Atmanand Prakash Pustak 040 Ank 09

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 7

: સમ્યક્ત્વ મીમાંસા ::
૨૦૧
તે તેમની પૌગલિક આસક્તિ સ્પષ્ટ સૂચવે છે. એક ભિન્ન પ્રકારની આસક્તિ કહી શકાય. જે આવા જીવોમાં સમ્યગજ્ઞાનનો અંશ પણ હોતો વસ્તુ પર અત્યંત છેષ હોય છે તેને વિનાશ નથી માટે તે મિથ્યાદષ્ટિ કહેવાય છે. વસ્તુ સ્વસ્વ કરવામાં હમેશાં લીન રહેવું અને જે વસ્તુ પર રૂપે ન ઓળખાતા પરરૂપે ઓળખાય ત્યાં સુધી અત્યંત રાગ હોય તેને ઉપભેગ કરવામાં સ્વસ્વરૂપ ઓળખી શકાતું નથી અને સ્વસ્વરૂપ હમેશાં લીન રહેવું અર્થાત્ કોઈ પણ વસ્તુમાં ન ઓળખાય ત્યાં સુધી આસક્તિ ટળી શકતી કોઈ પણ પ્રકારે લીન થવું તેને આસક્તિ નથી. પદ્ગલિક વસ્તુઓ ઉપરથી આસક્તિ કહેવામાં આવે છે. આ આસક્તિ જડ તથા ટાળવી તે જ સાચો ત્યાગ કહી શકાય છે; બાકી જડના વિકારોને આશ્રયીને થાય છે અને તે તો કેવળ વસ્તુ છોડવા માત્રનું નામ ત્યાગ નથી. મોહના ઉદય સ્વરૂપ છે. આસક્તિ રાખીને માત્ર વસ્તુ છોડવાનું નામ અનુકૂળ પગલિક વસ્તુઓ મેળવવાની તીવ્ર જે ત્યાગ હોય તો પછી લંગોટી વાળીને ગલી- અભિલાષા કે જે પિદુગલિક વસ્તુઓ મળવા એમાં ભીખ માગનારાઓ પણ ત્યાગી કેમ ન છતાં પણ વધુ મેળવવાની આકાંક્ષા રહેવી કહી શકાય?
તેને લોભ કહેવામાં આવે છે. આ લોભ અનેક અધ્યવસાયની વિશુદ્ધિ માટે બહારથી ત્યાગ પ્રકારના હોય છે અને તે સઘળે એ પૈગલિક કરવામાં આવે છે અને તે વિશુદ્ધ અનાસક્તિને વસ્તુઓ સંબંધી હોય છે. લોભ જ્યાં હોય છે કહેવામાં આવે છે; માટે જે અનાસક્તિ પ્રગટ ત્યાં માયા અવશ્ય રહેલી હોય છે, કારણ કે માયા ન થાય તે અધ્યવસાયની વિશુદ્ધિ થઈ કહેવાય અને લોભમાં નામમાત્રનો જ ફરક છે અને નહિ; જેથી કરી બાહ્ય ત્યાગ નિષ્ફળ જાય છે. તેથી કરીને બન્નેને રાગ કહેવામાં આવે છે.
આસક્તિ ચીકાશ છે અને તે ચીકણા માયાના અનેક અર્થ થાય છે: સ્નેહ-મમતાને કપડાને ધૂળ ચાટે તેમ આત્માની સાથે કર્મના મામા કહેવામાં આવે છે અને પ્રપંચ-કપટને પુદ્ગલે ચૂંટાડનારી છે. જો કે આ રાગનું પણ માયા કહેવામાં આવે છે. વૈષયિક વસ્તુને અંગ છે, ષનું અંગ નથી; છતાં દેષને ઉપજ મેળવીને તેને ઉપભોગ કરવા છતાં પણ અતૃપ્ત કરનારી છે. જેમ કે એક મનગમતી વસ્તુ ઉપર રહીને વધુને વધુ તેને મેળવવાની આંકાક્ષા પૂરી રાગ થાય છે પણ જ્યારે તે વસ્તુ કઈ પણ કરવાને માટે જે પ્રયાસ કરવામાં આવે છે તેને પ્રકારનો દોષ ઉત્પન્ન કરે છે ત્યારે તે વસ્તુ માયા કહેવામાં આવે છે કે જે એક મમતાઉપર છેષ ઉત્પન્ન થાય છે અથવા તો એક વસ્તુ સ્વરૂપ છે અથવા તો વૈષયિક વસ્તુઓ સરળતાથી ઉપર રાગ હોય છે ત્યારે તેનાથી વિરોધી વસ્તુ પ્રાપ્ત ન થાય તો તેને મેળવવા મનના વિચારોથી ઉપર દ્વેષ હોય છે. અણગમતી વસ્તુ ઉપર કાયિક તથા વાગિક પ્રવૃત્તિને ભિન્નપણે દર્શાવવી અનાસક્તિ જેવું જણાય છે, છતાં તે પણ એક તે પણ માયા કહેવાય છે, કે જે એક પ્રપંચપ્રકારની આસક્તિ છે. વ્યવહારમાં જે વસ્તુ સ્વરૂપ હોય છે. આ બધી યે પ્રવૃત્તિઓ રાગને ઉપર અત્યંત રાગ હોય છે તેને આસક્તિ લઈને થાય છે કે જેને આસક્તિ કહેવામાં કહેવામાં આવે છે, પણ જે વસ્તુ ઉપર દ્વેષ આવે છે. પિગલિક સંપત્તિમાં મમતાને લઈને હોય છે તેને આસક્તિ કહેવામાં આવતી નથી, સ્વામી પણાની બુદ્ધિથી મિથ્યાભિનિવેષ થવો તે તેથી કાંઈ તેના ઉપર અનાસતિભાવ છે એમ માને કહેવાય છે. આ માન પરપિગલિક કહી શકાય નહિ પણ રાગસ્વરૂપ આસક્તિથી વસ્તુને આશ્રયીને થાય છે માટે તેને મિથ્યા