________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પર્યુષણા
આત્મસિદ્ધિનું મહાપર્વ.
ડો. ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા. ભવ્ય ! કરે નિજ આત્મમાં,
ભૂલ-ભ્રમણામાંથી નિવૃત્ત કરાવવાનું હોય છે, પાછા સર્વ પ્રકારે વાસ;
વાળવાન હોય છે, “પ્રતિક્રમણ કરાવવાનું હોય છે. પર્વ શ્રેષ્ઠ પર્યુષણા,
પ્રતિક્રમણ” શબ્દ પણ એ જ રહસ્યાર્થ સૂચવે છે. એમ કરત પ્રકાશ. ”
પ્રતિ=પાછું, ક્રમજવું. પાછું જવું. પિતાના મૂળ
-મનનંદન. સ્થાને પાછું જવું (To return to the founપર્યુષણ” એટલે શું? પરિ=સર્વ બાજુથી, tain Source) તે પ્રતિક્રમણ. પ્રમાદવશે કરીને સર્વથા, સર્વ પ્રકારે (From all sides, all જીવ જે પિતાના સ્થાનથી પરિભ્રષ્ટ થઈ, ચુત થઈ round. ) નિવાસ કરવો, વસવું. સર્વ પરસ્થાને ગયો છે તેનું પોતાના મૂળ સ્થાને પ્રગતિ. પ્રકારે આત્મભાવમાં (એટલે કે ધર્મમાં નિવાસ કરવો ગમન તેનું નામ પ્રતિક્રમણ તેનું નામ પર્યુષણ. અત્ર આત્મભાવ એ જ પ્રસ્તુત “ઘરથાનાતુ પરથાનં પ્રકાશ રાજદૂત: છે, કારણ કે આધાર એ જ ધર્મનું પરમ તવ મ મ પ્રતિવમળમુક્યતે | ” સાધ્ય છે, મોક્ષમાર્ગનું ઉદિષ્ટ લક્ષ્ય છે.
આમ પ્રતિક્રમણ શબ્દને રાહસ્પિક પરમાર્થ જેટલા અંશે આત્મભાવમાં-ધર્મમાં નિવાસ ઘટાવી શકાય છે. તે નામની સૂત્રબદ્ધ ક્રિયા પણ કરવાનું બને તેટલા અંશે પર્યુષણ પર્વના આરા- જીવને પુનઃ પુનઃ તે જ વસ્તુનું સંસ્મરણ કરાવે છે. ધનની સફળતા, સાર્થકતા અને ઉપકારિતા તેટલા આમ મૂલગત આત્મબ્રાંતિરૂપ મહારોગનું અંશે આત્મસિદ્ધિને મહાલાભ.
નિવારણ કરી, ભાવઘરૂપ જ્ઞાની પુરુષો જીવને અનાદિ કાળના દુરધ્યાસથી આ આત્મા પિતાના નિજ સ્વરૂપનું ભાન કરાવી ધર્મમાર્ગમાં સ્થાપન મૂળ સ્વરૂપને ભૂલી ગયો છે, અને તેથી કરીને કરાવે છે. અનંત ભવચક્રના પરિભ્રમણમાં અરઘટ્ટ-ઘટ્ટીન્યાયે, અને આ ધર્મ પણ મુખ્યતાએ શું છે? “વધુ તે દેવ-મનુષ્ય-તિર્યંચ-નારીનાં રૂપે પરાવર્તન સત્તા ધ' વસ્તુને સ્વભાવ તે ધર્મ. કરતાં, તે તે ભવમાં તે તે પર્યાયરૂપ જ પડે છે એ આર્ષવચન ધર્મ શબ્દનું રહસ્ય પ્રકાશે છે. આ એમ માની બેઠો છે, અને પિતાના મૂળ દ્રવ્ય સ્વ- વ્યાખ્યા આત્મવસ્તુ પર ઘટાવતાં, આત્માને સ્વરૂપને વિસરી ગયો છે. નારીના ભવમાં પિતે નારકી ભાવ તે આત્મધર્મ; એટલે કે આત્માનું સ્વછે એમ તે માને છે, તિર્યંચના ભવમાં તિર્યંચ સ્વભાવમાં વર્ણવું તે ધર્મ. વ્યતિરેકથી માને છે, મનુષ્યપર્યાયમાં મનુષ્ય માને છે, અને દેવ આત્માનું સ્વસ્વભાવમાં ને વર્તવું તે અથવા તો પર્યાયમાં દેવ માને છે; પણ હું તે શુદ્ધ ચત ધન વિભાવમાં વર્તવું તે અધમ. આ સૂત્ર એટલું બધું આત્મા છું એવું આત્મભાન તેને હેતું નથી. આજ અર્થગંભીર અને સર્વગ્રાહી છે કે ધમ શું અને જીવની મૂલગત ભૂલના પરિણામે ઈતર આનુષગિક અધમ શું? તેની પરીક્ષા કરવા માટે તે નિષભ્રમણાઓ નિપન્ન થાય છે.
સ્થાનરૂપ–ટીરૂપ થઇ પડે એવું છે. ટૂંકમાં પરમ જ્ઞાનીઓને ઉપદેશ અને ઉદેશ છવને તે કહીએ તો જે પ્રકારે છવ નિજ સ્વભાવની
For Private And Personal Use Only
