Atmanand Prakash Pustak 040 Ank 09

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 9

: સમ્યક્ત્વ મીમાંસા ::
૨૦૩
પગલિક' વિષયમાં જ આનંદ તથા સુખ સુધી રાકર્મક આત્મા અજ્ઞાની હોય છે ત્યાં જોનારે છે, માટે જ તે સુખ અને આનંદરૂપ સુધી ઇંદ્રિયો દ્વારા જડના ગુણસ્વરૂપ વિષયને વિકાસને મેળવી શકતા નથી, પણ કઈક વખતે જાણે છે. એ અપેક્ષાને લઈને ઇંદ્રિયોના વિષયો ઉપશમભાવે કાંઈક મળેલાં હોય તેને ખોઈ કહેવાય છે કે જેમાં રાગદ્વેષને લઈને જીવ બેસે છે; કારણ કે તે અજ્ઞાની-બાળજીવ છે, આસકા થાય છે અને તેને મેળવીને તેને માટે જ તે સાચાને ખોટું અને ખોટાને સાચું ઉપગ કરીને પોતે આનંદ તથા સુખ મનાવે માને છે, જેથી કરી સાચી વસ્તુનો વ્યય કરી છે કે જે એક વિકૃતિસ્વરૂપ છે. ઇંદ્રિયે જડ ખોટી વસ્તુ સંઘરે છે કે જે પરિણામે તેની હોવાથી વિષયે ગ્રહણ કરી શકતી નથી. દર્શનધારણાને સફળ કરી શકતો નથી.
મોહના આવરણવાળે આત્મા ઇન્દ્રિયો દ્વારા
વિષયેને ગ્રહણ કરે છે અર્થાત જાણે છે. તે અજ્ઞાનીઓની ધારણાઓ અને ભાવનાઓ
સાચું જાણતો નથી પણ વિપરીત જાણે છે જેને પણ મિથ્યા હોય છે, કારણ કે તે વૈષયિક વસ્તુ- અનાનસ
* અજ્ઞાન કહેવામાં આવે છે. કેવળ ઇદ્રિ દ્વારા એની સાથે સંબંધ ધરાવવાવાળી હાય છે.
વસ્તુનું સાચું સ્વરૂપ જણાતું નથી પણ વિપવિદ્ગલિક વિષયોનો ઇંદ્ધિ સાધે
રીત જ જણાય છે કે જે એક વિકૃતિ ઉતપન્ન છૂટો પાડીને જ્ઞાનના જ વિષય માનવામાં શ્રદ્ધવામાં આવે તો તે વિષય આત્મિક વિકાસને
કરે છે. વિકૃતિ એટલે ઉપયોગશૂન્ય થઈને સ્વરૂપને
ભૂલી જવું અને પોતાને પરરૂપે માનવું, અને બાધકત્ત થઈ શકતા નથી. જ્ઞાનમાં વિષયની
તે વિષયન ઇંદ્રિય સાથે સંબંધ થવાથી થાય અસર થવાવાળી વિકૃતિ થઈ શકતી નથી. આ
છે. વિપયન ઇંદ્રિયની સાથે સંબંધ થતી જ્ઞાનને સમ્યગુજ્ઞાન કહેવામાં આવે છે, કારણ કે
વખતે જે જીવની વૈષની પરિણતિ હોય તો તે તે આત્માને સ્વભાવ છે.
સંબંધને પ્રતિકૂળ માની દુઃખ મનાવે છે અને શબ્દવર્ણાદિ વિષયને ઇંદ્રિયોને વિષય જે રાગની પરિણતિ હોય તે અનુકૂળ માની માનવામાં આવે તો વિષયેની અસર આત્મા સુખ મનાવે છે. અનુકૂળ વિષયને સંસર્ગથી ઉપર જરૂર થાય અને વિકૃતિ ઉત્પન્ન કરે છે, હર્ષ થાય છે–આનંદ થાય છે અને પ્રતિકૂળ પણ ઇંદ્રિયને વિષય ન માનતા જ્ઞાનને વિષય વિષયના સંસર્ગથી દિલગીરી-શાક થાય છે. જે માનવામાં આવે તે આત્મા ઉપર વિષયની ઇંદ્રિયોના વિષયો ભોગવવા એટલે પૌદ્ગલિક અસર થતી નથી અર્થાત્ પૌદ્ગલિક વિષયોને વસ્તુનો ઇંદ્રિયની સાથે સંબંધ . પગઇંદ્રિયોના ઉપગ તરીકે માનવા તે મિથ્યાત્વ- લિક વસ્તુને ઇંદ્રિયની સાથે સંસર્ગ થવાથી રાગઅજ્ઞાન છે અને જ્ઞાનના ઉપગ તરીકે માનવા પરિણતિવાળા આત્માને આસક્તિ થવી. અનુતે સમ્યજ્ઞાન છે.
કૂળ વિષયના સંબંધને જ ઉપગ કહેવામાં ય માત્ર જ્ઞાન વિષય છે. દ્રવ્યગુણ આવે છે પણ પ્રતિકૂળ વિષયના સ
આવે છે પણ પ્રતિકૂળ વિષયના સંબંધને ઉપપયોયમયી જગત બધું યે ય છે. આત્મા ભાગ કહેવામાં આવતી નથી. આ ઉપભોગ અજ્ઞાનજ્ઞાનને ભોક્તા છે અને જ્ઞાન રેયને જોક્તા છે, તાને લઈને થવાવાળી વિકૃતિ માત્ર છે. તાત્વિક માટે શેયને પરંપરાથી આત્મા જોતા થઈ શકે દષ્ટિથી વિચારીએ તો આત્માનો ઉપભોગ ઉપછે. શેયને આત્મા જોક્તા છે એટલે તે શેયને યોગ સ્વરૂપ પ્રવૃત્તિ છે અર્થાત્ મેહ ક્ષય થવાથી જાણે છે અર્થાત્ જોગવવું એટલે જાણવું. જ્યાં સભ્યજ્ઞાન દ્વારા વિષયાદ યનું યથાર્થ સ્વ