________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ન્યાય મુક્તાવલિ
૧૧૫
આ ન્યાય ઘણો જ ઊંચે છે. આત્મન્નિતિમાં “એલામાંથી ચૂલામાં” એ ભાષા-કહેવત પણ ખુબ પ્રેરણું આપે છે. મરી ગયેલા પ્રાણને એ જ સૂચવે છે. જાગૃત કરે છે. આત્મા સિંહશિશુ છે. તેને સ્વ- વ્યવહાર કરતા શાસ્ત્રોમાં બતાવેલ ન્યાયન ભાવ ઓર છે. તેના કર્તવ્ય જુદા છે. પુદ્ગલના- ઉપગ ખૂબ આવે છે. શાસ્ત્રમાં કોઈ પોતાના જડના સંગથી તે પિતાને નિમય-જડ-પરાધીન કથનમાં આવતા દૂષણને ઉદ્ધાર કરવા પ્રયત્ન સમજી બેઠે છે. બકરાની માફક નીચું મેં કરે-કાંઈક નવું કહે તેમાં એક નવીન મોટા રાખીને રખડ્યા કરે છે. તે કઈ આત્મવિકા- દોષ લાગુ પડે ત્યારે ઉપર બતાવેલ ન્યાયના સવાળા મહાપુરુષને નિહાળી પિતાની પરિસ્થિતિ જેવું થાય છે. સમજે. આ બકરા જેવા જડ ટેળાને ત્યજીને શાસ્ત્રોમાં કોઈપણ પદાર્થનું સ્વરૂપ કે લક્ષણ આત્મપળે પળે ત્યારે વિકાસ સાધે.
યથાર્થ ન થયું હોય તો ત્રણ દોષ આવે છે. - આ ન્યાયને રામજીને જીવી જડતા દૂર આવ્યાપ્તિઅતિવ્યાપ્તિ ને અસંભવ. તેમાં અતિકરે ને ચેતન્ય વિકસાવે તે જ આ ન્યાયની વ્યાપ્તિ નાનો દેષ છે, તેના કરતા આવ્યાપ્તિ ને સાર્થકતા છે.
અસંભવ ક્રમસર મોટા દે છે.
અતિવ્યાસ એટલે જેનું લક્ષણ કરવામાં જગા મે ન્યાય | ૪ ||
આવ્યું હોય તેમાં તો તે લક્ષણ રહે પણ જેનું કમલક-ઊંટ. બકરી ને ઊંટને આ ન્યાય તે ન હોય તેમાં પણ રહે. છે. ભાષામાં પણ કહેવાય છે કે “બેકરી કાઢતાં ઊંટ પેસી ગયું.” એ આ ન્યાયને જ ભાવ
અવ્યાપ્તિ એટલે જેનું લક્ષણ હોય તે
બધામાં ન રહેતાં અમુકમાં જ સંભવે. છે, અર્થ છે.
અસંભવ એટલે જેનું લક્ષણ હોય તેમાંથી એક ખેતર હતું. પાક સારે પાડ્યો હતો.
કેઈમાં તે લક્ષણ ઘટે જ નહિં. પાકને સાચવતા ખેડૂત પણ ચારે તરફ નજર
દાખલા તરીકે કેઈએ આત્માનું લક્ષણ ફેરવત હતો. રક્ષણ માટે ખેતરની ચારે તરફ વાડ હતી. એકદા વાડમાં એક છીંડું પડયું. આ લક્ષણ અતિવ્યાપ્તિ દોષવાળું છે, કારણ કે
કર્યું કે “ગતિ કરતા હોય તે આત્મા કહેવાય છીંડામાં થઈને એક બકરી ખેતરમાં પેઠી. પાકને
આત્મા સિવાય જડ પણ ગતિ કરે છે તેમાં પણ ખાવા લાગી. ખેડૂતે જોયું. લાકડી લઈને તે
ઉપરોક્ત લક્ષણ લાગુ પડી જાય છે. આ અતિબકરી પાછળ પડ્યો. ગભરાયેલી બકરીને છીંડું
વ્યાપ્તિના ઉદ્ધારને માટે લક્ષણને ફેરવે કે “કર્મને હાથમાં ન આવ્યું. તે ખેતરમાં ફરવા લાગી.
વેદત હોય તે આત્મા કહેવાય” અથવા “રૂપફરતી ફરતી ખેતરના ઝાંપા આગળ આવી.
રસ–ગન્ધ–સ્પર્શવાળે હોય તે આત્મા કહેવાય” તેને બહાર કાઢવા ખેડૂતે ઝાંપે ઉઘાડ્યો. ઝાંપે એક ઊંટ ઊભું હતું. ઝાપિ ઊઘડ્યો એટલે ત્યાં
તે બને લક્ષણો અનુક્રમે અવ્યાપ્તિ ને અસંભવ થઈને ઊંટ ખેતરમાં પેસી ગયું. તેણે ઘણું ,
દેષદૂષિત છે; કારણ કે આત્માઓ કર્મને વેદ નુકશાન પહોંચાડયું. આ એક કાપનિક કથા છે પણ સવે° આત્માઓ વેદતા નથી. સિદ્ધાછે. અજાક્રમેલક ન્યાયને તેમાં સારો ખ્યાલ છે. માઓ કમવેદનથી વિમુક્ત છે. તેમાં આ લક્ષણ
આ ન્યાયને મળતો જ ન્યાય “શ્ચિ- નથી ઘટતું, માટે આવ્યા છે. ને રૂપ-રસગન્ધfમા પક્ષ્યાદિતલ્લા વિષriaઃએ ન્યાયે સ્પર્શ તો કોઈ પણ આત્મામાં હતા જ નથી, તે છે. તેમાં કોઈ વીંછીને ભયથી ભાગતાં ભ ગતાં જડમાં જ હોય છે એટલે અસંભવ છે. પહેલા સાપના સપાટામાં જઈ પડ્યો તેનું સૂચન છે. લક્ષણને છોડી બીજા બે લક્ષણ બતાવનારને
For Private And Personal Use Only
