________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રદ્ધા.
૧૩
કહેવુ જોઇએ. આપણને પાંચ ઇન્દ્રિયે જે જન્મથી જ પ્રાપ્ત છે તે પ્રત્યેક ઇન્દ્રિય જ્ઞાનાર્જનમાં મહુ ઉપર્યો.ગી થઇ પડે છે. પરંતુ મનુષ્ય ધારે તે એક છઠ્ઠી ઇન્દ્રિય પોતે પોતાની મેળે જ ઉત્પન્ન કરી શકે તેમ છે ! આ છઠ્ઠી ઇન્દ્રિય શ્રદ્ધા છે! જ્યાં પાંચ ઇન્દ્રિયનુ જ્ઞાન અટકી પડે છે ત્યાં શ્રદ્ધા પાસેથી પ્રાપ્ત થવા ચેાગ્ય જ્ઞાનની શરૂઆત થાય છે ! !
આ પ્રમાણે જ્ઞાને'દ્રિયને શ્રદ્ધા રૂપી છઠ્ઠા દરવાજો જેના અંતઃકરણમાં ખુ લ્લે થઇ જાય છે, તેને માટે આધ્યાત્મિક માર્ગમાં આગળ વધવાનુ કાર્ય કેટલેક અંશે બહુ સરળ બની જાય છે. શ્રદ્ધાને માટે એક સ્થળે એમ પણ કહેવામાં આ ન્યુ છે કે—યો ય‰દ્ધ: સત્ત્વ સઃ અર્થાત્ જે જેવી શ્રદ્ધા ધરે છે તે તેના જેવા જ થઇ શકે છે. ટુ'કામાં કહીએ તે શ્રદ્ધાનું સાધન બહુ કા સાધક છે અને તેના ઉપયેગ ઇચ્છિત ફળને પ્રકટાવ્યા વિના રહેતા નથી. શ્રદ્ધાના સાત્ત્વિક-રા જસ્ અને તામસૢ એવા ભેદો પણ કવચિત્ દ્રષ્ટિગોચર થાય છે. પણ આપણે અત્યારે તે ભેદોપભેદોમાં ઉતરવાનું નથી. આપણે તે અત્યારે શુદ્ધ સાત્ત્વિક શ્રદ્ધા વિષે જ વિચાર કરીશુ તેા ખસ થશે.
સંશયવાળા સ્વભાવ રાખવાથી વ્યવહારમાં શુ ફાયદા થાય છે તે તે આ પણે ઉપર જોઇ ગયા છીએ. છતાં એટલું તે કહેવુ જ જોઇએ કે સૈાકિક વ્યવહા રામાં સ’શયવૃત્તિ ગમે તેટલી ફાયદાકારક હોય તેા પણ એકદરે સશય એ મનની અત્યંત ક્ષુદ્ર વૃત્તિ છે, એમ વિચાર કરતા સ્પષ્ટ રૂપે જાયા વિના રહેશે નહીં. અધ્યાત્મ અને વ્યવહાર એ ઉભય દૃષ્ટિથી સ ંશય અને શ્રદ્ધાની તુલના કરવામાં આવે તે પણ એટલું તે સિદ્ધ થઈ જ શકે કે સ*શય એ મનની અત્ય'ત હલકી વૃત્તિ અને શ્રદ્ધા એ મનની અત્યંત ઉચ્ચ અને ઉદાત્તવૃત્તિ હોવી જોઇએ. ગમે તેવા અધમવૃત્તિવાળા માણસ પણ સ’શય કરી શકે છે, જ્યારે કોઇ પણ વિષયમાં શ્રદ્ધા ધરવી એ જેવા તેવા અનુદાર કે અનુત્ક્રાંત માણસથી તે ન જ ખરી શકે. સંશય એટલે જ્ઞાનને અભાવ અને શ્રદ્ધા એટલે પૂર્વાપર જ્ઞાનની આગળથી મળી ગયેલી ખાત્રી, સશય કરવા એ તે ગમે તે માણસથી અની શકે તેમ છે, તેમજ એકાદ પ્રત્યક્ષ મનાવ જોયા પછી તેના ઉપર શ્રદ્ધા કરવી એ પણ ખનવાજોગ છે, કારણ કે પ્રત્યક્ષ વાત ઉપર વિશ્વાસ મૂકવા એમાં કાંઇ માટું પુરૂષા નથી. પરંતુ જે વાત પ્રત્યક્ષ થઇ શકે તેમ નથી, તેના સબ'ધમાં સંશય નહીં કરતાં દ્રઢ વિ શ્વાસ રાખવા તેમાં મનના હૈ'ની ઘણી જરૂર પડે છે. નિળ-ભીરૂ અથવા સ શયીવૃત્તિવાન્ મનુષ્ય કાઇ પણુ અપ્રત્યક્ષ અથવા અજ્ઞાત વાત ઉપર વિશ્વાસ મુકી શકતા નથી, જ્યારે ધીર-ગભીર-સાત્ત્વિક અને ઉદાત્ત મનેવૃત્તિવાળાં મનુષ્ય નિ યપણે અજ્ઞાત વસ્તુની પણ શ્રદ્ધા રાખી શકે છે. અધશ્રદ્ધાને આની સાથે કાંઇ સબંધ નથી, એમ કહેવાની જરૂર નથી. કારણ કે અંધશ્રદ્ધા એ હૃદયની અત્યંત
For Private And Personal Use Only
