________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વાદ-પ્રતિવાદના ભેદ-પ્રભેદ.
૧૨૩
સભાપતિ એ ચારે અંગેથી યુક્ત) બતાવ- સમજવામાં બહુ કુશળ હોય, તે સિદ્ધાન્તોને વામાં આવ્યા છે. જ્યાં વાદી અને પ્રતિવાદી ધારણ કરવામાં બહુ નિપુણ હોય એવા બહબને તવનિણિનીષ (સ્વાત્મામાં તવનિ- શ્રુત તથા પ્રતિભા, ક્ષમા અને માધ્યસ્થભાવર્ણય ઈચ્છનાર અથવા બીજાને નિર્ણતતત્વ વાળા હોય. આવા સભ્ય વાદી-પ્રતિવાદી બનાવવા ચાહનાર) મળ્યા હોય ત્યાં સભ્ય, બન્નેની સંમતિપૂર્વક મુકરર કરવામાં આવેલા સભાપતિની આવશ્યકતા હોતી નથી, કેમ કે હાવા જોઈએ.
જ્યાં ખૂદ વાદી–પ્રતિવાદી પોતે જ તવનિ- સભાસદનું કર્તવ્ય એ છે કે વાદસ્થાન ર્ણય કરવા યા કરાવવાના ઉમેદવાર છે ત્યાં સ્થિર કરવું અને જે વિષય ઉપર વાદકથા કોઈ ઉપદ્રવને સંભવ હોય જ શાના કે જેથી ચલાવવાની હોય તેને પ્રસ્તાવ, તથા પૂર્વ પક્ષસભ્ય-સભાપતિની જરૂર હોઈ શકે? એટલું ઉત્તરપક્ષનો નિયમ કર, તેમજ વાદી-પ્રતિછે કે અગર પરવતરવનિણિનીષ ક્ષાચાપ- વાદીની પરસ્પર સાધક-બાધક યુક્તિઓના શમિક જ્ઞાની સામે પ્રતિવાદીના હૃદયમાં
ગુણ-દૂષણનું અવધારણું કરવું. વળી સમય યથાર્થ રીતે તત્વનિર્ણય ઉપર શ્રદ્ધા ન બેસાડી
ઉપર ઉચિત રીતે યથાર્થ તત્વને જાહેર કરી શકે, તો તેવા વાદ અવસરે મધ્યસ્થ સભા- કયા બંધ કરાવવી. એ પ્રમાણે ફલની ઉર્દૂ સદની હાજરી હોવી જરૂરની છે. જે વાદ- ઘોષણા કરવી અર્થાત વાદી--પ્રતિવાદીના જય ભૂમિમાં જિગીષ ન હોય અને સર્વજ્ઞ વાદી છે
અને પરાજય હેય તે વિષેનું પ્રકટીકરણ કરવું. યા પ્રતિવાદી હોય, તો તે સ્થળે સભ્ય સભાપતિની જરૂર પડતી નથી. અહીં એક પ્રશ્ન વાદને માટે સભાપતિ એ હોવું જોઈએ ઊભો થાય છે કે-કઈ એ જિગીષ અથવા કે જે પ્રજ્ઞાવાન, આશ્વર અને મધ્યસ્થદષ્ટિ પરત્વતત્વનિણિનીષ મનુષ્ય હોય ખરો કે જે હોય, પ્રજ્ઞા વગરને સભાપતિ વાદભૂમિની સર્વજ્ઞને પણ યુક્તિ-પ્રપંચથી જીતવાની અંદર કોઈ પ્રસંગ પર તાવિક વિષય પર અથવા તેમને તરવજ્ઞ બનાવવાની ઈરછા બોલવાનું આવી પડે તે શું બોલી શકશે? રાખી તેમની સાથે વાદમાં ઉતરે? પરંતુ એ માટે સભાપતિમાં પ્રથમ ગુણ પ્રજ્ઞા અપેસમજવું જોઈએ કે- મેહની દારુણતા સીમાં ક્ષિત છે. આશ્વરત્વ ગુણ પણ સભાપતિમાં વગરની છે. વિચિત્ર પ્રકૃતિના માણસોથી અતિ આવશ્યકતા ધરાવે છે, નહિ તો કદાચિત સંસાર ભરેલો છે, તો પછી ઉપર કહ્યો તે કલહ-ફિસાદ ઊભો થતાં વાદકથાનું પરિણામ કોઈ માણસ નીકળે એમાં અસંભવ જેવું શું આવે ? એ જ પ્રમાણે મધ્યસ્થ દૃષ્ટિ રાખનથી. સુપ્રસિદ્ધ વાત છે કે ભગવાન મહાન વાને પણ સ્વભાવ સભાપતિને માટે અતિ વીરસ્વામીને જીતવા માટે ઈન્દ્રભૂતિ-ૌતમ જરૂર છે. કેવા અહંકારપૂર્ણ આડંબરથી તેમની પાસે સભાપતિનું કર્તવ્ય વાદી, પ્રતિવાદી અને આવ્યા હતા ? (પછીથી જે કે પ્રભુની મુદ્રા સભાસદથી પ્રતિપાદિત થયેલા પદાર્થોનું અને તેમના મધુર વચનેથી પ્રશાન્ત અવધારણ કરવું, વાદમાં કોઈ ઝગડે ઊભે થયા. અસ્તુ. ).
કરે તો તેને અટકાવે અને વાદ પહેલા વાદ-કથા માટે સભાસદો એવા હોવા વાદી-પ્રતિવાદીમાં જે પ્રતિજ્ઞા થઈ હોય જોઈએ કે જેઓ વાદી-પ્રતિવાદીના સિદ્ધાને અર્થાત જે હારે તે વિજેતાને શિષ્ય થાય એવી
For Private And Personal Use Only
