________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સમભાવ,
૨૫૩
ભાવમાં જેમ પરિવર્તન ચાલ્યા કરે છે તેમ તેમાં હાનિ વૃદ્ધિ પણ થયા કરે છે, તે ભાવનું બીજું લક્ષણ છે. પુત્ર પ્રેમ, દાંપત્ય પ્રેમ, બંધુ પ્રેમ, આદિ ભાવામાં આપણે આ હાનિ વૃદ્ધિ નિરંતર થતી અનુભવીએ છીએ. બાળક રોતું રોતું માતાના વસ્ત્રને છેડે પકડી પાછળ પાછળ ફરે છે, માતા તેના તરફ પાછું વાળી પણ ન જોતાં તેના ઘરકામમાં મશગુલ થઈ ફરે છે. બાળક જેમ જેમ વધારે કંદન કરી તેની માતાનું વસ્ત્ર ખેંચે છે તેમ તેમ માતા બળપૂર્વક વસ્ત્ર છેડાવી બાળકના રૂદનની અવગણનાપૂર્વક પોતાના ગૃહકાર્યમાં નિમગ્ન રહે છે. આ દશ્ય જેનારને ક્ષણવાર તો એમજ થાય છે અહો ! માતાના અગાધ પ્રેમની વર્ણના ગ્રંથમાં કરેલી છે તે કયાં અને આ માતાનું વર્તન કયાં? પણ જરા ધીરજ રાખે. ક્ષણ પછી માતાનું લક્ષ્ય બાળકના કંદન તરફ એકાએક આકર્ષાય છે. બાળકને તે એકદમ ઉપાડી છાતી સરસું ચાંપે છે, અને પોતાની ક્ષણકાલીન અવગણના માટે આંખમાં આંસુ લાવી બાળકને સ્નેહના મહાસાગરમાં નિમજજીત કરે છે. માતૃસ્નેહ એકાએક ઉછળી ચાલે છે. ભાવની વૃદ્ધિ હાનિના આવા સ્વરૂપે આપણે અનેકવાર અનુભવીએ છીએ. કયા કાળે તે ભાવમાં ભરતી આવશે અને કયારે ઓટ આવશે તેનો કાંઈજ નિયમ નથી. બાળક માતાની નજીકમાં રમે છે. માતા ભરત શીવણનું કામ જરા દૂર બેસીને કરે છે. નેહભાવનો સાગર તદન શાંત અક્ષુબ્ધ છે. બાળક અને માતા બન્ને પિતતાના કામમાં પરોવાયેલા છે. બાળક ખસતું ખસતું માતા પાસે આવી કાંઈ નેહાર્થસૂચક અર્ધક્ટ વાક્ય માતાને સંબોધીને કહે છે. માતાના કર્ણમાં તે વાકયનો પ્રવેશ થતાં જ તેને તે અતિ મિષ્ટ લાગે છે, અને તેના સ્નેહભાવને મહાસાગર એકાએક ઉછળી આવી પિતાનું બધું કામ પડતું મુકી. બાળકને હાથમાં લઈ તેને હર્ષભેર રમાડવા લાગી પડે છે. એકજ પ્રેમસૂચક વાકયથી માતાનો પ્રેમ કુદકો મારીને બહાર નીકળી જાય છે. વળી પાછો ક્ષણ પછી તે ભાવ અદશ્ય થઈ માતા કામે લાગી જાય છે. આ પ્રકારે ભાવોના ઉછાળા અને વિલોપ, વૃદ્ધિ અને હાલ થયાજ કરે છે. જેમ વાયુથી જળસમૂહ નિરંતર તરંગિત અને ક્ષુબ્ધ રહ્યા કરે છે, તેમ ભાવોના વેગથી આત્મા નિરંતર ક્ષુબ્ધ રહ્યા કરે છે. નદીનું જળ એક ક્ષણે ધીર, સ્થીર, અચંચળ ગતિથી વહ્યા કરે છે, બીજી ક્ષણે વાયુને પ્રવાહ એકાએક તેને નૃત્યશીલ કરી મુકે છે. ભાવના આ પ્રકારના ભરતી ઓટથી આપણે આત્મા સર્વદા આંદોલિત રહ્યા કરે છે.
ભાવ જેમ પરિવર્તનશીલ, અને વૃદ્ધિહાનિયુક્ત હોય છે તેમ તેમાં સંક્રામ કતાનો ગુણ પણ હોય છે. અર્થાત્ એક હૃદયમાં ઉત્પન્ન થયેલે ભાવ બીજા હૃદયનો અધિકાર મેળવે છે. એકના હૃદયનો ઉત્સાહ બીજા અનેક હૃદયમાં સમાનભાવોને પ્રેરનાર થઈ પડે છે. એક વ્યક્તિનું સદનુષ્ઠાન દશના અંત:કરણને સ્પર્શે છે, અને તેઓ તેમાં ભાગ લેવા મંડી જાય છે. અને દેશના હૃદયમાં ઉત્પન્ન થયેલો વેગ
For Private And Personal Use Only
