________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
३२२
શ્રી આમાનંદ પ્રકાશ.
निश्चइ जि जाणिवू जं धर्मि करी पाप विलय जाइजि । जि सूर्यथिकु अंधार नासई जि जं धर्म करतांइ विन्न न टलई ते थोडा धर्म, कारण ।" ष० श० बा० पत्र २१ । ઉપરની ભાષા વાંચતાં આપણને સહેજે પ્રાકૃત અને અપભ્રંશ ભાષાનું સ્મરણ
થાય છે. તેમાં વપરાયેલાં “રર્, “ધારૂ' “મારૂ વિવેચન. વિગેરે ઘણાં ક્રિયાપદ તે ખાસ પ્રાકૃત અને અપ
બ્રશનાં જ છે એમ કહીએ તો પણ ચાલે. આ સબંધમાં કેટલાકનો બચાવ એવો છે કે “ ”વિગેરેમાં “ફ” જુદે લખવાનું કારણ લિપિની રૂઢિ છે એટલે કે “” ને ઠેકાણે “શરૂ” “' ને સ્થાને “ઝ૩' વિગેરે લખવાની તે વખતના લેખકોની શૈલી છે. બાકી તેનાં ઉચ્ચારણું તો તે વખતે પણ “” અને “” ના જેવાંજ થતાં હતાં. પણ હું આ બચાવને પ્રમાણિક ગણતું નથી. જે ઉચ્ચારણ તેવાં ન થતાં હોય ને લિપીની રૂઢિથી જ “ઘ' વિગેરેને સ્થાને “ “” વિગેરે લખાતા હોય તે સંસ્કૃત ભાષાનાં પુસ્તકોમાં તેવી રૂઢિ કેમ દેખાતી નથી? ખરી વાત તો એ છે કે શબ્દોના અંતમાં આજે બલાતા “ઇ” અને “શ્રી” ને સ્થાને પ્રાચીન ભાષામાં બહુધા “અ” અને “” તથા “ક” નું જ ઉચ્ચારણ થતું હતું.
ભાષાના ઈતિહાસનો અભ્યાસ કરવાથી આપણે જાણીએ છીએ કે આજથી બે હજાર વર્ષ ઉપર લગભગ આખા ભારત વર્ષમાં પ્રાકૃત ભાષાને મુખ્ય પ્રચાર હતો. જે ભાષા આજે સંસ્કૃત કરતાં પણ વિશેષ અઘરી જણાય છે તે જ પ્રાકૃત ભાષા એક વખત આખા ભારતવર્ષની વ્યવહારિક બોલચાલની ભાષા હતી, પરંતુ જેમ જેમ કાળ વિતતો ગયો તેમ તેમ કરૂચિની વિચિત્રતાને લીધે ભાષામાં પણ વિભેદે પડતા ગયા, જેને પરિણામે હિંદી, ગુજરાતી, મહારાષ્ટ્ર વિગેરે સંખ્યાબંધ ભાષાઓ આજે ભારતવર્ષમાં અસ્તિત્વ ધરાવતી થઈ છે. આ સઘળી ભાષાઓ પ્રાકૃત ભાષાથી જન્મેલી છે એ આપણે વિના વિવાદે કબૂલ કરવું પડે છે.
જ્યારે આ વાત નિર્વિવાદ સિદ્ધ થઈ ચુકી છે કે “ગુજરાતી ભાષાની ઉત્પત્તિ પ્રાકૃત ભાષામાંથી થયેલી છે” ત્યારે તેમાં પ્રાકૃત શબ્દ અને ક્રિયાપદે હોવાનો કેટલે સંભવ છે તે આપણે સહેજે સમજી શકીયે તેમ છીયે. વળી પંદરમી સદીની ગુજરાતી ભાષાને તે પ્રાકૃતની અપભ્રંશાવસ્થામાંથી જુદી પડયા ને હજી ઘણોજ અ૫ સમય થયો હતો. આવી અવસ્થામાં તેમાં “પ્ર” “ઝ૩' વિગેરેના રૂપમાં પ્રાકૃત અને અપભ્રંશ ભાષાની ઝલક આવવી એ સ્વાભાવિક અને અનિવાર્ય છે.
ઉપર આપણે કહી ગયા કે ગુજરાતી ભાષાનો પ્રાદુર્ભાવ પ્રાકૃતથી થા. એ
For Private And Personal Use Only
