________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાર
હોય તે ક્ષાત્રય, એ એને વિશાળ અર્થ પણ થયા છે. નંદરાજાઓએ ક્ષત્રિયોને ભલે નામશેષ ર્યા હોય તે પણ આપણે આજે જાણીએ છીએ કે પૃથ્વી છેક નિઃક્ષત્રિય નથી રહી. બ્રાહ્મણ લિચ્છવીઓને ત્રાત્મક્ષત્રિયરૂપે ઓળખાવ્યા છે, પણ એમાં ઈર્ષ્યા ને દ્વેષ રહેલાં હતાં એ ખુલ્લું દેખાઈ આવે છે. જૈન અને બૌધ યુગમાં લિચ્છવી ઘણા પ્રતાપી અને પંડિત હતાં એ એક જ વાત બ્રાહ્મણ-લેખકની ઈર્ષાવશતા બતાવે છે.
નામ અને ઉદ્દભવ ઈ. સ. પૂવે છસો સાત સો વર્ષ પહેલાં પૂર્વ ભારતમાં લિચ્છવી જાન ઘણુ શક્તિશાળી તથા સમૃદ્ધ હતી. બૌધ્ધ તેમજ જેને સંસ્કૃતિના વિકાસ અને વિસ્તારમાં લિચ્છવીઓએ ઘણે અગત્યનો ભાગ ભજવ્યો છે. લિચ્છવીઓની રાષ્ટ્રપદ્ધતિ રીતિનીતિ અને આચારવ્યવહાર ભારતવર્ષની ઐતિહાસિક પરંપરામાં એક નવી જ ભાત પાડે છે. લિચ્છવી-જીવનની રૂપરેખા, બૌધ્ધ તથા જૈન પ્રાચીન સાહિત્યમાં છૂટીછવાઇ વીખરાયેલી પડી છે. એ રેખા વ્યવસ્થિતપણે ગોઠવાય તે જ લિચ્છવી-જાતિનું એક મરમ ચિત્ર ખડું કરી શકાય. બૌધ અને જૈન ગ્રંથમાં લિચ્છવીજાતિ સંબંધી ઘણાં ઉલ્લેખે તથા વિવેચને મળી આવે છે. એ બધાને સસંબધ્ધ આકારે, ક્રમિક રૂપે ગોઠવવાં એ જરા મુશ્કેલ વાત છે. અને એને અર્થ તારવે એ વધુ કઠિન વાત છે.
મૌર્ય સામ્રાજ્યના પાયા પડ્યા તે પહેલાં, ઉત્તર ભારતની કેટલીક જાતિઓમાં ગણતંત્રની રાજપધ્ધતિ ચાલતી. મૌર્ય સામ્રાજ્યને મુખ્ય અધિષ્ઠાતાચાણક્ય પણ ગણતંત્રનું અસ્તિત્વ કબૂલ રાખે છે. ગણતત્ર ધરાવતી જાતિએમાં લિચ્છવી જાતિ મુખ્ય હતી.
- લિચ્છવી મોટે ભાગે જૈન તથા બૌદ્ધ ધર્મના અનુયાયી હતા. શાક્યમુનિ ગાતમબુધે લિચ્છવીઓનાં ઐકય, ધર્માનુરાગ અને બંધારણશક્તિના ખૂબ વખાણ કર્યા છે.
લિચ્છવી શબ્દમાં ઘણા પાઠાંતર થવા પામ્યા છે. લિછિવિ, લિચ્છવી, લેચ્છવી, લે૭ઈ વિગેરે. પાઠાંતર અતિ સામાન્ય છે. એમ કહી શકાય પાલિ સાહિત્યમાં બધે “લિછવિ” પ્રયોગ મળે છે, દવ્યાવદાન વિગેરેમાં લિચ્છવી જ છે. મહાવસ્તુ અવદાન જેવા ગ્રંથમાં લેચ્છવી નામ છે. જે બૌધ ધર્મગ્રંથના ચીની ભાષામાં અનુવાદ થાય છે તેમાં બને નામ મળે છે. સંસ્કૃત, બોધ ગ્રંથમાં એ બનને ઉપગ થયો હોવાથી ચીની અનુવાદમાં એ બન્ને વપરાયા હોય એમ બને.
For Private And Personal Use Only
