________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ
૧૩૫
| મનનું રહસ્ય અને તેનું નિયંત્રણ. |
અનુવાદકવિ દાસ શાહ
(ગતાંક પૃષ્ઠ ૨૧૭ થી શરૂ) કઠિન અને શ્રમસાધ્ય કામ કર્યા પછી મનને થાક લાગે છે, એથી એ આત્મા ન હોઈ શકે, આત્મા તે અનંતશકિત છે, મન તે આત્માનું કેવળ હથિયારમાત્ર છે. એને નિયમિતપણે શાસિત કરવું જોઈએ. જેવી રીતે તમે અનેકવિધ કસરતવડે શારીરિક-શક્તિને વિકાસ કરે છે તેવી જ રીતે તમારે માનસિક શિક્ષણ, માનસિક સંસ્કૃતિ અને માનસિક શ્રમવડે મનને શિક્ષિત કરવું જોઈએ.
સ્વકાળમાં ઈન્દ્રને એવી રીતે હટાવી દેવામાં આવે છે કે જેવી રીતે આપણે સુઈ જવા પહેલાં આપણા પિશાક હઠાવી દઈએ છીએ. મન સ્વMાવસ્થામાં કેવળ કીડા કરે છે. સ્વપ્રમાં જમીન, સમુદ્ર, બાગબગીચા, હાથી, ઘોડા કશું નથી હોતું, પરંતુ મન પિતાની અંદરથી જાગ્રતદશામાં પ્રાપ્ત થયેલા પદાર્થો દ્વારા તેની સૃષ્ટિ રચે છે. તે દ્રષ્ટા તેમજ દ્રશ્ય છે. સ્વમ જ્યાં સુધી હોય છે ત્યાં સુધી તે સ્વમ વિષય હોય છે. જેવા તમે જાગ્રતદશામાં આવે છે કે તરતજ સ્વામિક પદાર્થ નષ્ટ થઈ જાય છે; પરંતુ જાગ્રત અવસ્થાના પદાર્થ માનથી અલગ રવતંત્ર અસ્તિત્વ રાખે છે અને જાગ્યા પછી તમે એને હમેશાં યથાસ્થાન જુઓ છો. એટલા માટે એ દ્વિકલ કહેવાય છે. એને માટે એક દષ્ટાંત છે. દેહનાર ત્યાં સુધી જ ઉભો રહે છે જ્યાં સુધી ગાય દેહવા દે છે, ગાય પણ ત્યાં સુધી જ ઉભી રહે છે જ્યાં સુધી દેહનાર રહે છે. દિન નિયમિત રીતે પરમાત્મભકિત, દેવ-ગુરુ-ધર્મની સેવા, જ્ઞાનની અભિવૃદ્ધિ, પરમાર્થ સાધન માટે સમય મળી શકે, ચિત્તની અશાંતિ ન થાય, પ્રમાદ અને આળસને પ્રસંગ ન પ્રાપ્ત થાય, કર્તવ્ય પાલનની તત્પરતા બની રહે અને મનુષ્ય જીવનનું મુખ્ય ધ્યેય પરમાત્મ-પ્રાપ્તિનું ભૂલથી પણ વિસ્મર; ન થાય.
વિને આ સિવાય નાના નાના ઘણા છે પણ આ આઠ મુખ્ય હેવાથી તેનું વર્ણન અહિં ટુંકમાં આપ્યું છે. દેવ-ગુરૂ-ધર્મ ઉપર શ્રદ્ધા રાખવાથી, તેને આશ્રય ગ્રહણ કરવાથી વિદને નષ્ટ થાય છે અને પરમાત્મ મરણ, ભજન - ભક્તિથી પરમાર્થ પથ ઉપર ચાલતા મનુષ્ય છેવટે પરમાત્મા બને છે.
અ, સં. ગાંધી,
For Private And Personal Use Only
