પણ તમને ફરસદ નથી કે હેય, ને આપણું પોતાના ઉપકારાર્થે તેને યથેચ્છ દાનત નથી એ તમારા અંતરઆત્માને પૂછી જુઓ, આમલાભ લઈ આનંદ લૂટો હોય, તે આપણે શું તમને આઠ કલાક ઉંઘવાની ફુરસદ નથી મળતી ? તેમના વચનામૃતની નિરંતર સ્વાધ્યાય રૂપ આરાધનાશું તમને હાલના જમાનાનું પ્રાતઃસ્મરણીય (!) ઉપાસના કરવી ઘટે છે. તેમજ તે તે સાહિત્યનું છાપું વાંચવાની ફુરસદ નથી મળતી ? શું તમને શુદ્ધ પ્રકાશના કરી, તેને બહાળે હાથે પ્રચાર કરવો, નાટક-સીનેમા જોવા માટેની, ક્રિકેટ વગેરે તમાશા પ્રભાવના કરવી ઘટે છે. આપણે હજારો-લાખ જેવા માટેની ને તેની ટિકેટ માટે તડકામાં ઊજાનુ રૂપીઆ લગ્નપ્રસંગોમાં, મેળાવડાઓમાં, કીનિંદાખડે પગે ઊભા રહેવાની ફુરસદ નથી મળતી ? સંસાર માં, બેટી વાહવાહમાં, મેટી જાહેરાતોમાં ને

Page #23

શ્રીમાન્ યોવિજયજી
અન્ય સાંસારિક અલ્પજીવી કાર્યોમાં ખર્ચી નાખીએ છીએ. પણ જ્ઞાનીઓએ નિષ્કારણે કરુણાથી આપણા માટે એકત્ર કરેલ ચિર જીવ ાનનિધિ જાળવી રાખ વાને આપણે શું કરીએ છીએ ? આપણે એની શી પ્રભાવના કરીએ છીએ ? હ્રા, આપણે પતાસાં કે શ્રોફળની પ્રભાવના–અજ્ઞાન નિરક્ષર લેાકેા ઉચ્ચારે છે તેમ પર-ભાવના જરૂર કરીએ છીએ, પણુ તેને બદલે જ્ઞાનમશ્રાની પ્રભાવના કરવાનું કે કરાવવાનું ક્રમ કાર્યને‰દ્રસ્યને કે સાધુને-સૂઝતું નથી ? આપણે તપ વગેરેના ઉઘાપતામાં, ઉજમણામાં પણ લગ્નપ્રસંગની લૌકિક રીતનુ અનુકરણ કરી, આપણું નામ કાતરાવી પિત્તળના ભાજનેાની લ્હાણી કરીએ છીએ, પણ જ્ઞાનીઓના વચનામૃતરૂપ‘મુત્રણ ભાજના ’ની હ્રાણી કાં કરતાં નથી ? આપણી લોકિક મેટાઇ માટે કાર્ત્તિદાન વગેરેમાં બહુ ઉદાર થઇ જપ્તએ છીએ, પણ સદ્વિદ્યાના પ્રચારમાં કૃપણું થઇ જઈ આપણા હાય કાં કાચાઇ જાય છે ?
“ શ્રી અનંત જિન શું કરે, સાહેલડીમ.
ચેાળ મજાના રંગ, રૅ ગુણુ વેલડી આં. સાચા રેંગ તે ધર્મ, સાહે.
માટે તાપ કે આપણે જો પરમ ઉપકારી જ્ઞાનીઓને અદ્ભુત જ્ઞાનિધાન જાળવી રાખવા હાય ને વધારવા હાય, તથા તેના આપણા પેાતાના ઉપ-તેમાં કારાર્થે કે જગતના કલ્યાણાર્થે આત્મતિકારી સદુપયોગ કરવા ઢાય, તા આપણે તેની પરમ ઉદાર પ્રભાવના કરવી જોઇએ. અને તે મુખ્યપણે એ રીતે થઈ શકે~ ( ૧ ) એક તે નિરંતર નિયમપૂર્વક સ્વાધ્યાયથી-અખંડ જ્ઞાનયજ્ઞથી આપણે તે જ્ઞાનીના વચનામૃત ની આપણા પોતાના આત્મામાં પ્રભાવના~~~ પ્રકૃષ્ટ ભાવના કરવી જોષ્ટએ, તેના ભાવ-રસ રંગથી આપણા આત્મા અસ્થિમજ્જા પર્યંત રંગાઇ જવા જોઇએ. શ્રી. યશોવિજયજીના અમર શટ્ટામાં કહીએ તા
બીજો રંગ પતંગ-ગુણ. ધર્મ' રંગ જીરણું નહિ', સાહે. દેહ તે ઝરણુ થાય, ગુણુ
સેનુ તે વિષ્ણુસે નહિ, સાહે. બાટ ઘડામણું જાય, ગુણુ૦ ત્રાંષુ' જે રસ વેધિયું, સાહે. હાય તે જાવુ હેમ, ગુણ ક્રૂરી ત્રાંછ્યું તે નવિ હુએ સાહે. તિમ મુજ જગદ્ગુરૂ પ્રેમ, ગુણ્
૧૫૭
(૨) અને ખીજું તે પરમ જ્ઞાનિધાનની જગમાં બહેાળે હાથે પ્રભાવના કરવી જોઈએ. આ બાહ્ય પ્રભાવના પણ જો આપણે આપણા આત્મામાં પ્રકૃષ્ટ ભાવનારૂપ પ્રભાવના કરી હશે તે જ થપુ શકશે. આ જ્ઞાનભંડારની પ્રકાશના-પ્રભાવનામાં જ્ઞાનપ્રકાશક સંસ્થા પેાતાના મહત્વને કાળા આપી શકે,—જો તે નિર્દેલ નિર્દે"ભ નિઃસ્વાર્થ ષ્ટિએ કેવલ પરમાર્થ પ્રસારની શુદ્ધ ભાવનાથી આ કાર્યો કરી જૈન-જૈનેતર જનતામાં સસ્તા અને સારા સાહિત્યના પ્રચાર કરે તો. આવી પ્રભાવના–પરમ ઉદાર પ્રચારણા કરવા માટે શ્રીમતાએ અને ધીમ તમે પૂર્ણ સહકાર સાધવા જોઈએ. આ જ્ઞાનભડારની બહુમાન–ગૌરવપૂર્વક સર્વાંગ સુ ંદર પ્રસિદ્ધિ અર્થે શ્રીમાએ પેાતાના ધન-ભડાર ખુલ્લું મૂકી દેવા જોઇએ. આ પુણ્ય કા માટે વિવેકપૂર્વક લાખા-કરેાડા રૂપી ન્યોચ્છાવર કરવા માટે શ્રીમં પડાપડી થવી જોઇએ. અને સેકડા વિદ્વાન શ્રીમતાએ આના અભ્યાસમાં જીવન સમર્પણું કરી, હકક્ષ થને–ભેટ બાંધીને આ જ્ઞાનભંડાર પેાતાની પ્રજ્ઞારૂપ ચાવીથી ખેાલી, તેમાંથી ગ્રંથરત્ને સશોધીને જગતને ભેટ ધરવા જોઇએ. અને આ ધીમ તા-વિદ્યા તે જીવનકાય' નિરાકુલપણે કરી શકે, તે માટે શ્રીમ તોએ પરમાદરથી–પરમ ભક્તિથી તે તે વિદ્યાતાની સમસ્ત સગવડા સાચવવી જોઇએ ને આજીવિકા આદિ અંગેની અધી જોગવાઈ પરમ ઉદારતાથી કરી આપવી જોઇએ. આમ આવા પુણ્ય કાર્યમાં જ્યારે શ્રીમતે-ધીમ ́તના ઉત્તમ સહકાર જામશે, જ્યારે ધીમતેની જ્ઞાન-ગંગા શ્રીમ`તાની ધન-યમુના સાથે ભળી સરસ્વતીના સંગમ સાધશે ત્યારે તે ત્રિવેણી સગમમાં નિમજ્જન કરી જગત્ પાવન બનશે. ત્યારે જગમાં જ્ઞાનીની વાણીને જયજયકાર થશે, ત્યારે શ્રીમાન યશવિજય જેવા સાચા વાચસ્પતિ એના યશ-વિજ્યને જગમાં ડુકા વાગશે !

Page #24

આમસ્વરૂપની પ્રાપ્તિ મને કેાઈ વખતે ન થઈ
(સન્માર્ગ છક) સર્વ જીવોને કામભેગાદિ બની કથા સાંભ- નથી. મેં પહેલાં કોઈ વખત જેની ચિંતા કે વિચાર ળવામાં આવી છે, પશ્ચિયમાં આવી છે અને અનુ સરખે પણ કર્યો નથી તે વસ્તુ મને કોઈ પણ ભવમાં આવેલી છે તેથી તે સુલભ છે, પરંતુ વખત મળી નથી. શરીરાદિથી ભિન્ન એવા આત્માની એકતા સાંભળવામાં મેહના ઉદયને લઈને મારા શુદ્ધ આત્માનું આવી નથી, પરિચયમાં આવી નથી અને અનુભવમાં ચિંતન મેં કઈ વખત કર્યું ન હોવાથી તે મને આવી નથી તેથી તે સુલભ નથી. અર્થાત ભેદ પ્રાપ્ત થયું નથી. પરિનાન-આત્મસ્વરૂપની પ્રાપ્તિ કોઈ વખતે જીવને મેં અનેક વાર જીવન ધારણ કર્યા છે પણ કોઈ ન થઈ.”
જીવનમાં “હું શુદ્ધ આત્મસ્વરૂપ છું” એવું શુદ્ધ આ અનંત સંસારમાં સજીવ અને નિર્જીવ આત્માનું ચિંતન મેં કર્યું નથી, દુર્લભ કલ્પવૃક્ષ, બધા પદાર્થો મેં જાણ્યા અને જેમાં પણ કેવળ નિધાનો, ચિંતામણિ રને અને કામધેનુ ઈત્યાદિ મારું પિતાનું શુદ્ધ સ્વરૂપ કોઈ પણ વખત મે પદાર્થો આ અનંત સંસારમાં અનંત વાર મેળવ્યા જાણ્યું કે જોયું નથી. સંસારમાં બધા ય ભવસ્થ પણ શુદ્ધ આત્માની સંપત્તિ કેઈ વખત મેળવી છો શરીર અને આત્માની અભેદ વાસનાથી વાસિત નહિ, ત્રિકાળ દ્રવ્ય તરફ દષ્ટિ એક ક્ષણ વાર પણ જ છે. સમ્યગદષ્ટિ-ભેદજ્ઞાની કેyક જ હોય છે. ” મેં કરી નહિ અને તેથી સંસારસાગર પાર પામે નહિ. આ વિશ્વમાં આત્મજ્ઞાનની રૂચિ ઉત્પન્ન કરાવ
આજ સુધીમાં અનંત પગલપરાવર્તન જેવા નારાં મનુષ્યો મળવા દુર્લભ છે, તેમજ આત્મસ્વ. ગહન કાળને અનુભવ મેં લીધે, પણ તેવા કોઈ રૂપને પ્રતિપાદન કરનારા શાસ્ત્રોની પ્રાપ્તિ થવી તે પ્રગલપરાવર્તનમાં એકાદ વખત પણ મારા શુદ્ધ પણ દુર્લભ છે. આત્મ જ્ઞાનવાળા જીવોને સમાગમ સ્વરૂપને અનુભવ મને ન મળ્યો. દેવે અને વિદ્યાથવો તે પણ મુશ્કેલ છે. આત્માને ઉપદેશ કરનારા ધરાના સ્વામીત્વનું પદ અનંત વાર મેં મેળવ્યું પણ ગુની પ્રાપ્તિ થવી તેનાથી પણ દુર્લભ છે. તેનાથી કેવળ મારા પિતાના સ્વરૂપને હું પામી ન શક્યો. પણ ચિંતામણિની માફક ભેદજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થવી તે ચાર ગતિની અંદર અનેક વાર મેં મારા શત્રુઓ વિશેષ દુર્લભ છે. તપ કરનારા તપવીઓ મળી ઉપર વિજય મેળવ્યો પણ મારા સદાના વિરોધી આવવા સુલભ છે, શાસ્ત્રો ભણેલા પંડિત પણ મળી મેહશત્રુ ઉપર આત્મસ્વરૂપની પ્રાપ્તિ માટે વિજય આવવા સુલભ છે, પણ તેઓની અંદર ભેદજ્ઞાનની મેળવવા પ્રયત્ન ન કર્યો. પ્રાપ્તિ કરનારા કેઈક જ હોય છે.
મેં અનેક શાસ્ત્રો ભણ્યા અને સાંભળ્યા પણ ઉત્તમોત્તમ રત્ન, હીરા, માણેક, મેતી, સેનું. તેની અંદર મારા શુદ્ધ સ્વરૂપને જાગૃત કરે તેવું રૂપું, ઔષધીઓ, રસાયણે, સ્ત્રી, પુરુ, સ્ત્રીઓ, એક પણ શાસ્ત્ર હું ભણે નહિ કે સાંભળ્યું પણ હાથી, ઘડાઓ, સુંદર પક્ષીઓ અને જળચર નહિ. મેં અનંત વાર જિનદીક્ષા આચાર્ય પણું ધારણ પ્રાણીઓ ઈત્યાદિ સજીવ અને નિર્જીવ પદાર્થોન કર્યું. શાચ, સંયમ, શીયલ અને દુષ્કર તપશ્ચર્યા નામ, ઉત્પત્તિના સ્થાન વગેરે નિર્મળ બુદ્ધિ અને પ્રત્યાદિ મેં અનેક વાર કર્યા પણ તે શુદ્ધ આત્માના અનુકૂળ સંગને લઈને ઘણે ભાગે મેં જાણ્યા છે લક્ષ વિના ધાર્મષ્ટ ગણવાને માટે જ કર્યા. અને જોયા છે પણ ખેદની વાત એ છે કે મેં મારું વિદ્વાનોની મોટી સભાઓમાં હું બેઠે ત્યાં પણ પિતાનું શુદ્ધ ચિપ કાઈ વખત જાણ્યું કે હું મારી ભ્રમણાને લીધે શુદ્ધ સ્વરૂપને નિશ્ચય કરવા

Page #25

-
ur
આત્મસ્વરૂપની પ્રાપ્તિ મને કોઈ વખતે ન થઈ છે .
૧૫૯
પ્રયત્ન ન કર્યો, નય-નિપાની અનેક છટકબારીને કર્યા પણ શુદ્ધ આત્માનું ચિંતન કરવાને વખત મેં જાણું પણ એક શુદ્ધ આત્મસ્વરૂપ પ્રાપ્તિરૂપ મને ન મળે. સાચા નયને હું ન પામે. મનુષ્યજીવન આર્ય દેશ, પ્રભુની કૃપા થઈ, મોહને ઉદય મંદ પડ્યો, ઉત્તમ કુલા અને પ્રથમ સંહાન ઇત્યાદિ અનેક વાર હું સારા સમાગમ થયો, આત્મજાગૃતિને પ્રકાશ પામ્યો પણ ઉપાદાનની જાગૃતિ વિના આમસ્વરૂપની પડ્યો, અજ્ઞાન અંધકાર ગયો, સશાસ્ત્રોનું શ્રવણ પ્રાપ્તિ મને કઈ વખત ન થઈ.
કર્યું. હવે મને શુદ્ધ આત્મા તરફ પ્રીતિ થઈ તેને એકેન્દ્રિયદિ માં તે તે જાતના અનેક શરીર લઈને મન ઇચછા વિનાનું થયું. હવે પ્રથમના ધારણ કર્યા, પણ અજ્ઞાનપણમાં મારા શ આત્માનો આસક્તિવાળા સ્થાને અને પાત્રો મને હળાહળ ઝેર અનુભવ મેં ન કર્યો. લોકોના વ્યવહાર, રાજઓની જેવા લાગે છે. આત્મજ્ઞાની મનુષ્યની સેાબત ગમે છે, નાતિ, સંબંધીઓના સગપણ. દેવોને આચાર, આત્મજાગૃતિ કરાવનારાં શાસ્ત્રો સારાં લાગે છે. મન સ્ત્રીઓના સદાચાર અને સાધુઓની સમગ્ર ક્રિયાઓ પણ વિવિધ ઈચછાથી મુકાણું હોવાથી વિકલ્પ એ બધુ હું સમજે ને આદરી, ક્ષેત્રના સ્વભાવ વિનાનું રહે છે તેથી હવે શુદ્ધ આત્માના ચિંતનમાં જાણ્યા, કાળની અકળ ગતિમાં પણ પ્રવેશ કરવા હું કચાશ નહિ રાખું. આત્મજાગૃતિ થવી તે જ માથું માર્યું પણ તીવ્ર મેહના ઉદયને લઇ “ ધર્મની યુવાવસ્થાને કાળ મારા માટે છે. જ્ઞાનસ્વરૂ૫ છું' આ દઢ નિશ્ચય પહેલા મને જે મહાન પુરૂષો ભૂતકાળમાં ક્ષે ગયા છે, કોઈવાર ન થશે, અરે ! શિયાળાના દિવસોમાં નદીને વત માનકોળમાં મેક્ષે જાય છે અને ભવિષ્યકાળમાં કિનારે વસ્ત્રો વિના રહ્યો, ગ્રીષ્મઋતુમાં પહાડી
થી મોક્ષે જશે તે સર્વે પિતાના શુદ્ધ ચિપમાં મનને પ્રદેશના પ્રખર તાપમાં કર્યો અને વર્ષાઋતુમાં નળ કરીને જ ગયા છે તેમાં જરા પણું સંશય નથી. અનેકવાર વૃક્ષોની નીચે રહ્યો પણ મારા શુદ્ધ સોના અભ્યાસ માર કાવ્ય છે.
આને અભ્યાસ માટે કર્તવ્ય છે. ' સ્વરૂપમાં હું કોઈ પણ વખત ન રહ્યો.
સ્વર્ગાદિની ઇરછાથી સ્વસ્વરૂપને જાણ્યા વિના સ્વીકાર–સમાલોચના મેં અનંત કછો ઉઠાવ્યા; વિવિધ પ્રકારે કાયકોશ ૧. શagfgwાળા સંદ–રચયિતા મુનિ સહન કર્યા. શાસ્ત્રો ભણવા પાછળ મહેનત કરવામાં શ્રાવિશાલવિજયજી, પ્રકાશક શ્રી યશવિજયજી જૈન પણ મેં કચાશ ન રાખી, પણ આત્મજાગૃતિ વિના ગ્રંથમાળા-ભાવનગર. કિં. રૂ. ૩-૦-૦ પુસ્તક ખારી જમીનમાં બીજ વાવવાની માફક મા સર્વ માં શ્રી જૈન ધર્મ સંબંધી અપૂર્વ જ્ઞાનના વિષય પ્રયાસ નિષ્ફળ ગયે. આમ જાગૃતિ કરાવનાર શાસ્ત્ર છે, જે સાધુ તેમજ શ્રાવકને વાંચન મનન કરવાં કે સતક્રિયાની પ્રાપ્તિ મને ન થઈ. વિશ્વમાં પર્યટન યોગ્ય છે. પ્રકાશક તરફથી સભાને ભેટ મળે છે. કરતાં અનેક ગુરુઓ કર્યા અને મેળવ્યા પનું શુદ્ધ ૨. ભગવાન ગઢષભદેવ-લેખક જયભિખુ. આત્મસ્વરૂપને બતાવનાર, કહેનાર કે જગાડનાર ગુરુની પ્રકાશક શ્રી યશોવિજયજી જૈન ગ્રંથમાળા, ભાવન પ્રાપ્તિ મને કોઈ વખત ન થઈ. અને તેવા સદ્દગુરુ ગર. કિ. રૂા. ૪-૮-૦ જેમાં પહેલા તીર્થકર ભગ વિના શુદ્ધ આત્મસ્વરૂપની પ્રાપ્તિ ક્યાંથી થાય છે વાન શ્રી ઋષભદેવજીનું જીવનચરિત્ર નેવેલ રૂપે
સચેતન અને અચેતન શુભ દ્રવ્યોમાં અનેક વાર આલેખવામાં આવ્યું છે. જૈન સમાજમાં આદરણીય મેં પ્રીતિ ધારણ કરી પણ પ્રબળ મેઢના ઉદયને થાય તેમ ઇચ્છીએ છીએ. પ્રકાશક તરફથી સભાને લીધે જ્ઞાનવરૂપ આત્મામાં પ્રીતિ મેં ન કરી, ભેટ મળેલ છે. દુષ્કરમાં દુષ્કર શુભાશુભ અનેક કર્મો મેં અનંત વાર કે શંખેશ્વર સ્તવનાવલી-સંગ્રાહક મુનિ

Page #26

૧૬૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
વર્તમાન સમાચાર
રાજ શ્રી વિશાળવિજયજી, પ્રકાશક શ્રી યશોવિજય છ જૈન ગ્રંથમાળા ભાવનગર. કિ. ૦-૮-૦ જેમાં
સંગ્રહ
- શ્રી જિનેશ્વર ભગવાનની સ્તુતિઓ, સ્તવને
જ્ઞાનપંચમી ઉઘાપન મહત્સવ
આ સભાના માનવંતા પેટ્રન સાહેબ શેઠ શ્રી છે. પ્રકાશક તરફથી સભાને ભેટ મળેલ છે.
રમણિકલાલભાઈ ભેગીલાલભાઈ મોલવાળાના ધર્મ૪. ચર્ચર્યાદિ ગ્રંથ સંગ્રહ-અનુવાદક –આપત્ની શ્રી મધુકાનતા બહેને કલ જ્ઞાનપંચમી આરાચાર્ય શ્રી જિનહરિસાગરસૂરિ, પ્રકાશક શ્રી જિનદત્ત. ધનને ઉઘાપન મહેત્સવ તેઓશ્રીના બંગલે સુશોસૂરિ જ્ઞાનભંડાર-સુરત.પુસ્તક જિયાગંજનિવાસી ધમ. ભિત મંડપ નાંખી તેમાં શ્રી અજિતનાથ પ્રભુને
બિરાજમાન કરી ઉઘાપનની વિવિધ જ્ઞાનના ઉપપ્રેમી શ્રીમાન બાબુ ગોવીંદચંદજી ભૂરા કલકતાવાળાની
છે. કરણોની સામગ્રી પધરાવવા સાથે આઠ દિવસ સુધી આર્થિક સહાય વડે પ્રગટ કરવામાં આવ્યું છે. વિવિધ રાગરાગણીથી જ ભણાવવામાં આવી હતી. મુમુક્ષુ આન ભટ આપવામાં આવે છે.
છેલ્લે દિવસે માહ વધી ૧૧ ના રોજ વિધિવિધાન ૫. ધર્મની દિશા ખંડ ૧-૨. સંપાદક પૂજય સહિત શાંતિસ્નાત્ર ભકિતપૂર્વક ભણાવવામાં આવ્યું મુનિરાજશ્રી કનકવિજ્યજી મહારાજ જેમાં વ્યાખ્યા. હતું. ભાવનગરના શ્રી ચતુર્વિધ સંધ અને અમલનેનો સંગ્રહ છે. પ્રકાશક શાહ ગુલાબચંદ ગલભાઇ દાર વર્ગ અને જૈન આગેવાનોએ દર્શનને લાભ
લીધે હતે. વ્યા. આ. શ્રી વિજયદાનસૂરિ સ્મારક ટ્રસ્ટ, નવી ન
પંજાબના સમાચાર, બારદાનગલી, માંડવી મુંબઈ. ૩ પ્રાપ્તિસ્થાન. સેમ- આચાર્યવર્ય શ્રી વિજયવલ્લભસુરીશ્વરજી મહારાજ ચંદ ડી. શાહ-પાલીતાણું. સભાને પ્રકાશક તરફથી - પિતાના શિષ્ય પ્રશિષ્માદિ મુનિ મંડળી સહિત અમૃભેટ મળેલ છે.
તસરથી વિહાર કરી પટ્ટી પધાર્યા હતા. મેષ સુદિ ૬. માનવ જીવન-વિદ્વાન મુનિરાજશ્રી હંસ
છઠે વિહાર કરી ભૃગુપુર, કરતીલા, હરિક, મંખું
આદિ થઈ પિોષ સુદિ અગીઆરસે છરા પધાર્યા સાગરજી મહારાજે માનવ જીવન પર જાહેર વ્યાખ્યાન
છે. હતા. પંજાબની વર્તમાન પરિસ્થિતિને ધ્યાનમાં લઈ
તા . આપેલ તે શ્રી ખાખરેચીનિવાસી શેઠ શ્રી છોટાલાલ તેમજ દેશ-દેશાન્તના શ્રી સંઘની વિનંતીઓને દેવશીની સહાયથી છપાવી સદગૃહસ્થને વાચન-મનન , માન આપી અને પંજાબના કેટલાક સગ્ગહની માટે ભેટ આપવામાં આવે છે. પ્રકાશક અને પ્રાપ્તિ- સલાહથી આચાર્યશ્રીજી બીકાનેર તરફ પધારતા સ્થાન શાહ મોતીચંદ દીપચંદ તંત્રી શ્રી શાસન હોવાથી પંજાબના ભાવિકો દર્શનાર્થે આવતા હતા. સુધાકર, વાયા તળાજા, મુ. ઠળીયા (કાઠીયાવાડ - છરામાં લુધીયાનાની બને પાટીમાના આગે૭. જૈન બાલ ગ્રંથાવલી શ્રેણી બીજી શ્રી વાને દર્શનાર્થે આવતા પિતા પોતાની હઠ છોડી દઇને
એક બીજાને ભેટી પડયા હતા. શ્રી સંધના એક ગુર્જર ગ્રંથરત્ન કાર્યાલય, ગાંધી રોડ, અમદાવાદ ,
| કમીટી કાયમ કરી ઐક્યતાનું કરારનામું લખતાં કિં. રૂ. ૩-૦-૦ સભાને ભેટ મળેલ છે
ઉપર સહીઓ થતાં જયજયકાર વર્તાઈ ગયો હતે. ૮. શ્રી જિનેન્દ્ર સ્તવનાદિ કાશસંદેહ આચાર્યશ્રીજી રીટોલ, તલવડા, મુદકી આદિ પ્રથમ ભાગ-સંપાદક મુનિરાજ શ્રી ચારિત્રવિજ- થઈ પિષ વદી છઠે ફરિદકેટ પધાર્યા, આચાર્યજી યજી, પ્રકાશક શ્રી વિજયદાનસૂરીશ્વરજી જૈન ગ્રંથમાળા
આદિ પિષ વદ આઠમે ફરિદકેટથી વિહાર કરી
ચૌદશે ભડા પધાર્યા. દરેક સ્થળે આચાર્યશ્રી સુરત, પ્રાપ્તિસ્થાન શ્રી શાંતિભુવન, આણંદ બાવાને
મહારાજનું ભાવભીનું સન્માન થઈ રહ્યું હતું અને ચકો, જામનગર સભાને પ્રકાશક તરફથી ભેટ મળી છે. તેઓશ્રીના ઉપદેશથી દરેક સ્થળે રમાને પારા
વાર આનંદ થયો હતો.

Page #27

મુનિરાજ શ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજ તથા વિદ્ય માન સાક્ષરવર્ય મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે કરી જૈન સમાજ ઉપર મહાન ઉપકાર કર્યો છે. ભારતના ઇતિહાસ તૈયાર કરવા માટે અજોડ અને બહુ જ પ્રાચીન ગ્રંથ છે. દરેક જૈન જૈનેતર સાક્ષર અને સાહિત્યકારની પ્રશંસાને પાત્ર થયેલ આ ગ્રંથ છે. આવા બહુ મૂલ્ય ગ્રંથનું ભાષાંતર વિદ્વાન રા. રાભેગીલાલ જ, સાંડેસરા એમ. એ. અમદાવાદવાળા પાસે તૈયાર કરાવેલ છે. ખરેખર જ્ઞાનભક્તિનું આ ઉત્તમોત્તમ કાર્ય છે. આ ગ્રંથમાં અનેક ઐતિહાસિક સામગ્રી અનેક જાણવા યોગ્ય વિષય અને કથાઓ આવેલી છે. શુમારે છશેઠ પાનાને ગ્રંથ, કપડાનું પાકું બાઈન્ડીંગ, સુંદર સચિત્ર કવર ઝેકેટ સાથે કિંમત રૂા. ૧૨-૮-૦ પેસ્ટેજ અલગ.
તૈયાર છે. | જલદી મંગાવો
તૈયાર છે. દેવસી–રાઈ (બે) પ્રતિક્રમણાદિ મૂળ સૂત્રે.
સૂત્રોની સંક્ષિપ્ત સમજ સાથે. હાલ અમારા તરફથી ઉપરોક્ત દેવસી–રાઈ પ્રતિક્રમણ સૂત્રની બુક પ્રગટ કરવામાં આવી છે. . નિર તરની શ્રાવક-શ્રાવિકા માટેની આ આવશ્યક ક્રિયા હોવાથી આવી સખ્ત માંધવારી હોવા છતાં અમારા ઉપર ઘણી માગણી આવવાથી ઉંચા કાગળ ઉપર સુંદર હોટા ગુજરાતી ટાઈપમાં છપાવી પ્રસિદ્ધ કરેલ છે. કિંમત માત્ર રૂ. ૦- ૧૦-૦ દશ આના પોસ્ટેજ જુદુ.
| જૈન કન્યાશાળા, પાઠશાળાએાએ આ લાભ સત્વર લેવાની જરૂર છે. સામટી નકલ લેનાર ધાર્મિક સંસ્થાને યોગ્ય કમીશન આપવામાં આવશે.
નૂતન સાહિત્ય પ્રકાશન *
૧ શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુ ચરિત્ર, શ્રીમાન દેવભદ્રાચાર્ય કૃત ૧૧૦ ૦૦ હજાર કર્મમાણુ, પ્રાકૃત ભાષામાં બારમા સૈકામાં રચેલે તેનું આ ભાષાંતર છપાય છે. આ ચરિત્ર ગ્રંથકર્તા આચાર્ય મહારાજની વિદ્વત્તાપૂર્ણ સુંદર, અનુપમ, અલોકિક રચના છે. આટલા મોટા શ્રી પાર્શ્વનાથ ચરિત્ર ગ્રંથ બીજો નથી. તેમ આવી મહત્વપૂર્ણ ચરિત્ર રચના ભાગ્યેજ બીજા ગ્રંથમાં હશે. પ્રભુના ભવના વિસ્તૃત વર્ણન સાથે, પ્રભુના દશ ગણધરના પૂર્વભવના ચરિત્રો સાથે આપવામાં આવેલ છે. સાથે અનેક અંતર્ગત કથાઓ અને ઘણા જાણવા યોગ્ય વિવિધ વિષયો પણુ આપેલાં છે. ગ્રંથ છપાય છે. આ એક અપૂર્વ કૃતિ છે. ૬૫ ફેમ સાડા પાંચસે હ પૃષ્ઠ, અને આકર્ષક રંગીન ચિત્ર, મજબુત બાઈડીંગવડે ગુજરાતી સારા અક્ષરાથી છપાય છે. આર્થિક સહાય શેઠશ્રી ચંદુલાલ ટી. શાહ (ડેપ્યુટી મેનેજર, ક્રાઉન લાઈફ કંપની ) તરફથી પોતાના પૂજ્ય સ્વર્ગવાસી પિતા શ્રીયુત ત્રિભુવનદાસ મંગલજી શાહના સ્મરણાર્થે સંભાને મળેલી છે.
૨ કથરત્નકેષ ગ્રંથ શ્રીમાન્ દેવભદ્રાચાર્ય મહારાજે ( સંવત ૧૧૫૮ માં પ્રાકૃત ભાષામાં રચેલો છે, જેમાં સમ્યક્ત્વ આદિ તેત્રીશ સામાન્ય ગુણો અને પાંચ અણુવ્રત આદિ વિશેષ ગુણાને લગતી ૫૦ વિષયો સાથે તેની મોલિક, સુંદર પઠનપાઠન કરવા જેવી કથાઓ વાચકેની રસવૃત્તિ આખા ગ્રંથ વાંચતા, નિરસ ન કરે તેવી સુંદર રચના આચાર્ય મહારાજે કરી છે. આ ગ્રંથમાં આવેલ ગુણોનું સ્વરૂપ, તેનું વિવેચન, તેને લગતા ગુણદોષ, લાભ-હાનિનું નિરૂપણ આચાર્ય મહારાજે એવી સુંદર પદ્ધતિસંકલનાથી કર્યું છે કે જેથી આ ગ્રંથની અનુપમ, અમૂલ્ય અપૂર્વ રચના બનેલ હોવાથી તે અપૂર્વ સાહિત્ય ગ્રંથ ગણાય છે. આ સુંદર ગ્રંથ મૂળ અમાએ પ્રસિદ્ધ કર્યો છે, જેની મૂળ કિંમત રૂા. ૮-૮-૦ છે. જેનું આ સરલ શુદ્ધ ભાષાંતર પણ સાક્ષરવર્ય મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજની દેખરેખ નીચે થયેલ છે. તે ગ્રંથનો પાના સુમારે પાંચસેહ ઉપરાંત થશે.'

Page #28
Reg. No. B. 914 - 2 શ્રી શાંતિનાથ ચરિત્ર-શ્રી અજિતપ્રભસૂરિકત, જ મૂળ ઉપરથી ગુજરાતી ભાષાંતર સુંદર-સરય-વિવિધ રંગોના સુંદર ચિત્રો સાથે, ઉંચા કાગળ ઉપ, સુંદર ગુજરાતી ટાઈપમાં છપાયેલ છે, પાકા બાઈહીંગથી અલંકૃત થયેલ છે. દેવાધિદેવ શ્રી શાંતિનાથ પ્રભુના દરેક ભવનું અપૂર્વ સ્વરૂપ, અનેક બીજી અંતર્ગત કથાઓ, બાર વ્રત અને બીજા વિષય ઉપરની દેશના, અનુકંપા( જીવદયા )નું અદ્દભૂત, અપૂર્વ, અનુપમ વૃત્તાંત આ ચરિત્રમાં આવેલ , છે જે મનન કરવા જેવું છે. કીંમત રૂા. 7-8--0 (પાસ્ટેજ જુદુ' ) નવા થનારા સભાસને નમ્ર સુચના, ફાગણ વદી 30 સુધીમાં રૂા. 101) એકસે એક આપી નવા થનાર પ્રથમ વર્ગના લાઈફ મેમ્બરોને, તેમજ હાલ બીજા વર્ગમાં જે લાઈફ મારે છે તે બધુઓ ઉપરની મુદત સુધીમાં રૂા. 50) વધારે આપી પ્રથમ વર્ગના લાઈફ મેમ્બરે થશે તેમને શ્રી વસુદેવહિં ડી. તથા શ્રી શાંતિનાથ ચરિત્ર રૂા. વીશની કિંમતના અને ગ્રંથા ધારા પ્રમાણે ભેટ આપવામાં આવશે, અને તે પછી છપાતાં દરેક સભાના ગ્રંથ પટેજ પૂરતાં વી. પી. થી ભેટ મળશે. પણ ફાગણ માસ પછી બીજા વર્ગમાંથી પહેલાં વર્ગમાં દાખલ કરવામાં આવશે નહિ જેથી તેઓએ ધારા પ્રમાણે મંગાવી લેવા નહિ તે મુદત વિતે સભા આપને તે ગ્રંથ આપી શકશે નહિ વિચારીને જરૂર ત્યાં સુધીમાં મંગાવી લેવા નમ્ર સૂચના છે. - ~ અમારૂં સાહિત્ય પ્રકાશન, 1. શ્રી કથારત્નકોશ. 2. શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુ ચરિત્ર. 3. સતી દમયંતી ચરિત્ર. G ( છપાય છે. ) . અમારું નવું પ્રકાશન, છેદર 4 શ્રી દ્વાદશા નયચક્રસાર–ગ્રંથ (મૂળ ટીકા સાથે ) કે ( થાજનામાં ) , તાર્કિક શિરોમણિ, નયવાદપારંગતવાદી પ્રભાવક આચાર્યશ્રી મદ્વવાદિ ક્ષમાશ્રમણ વિરચિત મૂળ અને ટીકાના પ્રણેતા સમર્થ તાર્કિક આચાર્ય શ્રી સિહસ્રગણિ ક્ષમાશમણું એકંદરે સ્વપ૨ વાડ્મય વિષયક પાંડિત્યના ક્ષેત્રમાં કેવું વિશાલ પ્રભુત્વ ધરાવતા હતા ? તે આ અપૂવ ગ્રંથ બતાવે છે; તેમજ આ મંચના પ્રકાશમથી વિદ્યમાન-અવિદ્યમાન ભારતીય આર્ય દાર્શનિક સાહિત્ય અને તેને લગતા ઇતિહાસ ઉપર વિશિષ્ટ પ્રકારે પ્રકાશ પાડતે આ નયના અઢારહાર લેક પ્રમાણુ અપૂવ ગ્રંથ છે. કે જે વિદ્વાને, સાહિત્યક્ષેત્રમાં રસ ધરાવનાર આમજનતાને પણ રસપ્રદ બનશે. આ માસિકમાં આવતી લેખમાળા અને વિશિષ્ટ . સંશોધન અને સંપાદનને લગતે સર્વ વિભાગ શાતમૂતિ આચાર્ય ભગવાન શ્રી સિદ્ધિસૂરિશ્વરજીના વિદ્વાન શિષ્ય આચાર્યશ્રી વિજય મેધસૂરીશ્વરજીના મહાનુભાવ શિષ્ય શ્રી ભુવનવિજયજીના વિદ્વાન શિષ્ય મુનિવરથી જ બુવિજયજી મહારાજે આ સભા ઉપર કૃપા કરી તે ભાર સ્વીકારી લીધા છે. આ અંકમાં તેમજ હવે પછીના માસિકમાં તે માટેના લેખે આવે તે વાંચવા જૈન બંધુઓ બહેનોને નમ્ર સુચના છે. જેમ બને તેમ વેળાસર અમારા તેરથી છપાવવાનું કામ શરું થશે. 5 શ્રી શ્રેયાંસનાથ પ્રભુ ચરિત્ર. 6 શ્રી સુમતિનાથ પ્રભુ ચરિત્ર ભાષાંતર થાય છે, ન. 1-5-6 માં આર્થિક સહાયની અપેક્ષા છે મુક : શાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈ : 'જી મહોદય ડિટિગ પ્રેસ : દાણાપીઠ-ભાવનગર, For Private And Personal Use Only