Atmanand Prakash Pustak 039 Ank 08

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 8

–આ. શ્રી વિજયકસ્તૂરસૂરિજી મહારાજ.
ધર્મ સ્વરૂપ.
ધર્મ એટલે વસ્તુસ્વભાવ. દરેક વસ્તુમાં જ નથી, જેમકે કઈ કલ્પના કરે અથવા ધમ રહેલું હોય છે. તે ધર્મ દ્વારા વસ્તુ માની લે કે અગ્નિ શીતલ છે અને તે તપેઓળખાય છે. વસ્તુ ધર્મ છે અને તે વસ્તુને લાને શાન્તિ પમાડે છે; પાણી બાળે છે; ઓળખાવનાર અસાધારણ ગુણ ધર્મ કહે- આત્મા જ્ઞાનશૂન્ય છે વિગેરે વિગેરે. આવા વાય છે. સાકર ધમી છે અને તેમાં રહેલો પ્રકારની કઈ કલ્પના કરે કે માન્યતા ધરાવે અસાધારણ મીઠાશ ગુણ તે ધર્મ છે. સાધા- તે તેને આશરે લેવાની સર્વથા આવશ્યકતા રણ ગુણ ધર્મ ન થઈ શકે. સાકરમાં સાધા- નથી, કારણ કે આ કલ્પનાઓ તથા માન્યરણ ગુણ કઠીનતા તથા શ્વેતતા છે, પણ તે તાઓ બેટી છે. કેઈ અપેક્ષાને લક્ષમાં ગુણે સાકરના જ નથી. પત્થર તથા ફટ- રાખીને જે એમ કહેતા હોય તે તે અમુક કડી વિગેરેમાં પણ કઠેરતા તથા વેતતા અંશે સત્ય હોવાથી ગ્રાહા થઈ શકે; નહિ તો આદિ ગુણે રહેલા હોય છે માટે તે અસાધા- આબાળગે પાળ પ્રસિદ્ધ વસ્તુ સ્વભાવધર્મમાં રણ ગુણે ન કહેવાય.
મતભેદને અભાવ હોવાથી અમુક અમુક આવી રીતે આત્મા ધર્મ અને જ્ઞાનાદિ કાર્ય પ્રસંગે અમુક અમુક ધર્મસ્વરૂપ ધમ, ઉષ્ણતા ધર્મ અને અગ્નિ ધર્મી, શીતતા ધમીને આશરે લેવો પડે છે. ઉષ્ણતાની ધર્મ અને પાણી ધમી. આ પ્રમાણે વસ્તુ આવશ્યકતા હોય તે અગ્નિ, મીઠાશની આવમાત્રમાં રહેલે અસાધારણ ગુણ ધર્મ શ્યકતાવાળાને સાકર તેવી જ રીતે અન્યાન્ય કહેવાય છે.
ધર્મની આવશ્યક્તાવાળાને અન્યાન્ય દ્રવ્યને અનંત ધર્મવાળી જે વસ્તુ કહેવાય છેઆશરે લેવું પડે છે અથવા તે બાળવાની તે પર્યાને આશ્રયીને કહેવામાં આવે છે. આવશ્યકતાવાળાને ઉષ્ણતાધર્મ, ઠંડકની દ્રવ્ય માત્રમાં પ્રત્યેક સમયે પરિવર્તન થયા ઈચ્છાવાળાને શીતળતાધર્મ ઈત્યાદિ સર્વ કરે છે. આ પરિવતને પર્યાના નામે માન્ય તથા મતભેદશૂન્ય ધમને આશ્રય ઓળખાય છે અને એને જ લક્ષમાં રાખીને ઈચ્છિત કાર્ય સાધવા લેવો જ પડે છે, અને અનંત ધર્મવાળી વસ્તુ કહેવાય છે. તે તે ધર્મોને આશ્રય લેવાથી તે પિતાનું
સંસારમાં જે જેવો અધિકારી હાય કાર્ય સાધી શકે છે. જ્ઞાનધર્મને આશ્રય તે પિતપોતાના અધિકાર પ્રમાણે પ્રવૃત્તિ લઈને વસ્તુસ્થિતિનું ભાન કરી શકે છે તથા કરે તે પોતાની ફરજ બજાવવારૂપ ધર્મ સુખશાંતિ અને મુક્તિ મેળવી શકે છે. હવે કહેવાય છે. ધર્મ વસ્તુ જ એવી છે કે તે આ સ્થળે વિચારવાની એટલી જ જરૂરત છે માન્યતાગ્રાહા કે કલ્પનાગ્રાહ્ય થઈ શકતી- કે ધર્મ શબ્દને પ્રયોગ ઘણે સ્થળે કરાતા