________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૦
આત્માન પ્રકાશ
યનો સંબંધ ભિન્ન ભિન્ન દિશાએ લંબાતો હોય છે. કેમકે પ્રવૃત્તિમાં તીવ્રપણે રચી પચી રહેલા મનુષ્ય આંતર જીવનને શોધવા જાય એ દુર્ઘટ વૈષમ્ય છે. છતાં પણ સાંસારિક અપેક્ષાએ કઈ પણ પ્રકારના વ્યસન અગર એબ વગરનું જીવન ગમે તેવી પ્રવૃત્તિવાળું હોય, છતાં પ્રશસ્ય છે. એટલું જ નહિ પરંતુ જીવન પ્રવાહને વેગવાન બનાવવાના સાધન તૈયાર કરાવી આપે છે. અને આ રીતે ધાર્મિક ક્ષેત્રમાં સીધે અને અનુકૂળ ભાગ ભજવે છે.
વિશુદ્ધ વ્યવહાર કેને કહેવાય? એ સિદ્ધાંતનું નિરાકરણ કરવા પહેલાં તેમજ સાંસારિક કાર્યક્ષેત્રમાં જીવન વ્યવહારની કેવી સંકલના છે તે વિચારવા પહેલાં વ્યવહાર શુદ્ધિ અને આંતરજીવનને શું સંબંધ છે તે વિચારવાની પ્રથમ આવશ્યક્તા છે અને તેવાજ ખાસ કારણથી પ્રત્યેક પુરૂષાર્થનું સાફલ્ય છે. સ્વલ્પિત નિશ્ચય બળથી આંતર જીવનના સ્વાદને અનુભવ લેવા ઈચ્છનારા શુષ્ક અધ્યાત્મવાદીઓ કહે છે કે વ્યવહારનું શું કામ છે? પ્રથમથી જ આત્માને આત્મનિરીક્ષણ કરાવવું અને તેને બીજા વ્યવહારનું શું પ્રયોજન છે? આ સ્થિતિ એક અપેક્ષાએ જેટલી ખેદકારક છે, તેટલીજ બીજી રીતે હસનીય છે. આ વિચારે આત્માને તેના જીવનવ્યવહારમાંથી અવળે માર્ગે લઈ જનાર હેવાથી સાર્થક નથી જ. વ્યવહારશુદ્ધિવડે આત્માનું બહિરંગ પિલાતું જાય છે. આત્માને જીવનના બાહ્ય પ્રસંગોમાં પ્રેરતા સંગ વડે આત્મબળ વૃદ્ધિ પામતું જાય છે. જેમ શરીરમાં ખોરાક પુરવા માટે અન્ન જળની જરૂરીઆત પડે છે, તેમ જીવનબળ અથવા આત્મજીવનને મજબૂત કરવા માટે શુદ્ધ વ્યવહારની અગત્ય પડે છે. આંતરજીવન વચર માત્રથી શુદ્ધ થતું નથી પરંતુ બાહ્ય વર્તનની પણ તેને મુખ્ય જરૂરીઆત પડે છે. વ્યવહાર શુદ્ધિ અને આંતરજીવનને આ રીતે કારણ કાર્યને સંબંધ છે. વ્યવહાર શુદ્ધિ એ બીજા શબ્દમાં શુદ્ધ વર્તન છે અને એ વર્તન વગર પિોષાતું આંતરબળ વીર્યહીન નીવડે છે. આ ઉપર જે દરેક મનુષ્ય અમૂલ્ય માનવ દેહ પામીને આંતરજીવનની ઉત્કર્ષતા કરવા ઈચ્છાવાળા હોય તેમણે વ્યવહાર શુદ્ધિને પ્રત્યેક સમયે ઉચ્ચ કેટિમાં મૂકવાની જરૂર છે, અન્યથા પ્રમાદને વશ થઈ અથવા ઉલટા વિચારોના વમળમાં ગુંચવાઈ જઈ તેને તજી દેવામાં આવે છે અગર તેની ઉપેક્ષા થાય છે તે પરિણામ અથવા જેને ઈષ્ટ ફળ કહેવામાં આવે છે તે પ્રાપ્ત થતું નથી કેમકે આંતરજીવન બળ પ્રાપ્ત થયા પછી મનુષ્ય પોતાના બળ ઉપર ઝુઝે છે અને અન્યને તેવા કરવાની શક્તિ પ્રાપ્ત કરે છે. બાહા બળ એ કાંઈ જીવનની ભાવનામાં રેડાયલું બળ નથી, અંતરંગ બળ એજ વિશુદ્ધ અને આત્માને ઉજત કરનારૂં બળ છે અને તે વડે આત્માને પિષણ મળે છે. તેથી અંતરંગ જીવનમાં જાગૃતિ પ્રાપ્ત થયા પછી આધ્યાત્મિક ભાવનાઓ સતેજ છતાં કમશઃ અનુભવની નિર્મળતા વૃદ્ધિ પામતી જાય છે. આમ હાઈ વ્યવહાર શદ્ધિ અને આંતરજીવન ઉભયને ઘણે જ નિકટ સંબંધ છે.
For Private And Personal Use Only
