Atmanand Prakash Pustak 040 Ank 02

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 9

પરિશુદ્ધ-અપરિશુદ્ધ નયવાદ અને સનયાશ્રિતની મધ્યસ્થતા.
સુનિ શ્રી પુણ્યવિજયજી ( સવિનપાક્ષિક ).
અંશનું પણ નિરસન કરી જ મેસે છે. વસ્તુનું સમગ્ર સ્વરૂપ અનેક સાપેક્ષ અશાથી ઘડાયેલું છે એટલે જ્યારે એ સાપેક્ષ અંશેાને એકબીજાથી તદ્દન છૂટા પાડી દેવામાં આવે ત્યારે તેમાંથી એકે રહેતા કે સિદ્ધ થતા નથી. તેથી જ એમ કહ્યું છે કે અપરિશુદ્ધ એટલે બીજાની પરવા ન કરતા નયવાદ પેાતાના અને ખીજાના એમ અન્ને પક્ષનાં મૂળ ઉખાડે છે.
પ્રમાણુની દરેક વસ્તુ અનેક ધર્માત્મક સિદ્ધ છે, તેનું કાઈ પણુ એક વિવક્ષિત અંશરૂપે પ્રતિપાદન કરવાના અભિપ્રાય તે નયવાદ છે. જો એ અભિપ્રાય એકાંશસ્પી હાવા છતાં તે વસ્તુના ખીજા અવિવક્ષિત અંશ પરત્વે માત્ર ઉદાસીન હાય અર્થાત્ તે અંશનું નિરસન કરવાના આંગ્રહ ન ધરાવતા હાય અને પેાતાના વક્તવ્ય પ્રદેશમાં જ પ્રવર્તતા હાય તેા તે • પશુિહ્દ નયવાદ ” છે. તેથી ઉલટુ જે અભિપ્રાય પાત્તાના વક્તવ્ય એક અંશને જ સંપૂર્ણ માની તેનું પ્રતિપાદન કરવા સાથે જ બીજા અંશેનું નિરસન કરે તે ‘ અપરિશુદ્ધ નચવાદ છે. પરિશુદ્ધ નયવાદ એક અંશના પ્રતિપાદક છતાં ઇતર શાનેા નિરાસ ન કરતા
હાતા, એટલે છેવટે તે શ્રુતપ્રમાણના અખંડ વિષયના જ સાધક બને છે, અર્થાત્ નયવાદ જો કે હાય છે અશગામી, પણ જો તે પરિશુદ્ધ એટલે ઇતર સાપેક્ષ હાય તેા તેનાવડે છેવટે શ્રુત પ્રમાણસિદ્ધ અનેક ધર્માત્મક આખી વસ્તુનુ જ સમર્થન થાય છે. સારાંશ એ છે કે બધા જ પરિશુદ્ધ નયવાદા પોતપેાતાના અંશ ભૂત વક્તવ્યદ્વારા એકદર સમગ્ર વસ્તુનુ જ પ્રતિપાદન કરે છે, એ જ પરિશુદ્ધ નયવાદનું ફળ છે. તેથી ઉલટું અપરિશુદ્ધ નયવાદ માત્ર પાતાથી જુદા પડતા બીજા પક્ષનું જ નહિ પણ સ્વપક્ષ સુદ્ધાંનું નિરસન કરે છે; કારણ કે તે જે બીજા અ`શને અવગણી પાતાના વક્તવ્યને કહેવા માગે છે તે બીજા અશ સિવાય તેનુ વક્તવ્ય સંભવી જ નથી શકતું, એટલે ખીજા
વચનના આધાર વક્તાના અભિપ્રાય ઉપર છે. તેથી કાઇપણ એક વસ્તુ પરત્વે જેટલા વચન પ્રકાશ મળી આવે અગર તા સભવી શકે તેટલા જ તે વસ્તુપરત્વે ખ'ધાયેલા જુદા જુદા અભિપ્રાયા છે એમ સમજવુ જોઇએ. અભિપ્રાય એટલે નચવાદે. વચનના પ્રકારા જેટલા જ
હાવાથી તેને ખીજા નયવાદા સાથે વિરાધ નથીનયવાદી સમજવા. એ બધા જ નયવાદા અંદરાઅંદર એક ખીજાથી નિરપેક્ષ રહે તે તે જ પરસમયે એટલે જૈનેતર દષ્ટિએ છે, તેથી પરસ્પર વિધ કરતાં કે અદરાઅંદર પક્ષપ્રતિપક્ષપણ ધારણ કરતા જેટલા નચા હૈાય તે વાસ્તવિક રીતે તેટલા જ પરસમયેા છે અર્થાત્ એક બીજાનું નિરસન કરતી જેટલી વિચારસરણીએ મળે અગર સ ́ભવે તેટલા જ તે વસ્તુ પરત્વે દના અને એ અજૈન જૈનદર્શન તા અનેક તે વિરાધી દનાના સમન્વયથી ઉદ્ભવતુ' હાવાથી એક જ છે. અજૈન અને જૈન દર્શનાનું નિયામક તત્ત્વ વિરોધ અને સમન્વય છે. પેાતાના વક્તવ્યના પ્રતિપાદનમાં જેના ઉદ્દેશ પર વિરાધના હાય તે અજૈન દર્શન અને જેના ઉદ્દેશ સમન્વયના હાયતે જૈનદન.
અહીં પ્રશ્ન થાય છે કે એક જ વસ્તુ પરત્વે નિત્યત્વ અનિત્યત્વ આદિ વિધી ધર્મના