________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રદ્ધા
૧૫
કેટલાએક કૃત્રિમ કારણેથી પણ મનમાં સંશયની સજજડ ગાંઠે પડી જાય છે, તે ઉકેલવી કેટલીક વાર બહુ મુશ્કેલ થઈ પડે છે. આ કૃત્રિમ કારણે તરફ નજર કરીએ તે તેમાં સૌ પહેલું સ્થાન નાસ્તિક ગ્રંથે અથવા તેમાં પ્રતિપ્રાદિત થયેલા મતાને મળવું જોઈએ, નાસ્તિક ગ્રંથના વિચાર મનમાં મોટે વિક્ષેપ પેદા કરે છે અને એકાદી લઢાઈમાં સુરંગવડે જેમ આ કીલે જમીનદોસ્ત થઈ જાય છે તેમ પરમેશ્વર-પરલોક-પુનર્જન્મ, પાપ-પુણ્ય, ધર્મ ઇત્યાદિ નાની-મોટી માનસિક ઈમારતે પડી ભાંગે છે. આવા નાસ્તિક વિચારો “ પુર્વપક્ષ” કાર તરીકે અત્યંત આદરણીય તથા સામા પક્ષનું ખંડન કરવા માટે ઉપયેગી થઈ પડે છે. આપણું શરીરની શક્તિ વધારવા માટે અને આપણી મલ્લવિદ્યાનું જ્ઞાન વધારવા માટે જેમ આપણને આપણે સાથે કુસ્તી કરી શકે એવા મલ્લની–પ્રતિપક્ષની જરૂર પડે છે, તેમ સિદ્ધાંતમતને દઢ કરવા માટે જે નાસ્તિક મતને પૂર્વપક્ષ મળી જાય છે તે તે બહુ ઉપચોગી થઈ પડે છે. પરંતુ પ્રતિપક્ષીની સાથે કુસ્તી કરી તેને પરાજીત કરવાની જેના શરીરમાં તાકાત નથી તેણે પિતાને જ પરાભવ કરાવવા માટે પ્રતિપક્ષીને આશ્રય લે યુકિતસંગત નથી, એ વાત ધ્યાનમાં રાખવાની છે. કમળ વૃક્ષોનું રક્ષણ કરવા માટે જેમ તેની આસપાસ વાડે ઉભી કરવામાં આવે છે તેમ
જ્યાંસુધી મન કોમળ હોય અને તેના ઉપર નાસ્તિક આચાર-વિચારની ઊંડી અસર થઈ શકતી હોય ત્યાંસુધી કાળજી પૂર્વક તેનું નાસ્તિકતાથી રક્ષણ કરવું જોઈએ. આપણુ આર્યસાહિત્યમાં નાસ્તિક ગ્રન્થ નથી, એમ તો કહી શકાય તેમ નથી. પણ પાશ્ચાત્ય સાહિત્યમાં તે પુષ્કળ પ્રમાણમાં મળી આવે છે. પાશ્ચાત્ય તત્ત્વતાઓએ ઘણું ખરું આધિભૌતિક તાનાજ વિચાર કર્યા છે. તે તેની પાછળ રહેલા અય પ્રદેશમાં તેઓ બરાબર સંચાર કરી શક્યા નથી. તર્કશાસ્ત્રના નિયમ પ્રમાણે યુકિતસંગત અનુમાન ખેંચવામાં તેઓ કહે કૂશળ હતા એમ પણ કહેવું જોઈએ. અને એને લઈને જડ વસ્તુના સ્વભાવ સંબંધે તેમણે બહાર પાડેલા અનુમાને અથવા લેખે આવાતતઃ બહુ રમણીય લાગે છે. પરંતુ આધિભૌતિક વિચારેની મર્યાદા ઉલ્લંઘન કરીને અધ્યાત્મ વિષયના વિચારોવાળા પ્રદેશમાં પ્રવેશ કરવાની મૂળથી જ તેમને મહત્વાકાંક્ષા નહીં હોવાથી, અથવા તે તેમ કરવા માટે આવશ્ક એવી મનની વિશિષ્ટ પરિસ્થિતિ અનુકુળ નહીં હોવાથી, કિંવા જે અદશ્ય પ્રદેશમાં વિહાર કરવાનો માર્ગ સ્પષ્ટ રૂપે જતો નથી તેવા માગમાં નિષ્કારણ ભટકવું વૃથા છે એમ માની લેવાથી તેમના તત્વજ્ઞાન સંબંધી ઘણાખરા વિચારે
ય સૃષ્ટિની હદ ઉપર જઈનેજ અટકી પડ્યા છે. આથી કરીને આપણી અધ્યાત્મ દષ્ટિથી જોતાં તેમાં એક પ્રકારનું નાસ્તિકત્વ જણાયા વિના રહેતું નથી. પણ તેમના વિચારોની વિશદતા અને પ્રતિપાદન કરવાની કુશળતાથી એ નાસ્તિકપણુમાં પણ એક પ્રકારનું મહકપણું આવ્યું છે એમ સ્વીકાર્યા વિના ચાલે તેમ નથી. આમ
For Private And Personal Use Only
