Atmanand Prakash Pustak 030 Ank 12

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531357/1

Page #1

श्री
buri
D.G. Mell
૩૦ ૩૦ મું. આષાઢ
અક ૧૨મે
મૂલ્ય રૂા. ૧)
આત્માનંદ ભવન
પ્રકાશક,
શ્રી જૈન આત્માનં સભા
ભાવનગર
By
૫૫૦ ૪ આતા.
વીરસ.૨૪૫૯ આત્મ સ’. ૩૮ વિ.સં.૧૯૮૯

Page #2

વિષય-પરિચય.
૧ શ્રી ઉપમિતિભવપ્રપંચાક્યા | ... લેમને નંદન. ... ર૭૧ ૨ અમારી પૂર્વદેશની યાત્રા... ... ... મુનિશ્રી ન્યાયવિજયજી. ... ૨૭૪ ૩ એક અદ્દભુત શોધ ... ... નાગરદાસ મગનલાલ દાસી B. A. ... ર૭૭ ૪ મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ.... ...વિઠ્ઠલદાસ મુ. શાહ - ૨૮૧ ૫ નૈતિક સંસ્કાર છે. | ... ... રા. ગાંધી .. ૨૮૫ ૬ સદુધ ... ... ... સ્વ. આ. શ્રી અજિતસાગરસૂરિ, ... ૨૮૮ ૭ જૈન દશન સંબંધી મુકાબલે ... સં૦ સદ્. શ્રી કપૂ૨ વિમહારાજ ૮ વિજ્ઞાન અને તત્ત્વજ્ઞાનની વ્યાખ્યા ૯ શ્રી સૌરીપૂરી તીર્થ કેસ ... ... સેક્રેટરી ૧૦ સ્વીકાર–સમાલોચના ... ૧૧ વતમાન સમાચાર ... ... ... ... ગાંધી ... ૨૯૩
૨૮ટ
તૈયાર છે. જલદી મંગાવો. તૈયાર છે. સામાયિક ચૈત્યવંદન સૂત્ર-શબ્દાર્થ...ભાવાર્થ-અન્વયાથ સહિત.
બાળઅભ્યાસીઓને પોતાના અભ્યાસમાં બહુ જ સરસ પડે તેવી રીતે આ બુકમાં આપવામાં આવેલ છે.
સામાયિક સૂત્રની બુકે આ પહેલાં કેટલીક પ્રગટ થયેલ છે, તેનાથી આ બુકમાં કેટલીક વિશેષતા અને વધારે કરેલ છે, તે જોવાથી વાચક જાણી શકશે; તેટલું જ નહીં પરંતુ શ્રીમતી જૈન કોન્ફરન્સ એજ્યુકેશન બોર્ડના ધાર્મિક અભ્યાસક્રમમાં દાખલ કરેલ ચૈત્યવંદન, સ્તવને, સ્તુતિઓ વગેરે પણ આ બુકના પાછળના ભાગમાં પૂરવણી તરીકે આપવામાં આવેલ છે, કે જેથી આ બુક પ્રમાણે સામાયિકસૂત્રના અભ્યાસ કરનાર વિદ્યાર્થી ઓ એજ્યુકેશન બોર્ડની પરીક્ષામાં બેસીને પણ તે ધારણની પરીક્ષા ઉંચા નંબરે પસાર કરી શકશે. હિન્દના દરેક શહેર યા ગામની પાઠશાળામાં અભ્યાસ કરનાર વિદ્યાર્થીઓને માટે સરલ અને ઉપચાગી કેમ બને તે લક્ષ્યમાં રાખીને આ બુક તૈયાર કરવામાં આવી છે. આ બુકની કિંમત માત્ર નામની જ અઢી આના રાખવામાં આવેલ છે. તે સાહિત્યપ્રચાર અને બાળકે વિશેષ લાભ લઈ શકે તે હેતુને લઈને જ છે. મંગા —
શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા–ભાવનગર. ભાવનગર—આનંદ પ્રિન્ટિંગ પ્રેસમાં શેઠ દેવચંદ દામજીએ છાપ્યું.

Page #3

श्री आत्मानंद प्रकाश
( पुस्त४ 3० भु.)
--* --
॥ वन्दे वीरम्. ।। औचित्यादुचितप्रवृत्तिरूपत्वात् । वृत्तयुक्तस्याणुव्रतमहाव्रतसमन्वितस्य । वचनाजिनप्रणीतात् । तत्त्वचिन्तनं जीवादिपदार्थसार्थपर्यालोचनम् । मैत्र्यादिसारं मैत्रीप्रमोदकरूणामाध्यस्थ्यप्रधानं सत्त्वादिषु विषयेषु । अध्यात्म योगविशेष । अतोऽध्यात्मात् । पापक्षयो ज्ञानावरणादि क्लिष्टकर्मप्रलयः । सत्त्वं वीर्योत्कर्षः। शीलं चित्तसमाधिः । ज्ञानं च वस्त्ववबोधरूपम् । शाश्वतमप्रतिघाति शुद्धं स्वतेजोवत् । अनुभवसंसिद्धं स्वसंवेदनप्रत्यक्ष ववृत्तम् । अमृतं पीयूषम् । स्फुटं भवति ।
योगबिन्दु-श्री हरिभद्रसरि.
|MAN
(पु. 30 भु.) वीर स. २४५८-५८ माम. स. ३७-30 मई १ थी १२
AINITAMINIANATRINANHARINITIATIMIRIDIUMINAINI TAMIL
પ્રકાશક
- શ્રી જેને આત્માનંદ સભા-ભાવનગર.
पौषि भूल्य ३१. १-०-० 24 मयं ०-४-० Sun - WD-CAD-Cut 1.- QUID-1610-8--10:D--uluh-ub-1GHD-TWU-170

Page #4

વાર્ષિક અનુક્રમણિકા.
નંબર વિષય
લેખક ૧ મંગળ પ્રાર્થના ( કાવ્ય. ) ( સં. વેલચંદ ધનજી ) ૨ નૂતનવર્ષનું મંગલમય વિધાન. ( સંભા. ૩ વર્ષાકાલવર્ણનમ ( કાવ્ય. ) ( અનેકાંતી ) ... ૪ નૂતનવર્ષાભિનંદન. ( , ) ( વિનયકાંત કાંતિલાલ મહેતા ) ... ૫ સાવધ થા ! ૬ સાચી સ્વતંત્રતા.
( આત્મવલ્લભ ) ... ... ૭ વર્ષાઋતુનું આગમન (કાવ્ય) (પ્રે. હીરાલાલ રસિકદાસ કાપડીઆ M. A.) ૧૭. ૮ ત્યાગને મહિમા. ( વિઠ્ઠલદાસ મૂળચંદ શાહ B. A. ) . ૧૯. ૯ જૈન સમાજમાં કલેશ અને તેનું પરિણામ (મુનિરાજ શ્રી દર્શનવિ. મહારાજ') ૨૨. ૧૦ સ્વીકાર અને સમાલોચના ૨૪, ૪૭, ૭૧, ૯૫, ૧૧૯, ૧૪૪, ૧૯૪, ૨૧૮. ૨૯૨. ૧૧ માફી. ( કાવ્ય ) (સં. વેલચંદ ધનજી ) ... ... ... ૨૫. ૧૨ અર્થશૂન્ય ક્ષમાપના અને ભાવમિથ્યાત્વ, (મુનિરાજ શ્રી દર્શન વિ૦ મહારાજ) ર૭. ૧૩ એ મૂર્ખને સરદાર ( કાવ્ય ) ( શા બાબુલાલ પાનાચંદ ) ... ર૯. ૧૪ શ્રી તીર્થકરચરિત્ર ( મુનિરાજ શ્રી દર્શન વિ. મહારાજ ) ... ૩૦, ૫૧,
૭૫, ૧૦૧, ૧૨૬, ૧૫૦, ૧૭૫, ૨૦૦, ૨૨૩. ૧૫ આવાહન ( કાવ્ય ) ( વિનયકાંત કાન્તિલાલ મહેતા ) . ... ૩૪. ૧૬ ઉન્નતિને પંથે (ચાર ગુણની પ્રાપ્તિ) (સહૃ૦ શ્રી કપૂર વિ. મહારાજ ) ૩૫. ૧૭ પૂજનની સફળતા ( રા૦ ચેકસી ) ૩૭, ૫૮, ૯૩, ૧૧૬, ૧૬૨. ૧૮ અમારી પૂર્વદેશની યાત્રા ( મુનિરાજ શ્રી ન્યાય વિ. મહારાજ )
૩૯, ૫૯, ૮૦, ૧૦૯, ૧૩૧, ૧૫૪, ૧૮૨, ૨૦૬, ૨૩૦, ૨પર, ૨૭૪. ૧૯ મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ ( વિઠ્ઠલદાસ મૂળચંદ શાહ B. A.)
૪૧, ૫, ૮૯, ૧૩૯, ૧૬૪, ૧૮૭, ૨૧૫, ૨૩૫, ૨૬, ૨૮૧. ૨૦ વિવિધ વચનામૃત ( સ્વ. આચાર્ય શ્રી વિજયકેસરસૂરિ ) ... ... ૪૫. ૨૧ અભિલાષા ( કાવ્ય ) ( વિનયકાંત કાન્તિલાલ મહેતા ) ... ... ૪૯

Page #5

નંબર વિષય લેખક
પૃષ્ટ ૨૨ પૂર્ણાહુતિ ... ( વિનયકાંત કાન્તિલાલ મહેતા )
૫૦. ૨૩ સત્સંગ-સંતસમાગમ કેમ કરતું નથી ? ( સ૬૦ શ્રી કપૂર વિ. મહારાજ ) ૫૪. ૨૪ પરમસુખ પ્રાપ્તિરૂપ ચિત્તશુદ્ધિનું ફળ કઈ રીતે સાંપડે? (A) • ૫૬. ૨૫ દ્રવ્યગુણપર્યાયવિવરણ ( શંકરલાલ ડાહ્યાભાઈ કાપડીઆ ) ... ૬૨, ૧૧૩, ૧૫૮. ૨૬ સમયના પ્રવાહમાં .. . • • • • ૭૦. ૨૭ સુધારે
. ... ... ... ... ૭૨, ૧૬૮. ૨૮ શ્રી રત્નાકર પંચવિંશતિને ગુજરાતી કાવ્યાનુવાદ (કાવ્ય) ( ડે. ભગવાનદાસ
મનસુખભાઈ મહેતા M. B. B. S.) .. .. ૭૩, ૯૮. ર૯ કર્મપરિમાદિની ચૂકેલી સાત રાક્ષસીઓનું સ્વરૂપ ( સહ૦ શ્રી કપૂર વિ.
મહારાજ) • ૮૩, ૧૦૫૩૦ આચાર્ય શ્રી વિજયવલ્લભસૂરિજીનું આત્મનિવેદન ... ... . ૮૭. ૩૧ વર્તમાન સમાચાર ... ૯૫, ૧૧૭, ૧૪૧, ૧૬૮, ૧૯૦, ૨૩૯, ૨૬૭, ૨૯૩. ૩૨ સંસારના રંગ (કાવ્ય) (વિનયકાંત કાન્તિલાલ મહેતા). ૭. ૩૩ હૃદયરંગ
() (સં. વેલચંદ ધનજી ) ... ૧૨૧. ૩૪ શ્રી ભક્તામરકાવ્યાનુવાદ ) (ડે. ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ
મહેતા M. B. B. S.). ૧૨૩, ૧૪૭, ૧૭૧, ૨૧૯. ૩૫ જૈનોની સંઘસ્થિતિ અને શુદ્ધિ તેમજ સંગઠનની જરૂરીઆત (ભોગીલાલ પેથાપુરી) ૧૩૫. ૩૬ પુરાતન પ્રભા ( કાવ્ય ) ( વિનયકાંત કાન્તિલાલ મહેતા ) ૧૪૫. ૩૭ સ્વદેશભાવના , ) ( સ્વર આચાર્ય શ્રી અજિતસાગરસૂરિ) ૧૬૧. ૩૮ પુષ્પજીવન ( , ) ( વિયનકાંત કાંતિલાલ મહેતા ) .. ૧૬૯. ૩૯ ૭ લેસ્યાનું સ્વરૂપ (સદ્ગુરુ શ્રી કર વિ. મહારાજ ) ... .. ૧૭૯. ૪૦ શ્રીવીર જયંતિ (કાવ્ય) (ડે. ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ મહેતા M. B. B. S. ) ૧૫. ૪૧ શ્રી જેસલમેર તીર્થ સ્તવન ( કાવ્ય ) ( આ. શ્રી વિજયવલ્લભસુરીશ્વરજી ) ૧૯૮. ૪ર પરમાર્થમાર્ગમાં નડતા આઠ વિ ( ગાંધી ) ... ૨૦૩, ૨૩૩. ૪૩ પ્રશ્નોમાં છુપાયેલ પ્રશ્નોત્તર ( કાવ્ય ) (વિનયકાંત કાંતિલાલ મહેતા ) ૨૦૯. ૫૪ વાડાને દુરાગ્રહ કોને છે ? ( મુનિરાજ શ્રી ચરણ વિ. મહારાજ ) ૪૫ નીતિબોધ વચન ( સ ) શ્રી કષ્પર વિ. મહારાજ )
૨૨૬. ૪૬ અભિનંદન પત્ર
. ... ૨૪૩.
૨૧૦.

Page #6

નખર
વિષય
લેખક
પુષ્ટ
૪૭ મહર્ષિ શ્રી આત્મારામજી મહારાજની જયંતિ ( કાવ્ય ) ( સ. વેલયદ ધનજી ) ૨૪૭. ૪૮ હુંસપ્રતિ હંસસ્યાન્યાકિત ( મુનિ હિમાંશુવિજય )
૨૪૯.
૪૯ ઉપમિતિભવપ્રપંચાકથાનુ સપદ્યગદ્યભાષાંતર ( કાવ્ય ) ( ડો. ભગવાનદાસ મનસુખભાઇ મહેતા M. B. B. - ૫૦ મનુષ્યેાના વિકાસ ક્ષેત્રા ( ગુલાબચંદ લલ્લુભાઇ શાહ )
S. )
સદ્ શ્રી કપૂર વિ॰ મહારાજ ) (નાગરદાસ મગનલાલ શાહ)
૫૧ ઇચ્છા અને માર્ગ (
પર સત્તાના એ મીઠા ઝેર. ૫૩ ગુરૂ જયંતિ
૫૪ એક અદ્ભુત શેાધ.
૫૫ નૈતિક સંસ્કાર...
૨૫૦, ૨૭૧.
૨૫૫.
૨૫૭.
૨૬૫.
૨૬૭.
( નાગરદાસ મગનલાલ દોશી )
૨૭૭.
૨૮૫.
૨૮૮.
( ગાંધી ) ૫૬ સદ્ભાધ (સ્વ, આ. શ્રી અજિતસાગરસૂરિ.) ૫૭ જૈન દર્શનના ઇતર દર્શન સાથે તત્ત્વજ્ઞાનના મુકાબલા. (સં. સદ્॰ શ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજ. )
૨૮૯.
...( )...
૨૯૦.
૨૧.
www
9.0
...
...
...
૫૮ વિજ્ઞાન અને તત્ત્વજ્ઞાનની વ્યાખ્યા. ૫૯ શ્રી સૌરીપુરી તી કેસ.
( સેક્રેટરી ) .
..
...
...
...
...
33
...
...

Page #7

| | | श्री exas! ||
આમાનન્દ પ્રકાશ.
॥ वन्दे वीरम् ॥ बाह्यविषयव्यामोहमपहाय रत्नत्रयसर्वस्वभूते आत्मज्ञाने प्रयतितव्यम् , यदाहुर्बाह्या अपि-" आत्मा रे श्रोतव्यो मन्तव्यो निदिध्यासितव्य " इति । आत्मज्ञानं च नात्मनः कर्मभूतस्य पृथक् किञ्चित् , अपि त्वात्मनश्चिद्रूपस्य स्वसंवेदनमेव मृग्यते, नातोऽन्यदात्मज्ञानं नाम, एवं दर्शनचारित्रे अपि नात्मनो भिन्ने । एवं च चिद्रूपोऽयं ज्ञानाद्याख्याभिरभिधीयते । ननु विषयान्तरव्युदासेन किमित्यात्मज्ञानमेव मृग्यते ? विषयान्तरज्ञानमेवह्यज्ञानरूपं दुःखं छिन्द्यात् । नैवम् , सर्वविषयेभ्य आत्मन एव प्रधानत्वात् , तस्यैव कर्मनिबन्धनशरीरपरिग्रहे दुःखितत्वात् , कर्मक्षये च सिद्धस्वरूपत्वात् ।।
योगशास्त्र स्वोपज्ञविवरण-श्री हेमचन्द्रसूरि. जराशा-राशा पुस्तक ३० } वीर सं. २४५९. अषाड. प्रात्म सं. ३८. {अंक १२ मो.
મહાત્માશ્રી સિદ્ધર્ષિપ્રણીત. શ્રી ઉપમિાતિભવપ્રપંચકથા સપદ્ય-ગદ્ય અનુવાદ.
भूमिका. ( गdis ५४ २५१ या २३ ) भगवायर:પરમાત્મસ્તુતિ.
-भूरीમહામહની હિમ જેવી પીડાને,
અશેષે કરી સર્વથા નાશ જેણે; અલકા અને લેકે વિલકવામાં,
રાવરૂપ એવા નમું તે પરાત્મા

Page #8

૨૭૨
શ્રી આત્માનઃ પ્રકાશ.
સ્વરૂપે
કરી જે પરિપૂર્ણ વર્તે, નમું તેહ વિશુદ્ધ નથી જેના ગાચરે કા વિકારા,
ધી જ પ્રત્યે;
નમસ્કાર એ મૂર્ત્તિ પ્રત્યે હુમારા. ઋષભાદિ જિનસ્તુતિ.
ત્રણે
ગ તે મારનારા;
ભુવનેાનેય મહાકેસરી પ્રશમામૃતે તમ છે જે જિણ દા, મહાત્મા નમુનાભિ રૃપે નંદા,
પર શત્રુ તે દ્વેષ માતંગ કેરા, અજિતાદિ
અહા ! સાવ કુંભસ્થળે ભેદનારા; જિને દ્રના વ્રુંદરૂપી, નમું વિમલાત્માય સિંહ સ્વરૂપી. કન્યા સર્વથા ઢાષ જેણે સમસ્ત,
તથા ૪મીનકેચ કીધા પનિરસ્ત; નથી જેહુને વૈરી કા વનારા,
સંતાપનારા,
નમું વીર મિથ્યાત્વને ટાળનારા. મહામન્ય જે અંતર્ગી ના, સને
જા
દળ્યું તેહુ જે કા
મહાભે હુજો તેહુ પ્રત્યે
જેહ સંતાપનારૂ;
લાલામાં, હુમારા
?
3
૫
પ્રણામા !
- આ પ્રણાલિકા પ્રમાણે અત્રે મંગલ, અભિધેય, વિષય, પ્રયેાજન, સંબંધ અને પાત્રને વિવેક કરવામાં આવ્યું છે.
૧ મહામાહ સમસ્ત અતરંગ વૈરીના પિતામહ-દાદો કહેવાય છે, તેની પીડાને અહીં બરફ જેવી શિતલ કહી છે.
૨ રાગકેસરી તે મહામેાહના મોટા પુત્ર. ૩. દ્વેષગજેંદ્ર મહામાલને નાના પુત્ર. ૪. મકરધ્વજ, કામદેવ. ૫. સર્વથા નાશ કર્યાં છે.
* અંતરંગ મહામેાહાદિ શત્રુ સૈન્યને હણનાર– અરિહંત ’–ગમે તે કાઇ મહાત્મા હોય તેને અન્ને નમસ્કાર કર્યાં છે. આવા જ નિષ્પક્ષપાત શ્રીમાન્ હેમચંદ્રાચાયે દર્શાવ્યા છે.——
" भवबीजाङ्कुरजनना रागादयः क्षयमुपागता यस्य । ब्रह्मा वा विष्णुर्वा हरो जिनो वा नमस्तस्मै ॥
29
શ્રી મહાદેવસ્તાત્ર.

Page #9

બધા
શ્રી ઉપમિતિભવપ્રપ`ચકથા સાદ્ય-ગદ્ય અનુવાદ.
જિનવાણીની પ્રશંસા. વસ્તુવિસ્તાર વિચારતા ચેક
અહા! જેહના ગાચરે પાર હાયે; પાપને હુ સહારનારી, નમું વાણી જિનેશની તે રસાળી.
વાગીશ્વરી સ્તુતિ.
મુખેન્દ્તણા કિરણા જ્યાં પડે છે,
કરે પદ્મ તે વિકસેલુ ધરે જે; અચિન્ત્યા મહાધામ કેરા પ્રભાવે,
નમુ અહુવા દેવતાને સુભાવે. સદ્ગુરૂ સ્તુતિ.
અવા
પ્રભાવે કરી જે ગુરૂરાજ કેશ, અહીં જાય ઘુક્ત
વિશેષે
થય
કરી
પ્રસ્તાવ
નમસ્કાર
સમસ્ત આમ, વિતા વળી શાંત કરી
વિક્ષિત રચીશ
અ કેશ, નિરાકુલ
માધવાને મનુષ્યા અનેરા; આ મુજ જેવા,નમુ સદ્ગુરૂરાજ
એવા.
ઉપન્નતિ.
તમામ;
થયેલા.
૨૭૩
૯
૧૦

Page #10

૨૭૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. 0000000000000000000 છે અમારી પૂર્વદેશની યાત્રા.
(એતિહાસિક દૃષ્ટિએ.) OOOO લેખક:–મુનિ ન્યાયવિજયજી OOOO
OL
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૨૫૪ થી શરૂ )
અમે ખાસ માણેકસ્થંભનાં વંદન કરવા-દર્શન કરવા ગયા હતા. પ્રથમ એક અર્વાચીન દિગંબર મંદિર આવ્યું તેની પછી બીજું મંદિર આવ્યું આમાં બંને માણેકસ્થંભ જોયા. હાલમાં તેમાંથી પાદુકા ઉઠાવીને મંદિરમાં પધરાવી છે. અમે તેને ખૂબ ભક્તિ અને પ્રેમથી વંદન કર્યું. આજુબાજુ ઘણું બારિક નિરીક્ષણ પણ કર્યું. પાદુકા અતિ પ્રાચીન અને જીણું છે. અંદર શિલાલેખ વગેરે નથી પરંતુ દિગંબર મહાનુભાવોએ પિતાનું જમાવવા ખાતર જ નવા શિલાલેખ આજુબાજુ કોતરાવ્યા છે. લેખ નવા છે તેની ખાત્રી ભાષા અને રચના પણ આપે છે.
ત્યારપછી અમે વિશેષ ખાત્રી માટે ત્યાંના મુનિમને મળ્યા. માણસ ભલો અને સજજન હતા પૂજારી પણ સારો હતો. અમે સવિસ્તર ઈતિહાસ પૂછો. બુકા મુસલમાને કહેલી વિગતની સત્યતા પૂછી. ઘણીખરી વાત તદ્દન મળતી હતી. પુનરૂક્તિ દોષ સ્વીકારીને તેમનું કથન અહીં આપું છું.
“પહેલાં આ (દિગંબરી) મંદિર હતું. માત્ર આ માણેકથંભ અને પાદુકા હતી. ધીમે ધીમે જૈનોની વસ્તી ઘટવાથી પૂજારી બ્રાહ્મણના કબજામાં પાદુકા આવી. તેણે પાદુકા પિતાને ઘેર લઈ જઈને લાવવાની ગોઠવણ રાખેલી, અને દર્શન નિમિત્તે યાત્રુઓ પાસેથી પૈસા પડાવતો હતો. પછી ત્યાંના દિગંબરેએ તેને અમુક રૂપિયા અને બીજી લાલચ આપી પાદુકા કજે કરી, જો કે પાછળથી તેની સાથે કાંઈક ઝઘડો થયેલો, પરતું સમાધાન કરી લઈ ત્યાં મંદિર બંધાવ્યું અને પાદુકા બેસાડી. અમુક સમય બાદ ત્યાં મૂર્તિ પધરાવી દિગંબર મંદિર કરી દીધું એ બ્રાહ્મણના વંશજો અદ્યાવધિ પાદુકા સન્મુખ ચઢતી દરેક વસ્તુ લઈ જાય છે બીજું મંદિર તો હમણું જ બન્યું છે.” વગેરે વગેરે.
આ બધા ઉપરથી એટલું તો નિર્વિવાદ સિદ્ધ થાય છે કે અહી શ્વેતાંબર જૈનેની વસ્તી સારા પ્રમાણમાં હશે. માણેકસ્થંભ અને પાદુકા વગેરે વેતાંબર જૈનોના હાથમાં હશે પરંતુ મુગલાઈ હુલ્લડ વખતે જૈનોનું પ્રભુત્વ ઘટયા પછી દિગંબર જૈન દેવસીએ આ સ્થાનને દિગંબરના સ્થાન તરીકે સ્થાપ્યું હશે. ત્યારપછી વળી મરાઠી અને મુગલાઈ હુલ્લડ વખતે તે પૂજારીના તાબામાં ગયું. તે પૂજારી દરેક જૈનોને દર્શન કરાવતો-કરવા દેતે અને વૈષ્ણવોને પણ દર્શન કરાવી પૈસા લેતા હશે. પછી દિગંબરોએ પિતાની સત્તા સમયે પાદુકા અને સ્થાન, માણેકસ્થંભ વગેરે તેને ધન આપી પેતાના કબજામાં કર્યું અને ધીમે ધીમે દરેક જૈનેનું

Page #11

અમારી પૂવદેશની યાત્રા
૨૭૫ નહિં પણ પિતાનું સ્થાપવા દિગંબર મંદિર બંધાવ્યું. અસ્તુ જે બન્યું તે આજે પ્રત્યક્ષ છે, છતાં આનંદની વાત એટલી છે કે શ્વેતાંબર અને દિગંબરનાં મંદિર જૂદાં છે. બન્ને પિતપિતાનું અલગ કરે છે. ધર્મધ્યાન કરે છે. દરેક વાતે શાન્તિ છે. આટલો લાંબો ઇતિહાસ રજુ કરવાનું કારણ માત્ર સત્યસ્થિતિ જણાવવાનું જ છે.
અહીંથી અમે વિહાર કરી પ્રભુ શ્રી વીરની જન્મભૂમિ ક્ષત્રિયકુંડ તરફ વિહાર કર્યો. પ્રથમ મુકામ જ સુલતાનગંજ હતું. સુલતાનગંજ
ચંપાનગરથી ૧૩-૧૪ માઇલ દૂર છે. અહીં ભગવતી ભાગીરથી-ગંગા પિતાને વિશાલ દેવપટ પાથરીને પડયાં છે. પાણી ભરપૂર રહે છે. અંદર હોડીઓ ચાલે છે. અહીંથી ભાવિક વૈષણવજન અને શવભક્તો ગંગાનું જલ ભરી કાવડમાં ઉપાડી પગપાળાજ ચાલતા ૬૦થી ૭૦ માઈલ દૂર આવેલ બૈજનાથ-વેજનાથ મહાદેવને અભિષેક માટે લઈ જાય છે. રોજ સેંકડો કાવડિયા જલ લઈ જાય છે. નૂતન યાત્રીઓ સેંકડોની સંખ્યામાં આવે છે અને જાય છે. શિવરાત્રિના દિવસોમાં તો અહીં ઠઠ જામે છે. અમે શિખરજીથી પુનઃ ચંપાનગરી ગયા ત્યારે વચમાં બૈજનાથ આવ્યું હતું. એકવાર આપણું પ્રાચીન જૈન તીથ હતું. વીજજીઓની રાજધાની ગણાય છે. અત્યારના બેજનાથ મહાદેવના મંદિરમાં જૈન મૂર્તિઓ પણ હતી, પરન્તુ ભૂદેવોએ ત્યાંથી ખસેડી દીધી છે. હાલમાં નથી જૈન મંદિર કે નથી જૈન વસ્તી. વૈષ્ણવોની ધર્મશાળાઓ ઘણી છે, ઉતરવાનું સ્થાન મળે છે. બેજનાથ સ્ટેશન અને તારઘર પણ છે. બેજનાથથી ચંપાનગર આવતાં રોજ સેંકડો કાવડિયા ગંગાજળ લઈને આવતા કે લેવા જતા મળતા હતા અમને જોઈ ખૂબ જોરથી જય ભેળાનાથ બોલતા. પછી અમે તો ધર્મલાભ કહેતા. પછી અમે પણ જય વીર, વીર કહી વીર ભગવાનની જય બેલાવતા.
હવે સુલતાનગંજની વિગત આપું. સુલતાનગંજ તન ગંગાકાંઠે આવ્યું છે. ગંગાની વચમાં નાને પહાડ-ટેકરી છે. અત્યારે તે ટેકરી ઉપર એક મંદિર છે. પહેલા આ જૈન મંદિર હતું પરંતુ અત્યારે તે શ મંદિર થઈ ગયું છે. અહીં પ્રથમ જૈનેની વસ્તી ઘણી હતી, મંદિરો પણ હતાં. હાલ તેમાંનું કાંઈ નથી. ગંગાની વચમાં નાનો પહાડ અને તેની ઉપર સુંદર જીનમંદિરને અષ્ટાપદજીની ઉપમા આપી છે, જેમાં રનની સુન્દર મૂતિ હતી. જુઓ પ્રાચીન તીર્થમાલામાં સૌભાગ્યવિજ્ય આ સ્થાનનું વર્ણન આ પ્રમાણે આપે છે.
ઢાળ. ૬ પટણાથી કોસ પચાસ રે વૈકુંઠપુરી શુભ વાસ રે, શ્રાવક સેવે જીનરાજ રે દેહરાસર વંઘા પાજ રે. તિહાંથી દશ કેમેં જાણ રે ગામ નામે ચાલવષાણ રે, ભગવંતદાસ શ્રીમાલ રે નિત પુજા કરે સુવિશાલ રે.

Page #12

૨૭૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
દેહરાસર દેવ જુહાર રે વલી રણની પ્રતિમા નિહાર રે, વંદી છનછના પાય રે જસ વંદ્યા શિવસુખ થાય રે. ગંગાજીની મધ્ય ભાગ રે એક ડુંગરી દીસે ઉદાર રે, તિહાં દહરી એક પવિત્રરે પ્રતિમા જીન પ્રથમની નિત્ત રે. કહે અષ્ટાપદની રીત રે ગંગા મધ્ય થઈ પ્રીત રે, મિથ્યાતિ સ્નાન વિચાર રે માંને ઉરવાહે નિરધાર રે. તિથી દક્ષિણ કેસ ત્રીસ રે જહાં વૈજનાથ છે ઈસ રે, કાવડિયા ગંગાનીર રે લેઢાઇ લઈ શરીર રે. (૬) તે જીહાં ગિરાંથી મારગજ બજાય રે દશ કેસે મારગ થાય રે,
ચંપા ભાગલપુર કહેવાય છે વાસુપૂજ્ય જનમ જહા હાય રે. (૭) કવિશ્રીનું આ કથન અક્ષરશઃ સત્ય છે. જે ચાડવષાણું ગામ લખ્યું છે તે જ અત્યારનું સુલતાનગંજ છે. પટણાથી લગભગ ૬૦ કશ થાય છે. ગંગાની વચમાં ટેકરી-નાને પહાડ જેને અષ્ટાપદની ઉપમા આપી છે તે જ પ્રમાણે અત્યારે છે. આદિનાથ પ્રભુનું એ સુન્દર જીનમંદિર અને શ્રાવકેનાં ઘર નથી તેને બદલે મંદિરમાં શિવલીંગ છે. હોડીારા ત્યાં જવાય છે. મિથિલિ બ્રાહ્મણે અને અગ્રવાલોનાં ઘર છે. નદી કાંઠે મોટી ધર્મશાળા છે. અહીંથી કાવડિયા ગંગાજળ વૈજનાથ લઈ જાય છે અને અહીંથી ૩૦ થી ૩૫ કોશ છે. તેમજ ભાગલપુર પણ દશ કોશથી થોડું ઓછું છે પણ તેટલું જ કહેવાય. એટલે જે સ્થાને રત્નની પ્રતિમાઓ હતી, ભગવાનદાસ જે સ્વાભાવિક શ્રમણોપાસક હતા અને અષ્ટાપદની ઉપમાવાળું સ્થાન હતું તે આ જ સ્થાન છે તેમાં લગારે શંકા જેવું નથી. પટણાથી પચાશ કેશ દૂર જે વૈકુંઠપુરી લખી છે, તે પણ અત્યારે વિમાન છે. તેનું નામ અત્યારે મહાદેવા છે. જેનોની વસ્તી કે જનમંદિર કાંઈ પણ નથી પરંતુ ગાઉનાં માપ અને સ્થાન ઉપરથી અનુમાન થાય છે કે વૈકુંઠપુરી એ જ મહાદેવા છે. અહીં અગ્રવાલની વરતી વધારે છે. એક ધર્મશાળા છે; અને એક તીર્થ જેવું મનાય છે. અહીંથી જમાઈ થઈ ક્ષત્રિયકુંડ જવાને સીધે રસ્તો છે, પણ કાચો રસ્તો હોવાથી અમે તે રસ્તો છેડી અહીંથી લખીસરાઈ-કયુલ થઈ કીકંદી ગયા.
ચાલુ —

Page #13

એક અદ્દભુત શોધ,
ર૭૭
એક અદ્દભુત શોધ. શિ
(લેખક-નાગરદાસ મગનલાલ દોશી બી. એ.) પિતાની વિજળીની શોધળથી જગત ઉપર ઉપકાર કરતાં એડીસન અને ગુરૂત્વાકર્ષણના મહાન સિદ્ધાંતની શોધથી ખ્યાતિ પામેલાં સર આઈઝેક ન્યુટન વિશે જ્યારે મે કાંઈક વાંચ્યું કે સાંભળ્યું ત્યારથી જ મેં પણ એક એવી શોધ કરી અમર નામ કરવાને દ્રઢ સંક૯પ કર્યો. પહેલાં તે હું આમાં નિરાશ થી કારણ કે જગતમાં થવી જોઈતી બધી શોધ થઈ ગઈ હતી અને હું જરા મોડો જમ્યો હતો એમ મને લાગ્યું; પણ પુખ્ત વિચાર કરતાં માલમ પડયું કે હજુ દુ:ખી માનવજાતને માટે તેના દુઃખ નિવારણ અર્થે ઘણું શોધને અવકાશ છે, અને આ વિચારે મને પુન: આશા અને પ્રેરણું આપી. મને કઈ પણ વસ્તુ વધારે અસ્વસ્થ બનાવતી હોય તો તે માનવજાતિના દુઃખો છે. અને જે બને તો તેઓને દૂર કરવાને અથવા તે ઓછા કરવાને મેં પ્રયત્ન કરવાનો ઠરાવ કર્યો. પહેલાં તે મને લાગ્યું કે મનુષ્યને સુખી કરવો હોય તો સાચું સુખ કયું છે ? તે તેને સમજાવવું જોઈએ, પણ તે વસ્તુની મને જ ખબર નહોતી તેથી હું બીજાઓને કેમ ઉપદેશી શકું? આથી પહેલાં તે મને જેટલાં સુખી લાગતાં હતાં તેઓની મુલાકાત લઈને અને તેઓનું સુખ શેમાં રહેલું છે તે જાણી લેવાનો મેં નિશ્ચય કર્યો. આ માટે હિંદમાં અગ્રગણ્ય ગણાતાં એક મોટા વૈભવશાળી રાજવીની મુલાકાત મેં લીધી. કેઈ પ્રેસ રીપોટેરની જેમ મેં આ ભાગ્યદેવીના પ્રિય પુત્રને સીધે અને ટુંકે પ્રશ્ન કર્યો. નામદાર! આપ મને જણાવશે કે આપ સુખી છે કે દુ:ખી ? અને જે સુખી છે તો આપનું સુખ શેમાં છે ? કોઈ પોતાની સ્થિતિ જણાવવાને અધીરા બનેલાને કોઈ સાંભળનાર હમદશી મળે અને એટલે આનંદ થાય તેટલો કે તેથી વધારે આનંદ તેને થયો. તેણે મને ઉદ્દેશીને કહેવાનું શરૂ કર્યું. તેના કથનની અંદર વિષાદ અને નિરાશાની છાયા સ્પષ્ટ તરી રહી હતી. આ રહ્યું તેનું દયા ઉપજાવે તેવું કથન “ભાઈ ! એ સાચું છે કે અમ રાજવીઓની સાધારણ મનુષ્ય ઈર્ષ્યા કરે છે. અમારી ગાડી અને વાડીએ તેઓને અસતષિત બનાવી તેઓના દુ:ખમાં ઉમેરો કરે છે. અમારા બંગલા અને મહેલે જોઈ તેઓ બળે છે. મને તો લાગે છે આ બધી વસ્તુઓ

Page #14

૨૭૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
અમને આનંદ દેવાના કરતાં ગરીબોને બાળવાને વધારે સરજાયેલી છે. આ બધા વૈભવના સાધનો અમને જરૂર સુદ આપે છે, પણ મને કહેતાં દુઃખ થાય છે કે એ સુખ ટકતું નથી અને તેને કંટાળો અતિ ઉપગને અંતે સહેજે આવે છે અને અમે બન્નતા અનુભવીએ છીએ. વળી મિસ્કીનમાં મિસ્કીન આદમી જે ઉત્તમ મિત્રતા મેળવી શકે છે તેના સ્વપ્ના પણ અમને તે દુર્લભ છે. અમારી પાસ (૨૪) ચોવીસે કલાક ખુશામતનું વાતાવરણ પ્રસરી રહે છે અને બીજાઓને કર્ણપ્રિય લાગતી સડીદારની નીગાહે અમને, અમારી નિર્બળતાનું ભાન કરાવ્યા કરે છે. અમે એટલું તે અવશ્ય સમજીએ છીએ કે સાચી મહત્તા ધરાવનારને પોતાની મહત્તાના ગાન ગાનારાની જરૂર હોતી નથી, અને આ ખુશામતખોરો, અચોગ્ય પુરૂષોને ખુશામતથી મહાત કરી શકતા નથી. અમે વળી રહ્યા મોટા માવતરના સંતાનો એટલે અમારે ભણવાની જરૂર રહેતી નથી. અને પરિણામે અમારે અમારી બીન આવડત સંતાડવાને પ્રધાનોનો આશ્રય શોધવો પડે છે. કેટલીકવાર અમારે તો પ્રધાનનું એટલું બધું માનવું પડે છે કે અમે મોટા કે પ્રધાનો મેટા તે વાત પણ અમે નક્કી કરી શકતા નથી. આમ અમે દુ:ખી તો નથી પણ સાચું સુખ અમારાથી વેગળું રહે છે, તે તમે સમજી શકશે.” વાતચીત પુરી થયા બાદ મેં તે નામદારની રજા લીધી અને મેં મારી શોધને માટે બીજે જવાનું મન સાથે નકકી કર્યું.
બીજે દિવસે હું એક મીલમાલીક આગળ ગયો. તે શેઠ પૈસે-ટકે તથા કુટુંબ-કબીલે સુખી હતાં. જ્ઞાતિમાં પણ તેમનું વજન પડતું અને જ્ઞાતિના પટેલીઆઓમાં પણ તેઓ શ્રેષ્ઠ ગણાતા, દેશના જૂદા જૂદા ભાગોમાં તેઓના કારખાના હતાં, અને હિંદના સર્વશ્રેષ્ઠ ધનિકનું તેમને બીરૂદ સાંપડેલું. સરકારે પણ તેમના ધનની કદર કરીને છપનીયાની સાલમાં તેમને સર નાઈટ બના વેલા, ને છેલ્લા મહાન વિગ્રહ વખતે તેમણે ગવર્નમેંટ ઓફ ઇડીઆની સારી એવી લોન લેવાથી સરકારે તેમને કે. સી. એસ. આઈ. નો માનવંત ઈલ્કાબ આપે.
મેં જેમ પહેલા ભૂપતિને પ્રશ્ન કરે તે જ પ્રશ્ન આ હિંદના ધનકુબેરને કર્યો. કહો શેઠજી સુખી છે કે દુખી? આ સાંભળીને શેઠજીની વાત ચાલી. તેઓ બેલ્યા કે ભાઈ હું સુખી છું કે દુઃખી એ વસ્તુ હું હજી નકકી કરી શક્યો નથી, છતાં મન તો કહે છે કે તું સુખી નથી. જુઓને આજના પત્રમાં શું આવ્યું છે કે મીલમજુરોની સામાન્ય હડતાળ પડવાને ભય છે. હડતાળનું કારણ પગારમાં કરેલે ઘટાડો છે, આ મજુરોને મજુરોના સંઘેથી તે તેના પ્રભુ! તો જાણે દાદા હોય તેમ વર્તે છે. કાંઈક મતફેર હોય તો અમને નોટીસ

Page #15

એક અદ્દભૂત શેધ.
૨૭૯
અને કાં તે અટીમેટમ. અને તે પણ અઠવાડીઆ કે પખવાડીઆની નહિં પણ અડતાલીશ અને (૨૪) ચોવીસ કલાકની. મજુરલેકેનું વર્તન તે એટલું ઉદ્ધત છે કે શેઠ કેણુ એ કહેવું જ મુશ્કેલ છે. તમે જ ણે છે કે હાલમાં વેપારમાં કેટલી બધી મંદી છે? બધા ઉદ્યોગો મરવાને આળસે જીવે છે. તેમાંય વળી પરદેશની આકરી હરીફાઈ પહેલાં તે યુરોપીયન દેશોની સામે ટકકર ઝીલવાની હતી પણ હવે તો જાપાન જાગ્યું. જાપાનીઝ માલ તો એટલે સસ્તો આવે છે કે તેની સામે કેમ ટકવું એ જ ખબર પડતી નથી. સરકાર આ હરીફાઈ ઓછી કરવાને તેના ઉપર જકાત નાખે તે જાપાન જગતને હસી કાઢતું હોય તેમ પહેલાં કરતાં ઓછા ભાવે માલ વેચે છે. ઈશ્વર જાણે આ બધું કેમ થાય છે. બાકી આપણું તો બુદ્ધિ આમાં કામ કરતી નથી. હવે આવી રિથતિમાં અમારા મજુરો વધારે પગાર માગે, કામ કરવાના ઓછા કલાક માગે પછી ભલે તેઓના શેઠ તે બારે કલાક વૈતરું કર્યા જ કરે. વળી જે આ ગેરવ્યાજબી માગણી અમે ન કબૂલ કરીએ તો અમારો તો જાણે દેવ જ રહ્યો એમ સમજવું. મજુર અને તેના પક્ષના પત્રો અમારી ફજેતી કરવામાં બીલકુલ કચાશ નહિં રાખે. અને માનવહત્યારા તથા લેહીતરસ્યા માનવો વગેરે ગાળોથી નવાજશે, અને જનતાની સહાનુભૂતિ તેઓના તરફ ખેં. ચવાના એકે એક પ્રયત્ન તેઓ ચુકશે નહિં જ, તેઓની હડતાળની દમદાટીથી અમે એટલા તે બીએ છીએ કે એથી વધારે ભયંકર વસ્તુ અમારે માટે ભાગ્યે જ હશે.” આ શેઠ તે હજુ પોતાના દુઃખે રડતા હતા ત્યાં વચ્ચે જ મેં રજા માગી લીધી કારણ કે મેં જાણી લીધું કે જે વસ્તુ માટે હું અહિં આવ્યો છું તે વસ્તુ મેળવવા પુરતા શેઠ ભાગ્યશાળી નથી. આથી મેં શેઠને જયવંદન કરી રસ્તે મા.
ત્યારબાદ હું એક ખાનદાન ગણાતા કુટુંબના નબીરા પાસે ગયો. તેની ઈકોતેર પિઢીથી ખાનદાની ઉતરી આવતી હતી અને સારાય ગામની ખાનદાનીને ઈજારો તેણે રાખ્યો હોય તેમ તેના વર્તન અને વિચાર ઉપરથી લાગતું હતું. વળી તે ગામના લોકે પણ એ કુટુંબ ઉપર મમતા રાખતા અને તેના કામ પિતાના ગણી હોંશપૂર્વક ગણવામાં માન સમજતા. મેં આ મહેરબાનને પૂછ્યું કે ભાઈ સુખી તો છો ને? આ સાંભળતાં જ તેણે ઉકળાટભર્યો જવાબ આપે, ભાઈ હમણાં તો ઉપાધિને પાર નથી. જુઓને પહેલા ગાંધી અને તેના અનુયાયીઓની પ્રવૃત્તિઓ. બીચારાઓ માનવજાતિમાંથી અસમાનતા કાઢવા તૈયાર થયા છે, પણ તેઓને ખબર કયાં છે કે અસમાનતા રહેવાની. ધર્મની શુદ્ધિને નામે આજે તેઓ ઉંચ અને નીચ કમને સરખી કરવા મથે છે. સર્વ માણસે

Page #16

૨૮૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
સરખાં જ છે, એ બકવાદ કરે છે. ત્યારે શું ઈકોતેર પેઢીથી ચાલી આવતી ખાનદાનીને એક વારસ હું અને મારા ગામનો પહેલો ધનો ઢેઢ સરખાં? અરે આ તે દુનીઆનું શું થવા બેઠું છે? શું સનાતનધર્મને વિલેપ થશે? અરે પણ તે તે બધું ઠીક પણ આ સમાનતા ફેલાવવામાં મારી ખાનદાની અને મે જોખમાશે તેનું શું ? અરે આ અને આવા બીજા વિચારો તો મારી નિદ્રા હરી લે છે. અહિં એ સુખ શોધવામાં નિષ્ફળ નિવડવાથી આપણે જેમ તેમ કરીને રજા લીધી.
પછી હું એક વિદ્વાન ગણતાં માણસ પાસે ગયો. તેનું ડહાપણ અને જ્ઞાન સહુ કોઈને જાણીતા હતા. વળી શાસ્ત્રવિશારદુ સાહિત્ય સમ્રાટ કવિકુલ શીરોમણું વિગેરે ઉપાધિઓથી તે ભૂષિત હતો. ગામમાં સાધારણ રીતે તેઓ પંડિતના નામે ઓળખાતા અને સન્માન પામતા. વળી તેઓ બીજાઓ કરતાં પોતાનામાં જ્ઞાન વધુ જાણતા હોવાને ડેળ કરતા અને કેટલીક વાર પોતાના ઉપદેશથી ગામ લોકને હેરત પમાડતાં. મેં તેમને પણ પ્રથમ પૂર્વક સવાલ કર્યો કે તરતજ કાંઈક ગંભીરતા સાથે જવાબ આપ્યો. ભાઈ મન માને તે સુખ, અને મન માને તે દુ:ખ. બાકી હું સુખી છું, એમ ખાત્રીપૂર્વક કહી શકતો નથી. આજે વિદ્યાની કદર બુઝનારને અભાવ હાઈ મને તે બહુ જ દુ:ખ લાગે છે. શાસ્ત્રમાં તો કહ્યું છે કે વિદ્વાન રાજા કરતાં પણ મોટો છે, પણ વહેવાર તે આથી ઉલટું સિદ્ધ કરે છે. વિદ્વાન, રાજાથી તે શું પણ એક મુફલીસ શ્રીમંત ચમાર કે મોચીથી પણ ચઢતા નથી. કોઈ અભણ શ્રીમંત મારવાડી પાસે, જયારે વિદ્વાન માણસ સેવાને અર્થે યાચના કરવા જાય છે ત્યારે મને બહુ જ આઘાત લાગે છે, અને મનમાં સહેજે પ્રશ્ન ઉઠે છે કે સરસ્વતી મોટી કે લક્ષમી? અહિંયાંએ હું સુખ શોધવામાં નિષ્ફળ નિવડ્યો અને મને લાગવા માંડ્યું કે હું આ કામ નહિં જ કરી શકું. પણ જુગારીના છેલ્લા દાવની માફક મેં છેલ્લો એક પ્રયત્ન કરવાનો નિશ્ચય કર્યો, અને એક ચીંથરેહાલ મજુરના ઘરે ગયા અને તેની સ્થિતિ વિષે પુછપરછ કરી. તે બીચારો બરાડી ઉક્યો, ભાઈ મારી સ્થિતિ વિષે તો ન પુછો તે જ સારૂં. બાકી સાંભળવાથી તમને દુ:ખ થશે અને મને કાંઈ ફાયદો નહિં થાય; પણ જો તમે તે વિષે મક્કમજ હા તે સાંભળે, સવારથી સાંજ સુધી તડકા કે, ટાઢની દરકાર કર્યા વગર મજુરી કરીએ છીએ ત્યારે માંડ પેટપુરણ અનાજ મળે છે. પહેરવાને પુરાં લુગડાંએ નથી, અને છે તે પહેરવા લાયક નથી. તમને અમારી હાડમારી અને મુશ્કેલીને ખ્યાલ બીલકુલ આવી શકે તેમ નથી. આ બધી વાતો સાંભળી હું બહુ જ નિરાશ થયે અને સાચું સુખ કયું અને ક્યાં છે તે વિચારવા એક એકાંત જગ્યામાં ગયે. જે સત્તા, લક્ષમી, વિદ્વત્તા અને મેલે, સુખ ન આપી શકે તો પછી સુખ શોધવું શેમાં ? એવી કઈ વસ્તુ છે જે આ બધાને ચઢી જાય? હું આમ વિચાર કરતો

Page #17

૨૮૧
]
મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ. = ==== === == મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ.
=
| (ગતાંક પૃષ્ઠ ૨૬૪ થી શરૂ)
અનુવાદક–વિઠ્ઠલદાસ એમ. શાહ, ભૌતિક વિજ્ઞાનમાં પૂર્વાકર્ષણ શક્તિ એક પારિભાષિક શબ્દ છે. જો કે શક્તિરાશિ સંચિત થાય છે તો પણ તેનામાં પ્રવાહ નથી હોતો. ચુંબકની સાથે સંબંધ થાય પછી જ પૂર્વાકર્ષણ શક્તિદ્વારા વિદ્યુત પ્રવાહ થવા લાગે છે. એવી જ રીતે માનસિક શક્તિ કે જે જૂદા જૂદા અનાવશ્યક સાંસારિક વિષયોમાં વિચ્છિન્ન થાય છે, તેને આધ્યાત્મિક પ્રજનમાં ઉચિત માગે પ્રવાહિત કરવી જોઈએ.
જે દર્પણ સ્વચ્છ નથી હોતું તે તેમાં મુખાકૃતિ સ્પષ્ટ નથી દેખાતી. એવી રીતે જે મનરૂપી દર્પણ કામ, ક્રોધ વગેરે છ વિકારોના મળથી મલિન હોય છે તો મનમાં બ્રહ્મનું પ્રતિબિંબ નથી દેખાતું. જયારે તે પુરેપુરૂં સ્વચ્છ, સાત્વિક થઈ જાય છે ત્યારે તેનામાં બ્રહ્માનુભવની ચેગ્યતા આવે છે.
જેવી રીતે જૂદા જૂદા પ્રકારના વિચારો માટે મગજમાં જુદાં જુદા વિભાગ હોય છે તેવી રીતે માનસિક શરીરમાં જૂદા જૂદા કટિબધે હોય છે.
મનને વશ કરવા માટે સાત પ્રકારના પ્રયત્ન કરવા પડશે. (૧) કામના, વાસના અને તૃણાથી અલગ રહેવું પડશે.
(૨) ભાવનાઓને વશીભૂત કરવી પડશે તથા કેધ અને બેચેનીથી બચવા માટે મનોરાગને દબાવવો પડશે. બેઠો હતો એટલામાં મેં અંતરીક્ષથી એક અવાજ સાંભળ્યો. બેટા તું નિરાશ થા નહિં. તે સાચું સુખ શોધવાનો પ્રયત્ન કર્યો, પણ દરેક ઠેકાણે તું હતાશ થયે; કારણ કે તારો પુરૂષાર્થ અવળી દિશામાં હતું. જોકે ભલે લક્ષમી, સત્તા, વૈભવ કે એવી વસ્તુઓમાં સુખ નિહાળે પણ તું જરૂર માનજે કે જે સાચું સુખ આપે છે તે વસ્તુ તો તદ્દન જૂદી જ છે. તે દિવ્ય વસ્તુ છે સંતોષ. જે માણસ પોતે મૂકાયેલ સ્થિતિમાં આનંદ માને અને પિતાની ફરજ આનંદ કે શોક વિના કર્યા કરે એ જ ખરો સુખી “ કરી છુટ” શબ્દને જાપ અને તદનુસાર વર્તનજ ખરું સુખ આપી શકે છે. આ મારી શોધ છે. જગતને ઉપયોગ કરવો હોય તે કરે અને સાચું સુખ મેળવે.

Page #18

૨૮૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. (૩) સ્વયં મનને નિરોધ કરવો પડશે, જેથી વિચારો શાંત અને સ્થિર રહી શકે,
(૪) મનદ્વારા સ્નાયુયો પર અધિકાર જમાવવો પડશે, જેથી કરીને તેઓ યથાસંભવ ઓછામાં ઓછા ઉત્તેજિત થાય.
(૫) અભિમાન છોડવું પડશે. અભિમાન મનને દૃઢ કરે છે, તે મનનું બીજ છે. જ્યારે આપણે નિરભિમાન થઈ જશે ત્યારે બીજાની આલોચનાઓ, નિંદા અને તિરસ્કારને આપણા ઉપર જરા પણ પ્રભાવ નહિ પડે.
(૬) નિષ્ફરતાવડે આપણે સમસ્ત આસક્તિઓને નષ્ટ કરી દેવી પડશે. (૭) સમસ્ત અભિલાષાઓનો ત્યાગ કરવો પડશે.
ક્ષમા, હૈયે, સંતોષ, દયા, વિશ્વપ્રેમ, ઉદાસીનતા તથા નિરભિમાનતાના અભ્યાસક્રારા આપણે અશુભ ભાવનાઓને દૂર કરી શકીએ છીએ. અશુભ વાસનાઓની નિવૃતિ થયા પછી પણ અસંતોષની સૂફમક્રિયા બચી જાય છે. એ નજીવી અડચણને દૂર કરવી જોઈએ, કેમકે ગયુકત થવાની ઈચ્છા કરનાર પુરૂષ માટે એ મહાન દોષ છે.
બુદ્ધિ ફાધરૂપી વાદળાંથી આચ્છાદિત થઈ જાય છે. જ્યારે તમે ક્રોધ કરવાના વિચારને પણ ભૂલી જાઓ છો ત્યારે પણ ક્રોધ તમારા મનમાં ઉતરી રહ્યો હોય છે. તેને પ્રભાવ કેટલોક વખત રહે છે. રોષાત્મક વિચારોનું વારંવાર ચિંતન કરવાથી દ્વેષની માત્રા વધી જાય છે. વારંવાર ક્રોધથી ખરાબ વિચાર પણ વધીને ઠેષમાં પરિણમે છે. જ્યારે મન અત્યંત મુખ્ય હોય છે ત્યારે આપણે કોઈ પુસ્તકનું અવતરણ સ્પષ્ટ સમજી શકતા નથી, આપણે સ્પષ્ટ રીતે વિચાર કરી શકતા નથી, શાંતચિત્ત પત્ર નથી લખી શકતા. કાધ મગજને, સ્નાયુને અને લેહીને દૂષિત કરી મૂકે છે.
પક્ષપાત મગજ તથા મનને નિશ્રેષ્ટ બનાવી દે છે. પક્ષપાતી મનુષ્ય વાસ્તવિકરૂપે ચિંતન નથી કરી શકતો. પક્ષપાત મનુષ્યના ભાતિક શરીર ઉપર ત્રણની જે છે. જેનાથી મનુષ્યની ઈચ્છાશક્તિ દ્રવિત થઈને ઘટતી જાય છે. તમારા વિચાર ઉદાર રાખે. પ્રત્યેક દર્શન અને પ્રત્યેક ધર્મને માટે તમારા હૃદયમાં સ્થાન રાખે. મનુષ્યની ચેગ્યતા, સ્વભાવ તથા વિકાસાવસ્થા પ્રમાણે કોઈપણ દેશમાં કઈપણ ધર્મ અનુકૂળ હોય છે. બધા સંપ્રદાય તથા સમાજ પોતપોતાને ઉપયોગી ઉદ્દેશ લઈને કામ કરે છે. પક્ષપાત કેવળ યુક્તિવગરની તુચ્છતા છે. તેને પ્રયત્ન અને શુદ્ધ વિચારવડે દુર કરવો જોઈએ.
તમારા માનસક્ષેત્રને શુદ્ધ કરે, પ્રિયપાત્રને પધરાવવા માટે આસન તૈયાર કરો. ઈહલોકિક વિચારોને હટાવી દે કે જેથી તમારું માનસક્ષેત્ર પ્રભુના સિંહાસનને યોગ્ય બની શકે.

Page #19

મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ
૨૮૭ હજારે કામનાઓએ તમારા હૃદયને ખાઈ બનાવી છે, લાખો અભિલાષાઓ અને ઉદ્દેશ્ય ભરેલા છે. જ્યાં સુધી પ્રભુનાં રાજ્ય (તમારું હૃદય) માંથી એને દૂર નહિ કરો ત્યાં સુધી તેને બેસાડવાને તમે સ્થાન કેવી રીતે તૈયાર કરી શકશે. ?
આપણે સ્ત્રી, પુત્ર, ધનને ત્યાગ કરી શકીએ છીએ, પરંતુ અભિલાષા, નામ તથા યશને ત્યાગ કર અત્યંત કઠિન છે. યશની અભિલાષા એગમાં મહાન વિધ્રરૂપ છે. એ માયાનું એક અત્યંત જબરજસ્ત અસ્ત્ર છે, જે વડે તે સાંસારિક પુરૂને નાશ કરે છે.
યોગી પુરૂષ આત્મસંયમ અને આત્મશાસન દ્વારા એક જ વખતે બે સ્થાનેમાં કામ કરતા શીખે છે, અર્થાત એવે સમયે તે પિતાના શરીરમાંથી નીકળીને ભૌતિક ક્ષેત્રમાં કામ કરે છે. એટલા માટે લખતી અથવા વાતચીત કરતી વખતે પોતાનાં સૂક્ષ્મ શરીરવડે બીજું જ કામ કરે છે. યોગીની આવી વાત છે તે પછી પૂર્ણ જ્ઞાનીની શી વાત કરવી? કે જે પોતાના સ્વરૂપમાં સ્થિત હોય છે. તે બ્રહ્મદૃષ્ટિમાં રત હોવાથી પોતાના મન તથા શરીરને યંત્રવતું વ્યવહાર કરતી વખતે કામમાં લગાડે છે. તેને વિવિધ ચેતના પ્રાપ્ત થયેલી છે. તેને (બ્રહ્મભાવના) પરમાથની સાથોસાથ જગતભાવના (વ્યવહાર) નું પણ જ્ઞાન રહે છે. જગતને તે પોતાની અંદર સ્વમ સમાન દેખે છે. તે જ તેનું સ્વરૂપ લક્ષણ છે. પ્રત્યેક મનમાં શું ચાલી રહ્યું છે તે તે જાણે છે. જ્ઞાની પુરૂષ હમેશાં સમાધિમાં રહે છે.
સુખ દશામાં મન સૂક્ષમાવસ્થામાં રહે છે, વૃત્તિઓ પણ સૂફમાવસ્થા પ્રાપ્ત કરે છે.
ભાષાઓ જૂદી જૂદી હોય છે, પરંતુ વિચાર એક જ હોય છે. સર્વ મનુષ્યમાં માનસિક આકૃતિ એક જ પ્રકારની હોય છે. વાણું (ધ્વનિ) ના ચાર રૂપ અથવા ભાવ હોય છે. પરા, પશ્યન્તી, મધ્યમાં અને વૈખરી. સાધારણ વાતચીત (ભાષા) ને વૈખરી કહે છે. તે જૂદા જૂદા દેશમાં જૂદી જૂદી જાતની હોય છે, પરંતુ પરા, પશ્યન્તી અને મધ્યમાં સર્વત્ર એક અને સામાન રૂપે જ હોય છે. ખરા અભેદવાણું (ધ્વનિ) છે જે બ્રામાં સુતેલી રહે છે. દેવતાઓની ભાષા, માનસિક ભૂમિની ભાષા એક હોય છે તેને મધ્યમા કહે છે. કારણ શરીરનું ચક્રાકાર કંપન પશ્યન્તી કહેવાય છે. એ જ તમારૂં યથાર્થ નામ છે. જ્યારે તમે તમારા કારણ શરીર દ્વારા ક્રિયાશીલ બનો છો, જ્યારે તમે અંતર્દષ્ટિથી કારણ શરીરને જુએ છે ત્યારે તમે પશ્યની ધ્વનિ (વાણી), જે તમારૂં વાસ્તવિક નામ છે, તે સાંભળી શકે છો.
એન્દ્રિય વિષય તથા સાંસારિક વાસનાઓથી અસંતેષ થવાથી આત્મજ્ઞાનની ઉત્કટ ઈચ્છા ઉત્પન્ન થાય છે. તે ઉત્કટ ઇચ્છામાંથી અમૂર્ત ભાવના આવે છે, અને અમૂર્ત ભાવનાથી મન એકાગ્ર થાય છે. ચિત્તની એકાગ્રતાથી ધ્યાન થાય

Page #20

૨૮૪.
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. છે અને ધ્યાનથી સમાધિ (અથત આત્માનુભવ ) ની પ્રાપ્તિ થાય છે. (વૈરાગ્ય) વગર કશું પણ સંભવિત નથી.
રાજયોગી ત્રિકુટી–અગ્નિચક્રમાં મનને જમાવે છે, જે જાગદવસ્થામાં મનને રહેવાનું સ્થાન છે. જે માણસ મનને એ દેશમાં એકાગ્ર કરે છે તે મનને હેલાઈથી વશ કરી શકે છે. અભ્યાસ કરવાથી તે એટલુ ઝડપથી એ થાય છે કે એક દિવસના જ અભ્યાસથી કેટલાક મનુષ્યને એ દેશમાં પ્રકાશ દેખાય છે. જે વિરાટનું ધ્યાન કરવા ઈચ્છે છે તથા જે સંસારને સહાયતા કરવા ઈચ્છે છે તેણે મનની એકાગ્રતા માટે એ દેશને શોધવો જોઈયે. ભકત અથવા સાધક પુરૂષે હૃદયમાં મનને જમાવવું જોઈએ. તે માણસ હદયમાં મનને કેન્દ્રીભૂત કરે છે તેને અપાર આનંદ પ્રાપ્ત થાય છે. જે સ્વયમેવ કંઇપણ પ્રાપ્ત કરવાની અભિલાષા કરે છે તેણે હૃદયમાં જ મનને એકાગ્ર કરવું જોઈએ.
નિગુણ ધ્યાનમાં અથવા તે ત્રિકુટીમાં અથવા સહસ્ત્ર પત્રમાં મનને કેન્દ્રીભૂત કરવું જોઈએ. વેદાન્તી પણ હૃદયમાં જ મનને એકાગ્ર કરે છે.
જેવી રીતે ભાતિક શરીર જુદા જુદા પદાર્થોનું બનેલું છે, તેવી જ રીતે મન પણ જૂદા જૂદા સૂક્ષમ દ્રવ્યનું બનેલું છે.
વૃત્તિઓ અર્થાત મનના આકાર અવિદ્યાનું કાર્ય છે. જ્યારે જ્ઞાન દ્વારા અવિદ્યાનો નાશ થાય છે ત્યારે વૃત્તિઓ બ્રામાં લય થઈ જાય છે, જેમ બળતી કડાઈમાં જળ નાખવાથી તે કડાઈમાં જ સુકાઈ જાય છે તેમ. સિદ્ધિઓના નિદર્શનના એક જ આઘાતથી આખું બાહ્ય અનુભવાત્મક જગત્ એકી સાથે જ અવસાનને પ્રાપ્ત કરે છે અને આ જગત પુરૂષને પૂર્ણ રૂપે છોડી દે છે.
અવિદ્યાનું સ્થાન મનુષ્યના મનમાં રહે છે. પ્રત્યય-શક્તિના સ્વભાવ પ્રમાણે જ આનુભવિક જ્ઞાનની વ્યાખ્યા થઈ શકે છે. આવદ્યા નૈસર્ગિક હોય છે, જે આપણું માનસિક ક્રિયાઓમાં અંતહિત થાય છે. તે મિશ્યાજ્ઞાન પર આવલંબિત હોય છે. જ્ઞાન એક માનસિક પરિણામ છે. તે નિત્ય પ્રત્યયરૂપ હોય છે અને મિથ્યાજ્ઞાનના રૂપમાં રહે છે.
અનુભવ દૈત રૂપ હોય છે, જે પ્રમાતા અને પ્રમેયથી બનેલી કેવળ કલ્પનાઓ છે. મનથી જૂદી અવિદ્યા કોઈ વસ્તુ નથી. મનોનાશની સાથે સઘળું નષ્ટ થઈ જાય છે. મનની ક્રિયાઓથી જ આખું દ્રશ્ય ઉપસ્થિત થાય છે.
અવિદ્યા ઉપાધિઓ દ્વારા કામ કરે છે. અવિદ્યા દ્વારા બધી મુખ્ય મુખ્ય સામગ્રીઓથી આત્માની ઉપાધિની રચના થાય છે. મન એક ઉપાધિ છે, બુદ્ધિ એક ઉપાધિ છે અને અહંકાર પણ એક ઉપાધિ છે.
(ચાલુ)

Page #21

નૈતિક સંસ્કાર.
૨૮૫
નૈતિક સંસ્કાર છે
EETE HAI
કોઈ પણ મનુષ્યનું ચરિત્ર-બળને તેના સાધારણ વ્યવહારથી માપવું જોઈએ.
કે મનુષ્ય એવો ન વિચાર કરો કે માનસિક સંસકાર નૈતિક સંસ્કારનું સ્થાન લઈ શકે છે. એમ કહેવામાં આવે છે કે સંસ્કૃત મનવાળે એક મનુષ્ય અવશ્ય નીતિયુક્ત થાય છે, અને એ વાત પણ બરાબર છે, કેમકે, જે માનસિક સંસ્કાર મનુષ્યના જીવન અને વ્યવહારમાં પ્રવેશ નથી કરતાં તેને સંસ્કારનું નામ કઠિનતાથી દઈ શકવામાં આવે છે. જ્યાં સુધી સંસ્કાર કે મનુષ્યને પ્રત્યેક કામને ચરિત્રને ઉગાદની અનુસાર નથી બનાવતા ત્યાં સુધી તે ઉપર ને ઉપર રહે છે, પરંતુ ધ્યેય સુધી નથી પહોંચતા, પણ એવી રીતે સંસ્કાર ઝલની જેમ ઉપર રહે છે પરંતુ જીવનના અંશ બનતા નથી. આંગ્લ કવિ એમરસન કહે છે કે-“કેવળ તે મનુષ્ય ઠીક છે કે જેમને ઈરાદો શુભ છે.” સંસ્કારને ઉદ્દેશ્ય તેનો નાશ કરતો નથી, પરંતુ તેની સઘળી ગુટીયાને દૂર કરી કેવળ શુદ્ધશક્તિને રહેવા દે છે.
આપણે તે સઘળા સંસ્કાર પ્રગટ થવા જોઈએ. તે ગુપ્ત અથવા અપ્રગટ ન રહેવા જોઈએ. એક સુંદર, સુગઠિત અને સ્વસ્થ શરીરદ્વારા શારીરિક સંસ્કાર પ્રકટ થવા જોઈએ, માનસિક સંસ્કાર મનુષ્યના મનથી પ્રકટ થાય છે, અને તેના મનની છાપ તેના પ્રત્યેક કામ, વાત અને લેખ પર લાગી રહે છે. સંસ્કારી મનુષ્ય પોતે પોતાને સંતાડી શકતો નથી, કદાચ તે એમ પણ કરવા ધારે તે પોતાના મનની શ્રેષ્ઠતા અને સંસ્કારને છુપાવી ન શકે, કારણ કે બીજ સર્વ સંસકૃત મનવડે અધ્યયન, તથા સત્સંગદ્વારા તેનો મેળ મળે છે, તેથી તે અવશ્ય જ પ્રકટ થાય છે. જ્યારે આપણે એવા મનુષ્યની સામે આવીયે છીયે ત્યારે આપણું હૃદયમાં કે એ પ્રકાશ ઉત્પન્ન થાય છે કે જ્યારે તેમના તરફથી સમસ્ત શ્રેષ્ઠ વાર્તાની યાદ દેવામાં આવે છે ત્યારે આપણે તે પુસ્તકો માંથી ગ્રહણ કરેલી તે હોય છે એમ જણાય છે. નૈતિક સંસ્કાર મનુષ્યના વ્યવહાર અને નાના-મોટા કાર્યો તક પ્રગટ થાય છે.
મનુષ્યની દષ્ટિથી, તેના સહસા તથા અજાણપણુમાં કરેલા કામો તથા વ્યવહારથી, તેના ચહેરાની દરેક આકૃતિથી તેના અવાજથી, તેમજ તેની તમામ ચાલચલગતથી તેના નૈતિક સંસ્કાર જાહેર થાય છે.
એમરસને કહ્યું છે કે-“ પ્રકૃતિ પ્રત્યેક રહસ્યને એક વાર પ્રકટ કરે છે.

Page #22

૨૮૬
શ્રી આત્માનă પ્રકાશ,
પરંતુ મનુષ્યને તે હર સમય તેની ચાલચલગત, વ્યવહાર, મુખ તથા મુખવડે પ્રત્યેક અંગની આકૃતિ અને સસ્ત શરીરના હાવભાવ તથા કામેાથી પ્રકટ કરતી રહે છે. આ મનુષ્ય નીતિયુક્ત છે? એ પૂછવાની જરૂર નથી, કેમકે જ્યારે આપણે તેના સમ્પર્કમાં આવીએ છીએ ત્યારે જાણી જઈએ છીએ કે તે કેવા છે ?
નૈતિક સ`સ્કારયુક્ત વ્યક્તિની પાસે આપણે એક શક્તિના અનુભવ કરીએ છીએ અને તેના નૈતિક સંસ્કાર આપણને તેમના તરફ ખેચે છે. નૈતિક સાંસ્કાર આપણને ગાંભીય અને પ્રભુત્વનું પ્રદાન કરે છે. કાઇ પણ મનુષ્ય (પુરૂષ કે સ્ત્રી) શારીરિક રૂપથી હ્રષ્ટપુષ્ટ વા સુંદર હા, અથવા તે સર્વ સમયેાના મહાપુરૂષાના વિચારેા ચરિત્ર અને ગ્રંથૈાથી પરિચિત હા, પરંતુ તે નીતિવાન કે ચારિત્રવાન ન હોય તે સંસારમાં કોઈ પણ કામનેા નથી અને વ્યવહારમાં કર્દિ તેની કોઇ પ્રશંસા નથી કરતું પરંતુ ઉપેક્ષા કરે છે; પરંતુ નૈતિક સ’સાર જેને ચારીત્રિક સંસ્કાર કહેવામાં આવે છે તે મહાન શક્તિશાળી અને ઘણુ લાંખે સુધી પ્રભાવ પાડનાર હાય છે. નૈતિક સંસ્કાર મનુષ્યના સર્વ વ્યવહારો તથા સમસ્ત કામામાં પ્રકાશમાન રહે છે, અને તેના રંગ મનુષ્યની સર્વ ક્રીડાએ પર ચડતા રહે છે. તે મનુષ્ય પેાતાના કાર્ય કરતા રહે છે છતાં તેના સર્વકાર્યાં અને ક્રિયાની પ્રત્યેક ક્ષણુ પર પેાતાના પ્રભાવ પાડે છે. તેવાં મનુષ્યનું પેાતાના વ્યવહારમાં, સમાજમાં ચલન હાય છે અને નૈતિક સંસ્કારયુક્ત તે મનુષ્ય ગમે ત્યારે કઠિનતાથી સર્વ કાંઈ કહી શકે છે.
નાના કાર્યમાં પણ નીતિયુક્ત વ્યવહાર કરવા તે નિ:સદેહ નૈતિક સરકારનું એક સારૂં' ચિન્હ છે.
એક મનુષ્ય એઈમાની કરી લેણદેણુમાં પેાતાના સ્વાર્થને ખ્યાલ કરવામાં બુરૂ' સમજતા નથી, એક મનુષ્ય પોતાના પાડાશીનુ દેવુ ન ચૂકવવુ તે પેાતાની આમરૂની વિરૂદ્ધ સમજે છે, એક આદમી પાતાના પાડાશી કે નજીકના સંબંધવાળાની ખાખતમાં બેપરવાથી ગલત વાતા કહી કરી અથવા દુ:ખપ્રદ વિચાર પ્રકટ કરી તેના નામ પર ધબ્બા ( આળ ) ચડાવે છે, એક મનુષ્ય પાડોશી અથવા મિત્રની કાઈ ખાખતમાં તેની અનુપ થિતિમાં કાઇ સભા-સારસાયટીમાં સાચી-ખાટી વાતા કરી તેઓને બદનામ કરતાં પણ શરમાતા નથી, એક આદમી કદાચ કોઇ જીવને દુ:ખ દેવામાં જીરૂ સમજે છે પર ંતુ હાંસી-મશ્કરીમાં તે મનુષ્ય કોઇ ફાઇ વખત વાપ્રહાર કરી બેસે છે કે જે અત્યંત દુ:ખ દેવાવાળુ અને છે કે જે કાઇ વખત ભૂલી જઇ શકાતુ નથી. કહેવાના અભિપ્રાય એ છે કે તેવી નાની નાની દરેક વાર્તામાં પણ નૈતિક સંસ્કારની આવશ્યકતા છે.

Page #23

નૈતિક સ ́સ્કાર.
૧૮૭
નાનામાં નાના કામેામાં પણ આપણે તેનું ધ્યાન રાખવું જોઇએ. કેઇપણ સ્ત્રી ચા પુરૂષ પાતે જાતે નૈતિક જીવન ભલે વ્યતીત ન કરતા હોય છતાં તે એક નીતિવાન તથા ચારિત્રશીલ મનુષ્યનું સન્માન તથા પ્રશ ંસા તે કરશે જ. એક નીતિવાન મનુષ્ય જનતાના હિત તથા રક્ષામાં હર સમય લાગ્યો રહે છે, તે સની રક્ષા કરવા ચાહે છે; અને તે માટે યથાશક્તિ પ્રયત્ન કરતા રહે છે.
તે
ગમે તે આદમી પેાતાની જમાનથી ઉપદેશા એક શબ્દ પણ ન કાઢ પણ તેની ઉપસ્થિતિ જનતાના હૃદયમાં ન્યાય, સત્યતા, પવિત્રતા, સૌન્દર્ય, સુખ, તથા શાંતિ તથા પ્રેમની નિળતાને તેા નિરંતર જાગૃત કરતી રહે છે. તેના હૃદયમાં કોઇના પણ અહિતના ભાવ હાતા નથી. “એવા મનુષ્ય સમાજનુ અંત:કરણ છે.” તે ઉચિત, અનુચિત તથા નીતિપૂર્ણ તથા અનીતિપૂર્ણ વાર્તાના બેષ કરતા રહે છે; તે સાથે સમાજ કે રાષ્ટ્રને માટે ચેાગ્ય મા કચે છે તે બતાવે છે. વળી મનુષ્યનું અંત:કરણ નઠારા કામ કરવામાંથી રોકી અને સારા કાર્યો કરવાની પ્રેરણા કરતા રહે છે. આવા પ્રકારે નીતિવાન્ પુરૂષ સમાજને ચેતવણી આપતા રહે છે. એમરસન કહે છે કે “ એવા પુરૂષ સૂતા છતાં પશુ વાયુમંડળને પવિત્ર કરતા દેખાય છે, વળી તે દેશને, નિયમાને શક્તિપ્ર દાન કરતા માલુમ પડે છે, અને તેનું ઘર પૃથ્વીની શાભા વધારતુ દેખાય છે. ”
એવી સ્ત્રીએ પણ કયાં નહાતી કે જેમની પવિત્રતા તથા પ્રેમના ઉચ્ચ ભાવાથી આપણા ઘર સર્વાંગ સુંદર ભરેલા રહેતા હતા. એવી ભદ્રા તથા સુસં સ્કૃત માતાઓના જીવનના સુંદર પ્રભાવ સંતાનને દુનિયામાં યશસ્વી તથા પ્રતાપી બનાવતા. ઇતિહાસ-શાસ્ત્રોમાં આ વાતને સિદ્ધ કરવાવાળા ઘણા દૃષ્ટાંતા મળે છે. નૈતિક સંસ્કારની એવી અપૂર્વ શક્તિનું મૂળ છે કે તેવા કોઇ મનુષ્યના વિષયમાં એમ જાણીએ કે તે વ્યવહારમાં આવશ્યક તથા ઉપયાગી છે. તે મનુષ્ય ભારે સન્માનીય છે, તેની વાર્તા સત્યમાની જાય છે, અને તેમના કાર્યો પણ ચેાગ્ય મનાય છે, તે તેમને મ્હાટા આદર છે. ઉપરીક્ત તમામ સદ્ગુણેાથી પુરૂષ અથવા સ્રી નૈતિક સ ંસ્કારયુક્ત અને છે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તેા તેનાથી મનુષ્ય વ્યકિતત્વયુક્ત અથવા પ્રભાવશાળી બને છે,
( અ॰ ગાંધી. )

Page #24

૨૮૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
સબોધ
(સ્વ. આચાર્ય શ્રી અજિતસાગરસૂરિ)
૧
|
૨
ઈંદ્રવિજય છંદ. ધ્યાન ધર્યું પરમેશ્વરનું, પછી અન્યનું ધ્યાન ધરો ન ધરે; પાન કર્યું પ્રભુ પ્રેમ પીયુષનું, અન્યનું પાન કરે ન કરે; છે સમર્યા જગનાયક તે પછી, અન્ય સ્વરૂપ સ્મરો ન મરે; જે જગનાથે વર્યા ઘટમાં પછી, અન્ય મહાન વરો ન વરો. વૃત્તિ હઠે અપમાર્ગ થકી પછી, અન્યથી વૃત્તિ હઠા ન હઠો; તેજ ઘટયું નરવીર્યરતણું પછી, અન્યનું તેજ ઘટે ન ઘટે; યુદ્ધ લડ્યા મન સાથ પછી નર! અન્યની સાથે લડી ન લડે, જ્ઞાનનું યાન મલ્યું ચડ્યા પછી, અન્ય સુયાન અહા ન રહો. વિશ્વ સમુદ્ર તર્યા કદિ તે પછી, અન્ય સમુદ્ર તરે ન તરો; શાસ્ત્રનું જ્ઞાન ભર્યું ઘટમાં પછી, અન્યનું જ્ઞાન ભરો ન ભરે; અજ્ઞપણું હયું જે દિલનું પછી, કાયિક શત્રુ હર ન હરે; જીવન મુક્ત થયા યદિ તે પછી, ભૌતિક દેહ મરે ન મરે. સત્યતણું પડી ટેવ જીભે પછી, અન્યની ટેવ પડી ન પડી; નાથતણાં વિરહે રડી આંખડી, તે પછી અન્ય રડી ન રડી; આત્મસ્વરૂપની મૂર્તિ ઘડી પછી, અન્યની મૂર્તિ ઘડી ન ઘડી, બ્રહ્મ ખુમારી રહઢી મનને પછી, અન્ય ખુમારી હઢી ન હતી. ૫૪ આત્મનું દાન દીધું યદિ તો પછી, અન્યનું દાન દીધું ન દીધું; જે મનડું નિજ સ્વાધીન તે પછી, સ્વાધીન અન્ય કીધું ન કીધું; નામ લીધું જગદીશ્વરનું પછી, અન્યનું નામ લીધું ન લીધું; માનવજન્મનું ટાણું સીધું પછી, અન્ય સુટાણું સીધું ન સીધું. પા
૧ ૩ી
સવૈયા. પાપકર્મમાં પહેલ કરીને, પાછળથી પસ્તાતા નહિ,
ખુદલ જનનો સંગ કરીને, યમના પત્તા ખાતા નહિ, શ્રી ઈશ્વરના અદલ માર્ગમાં, જાતાં કદિ અચકાતા નહિ,
પિતે વિષજળ પીવસુધામાં, અન્ય લોકને પાતા નહિ. ૧

Page #25

જૈન દર્શન સબંધી મુકામલા
પ્રભુનના દિલડાંને દુભાવી, પેંડામાં હરખાતા નહિ,
શાંતિ નામનું સ્મરણ કરતાં, શાણા જન:! શરમાતા નહિ; ભગવત પંથ ભૂલાવે પાપી, તે વાટે ભરમાતા :નહિ,
નિર્દય લેાકતણા મંડલમાં, થનથન થનથન થાતા નહિ. ॥ ૨ ॥ ચતુરાઇ ચંચળ દુનિયાની, અંતરમાં કદિ ચ્હાતા નહિ,
ગુણીયલ પ્રભુનું ગાન તજીને, વિષયગાન કર્દિ ગાતા નહિ; નદી ગંગાનું સ્નાન મૂકીને, ગટર વારિમાં ન્હાતા નહિ,
અલબેલાની પ્રેમકુંજમાં, જાતા કંઇ ચમકાતા નહિ. સત્શાસ્ત્રાનુ જ્ઞાનતજીને, કલ્પિત મતને હુતા નહિ,
ધરણીધરનું ધ્યાન તજીને, અન્ય ધન્યમાં ધાતા નહિ; સપ્ત સ્વરભર અનહદ મુરલી, ભર અરણ્યમાં વ્હાતા નહિ,
અન્ય નારીમાં મેહ કરીને, મદમાતા કર્દિ થતા નહિ. ॥ ૪ ॥ સત્ય વાકય તજી ન્યૂ જાળમાં, પડવા કક્રિયે જાતા નહિં, સંતપુરૂષના સોંગ તજીને, પાપી વિષે પથરાતા નહિ; પાત્ર કુપાત્રનું ભાન ભૂલીને, જ્યાં ત્યાં થાતા દાતા નહિ,
સત્ ચિત્ ઘન ઇશ્વરપદ ત્યાગી, અત્રતત્ર અથડાતા નહિ. ॥ ૫ ॥
૧૯
॥ ૩ ॥
66
જૈન દર્શન અને ઈતર દનાને તત્ત્વજ્ઞાન અને વિજ્ઞાનશાસ્ત્ર સંબંધી મુકાબલા, ”
જૈન દર્શન સંપૂર્ણ નયગભિત હૈાવાથી પ્રમાણુરૂપ તત્ત્વજ્ઞાનરૂપ છે, અને ઇતર દના કાઇએક નયના નિર્દેશ કરી વિરમતા હેાવાથી તેના એક અંશરૂપ વિજ્ઞાનરૂપ લેખાય. સમુદ્રમાં સર્વ નદીએ સમાઇ શકે પણ કોઇએક નદીમાં સમુદ્ર શી રીતે સમાય ? તેથી પંડિતજી ઉક્ત ગ્રંથમાં છેવટે જણાવે છે કે— “ જૈન શાસ્ત્રોમાં સઘળા શાસ્ત્રો દેખાય છે અને ઇતર શાસ્ત્રોમાં તેની ભજના એટલે જૈનશાસ્ત્ર હાય કે ન હેા અથવા વિભાગથી હાય ” એમાં જરાયે અતિશયાક્તિ નથી, તેમજ તેમાં નવીનતા નથી, કેાઇ દૈવી ચમત્કાર નથી, તેમાં કાંઇ આશ્ચર્યકારક ઘટના પણ નથી. કારણ સાદું અને સહજ જ છે કે જૈન દ્દન

Page #26

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ, તત્વજ્ઞાનશાસ્ત્ર છે અને ઇતર દશનો વિજ્ઞાનશાસ્ત્રી છે, એટલે એ બંનેને વ્યાખ્ય વ્યાપક ભાવ હોય જ એ સ્વાભાવિક છે. ઈત્યાદિક ઉલ્લેખ પૃષ્ઠ ૧૭૩ સુધીમાં છે. પૃષ્ઠ ૧૪૪ માં પોતે મધ્યસ્થભાવે જણાવે છે કે-“ગ્ય પાત્રોને શાસ્ત્ર-રહ ન આપનાર અને અયોગ્ય પાત્રોને રહસ્ય આપનાર એ બંનેય આચાર્યો પ્રાયશ્ચિતના ભાગી છે.” શંકરાચાર્ય જેવી સમર્થ વિદ્વાન વ્યક્તિને પણ જેન દશન જાણવાની બરાબર સગવડ ન મળવાથી જેનેને અમાન્ય વસ્તુઓ પણ તે માન્ય તરીકે લખી નાખી છે ને પછી તેનું ખંડન કરવા તત્પર થયા છે. નજીવી ને સામાન્ય બાબતોમાં ભૂલ ખાધી છે તેનું કારણ તેમને વસ્તુ સ્થિતિ જાણવાની સગવડ જ ન મળી શકી હોય એમ લાગે છે.
(સંગ્રહિત.)
વિજ્ઞાન અને તત્ત્વજ્ઞાનની સંક્ષિપ્ત વ્યાખ્યા તેની ધર્માચરણથીજ
સાર્થકતા.
જૂદા જૂદા દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવ વિષે વિસ્તારપૂર્વક વિગતવાર હકીકત એકઠી કરી સિદ્ધાન્તો નક્કી કરનાર શાસ્ત્રો વિજ્ઞાનરૂપ કહેવાય છે, અને તે સમગ્ર વિજ્ઞાનોનું એકીકરણ કરી પરસ્પર સંબંધે નકકી કરી આખા વિશ્વની ઘટનાઓ સાથે પરસ્પરને મેળ બેસાડી આપનાર શાસ્ત્ર-તત્ત્વજ્ઞાન કહેવાય છે. બંને વચ્ચેના આ ભેદ બરાબર ધ્યાનમાં રાખવા યોગ્ય છે. ધર્મજ્ઞાન એટલે અધ્યાત્મ-શાસ. એ તત્વજ્ઞાન શાસ્ત્રનું એક મોટું અંગ છે પણ ધર્માચરણનું તત્વજ્ઞાન એ પિટા અંગ છે. ધર્મજ્ઞાન સમજીએ તો ધર્મનું અને અધ્યાત્મશાસ્ત્રનું જ્ઞાન વચ્ચે આવી જાય છે, પરંતુ ધર્મના આચરણ પ્રસંગે તત્ત્વજ્ઞાન માત્ર સ્થિરતા અને પ્રગતિ માટે ઉપયોગી થાય છે; તેથી તે ધર્માચરણનું એક અંગ બને છે. તત્ત્વજ્ઞાનના સારનો અમલ કરવા ધર્માચરણ જ ઉપયોગી છે.
ધર્મ એ મહાન પ્રગતિમાર્ગમાં પ્રયાણરૂપ ક્રિયાત્મક એક વસ્તુ છે કે જે જગતમાં સર્વ શ્રેષ્ઠ વસ્તુ છે. અને તત્વજ્ઞાન માત્ર જ્ઞાનસ્વરૂપ છે, જે સર્વ જ્ઞાનોમાં શ્રેષ્ઠ છે; પરંતુ ધર્માચરણથી તેને બીજે નંબર છે. યોગશાસ્ત્ર વાંચવા માત્રથી

Page #27

થી પવિત્ર સરીપુરી તીર્થકેસ. યોગની સિદ્ધિ પ્રાપ્ત થતી નથી, તેવી જ રીતે અધ્યાત્મશાસ્ત્ર કે તત્વજ્ઞાનશાસ્ત્ર જાણવા માત્રથી ધર્મ વિષે સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી શકાતી નથી. તત્વજ્ઞાન અને ધર્મની અત્યંત નજદીકનું આધ્યાત્મશાસ્ત્ર અંદગીભર વિચાર્યા કરે તોપણ ધર્માચરણથી થતે જીવનાવકાસ તેથી થવાને સંભવ નથી. તત્ત્વજ્ઞાન વિચારનારને કોઈ ને કોઈ વખત ધર્માચરણ કરવું જ પડશે.
(પં. પ્રભુદાસકૃત જીવનવિકાસ અને વિશ્વાવલોકનમાંથી સંગ્રહ.)
શ્રી પવિત્ર સૈરીપુરી તીર્થસ.
બીજા આપણું તીર્થોની જેમ આ પવિત્ર તીર્થમાં પણ દિગંબરોએ પોતાનો હક્ક (તે તીર્થ ઉપર)નહિ છતાં દખલગીરી કરી પિતાને હકક સાબીત કરવા માટે ઝઘડો ઉભો કર્યો છે અત્યારે તે કેસ આગ્રાની કોર્ટમાં આપણી અને તેઓની વચ્ચે ચાલે છે. આ કેસમાં હિંદના મુખ્ય શહેરોમાંથી અગ્રેસર શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક જૈનની આ તીર્થ વેતાંબર મૂર્તિપૂજક જૈનેનું જ છે, તે માટે સાક્ષીઓ કમીશનદ્વારા લેવાને ઠરાવ થતાં ગુજરાત-કાઠીયાવાડ માટે સાક્ષીઓ લેવા અમદાવાદ શહેરમાં બંને પક્ષકારો, કમીશનર અને બંને બાજુના વકીલો સહતિ તે કમીશન થેડા માસ ઉપર આવ્યું હતું, જે વખતે મુંબઈ અને અમદાવાદના અમુક સાક્ષીઓ લેવાયા હતા. કાઠીયાવાડમાંથી ભાવનગરનિવાસી શેઠ શ્રીયુત કુંવરજી આણંદજી અને અમારી બેની સાક્ષીઓ લેવાની હતી, દરમ્યાન અમે બંને અમદાવાદ ગયા હતાં. બીજા સાક્ષીઓ લેવાયા બાદ કમીશનરને ઘેરથી માંદગીનો તાર આવવાથી ફરી આવવાનું નક્કી થતાં કમીશન આગ્રા પાછું ગયું હતું. હવે તે કમીશન કરી અત્રે અમારી જુબાની લેવા આવ્યું નહિં જેથી આ કેસને અંગે તે તીર્થ દિગંબરીઓનું કેમ નથી? તેનો હકક કેમ નથી? તે દિગંબરી અને વેતાંબરી આમ્નાયના નીચેના ગ્રંથોથી માલમ પડે તેમ છે જેથી તે જાહેરમાં મૂકવાની જરૂરીયાત હોવાથી આ નીચે હું પ્રગટ કરું છું.
૧ પ્રથમ તો દિગંબર શ્રી નેમિનાથ પ્રભુનો જન્મ સૌરીપુરીમાં થયો માનતા નથી પરંતુ દ્વારકાપુરીમાં થયો માને છે, જેથી તેમનું સૌરીપુરી તીર્થ હોઇ શકે જ નહિં, તે તેમના નીચેના ગ્રંથેથી પ્રમાણભૂત થાય છે.
૧ શ્રી ગુણભદ્રાચાર્ય રચિત મહા પુરાણાંતર્ગત ઉત્તરપુરાણ. અનુવાદક અને પ્રકાશક આગરાનિવાસી પંડિત લાલારામ જૈન પર્વ ૭૧ “ ઈદ્રની આજ્ઞાથી એક નગરી બનાવી તેનું નામ દ્વારામતી રાખ્યું. ત્યાં (નેમિનાથ ભગવાનને) જન્મ થયો. ઈદ્ર પણ મહેસૂવ કરવા આવ્યા વગેરે”.

Page #28

૨૯૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ શ્રી પ્રતિષ્ઠાસરે દ્વાર ગ્રંથમાં શિવદેવીની સ્તુતિમાં સાથે દ્વારાવતીના પરમેશ્વર કહી (શ્રી નેમિનાથ ભગવાનના પિતા) સમુદ્રવિજયની સ્તુતિ કરી છે.
- ૩ શ્રી પ્રતિષ્ઠાપાઠ ( શ્રી જયસેનાચાર્યરચિત ) તેરાપંથીને ગ્રંથ છે. તેમાં “દ્વારાવતીનગરીના પતિ સમુદ્રવિજયજી રાજા કહેલ છે. આ ગ્રંથ ઘણે પ્રાચીન ગણાય છે. સિવાય શ્રી જૈન શ્વેતાંબર ગ્રંથ શ્રી કલ્પસૂત્રકિરણાવલી શ્રી જૈન આત્માનંદ સભાથી પ્રકટ થયેલ છે તેમાં, તથા ત્રિષછીશલાકાપુરૂષ ચરિત્ર જેમાં શ્રી નેમન થ ચરિત્ર વર્ણન છે ત્યાં તથા ઉપરોક્ત સભા તરફથી છપાયેલ શ્રી નેમિનાથ ચરિત્ર વગેરે અનેક ગ્રંથોમાં સૌરીપુરીના સમુદ્રવિજય રાજા હતા અને શ્રી નેમિનાથ પ્રભુને જન્મ ત્યાં જ થયેલ છે.
ઉપરોક્ત પ્રમાણે પરથી ત્યાં દિગંબરીનું તીર્થ હોઇ શકતું નથી જેથી ભૂતકાળના કેવા સંગમાં તેમણે ત્યાં પગડડ જમાવી પિતાનું તીર્થ અને હકક માટે ખોટ કલેશ કરી રહ્યા છે તે આ પરથી જણાશે.
ગાંધી વલ્લભદાસ ત્રિભુવનદાસ.
સેક્રેટરી-શ્રી જેન આત્માનંદ સભા. ત્રિચ્છિન્ડ
સ્વીકાર સમાલોચના.
શ્રી શત્રુંજયે દ્ધારક સમરસિંહ (ઐતિહાસિક નવલકથા) લેખક નાગકુમાર મકાતી. બી. એ. એલ બી. સહતંત્રી-જૈન જ્યોતિ પ્રકાશક: ધીરજલાલ ટોકરશી જ્યોતિ કાયાલય–અમદાવાદ. શ્રી શત્રુદ્ધારક સમરશાહ ઓસવાળ જે કહેવાય છે તેનું જીવનવૃતાંત સાથે તેના હસ્તે થયેલા શ્રી શત્રુંજય ઉદ્ધારની હકીકત આ બુકમાં નવલકથા તરીકે આપવામાં આવેલી છે. આ વૃતાંત કથાના રૂપમાં લેખકે સાદી અને સરલ ભાષામાં આલેખેલ છે. શિક્ષિત વર્ગને હાથે લખાયેલ આ ઐતિહાસિક કથા યોગ્ય સ્વરૂપમાં લખાય તે સ્વાભાવિક છે. કિંમત તેર આના પ્રકાશકને ત્યાંથી મળશે.
-
શ્રી કેસરીયાનાથજી તીર્થકા ઇતિહાસ –સંપાદક શેઠ ચંદનમલજી નાગોરીપ્રકાશક-શ્રીસદ્દગુણ પ્રસારક મિત્રમંડળ છોટીસાદડી (મારવાડ ) આ પવિત્ર તીર્થ ઉપર અત્યારે પંડયાઓનું આક્રમણ થઈ રહ્યું છે, તેટલું જ નહિં પરંતુ ચાલતા આવેલ અત્યારસુધીના વહીવટ હકક અને ધારાધોરણ પ્રમાણે ઉદેપુર રાજ્ય તરફથી આપણને જ્યાં યોગ્ય દાદ મળતી નથી, તેવા સંગમાં આ તીર્થનો ઈતિહાસ હિંદી ભાષામાં પ્રકટ થવાથી આટલી હકીકત પણ અત્યારે આપણને ઉપયોગી થઈ પડે તે સ્વાભાવિક છે.

Page #29

વર્તમાન સમાચાર
*
*
*
*
**
**
*
*
*
*
*
જૂદા જૂદા છવીશ ગ્રંથની સહાયતા લઈ દશ પ્રકરણોમાં આ બુક તૈયાર કરવામાં આવી છે. મંદિર પ્રકરણ, પ્રતિમા પ્રકરણ, પાદુકા પ્રકરણ, ધ્વજાદંડ પ્રકરણ અને પૂજા પ્રકરણ વગેરેમાં બની શકે તેટલું સ્પષ્ટીકરણ આ બુકમાં કરવામાં આવ્યું છે. ગુણાનુવાદ પ્રકરણમાં 'વેતામ્બરીય જૈન તીર્થ છે તેના પ્રમાણભૂત જૂદા જૂદા મહાપુરૂષોરચિત સ્તવન વગેરે આપેલા છે. છેલ્લા મેવાડ રાજ્ય અને જૈન સમાજને પરિચય આપી આ તીર્થ ભવેતાબરીય જેનેનું જ છે. એમ સિદ્ધ કરી બતાવ્યું છે, લેખકને પ્રયત્ન સમયોચિત યોગ્ય છે. કિંમત બાર આના.
-- આજ –
વર્તમાન સમાચાર.
સાધુ સંમેલન અને ચાલતા ક્લેશના સમાધાનને પ્રયત્ન
–
–
હાલમાં અહિં આચાર્ય શ્રીમદ્દ વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજ બિરાજમાન છે. કેટલાક દિવસ પહેલાં પાટણનિવાસી શેઠ નગીનદાસ કરમચંદ તથા શેઠ જીવતલાલ પ્રાપશી, શેઠ પોપટલાલ ધારશીભાઇ, શેઠ બકુભાઇ મણિલાલ મૂળચંદ વગેરે ગૃહસ્થ સાધુસમુદાયમાં વર્તમાનમાં ચાલતા કલેશનું સમાધાન થાય અને સાધુસંમેલન થાય તેમ પિતાની લાગણીપૂર્વક ઇચ્છા જણાવી આચાર્ય મહારાજને વચ્ચે પડવાની વિનંતી કરવા સાથે તેઓશ્રી જે રીતે સમાધાની કરી આપે તે પ્રમાણે પિતાની કબૂલાત આપવા સાથે શ્રી સાગરાનંદસરિજી તથા પંન્યાસ રામવિજ્યજી આદિ તરફથી પણ કબુલાત કરી છે જેથી તે સંબંધી પ્રયત્ન શરૂ થયો છે. પાટણમાં બિરાજતાં આચાર્ય શ્રીમદ્ વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મહારાજ વગેરે મુનિમહારાજની પાસે અત્રેથી પાંચ ગૃહસ્થનું ડેપ્યુટેશન મેકલવામાં આવતાં ત્યાંથી પણ તે વસ્તુને વધાવી લેવામાં આવી છે.
બીજે સ્થળે વડોદરા વગેરે સ્થળે પણ મુખ્ય મુખ્ય મુનિ મહારાજાઓ પાસે આ બાબત સ્પષ્ટ કરાવવા પ્રયત્ન શરુ છે. પરમાત્માની પ્રાર્થના કરીએ છીએ કે આ શુભ સુલેહને શાંતિ માટેનો પ્રયત્ન સફળ થાઓ.

Page #30

૨૯૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
નમ્ર સૂચના.
અત્યારે ચાલતા કલેશના સમાધાનની મંત્રણા ચાલી રહી છે તેની સમાધાની ન થાય ત્યાંસુધી કાઇપણ ન્યુસપેપરમાં તે કાર્યાં અટકી પડે, કાય કરનારને મુશ્કેલીએ ઉભી થાય તેવા લખાણા કે લેખા લખવા નહિ, અથવા કાઇપણુ જૈનબંધુઓએ જાહેરમાં તેવી ચર્ચા, ભાષણે કે તેવું કપણ કૃત્ય ન કરવા વિનંતિ છે.
આ સભામાં નવા થયેલા લાઇફ મેમ્બરા.
ભાવનગર
૧ શા ચંદુલાલ વલ્લભદાસ
૨. શેઠ મનસુખલાલ ભગવાનદાસ
""
ભાઇ ફુલચંદ મકારદાસના સ્વર્ગવાસ.
ત્રનિવાસી કાપડના વ્યાપારી આ ભાઈ શુમારે પંચાવન વર્ષોંની વયે હૃદય એકાએક બંધ થવાથી જે વિદ ૧૩ ના રાજ શિહાર ગામે પચત્વ પામ્યા છે, તેઓશ્રી સરલ સાદા અને માયાળુ પ્રકૃતિના હતા. તેઓ શ્રદ્ધાળુ તથા દેવભક્તિ અને તીયાત્રાના પ્રેમી હતા. આ સભાના તેએ લાક્ મેમ્બર હાવાથી એક યેાગ્ય સભાસદની સભાને ખામી પડી છે. તેમના કુટુંબીજનેાને દિલાસા આપવા સાથે એમના આત્માને અખંડ શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ તેમ ઇચ્છીએ છીએ.
શેઠ રીચ'દ જગજીવનદાસના સ્વ વાસ.
બંધુ હરિચંદશેઠ મૂળ શિહેારનાં વતની અને હાલ ભાવનગરનિવાસી શુમારે પાંસઠ વર્ષની ઉમરે લાંબા વખતથી બિમારી ભેગવી અશાડ શુદ છ ના રાજ પચવ પામ્યા છે. તે શેઠ કુટુંબના હતા. સ્વભાવે મિલનસાર, માયાળુ અને સરલ અને સાદા હતા. દેવગુરૂધ ના ઉપાસક અને શ્રદ્ધાળુ હતા. આ સભાના સભ્ય હતા તેમના સ્વર્ગવાસથી એક ચેાગ્ય સભ્યની ખેાટ પડી છે. તેમના આત્માને અખંડ શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ એમ ઇચ્છીએ છીએ.

Page #31

સ'. ૧૯૮૯ અષાડ સુદી ૫
આજના 'કના વધારા
ચાતુર્માસ માટે ખાસ ઘટાડલા ભાવ.
નીચે જણાવેલાં પુસ્તકા ઘટાડેલી કિંમતે શ્રાવણ માસ સુધી મળી શકશે.
રૂ. ૫) થી ઓછુ વી. પી. નહિ થાય. રેલ્વે પારસલથી મંગાવનારે સ્ટેશનનું નામ બરાબર લખવું.
મૂળ કિં. ઘટાડેલી કિ. ૧ શ્રી પ્રગટ પ્રભાવી પાર્શ્વનાથ
૧-૮-૦ ૦-૧૨-૦ ૨ જેન સતીરત્ના સચિત્ર
૧-૪-૦
૦-૧૨-૦ ૩ પ્રતિભાસુંદરી
૧-૮-૦
૦-૧૪-૦ ૪ શ્રી આદીનાથ ચરિત્ર
૧-૮-૦ ૧----૦ ૫ કચ્છ ગીરનારની મહાયાત્રા સચિત્ર ૨-૮-૦
૧ -૦-~૦ ૬ શ્રી ગિરનાર તિર્થના ઈતીહાસ
૧-૮-૦
૧ -૦--૦ ૭ સદ્દગુણી સુશીલા
૧-૨-૦
૦–૧૨–૦ ૮ અપભટ્ટસૂરિ-આમરાજા ભા. ૨
૧-૦-૦ ૦ -૮-~૦ ૯ વિમલમંત્રીનો વિજય
૨-૦-૦ ૧ -૦--૦ ૧૦ જગતશેઠ
૧-૪-૦ ૦-૧૨-૦ ૧૧ અપણ
૧–૦-૦ ૦--૮--૦ ૧૨ વીધીયુક્ત પંચપ્રતિક્રમણ
૦-૧૨-૦ ૦-૮--૦ ૧૩ ,, દેવસરાઈ
૦-૮-૦ ૦–૪–૦ ૧૪ પ્રત્યેક બુદ્ધ ચરિત્ર
૧-૮-૦ ૦-૧૨-૦ ૧૫ જેન તિર્થમાળા
૦-૮-૦ ૦----૦ ૧૬ ક્તિીશાળી કાચર
૦-૧૨-૦ જૈન સસ્તી વાંચનમાળા પાલીતાણા– કાઠીયાવાડ )

Page #32

૧૭ શત્રુજય તિર્થ યાત્રા વિચાર
૧૮ સઝાયમાલા ભા. ૧-૨ પાકી ૧૯ જૈન નિત્ય પાઠસંગ્રહ ૨૦ દેવવંદનમાળા
૨૧ પ્રાચીન સ્તવન સઝાય પદ્યસંગ્રહ ૨૨ વીવીધ પૂજાસંગ્રહ ભા. ૧ થી ૪ ૨૩ શ્રી પુંડરીકસ્વામી ચરિત્ર સચિત્ર ૨૪ દિનશુદ્ધી દિપિકા
૨૫ અષ્ટાંગ નિમિત્ત અને દિવ્યજ્ઞાન ૨૬ વિશ્વરચના પ્રમધ સચિત્ર
૨૭ પ્રકરણ રત્ન ( શાસ્ત્રી ) ૨૮ ધન્નાશાલીભદ્રનેા રાસ સચિત્ર ૨૯ શ્રીપાળ રાજાનેા રાસ સચિત્ર ૩૦ ધર્મવીર જયાનઃ ભા. ૧-૨ જે
YY
ધ્યા
..
લે
શે?
૦-૧૦-૦
૦-૧૦-૦
૦-૮-૦
૧-૪-૦
૧-૮-૦
૨-૦-૦
41010
૨૮-૦
૩-૮-૦
૧-૮-૦
૦-૧૨-૦
૧-૮-૦
3-0-0
૪-૦-૦
'''''''
---
----૦
--૫-૦
૦-૧૨-૦
1--૦-
૧-૪-૦
૧૦-૮-૦
૨૧-૦-૦૦
૨-૦-૦
1----૭
--૮--0
૦-૧૨-૦
૨--૪-
૨-૮-૦
જૈન ધર્મ પ્રકાશ માસીકના જેઠ માસના ટાઇટલ ઉપર અમારાં પુસ્તકની ઘટાડેલી કિંમત જણાવવામાં આવી છે તે સાથે સરખાવશે. તેમજ સસ્તું કયું પડે છે તે ખાત્રી કરશેા. પચ પ્રતિક્રમણુસૂત્ર મેાટા અક્ષર પાકું પૂંઠું ચૈત્યવંદન ચાવીશી.
દેવસીરાઈ પ્રતિક્રમણ, રત્નાકર પચ્ચીશી વીગેરે શાળાઓમાં ચાલતાં ધાર્મિક પુસ્તકાની અમારી કિંમત ઓછી હાવા સાથે કામ સારૂ હાવાથી ગુજરાત-કાઠીયાવાડની શાળાઓમાં ઘણા સ્થાને અમારાંજ પુસ્તકે જતાં હાવાથી દર વરસે તેની આવૃત્તિ છપાવાય છે. આ સિવાય દરેક સંસ્થાનાં પુસ્તકે તેમજ મેઘરાજ પુસ્તક ભડાર વીગેરેનાં પુસ્તકે અમારે ત્યાંથી સસ્તાં મળશે.
નાં. ૧૩–૧૬-૧૭–૧૮–૧૯ નાં પુસ્તકા લ્હાણી માટે સારાં છે. નાં. ૨૪-૨૫-૨૬ નાં પુસ્તકે યાતિષ માટે ઘણાં ઉપયાગી અને જૈન જૈનેતર દરેકને રાખવા જેવાં છે. પુસ્તકા શીલીકમાં હશે ત્યાં સુધી મળી શકશે.
YY
જૈન સસ્તી વાંચનમાળા. પાલીતાણા—( કાઠીયાવાડ )

Page #33

-
બળ
»
પ્રભાવના કરવા લાયક પુસ્તકો :છે જે બાળકોને ઉત્તમ જ્ઞાન આપનારાં હાવા સાથે ભાવમાં ઘણા સસ્તાં છે. કિંમતમાં મોટા ઘટાડે છે. પર્યુષણ સુધી સીલીકમાં રહેવા સંભવ નથી.
માટે તાકીદે મગાર્ડી લેશે, કિમત. સી નકલના. ૧ મહાસતી ચંદનબાળા
૦-૧-૬ ૪-૦-૦ ૨ રત્નાકર પચીશી શ્રીસિદ્ધાચળના ૧૦૮ માસણાં
અને મહાદેવ સ્તોત્રના ગુજરાતી અનુવાદ સાથે ૦૧-૦ ૪-૦-૦ ૩ જૈન માંગલીક ગીત
૦-૧-૬
૪-૦-૦ ૪ શ7 જય ઉદ્ધાર રાસ
૦-૧-૬ ૪-૦-૦ ૫ શ્રાવકનાં બારવ્રતની ટીપ
૦–૧-૦ ૩-૦-૦ ૬ અક્ષયનિધી તપવિધી
૦-૧-૦ ૨-૮-૦ ૭ સ્નાત્ર પૂજા અષ્ટપ્રકારી પૂજાના દોહા સાથે ૦–૦–૬ ૧-૪-૦ ૮ ક. મી. ની યાત્રાના રાસ
૦-૧-a ૧-૪-૦ ૯ સવા સેરમાની ટુકના ઇતીહાસ
૦-૦–૬ ૧-૪-૦ ૧૦ મહાસતી સીતા
૦–૦-૯ ૩-૦-૦ રાજેસતી
૦-૦-૬ ૨-૮-૦
૦–૦-૬ ૨-૮-૦ ૧૩ 55 મૃગાવતી
૦-૦-૬ ૨-૮-૦ ૧૪ ચૈત્યવંદન ગુરૂવંદન વિધી સાથે
૦-૧-૦ ૩-૦-૦ ૧૫ જિનેન્દ્ર સ્તુતિ ( શાસ્ત્રી )
૦–૧-૦ ૩-૮-૦ ૧૬ સ્થાપના-શ્રી નવપદ મંડળના ફાટા સાથે પાકું પૂંઠું ૦–૮–૯ ૩-૦-૦ ૧૭ ,, શ્રી ગૌતમસ્વામીના ફોટા સાથે ૦–૦-૯ ૩-૦-૦ ૧૮ સુધારસ સ્તવન સંગ્રહ
૦-૨-૦ ૩-૦-૦ ૧૯ ,, માટી પાકા પુઠાની
૦-૩-૦ ૧૬-૦-૦ ૨૦ શ્રી શત્રુંજય સ્તવનાવાળી
૦-૪-૦ ૧૭–૮-૦ ૨૧ નુતન સ્તવનાવાળી પાકી
૦-૪-૦ ૨૦-૦-૦ ૨૨ સઝાયમાલા પોકેટ-પાકી
૦-૪-૦ ૨૦-૦-૦ ૨૩ સિદ્ધાચળનું વર્તમાન વર્ણન
૦-૪-૦ ૧૫-૦–૦ ૨૪ સમાધી વિચાર
૦૨-૦ ૫–૮–૦ ૨૫ ચૈત્યવંદન ચોવીશી (શ્રી લબ્ધસૂરિ કૃત ચોવીશી સાથે) –૬–૦ ૩૦–૦-૦
*
>>
સુલસા
) જૈન સસ્તી વાંચનમાળા પાલીતાણા-(કાઠીયાવાડ)

Page #34

સાપડા–સાપડી નાના મેાટા દરેક જાતના મળશે. કલકતાના સુંદર રંગીન ટાઓ ઇતીહાસીક જૈનેતર સારાં નેવેલે અને દરેક જાતનાં જૈન ધર્મનાં પુસ્તકાના સારે। સ્ટોક અમારે ત્યાં રહેતા હેાવાથી મગાવનારને ફાયદો થવા સાથે એક સ્થાનેથી મગાવતાં ખર્ચમાં પણ ફાયદો થાય છે. જાહેર સંસ્થાએ લાયબ્રેરીઆ-અને સાહિત્યશેખીન ગ્રહસ્થાના આરડર અમનેજ આવે છે. વધુ માટે અમારૂ લીસ્ટ મગાવે.
ગ્રાહક થવાનું નહિ ભુલતા.
તાકીદે દાખલ ફીના રૂ. ૦-૮-૦ મેાકલી આપનુ નામ ગ્રાહકમાં લખાવેા. આવાં ઇતીહાસીક નવીન પુસ્તકે પાછળથી નહિ મળી શકે–સ. ૧૯૭૯ થી ૧૯૮૮ સુધીમાં ગ્રાહકેાને લગભગ ચાલીશ જાતનાં પાકા પુઠાનાં પુસ્તક અપાયાં છે.
માત્ર રૂ. ૩) ના લવાજમમાં આટલું વાંચન અને ઈતીહાસીક નવીન પાકા પુઠાનાં લગભગ અગીયારસેા ઉપરાંત પાનાનાં પુસ્તકા આપને વાંચનમાળા જ આપે છે. દુર દુર દેશના ગ્રાહકેાના માગણી વધતી જાય છે. કુટુબમાં સૌ કોઈ આ પુસ્તક વાંચીને ધાર્મીક, નૈતિક અને ઈતીહાસીક જ્ઞાન મેળવી શકે છે.
વધારે જણાવવા કરતાં એકાદ વર્ષ માટે ગ્રાહક થઇ ખાત્રી કરે! એજ અમારી નમ્ર સુચના છે.
ચાલુ સાલનાં પુસ્તકા ગ્રાહકાને શ્રાવણ માસમાં મળશે.
શ્રી મહેાય પ્રીન્ટીંગ પ્રેસ દાણાપીઠ-ભાવનગર
પૃ.
૧ અમર બલિદાન યાને શત્રુજયના શહિદા સચિત્ર ૨૦૦ ૨ શ્રી મહાવીર અને શ્રેણીક
૧-૦-૦
૩૫
૧-૪-૦
૩ જાવડશાહ.
૪૫૦
૧-૮-૦
૪ તર’ગવતી-તરંગલાલા સચિત્ર
૧૭૫
૦-૧૨-૦
૧૧૫૦
૪-૮-૦
કુલ પૃષ્ઠ ૧૧૫૦ લગભગનાં પાકા પુઠાનાં ચારે પુસ્તકા છુટક કિંમતે રૂ. ૪–૮–૦ નાં ગ્રાહકાને રૂ. ૩ માં મળે છે પાસ્ટ પેકીંગ ખર્ચ અલગ.
એકજ ગામના ચારથી વધુ ગ્રાહકેાને રેલ્વે પારસલથી મેાકલતાં ખર્ચમાં ઘણે ફાયદો થશે. તે ગ્રાહકેાએ ધ્યાનમાં લેવું.
જૈન સસ્તી વાંચનમાળા પાલીતાણા—( કાઠીયાવાડ )
છુટક કિમત.

Page #35

શ્રીપાળ મહારાજને રાસ.
શ્રી નવપદજી મહારાજનો મહિમા અપૂર્વ છે, જે કોઈ પણ જૈન તે માટે અજાણુ નથી. ચૈત્ર માસ અને આસો માસમાં આવતા ઓળી-આયંબીલ તપ કરી શ્રી નવપદજીમહારાજની આરાધના કરાય છે. એ અઠ્ઠાઈના દિવસોમાં શ્રી નવપદજી મહારાજનું અપૂર્વ મહાભ્ય જેમાં આવેલ છે, તેવા શ્રીપાળ મહારાજનું અદ્દભુત ચરિત્ર તેને રાસ જે વંચાય છે, તે મૂળ તથા તેનું સરલ ગુજરાતી ભાષાંતર સર્વ કાઈ સમજી શકે તેવી ગુજરાતી ભાષામાં આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલ છે. પાના ૪૬ ૦ પાકું કપડાનું બાઈડીંગ સુંદર ગુજરાતી ભાષામાં પ્રગટ થયેલ છે, ચૈત્ર શુદ ૧૫ પૂર્ણિમા સુધીમાં લેનારને બે રૂપીયા (પાસ્ટેજ જુદુ' ) ની કિંમતે આપવામાં આવશે.
શ્રી નવપદજીની પૂજા. ( અર્થ, નેટ, મંડલ, યંત્ર, વિધિ વગેરે સહિત. )
પ્રભુભક્તિમાં તલ્લીન થઈ ઈષ્ટ્રસિદ્ધિ જલદી પ્રાપ્ત કરવા માટે, પૂર્વાચાર્ય પ્રણીત પૂજા એક વિશિષ્ટ કારણ છે. એવા હેતુથીજ શ્રીમદ્દ યશોવિજયજી મહારાજકૃત નવપદજીની પૂજા અમાએ તેના ભાવાર્થ, વિશેષાર્થ અને નાટ સાથે તૈયાર કરી પ્રગટ કરેલ છે. સાથે શ્રી નવપદજીનું મંડલ તે તે પદોના વર્ણ-રંગ અને તેની સાથે, વિવિધ રંગ અને સાચી સોનેરી શાહીની વેલ વગેરેથી તથા શ્રી નવપદજીને યંત્ર કે જે આયંબીલ-એાળી કરનારને પૂજન કરવા માટે ઉપયોગી છે, તે બંને છબીઓ ઉંચા આટપેપર ઉપર મોટો ખર્ચ કરી ઘણા સુંદર સુશોભિત અને મનોહર બનાવી આ ગ્રંથમાં દાખલ કરવામાં આવેલ છે. આ સાથે શ્રી સિદ્ધચક્રજી મહારાજનું આરાધન કેમ થાય, તેના સંપૂર્ણ ક્રિયાવિધિ, ચૈત્યવંદન, સ્તવને, સ્તુતિઓ અને સાથે શ્રીમાન્ પદ્યવિજયજી મહારાજ અને શ્રીમાન આમારામજી મહારાજશ્રુત નવપદજી પૂજાએ પણ દાખલ કરેલ છે. ઉંચા એન્ટ્રીક પેપર ઉપર ગુજરાતી સુંદર જુદા જુદા ટાઈપથી છપાવી ઉંચા કપડાના બાઈડીંગથી અલ કૃત કરેલા છે. આ ગ્રંથનું નામ જ જ્યાં પવિત્ર અને પ્રાતઃસ્મરણીય છે ત્યાં તેની ઉપયોગિતા અને આરાધના માટે તે કહેવું જ શું ? શ્રી નવપદજી આરાધનના જીજ્ઞાસુ અને ખપી માટે
આ એકઉત્તમ કૃતિ છે. અને તેમાં ગુરૂમહારાજની છબી, નવપદજી મહારાજનું મંડલ ને યંત્ર આ બુકમાં દાખલ કરેલ હોઈ આ ગ્રંથ વાંચનારને તેની અપૂર્વ રચના જણાયા સિવાય
તેવું નથી. કિંમત રૂા. ૧-૪-૦ પોસ્ટેજ જુદું.
શ્રી જેન આત્માનંદ સભા–ભાવનગર,

Page #36
Reg. No. B. 481. == 2 = = === શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. _| - IE દર માસની પૂર્ણિમાએ પ્રગટ થતું માસિક પત્ર. પુ. 30 મું. વીર સં. ર૪પ૯. આષાઢ આત્મ સં'. 38. અંક 12 મે. || જૈન ધર્મ. = = | * જૈન ધર્મ એ કાંઈ એક જાતિ નથી, એ એક જીવન છે; જૈન એ કોઈ જાતિસૂચક શબ્દ નથી, પણ જીવનસૂચક શબ્દ છે. એ કૈઇ ફિલસુફી નથી, પણ સર્વ બાબતનો નિવેડે કરનાર ફિલ્જીથી પ્રેરાતું આધ્યાત્મિકે જીવન છે. એ જીવન વણિક મેળવી શકે, બ્રાહ્મણ મેળવી શકે, ભંગી મેળવી શકે, યુરોપિયનું મેળવી શકે, જેપાનીસ મેળવી શકે; વણિક, બ્રાહ્મણ, ભંગી, યુરોપિયન, જેપાનીસ એવા જાતિ કે ભૂમિસૂચક ભેદ જૈનત્વ સાથે સંબંધ ધરાવતા નથી. જૈન ધર્મ કે જૈનત્વ એ તે વિશ્વની સામાન્ય મિલકત છે, એ વિશ્વના ૨હસ્યની ચાવી છે, અનેક દુનિયાને જેડનાર સોનેરી સાંકળ છે. " સ્વ વાડીલાલ એમ. શાહના . આત્મવૃત્તમાંથી. For Private And Personal Use Only