________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૮૪.
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. છે અને ધ્યાનથી સમાધિ (અથત આત્માનુભવ ) ની પ્રાપ્તિ થાય છે. (વૈરાગ્ય) વગર કશું પણ સંભવિત નથી.
રાજયોગી ત્રિકુટી–અગ્નિચક્રમાં મનને જમાવે છે, જે જાગદવસ્થામાં મનને રહેવાનું સ્થાન છે. જે માણસ મનને એ દેશમાં એકાગ્ર કરે છે તે મનને હેલાઈથી વશ કરી શકે છે. અભ્યાસ કરવાથી તે એટલુ ઝડપથી એ થાય છે કે એક દિવસના જ અભ્યાસથી કેટલાક મનુષ્યને એ દેશમાં પ્રકાશ દેખાય છે. જે વિરાટનું ધ્યાન કરવા ઈચ્છે છે તથા જે સંસારને સહાયતા કરવા ઈચ્છે છે તેણે મનની એકાગ્રતા માટે એ દેશને શોધવો જોઈયે. ભકત અથવા સાધક પુરૂષે હૃદયમાં મનને જમાવવું જોઈએ. તે માણસ હદયમાં મનને કેન્દ્રીભૂત કરે છે તેને અપાર આનંદ પ્રાપ્ત થાય છે. જે સ્વયમેવ કંઇપણ પ્રાપ્ત કરવાની અભિલાષા કરે છે તેણે હૃદયમાં જ મનને એકાગ્ર કરવું જોઈએ.
નિગુણ ધ્યાનમાં અથવા તે ત્રિકુટીમાં અથવા સહસ્ત્ર પત્રમાં મનને કેન્દ્રીભૂત કરવું જોઈએ. વેદાન્તી પણ હૃદયમાં જ મનને એકાગ્ર કરે છે.
જેવી રીતે ભાતિક શરીર જુદા જુદા પદાર્થોનું બનેલું છે, તેવી જ રીતે મન પણ જૂદા જૂદા સૂક્ષમ દ્રવ્યનું બનેલું છે.
વૃત્તિઓ અર્થાત મનના આકાર અવિદ્યાનું કાર્ય છે. જ્યારે જ્ઞાન દ્વારા અવિદ્યાનો નાશ થાય છે ત્યારે વૃત્તિઓ બ્રામાં લય થઈ જાય છે, જેમ બળતી કડાઈમાં જળ નાખવાથી તે કડાઈમાં જ સુકાઈ જાય છે તેમ. સિદ્ધિઓના નિદર્શનના એક જ આઘાતથી આખું બાહ્ય અનુભવાત્મક જગત્ એકી સાથે જ અવસાનને પ્રાપ્ત કરે છે અને આ જગત પુરૂષને પૂર્ણ રૂપે છોડી દે છે.
અવિદ્યાનું સ્થાન મનુષ્યના મનમાં રહે છે. પ્રત્યય-શક્તિના સ્વભાવ પ્રમાણે જ આનુભવિક જ્ઞાનની વ્યાખ્યા થઈ શકે છે. આવદ્યા નૈસર્ગિક હોય છે, જે આપણું માનસિક ક્રિયાઓમાં અંતહિત થાય છે. તે મિશ્યાજ્ઞાન પર આવલંબિત હોય છે. જ્ઞાન એક માનસિક પરિણામ છે. તે નિત્ય પ્રત્યયરૂપ હોય છે અને મિથ્યાજ્ઞાનના રૂપમાં રહે છે.
અનુભવ દૈત રૂપ હોય છે, જે પ્રમાતા અને પ્રમેયથી બનેલી કેવળ કલ્પનાઓ છે. મનથી જૂદી અવિદ્યા કોઈ વસ્તુ નથી. મનોનાશની સાથે સઘળું નષ્ટ થઈ જાય છે. મનની ક્રિયાઓથી જ આખું દ્રશ્ય ઉપસ્થિત થાય છે.
અવિદ્યા ઉપાધિઓ દ્વારા કામ કરે છે. અવિદ્યા દ્વારા બધી મુખ્ય મુખ્ય સામગ્રીઓથી આત્માની ઉપાધિની રચના થાય છે. મન એક ઉપાધિ છે, બુદ્ધિ એક ઉપાધિ છે અને અહંકાર પણ એક ઉપાધિ છે.
(ચાલુ)
For Private And Personal Use Only
