Atmanand Prakash Pustak 011 Ank 01

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531121/1

Page #1

XIII
श्री
ccc:
આત્માનંદ પ્રકાશ
પુસ્તક ૧૧ મું
पुस्तक ११ मुं. विक्रम संवत् १९६९-१० अंक १३
"सेव्य सदा श्री गुरु कल्पवृक्षः
शान्तिः स्वान्तमरूदा जवति भवत तिघ्रान्तिरुन्मूलिता च शनानन्दो मन्दः प्रसरति हृदये तात्त्विकानन्दरस्यः ।
घाली विनोदो विशदयति मनः कर्मकक्षानलाग्न आत्मानन्दप्रकाशो यदि जवति नृणां जावभृद्-हधिकाशः ॥
प्रगट उत
શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા——ભાવનગર.
OXY
વીર સવત્ ૨૪૩૯-૪૦ આત્મ સૉંવત્ ૧૮-૧૯, ઈ, સ. ૧૯૧૩-૧૪
वार्षि४ भूल्य ३८ /१-०-० पोस्टेन यार माना.
XIIN

Page #2

વાર્ષિક અનુક્રમણિકા
૧ વન્દવિરમ. (પ્રભુતુતિ) (પદ્ય) ૫. ૧-૩૩-૬૧-૬૨-૮–૧૪૧-૧૫
૨૨૫-૨૫૩-૨૭૭ ૨ ગુરુગુણ ગીતમ્ (સ્તુતિ) (પદ્ય) . . . પા. ૨-૪ ૩ વર્ષારભે માંગલ્ય સ્તુતિ. (પદ્ય) • • - પ. ૩ ૪ આત્માનંદ પ્રશંસા (પદ્ય) . . • • • પા. ૪ ૫ અભિનવ વર્ષના ઉદ્દગારે. .... .
પા. ૪ ૬ શ્રીમાન ચિદાનંદજીકૃત પદ. (ભાવાર્થ સહિત) - પ. ૯-૧૧૭ 9 શાસ્ત્રકારોને સઉપદેશ. • • • • ૫, ૧૧ ૮ સતનામ સાક્ષિ સ્વરૂપ. (પદ્ય) -
*. પા. ૧૩ ૯ દાનવીર, રત્નપી પા. ૧૫-૪૯–૧૦૨-૧૨-૧૪૯-૧૭૩-૧૧-૨૩૪
–૨૯૨-૩૩૬ ૧ ટ્યવહાર વિશુદ્ધિમાં જીવન પ્રવાહ -
- - ૫. ૧૯ ૧૧ શું લજજાથી ધર્મ પ્રાપ્તિ થઈ શકે છે? - --- ' પા. ૨૪ ૧૨ વિવિધ વચન. ... ... ... ... પા. ૨૯-૫૪–૮૨ ૧૩ વિવિધ વિષય. ... ... ... ... ... પા. ૩૧ ૧૪ વર્તમાન સમાચાર. પા. ૩૧-૮૭–૧૧–૧૩૯-૧૬૨–૧૮૭–૨૧૮-૨૪૫– '
૨૫૧-૨૭૬-૩ર૯ ૧૫ વાર્ષિક ક્ષમાપના. (પદ્ય) ..... ...
* પા. ૨૩ ૧૬ શ્રી હીરવિજયસૂરિ સ્વાધ્યાય. (પદ્ય) • • - પા. ૩૪ ૧૭ ટદશ કિયાસ્થાન સ્વરૂપ શ્રી વીરસ્તવ.
- પ. ૩૫ '૧૮ પિતૃ વિશિષ્ટ પ્રણયની અનિત્યતા. (પદ્ય)
• પા, ૪૩ ૧૯ જીવદયા સંબંધી લેખ. એ.પ. ૪૪–૧૦૩–૧૧૧-૨૧૮-૨૦-૨૨૪-૩૬૦ ૨૦ અઢાર પાપસ્થાનક(પદ્ય)પા.૪૭–૧૦૧-૧૩૧-૧૪૭-૨૧૦-૨૨૬-૨૭૩-૩૫૬ ૨૧ અપ્રશસ્ત અને પ્રશસ્ત ચાર દિશાઓ (પદ્ય) . .... પા. ૫૪ ૨૨ ક્ષમાપના અથવા ખામણાં -- . . પા. પ૭ ૨૩ વિવિધ સદુપદેશ. . . પ. ૫૮–૧૧૩–૧૩૭–૧૬૧ ૨૪ અમારે સત્કાર. . .
. પા. ૨૮-૨૭૪ ૨૫ ગ્રંથાવલેકન. ... પા. ૨૮-૮૮૮–૧૪૦-૧૬૪–૧૮૮-રપર-૩૬૦ ૨૬ શ્રી ગુરૂ પ્રદક્ષિણા કુલક. • - •
પા. ૬૩. ર૭ ભયથી શું ધર્મ પ્રાપ્તિ થઈ શકે છે? . ...
પા. ૬૬ ૨૮ હવે જરા આંખ ઉઘાડે. .. . - ૨૯ મુનિ ઉપદેશની સાર્થકતા... » \ . ૩૦ જેનેની સરા-ઘટવાના કેટલાક કારણ
પા.
૫

Page #3

૩૧ સદભાવના એજ સાચી કલ્પલતા છે. ” . . પા. ૯૦ ૩ર વિઘ યાને અંતરાય કર્મનું સ્વરૂપ. .
- અ. પા. ૯૦ ૩૩ ધર્મ. . ”
- પા. ૯૧ ૩૪ વિતર્ક થઈ શું ધર્મપ્રાપ્તિ થઈ શકે છે?
પા. ૫ ૩૫ શાલ મુબારક. • -
પા. ૯૮ ૩૬ આત્મિક ચતુરંગી અવસ્થાએ.
પા. ૯૮ ૩૭ સુક્તરત્નાવલી માટે અભિપ્રાય,
પા. ૧૧૨ ૩૮ આત્મધર્મ ભાવના. -
પા. ૧૧૫-૧૧૬ ૩૯ છવાનુશાસ્તિ કુલક. .
• પા. ૧૧૮ ૪૦ માત્સર્યથી શું ધર્મપ્રાપ્તિ થઈ શકે છે?
• પા, ૧૨૦ ૪૧ સૃષ્ટિનાં જીવન . ... ....
પા. ૧૩૨ ૪૨ આત્મિક તૃપ્તિ સ્વરૂપાક. (પદ્ય) ... ,
... પા. ૧ર ૪૩ નવપદ મહિમા ગર્ભિત શ્રી શત્રુંજય મહા તિથદિક યાત્રા વિચાર. પા. ૧૪૨ ૪૪ જ્ઞાનસંવાદ. • • • પા. ૧૪૪–૧૭૮-૨૧-૨૩૯ ૪૫ પ્રેરકબલને આશ્રય લેવા વિષે વ્યક્તિગત્ ઉદગારે.
પા. ૧૪૮ ૪૬ માયામાં અંધ થયેલા મનપર જ્ઞાન પ્રકાશ. (પદ્ય)
પા. ઉપર ૪૭ વર્તમાન શ્રાવક સંસારમાં કઈ કઈ ખામીઓ છે?
પા. ૧૫૩ ૪૮ સાત્વિક વૃત્તિનું ઝરણું,
પા. ૧૫૭ ૪૯ સંખ્યાતીત ગે. .
પા. ૧૬૦ ૫૦ મુનિવિહારથી થતા લાભ....
પા. ૧૬૩-૧૮૭-૨૨૩ ૫૧ શમભાવ વિચારાષ્ટક. (૫). -
પા. ૧૬૬ પર નેહથી શું ધર્મપ્રાપ્તિ થઈ શકે છે?......
પા. ૧૬૬ ૫૩ અનાથ વિધવાઓને ઉદ્ધાર શી રીતે થઈ શકે?
પા. ૧૮૩ ૫૪ કર્મફલ ચેતના. ••• • •
પા. ૧૮૫ ૫૫ જોધપુરમાં સાહિત્ય સંમેલન કાર્યાલય. --
પા. ૧૮૬ પ૬ ભાવના-ચતુષ્ક (પદ્ય) • • •
પા. ૧૮૯ પ૭ જેનેની પ્રાચિન, અર્વાચિન સ્થિતિનું દિગ્ગદર્શન.
પા. ૧૯૦ ૫૮ લેભથી શું ધર્મ પ્રાપ્તિ થઈ શકે છે?
પા. ૧૬ ૫૯ ધીર પુરૂનું ન્યાય માર્ગમાં પ્રવર્તન.
પા. ૨૨૬ ૬૦ વિન એજ અંતરાય કમની ઉદિત અવસ્થા, ...
પા. ૨૨૭ ૬૧ હઠથી શું ધર્મપ્રાપ્તિ થઈ શકે છે? • • • પ. ૨૩૦ ૬૨ મહાવીર જયંતી.
પા. ૨૪ ૬૩ શ્રી મહાવીર વિદ્યાલયની મુંબઈ શહેરમાં સ્થાપના. પા. ૨૪૬૩૩૦

Page #4

૪
૬૪ શાસ્ત્ર વિશારદ મહાપાધ્યાય શ્રી યશેાવિજ્યજી કૃત શ્રી પાર્શ્વનાથજી
3000
...
સ્તવન. (પ) ૬૫ જૈનેતિ દોષ દશન. ૬૬ માનથી શુ' ધર્માંપ્રાપ્તિ થઈ શકે છે? ૬૭ રતલામમાં શ્રી વીર જયંતી મહેાત્સવ–તેને અ`ગે શ્રી હસવિજયજી
..
2000
મહારાજનું' ભાષણ. ૬૮ શ્રીમદ્ આનંદઘનજીના પદને અનુવાદ.
....
----
....
8046
....
.....
...
.
....
..
1000
....
0100
...
..
2006
....
૬૯ સુધારા. ૭૦ ભાવનગરના શ્રી સથે જૈન શાસન અને જૈન એડવેકેટ પત્ર માટે
....
....
...
...
1000
રેલ ઠરાવ.
1000
***
૭૧ ન્યાંયાભ્રાનિધિ શ્રીમદ વિજયાન'દસૂરિ (આત્મારામજી મહારાજ)ની જય'તી ઉત્સવ જે શુદ ૮ ના રાજ ગવાયેલા ગાયના ..પા, ૨૭૮-૨૮૬ ૭૨ જૈતાને ઉદયમાં આવતાં અતરાયા.
૫ા. ૨૭૯
ા. ૨૯૬
0.00,
...
0000
1000
6600
..
છ૩ વિનયથી શુ' ધર્મપ્રાપ્તિ થઇ શકે છે? .... ૭૪ અમારી સભાનેા કરવામાં આવેલ અઢારમે વાર્ષિÖક - મહેાત્સવ (જેઠ શુદ્દે ૭) અને શ્રીમદ આત્મારામજી મહારાજની સ્વર્ગવાસ તિથીના રાજ પાલીતાણે (જેષ્ઠ શુદ ૮ ના રાજ) ઉજવાયેલ જયતી મહા
સવ.
...
૭૫ મુંબઇ લાલબાગમાં વર્ગવાસી પૂજ્યપાદ અાચાય શ્રીમદ્ વિજયાનક્રસૂરિ (આત્મારામજી મહારાજ)ની ઉજવાયેલી જયંતી..... ૭૬ રતલામ, પાટણ, આકાલા અને મ્હેસાણામાં ઉક્ત મહાત્માની ઉજ વાચેલ જયતી. ૭૭ શ્રી જૈનવાણી રૂપ ગંગાની સ્તુતિ ૭૮ ઉપાધ્યાયજી મહારાજ શ્રી વીરવિજયજી મહારાજના આવાગમન
6000
9109
....
1004
....
1404
...
....
....
****
8930
1000
6060
પ્રસગે ભાવનગરમાં ગવાયેલ ગૃહલી ૬૯ જૈનેાના ઉદયના છ તત્ત્વા ૮૦ સમતારંગમાં રમણ કરવા આત્માને વ્યકિતગત સંબંધન (પદ્ય). ૮૧ શૃંગારથી શું ધ પ્રાપ્તિ થાય છે? ૮૨ પ્રવૃત્ત કજી મહારાજ શ્રીકાન્તિવિજયજીના પ્રયાસથી પાટણ શહેરમાં જૈન જ્ઞાનમદિરની ચેાજના
4400
1006
8600
****
વાય
૫ા. ૨૫૪
૫. ૨૫૬
પા. ૨૧૩
..
૫ા. ૨૬૯
પા. ૨૭૨
પા. ૨૭૨
1000
1960
પા. ૨૦૬
પા, ૩૦૧
પા. ૩૦૨
પા. ૩૨૮
પા. ૩૩૧
પા. ૩૩૨
પા. ૩૩૩
પા. ૩૪૫ પા. ૩૪૬
૫૫. ૩૫૭

Page #5

466-568SERORSCOREIGIONEE-SECORRESERECEIA-66-
६EACHESERE
आत्मानन्द प्रकाश
RODEO.
COM
areCDCreatmeyanMEDOSTEMBEPITONES-
DeveCHAR
Paper 800090
So5000SSES
श्व हि रागद्वेषमोहाद्यनिभूतेन संसारिजन्तुना शारीरमानसानेकातिकटुकदुःखोपनिपातपीमितेन तदपनयनाय हेयोपादेय
पदार्थ परिज्ञाने यलो विधेयः
NEES5959I5FEET
पुस्तक ११] वीर संवत् १४३९, श्रावण. आत्म संवत् १८ [अंक ?
वन्दे वीरम् । जय जगजीवजोणी विप्राणो जगगुरू जगाएंदो । जगनाहो जगबंधू जया जगप्पिामहो जयवं . ॥१॥ जयइ सुत्राणप्पनवो तित्थयराणं अपच्छिमो जयइ । नया गुरू लोगाणं जयइ महप्पा महावीरो ॥२॥
जयति जगज्जीवया निविज्ञायको जगद्-गुरुजगदानन्दः। . जगन्नाथो जगद्-बन्धुजयति जगत्पितामहो जगवान् ॥१॥ जयति श्रुतानां प्रजवस्तीर्थकराणामपश्चिमो जयति । जयति गुरुलॊकानां जयति महात्मा महावीरः ॥शा

Page #6

Page #7

FreeM गुरु-गुण-गीतम्,
कविकुलमलिकुलमिव चिरं, यत्पदकमलनिषेवि । आस्वादयति रसं हि सा, स्वं जय जय वाग्-देवि !
॥१॥
विजयानन्दं सूरिममन्दं जज मुनिचन्दं स्वच्छन्दम् ।
तं जिनवन्दं प्रतिजनहन्दं कृतमुखकन्दं सानन्दम् ॥ अस्ताई ॥ श्रीलं तरुमिव यो जिनधर्म, प्राप्य च्छायाहृतमनधर्मम् ।
जवविपिनाध्यगजनमपि निम्नं, समदर्शयदशुन्नातपखिन्नम् ॥ १ ॥ विद्यावन्तं यमतुल्लमेकं, सारासारग्रहणविवेकम् ।
ज्ञात्वा गुणगण चितगवेषः, साहपूर्विकमाश्रयदेषः ॥ ॥ जझे पूर्व सारासारं, कृत्वाऽथ मनसि येन विचारम् ।
मुद्रितमुख-दुण्ठकजनकुमतं, हित्वा जेजे संविनमतम् ॥ ३ ॥ यावलोकं प्रथितसुनाम्ने, यस्मै सुतपोवर्षितधान्ने ।
परिहतसंसृतिपीडाशोकः, स्वस्ति वदत्यद्यावधि लोकः ॥४॥ नंदति यस्मात्माप्य वियोग, कः प्राग् धृत्वा शुजसंयोगम् ?
विरहं चन्द्रात्याप्य चकोरः, हृष्यति किं वा मानसचोरः ॥५॥ दत्तानन्दं वचनमरन्दं, यस्य मुखाम्बुजनवनिष्यन्दम् ।
पीत्वा जव्यामरा हर्ष, दधते ऽद्यावधि गदितोत्कर्षम् ॥६॥ सूरौ यस्मिन् सति सद-ग्रन्थाः, जाता जातः सरलः पन्थाः ।
टक् कोऽन्यः कर्तु कार्य, शक्त' स्वादधुनेति विचार्यम् ॥ ७॥ रिपुता-पदमित बनान् । हरयास्पदगमितागमनमे !
विजयानन्द ! नास्ते यूर: निवसत्वन्या चागो दूरे ॥७॥
cs - คลคลสคลลลลลละองคลคสจล aาน

Page #8

આમાનજી પ્રકાશ
गुरु स्तुतिः
शार्दूलविक्रीतम्.
यस्य प्रौढतमा परोपकृतिभिः पूर्णाहि पंचवती
यस्य श्री परिवार एव सततं विश्वोपकार व्रत | यस्य ग्रंथचयाः सुगौरवयुता गर्जति भूमितले तस्मै स्वर्गतये नमोऽस्तु विजयानंदाय सत्सूरये || १ || ભાવા
જેમના પ્`ચ મહાવ્રતા અતિશય પ્રાઢ અને પરાપકારાથી પૂણ હતા, જેમને જ્ઞાન લક્ષ્મીવાળા શિષ્ય પરિવાર આ વિશ્વના ઉપકારના ઉપકાર કરવાનું વ્રત ધરનારા છે અને જેમના ગારવ ભરેલા ગ્રંથે આ ભૂમિ ઉપર ગાજી રહ્યા છે, તેવા સ્વર્ગવાસી શ્રી વિજયાનંદ સૂરીશ્વરને નમસ્કાર હા. ૧
આત્માનંદ પ્રશંસા. શાર્દૂલવિક્રીડિત.
છે સ’સાર વિષે અસાર સઘળે માનદ સપત્તિને, નિત્યે વ્યર્થ અને રહે નહિં સદા આનંદ શ્વસત્ શિકતના, વ્યાપે જે વિષયે તણા રવષુ વિષે આનંદ તે કનિદ્ય છે, આત્માન’દ તણા અખંડ ઉરમાં આનંદ તે વદ્ય છે.
અભનવર્ષના ઉદ્ગારો.
પ્રિય વાચકગણ, આંત ધર્મની મહત્તા, ભાવનાએાની ભવ્યતા, શ્રાવક સ‘સારની ચારૂતા અને જૈન સાહિત્યની રસિકતાને પ્રગટ કરનાર આ તમારૂં પ્રેમી પત્ર આજે બીજા દશકામાં પ્રવેશ કરે છે. વિજ્ઞાન વિલાસની અનુપમ સામગ્રીને સપાદન કરવાની ઇચ્છાવાળા આ માસિકે પાતાની ખાલ્યવયને યાગ્ય યથાશકિત સેવા કરી છે અને કરે છે. હજી પણ તેના અંતરની આશાએ વિશાળ છે. જેમની અગાધ વિવિધ ધાર્મિક
૧ સારી સત્તાના ૨ શરીરમાં, ૩ નિંદવા યાગ્ય ૪ વાંદવા યાગ્ય.

Page #9

અભિનવવર્ષના દિયા.
અને વ્યવહારિક સાહિત્યથી ભરપૂર એવી મહા સંસ્કારી અનુપમ જ્ઞાન વાણી પ્રકાશે છે, જેમની કૃતિઓમાં જ્ઞાનની અદ્ભુત શકિતની વિજય પતાકા ફરકી રહેલી છે જે સૂર હમ બુદ્ધિના તર્કોનું અને સ્વાનુભવના સુમ તાનું મિશ્રણ કરી ભારત વર્ષની જેમ પ્રજાને મહાન ઉપકાર કરી ગયા છે, અને જેમણે મનુષ્યની દયામય સૂક્ષ્મ લાગણીઓ ને જાગ્રત કરી આહંત ધર્મને મહાન પ્રભાવ વધારેલો છે, તેવા આહંત મહાત્માઓ ના આચાર અને વિચારોની પ્રસાદી પ્રગટ કરી પિતાના “આત્માનંદ પ્રકાશ” એ નામને સાર્થક કરવાની મારી પ્રબળ ઈચ્છા છે. તે સાથે માનવ જીવનની ઉચ્ચતાને વધારનારા, કર્મોની કઠોર ભૂમિમાંથી ઉદ્ધાર કરનારા, વિવિધ બાોપાધિઓમાંથી મુક્ત કરી શાંતિ અને શમતાના ઉન્નત સ્થળમાં લઈ જનારા, અને આત્માના સ્વાભાવિક ગુણ ને આપનારા જે ગુણે, જેનાગમમાં ઉચ્ચ આશયથી વર્ણવેલા છે, તે ગુણોની પ્રાપ્તિને માટે કેવા સાથને મેળવવા જોઈએ, તેનું પણ યથાશકિત દિગદર્શન કરાવવાની અંતિરંગ અભિલાષા છે.
પ્રિય વાચકવર્ગ, આ ઉછરતું બાળક આવી આવી આશા ધારણ કરે છે, પણું એ આશાની સફળતાનો આધાર તમારા ઉપર છે, કારણ કે, મારી ગ્યતાની પરીક્ષા તમારામાં રહેલા સાથીજ થઈ શકશે. જૈન વિદ્વાને લખે છે કે, “માનવ જીવનની મહત્તા મેળવવાને માટે પ્રથમ ઉચ્ચ ભાવમય સામગ્રી સંપાદન કરવી જોઈએ. તે સામગ્રીમાં પ્રથમ પદે ધર્મનું સ્થાપન કરવામાં આવેલું છે. એક ધર્મને અને જીવનના બધા તો મેળવી શકાય છે. એ તમાં કર્તવ્યને મુખ્યતત્ત્વ ગણે છે. કર્તવ્યના મુખ્યતે ઉભય પ્રકાર છે. ઇહલેક કર્તવ્ય અને પરલેક કર્તવ્ય. તે બંને પ્રકાર અન્યાશ્રયે રહેલા છે. તેમને પરસ્પર ગાઢ સંબંધ છે, એટલે ઈહલેક કર્તવ્યસાધનાથી પરક કર્તવ્ય સાધી શકવાની ગ્યતા પ્રાપ્ત થાય છે. ઈહલેક કર્તવ્ય સાધવાને સરલ માર્ગ ગૃહસ્થ ધર્મ છે અને પરલોક સાધવાનો સરલ માર્ગ યતિ ધર્મ છે. ઉભય ધર્મથી સાધ્ય વસ્તુ આત્મ ગુણોનું સંપાદન છે. દરેક પ્રાણીના અભ્યતરના પવિત્ર સ્થાનમાં આત્માના ઉચ્ચ ગુણ રહેલા છે. એ ગુણે મેળવવા માટે જ પ્રયાસ કરવો આવશ્યક છે. જ્યાં મધુરતા યુક્ત શાંતિ પ્રસરી રહી છે, જે અવર્ણનીય આનદની ભૂમિકા ગણાય છે, જ્યાં અજ્ઞાનથી ઉત્પન્ન થતાં કર્મો કદિપણ પિતાને પ્રહાર કરવાને શક્તિમાન થતા નથી, અને જ્યાં શાંતિ દાયક જ્ઞાનનું સામ્રાજ્ય પ્રવર્તે છે, તેવી સ્થિતિ મેળવવા માટે પ્રયાસ કરવામાં માનવજીવનની ઊપગિતા છે” આહંત ધર્મને આ ઉપદેશ લેખદ્વારા પ્રસારવાને માટે મારી પ્રવૃત્તિ છે.
મારે જન્મ જે હેતુથી થયેલ છે, તે હેતુ સિદ્ધ કરવાનું સામથર્ય મને પ્રાપ્ત થતું આવે છે, ઉગ્ર અને ઉદાર આયવાળા વિદ્વાન મુનિએ અને ગઢયે પિતાના

Page #10

આત્માન પ્રકાશ
લેખ રૂ૫ અમૃતથી મારું સિંચન કરવા લાગ્યા છે. એ સિંચનના બળથી આણંત ધર્મના તાના અંકુરો પ્રગટ કરી વાચકેની કોમળ વૃત્તિઓને જાગ્રત કરવાની અને માનવ જન્મ રૂપ કલ્પવૃક્ષને પલ્લવિત કરવાની મારી ધારણું સફળ કરવાનું મહાત્ સામર્થ્ય મને પ્રાપ્ત થયું છે.
મારા અંતરની અભિલાષા એ છે કે, ચતુર્વિધ સંઘના ચાર અંગોમાં પહેલું સાધુ રૂપ અંગ ચારિત્રના ગુણેથી અલંકૃત થઈ પરમાત્માના આનંદના અનુભવમાં તલ્લીન થઈ, આહંત ધર્મના તત્તનું માધુર્ય ચાખે અને ચખાડે. બીજું સાધ્વી રૂપ અંગ ચારિત્રની પવિત્ર છાયામાં રહી સ્વજાતિ (શ્રાવિકા ) ને ઉદ્ધાર કરવા પ્રયત્ન કરે. ત્રીજું ગૃહસ્થ શ્રાવક રૂપ અંગ વિનય ચાતુર્ય, ઉદારતા અને દયા વગેરે ઉચ્ચ ગુણે સંપાદન કરી, સાત ક્ષેત્રના તત્ત્વનું પિષણ કરી જેની ઉપર સર્વ પ્રકારની ઉન્નતિના અદ્રભુત ગુણે ખુરી રહેલા છે, એવા પિતાના માનવજીવન રૂપ ઉચા શિખર ઉપર આરૂઢ થઈ આ સંસારને દીપાવે અને પરિણામે લમી, સ્ત્રી, પુત્ર-પરિવારની અનેક લાલસાએ માંથી મુકત થઈ અને આ જગતની નશ્વરતા જાણે આભ સાધન કરવાને તત્પર થાય. ચોથું શ્રાવિકા અંગ જ્ઞાનની કળા સંપાદન કરી સુશિલ, લજ્જા, કુટુંબ વાત્સલતા, ઉદારતા, આત્માર્પણ અને બીજી ચતુરાઈથી પિતાના કુટુંબનું નાવ શ્રાવક સંસાર રૂપ સાગરમાં વેગથી ચલાવે અને ઘરમાં આનંદ અને સંપની શોભા વધારે આ અંતરની અભિલાષા સિદ્ધ કરવાની આશા મેં ધારણ કરેલી છે. જે આશાની સફળતાને આધાર મારા પિષક વર્ગ ઉપર મેં રાખેલે છે.
આજે હું અગીયારમા વર્ષમાં પ્રવેશ કરૂં છું, અને આ બીજા દશકાના આર. ભકાળમાં જેમના પવિત્ર નામથી હું અક્તિ છું, તે સ્વર્ગવાસી મહાત્મા શ્રી વિજયાનંદસૂરિ અને તેમના પરિવારની આત્મકલાસ સહિત સ્તુતિ કરૂં છે.
" ज्ञानामृतमहाजोधिरूपाय शुनदायिने ।
ના પરિવાર વિનાનંદૂ” ને ? | જ્ઞાનરૂપી અમૃતના મહાસાગર રૂપે અને શુભ કલ્યાણ દાયક એવા પરિવાર સહિત શ્રી વિજયાનંદ સૂરિને નમસ્કાર છે.” ૧
ગતવર્ષમાં એકંદરે ૫૭ વિવિધ લેખેના કુસુમની સુવાસ પ્રસરાવી મારા પ્રેમી વાચકોના હૃદયને અનુપમ આનંદ આપવામાં આવ્યો છે. પ્રથમ પ્રભુ સ્તુતિ અને ગુરૂસ્તુતિના પોથી શુદ્ધ દેવ ગુરૂની ભકિત દર્શાવવાને ઉચ્ચ પ્રસંગ સારો છે. પંઝાબી સંસ્કૃત કવિ હંસરાજજીના હૃદયના સંગીતથી ગુરૂભકિતની ગર્જના કરવામાં આવી છે. મારા પરમ પષક અને અધ્યાત્મ માર્ગના ઉપાસક મહાનુભાવ મુનિરાજ શ્રી કપૂર

Page #11

અભિનવ વર્ષના ઉગલે.
વિજયજીએ પોતાના જ્ઞનામૃતથી મારા આંતર સ્વરૂપ ઉપર આનંદમય સિંચન કરેલું છે. એકંદરે આ મહાત્માના ૧૦ લેખે છે. ઉકત મહાત્માના લેખો સરલ, બોધદાયક અને જન સમાજને રૂચિકર છે, આ મહાત્મા પિતાના વખતને સ્વાધ્યાય, ધ્યાન વિગેરે મુનિપણાની ક્રિયા કરવા ઉપરાંત આવા ઉપાગી લે–વિષયો અને ગ્રંથ લખવામાંજ મિતિ વ્યય કરે છે જેને માટે જૈન સમાજ આભારી છે. મારું પિષણ પણ તેજ રીતે કેટલેક અંશે કર્યું છે. હજી પણ મને સંપૂર્ણ ખાત્રી છે, કે આ નવીન વર્ષમાં તે મહાત્મા વધારે સારા લેખ આપી મને ઉન્નત બનાવી જેન કેમને અપૂર્વ આત્મિક આનંદ તે દ્વારા પ્રાપ્ત કરાવશે. તે મહાનુભાવે અઢાર પાપસ્થાનકની સાથેનું વિવેચન આપી મારા ઉપાસકેના અધ્યાત્મ ભાવને જાગ્રત કર્યો છે, તે ઉપરાંત તે મહાનુભાવે પરમ યેગી મહાત્માને મુદ્દા લેખ, મેહવિકલ સંસારી જીનું ચરિત્ર, વ્યાખ્યા સહિત ચિદાનંદજી કૃત પદ અને શ્રીમંધર સ્વામીની વિનંતિના ઉત્તમ લેખે થી મારા અંતરંગ સ્વરૂપને સુશોભિત બનાવ્યું છે. સિવાય ત્રણ લેખ Success, vijay એવી સંજ્ઞાથી અત્રસ્થ ઉત્સાહી ઉછરતી વયના એક જૈન યુવક શાહ ફતેહચંદઝવેરભાઈના છે. જેણે પણ મારું પિષણ સારું કર્યું છે. તેઓ ધાર્મિક, સંસ્કૃત અને ઇંગ્લીશ કેળવણી પામેલા અને ધર્મના એક સારા અભ્યાસી હોઈને તેમણે સંપાદન કરેલી ધાર્મિક કેળવણીને લાભ જૈન સમાજને આપવા એક વર્ષથી લેખે આપવાની કરેલી શરૂઆત પ્રશંસાપાત્ર અને યશસ્વી નિવડી છે. આવા પ્રયાસથી તેમની લેખન કળા ઉન્નત બનતાં ભવિષ્યમાં વધારે વિજયી નિવડશે, એમ ગયા વર્ષમાં કરેલા તેના પ્રયાસથી ખાત્રી થાય છે. બે લેખ મારી ઉત્પાદક સંસ્થાના સેક્રેટરીના છે. સિવાય આખા વર્ષના દરેક અંકમાં પ્રભુ સ્તુતિ તેમજ બીજા તત્વજ્ઞાન ઉપરના પદ્યાત્મક લેખે જીજ્ઞાસુ ઉમેદવાર, એ સંજ્ઞાથી અત્ર નિવાસી આ સભાના એક સભાસદના છે. તેઓ ધર્મના જીજ્ઞાસુ છે. અને તેઓના પદ્યાત્મક વિષયે સરલ અને સુબોધક હોઈને આગળ ઉપર તે વધારે રસમય દેખાશે. બે લેખ એક ગદ્યમાં અને એક પદ્યમાં શાહ-માવજી દામજી પંડિત હાલમાં મુંબઈ નિવાસી કે જેઓ આ સભાના સભાસદ છે તેમના છે. તેઓ સંસ્કૃતનું ઋારું જ્ઞાન ધરાવે છે. તેઓ પદ્ય કરતાં ગદ્યમાં લેખ લખવા તરફ વધારે લક્ષ આપે તે ભવિષ્યમાં તેને સારું કામ કરી શકશે એવો સંભવ છે. ગત વર્ષમાં મારા પ્રેમી લેખકે એ કેટલાએક પાના અલંકારશે મને પહેરાવ્યા છે. નિસ્પૃહતા ભાવ, સિદ્ધચક નવપદજી પ્રત્યે અભ્યર્થના, રત્નાકર પચીશી, વહાલાંના પૂજારી, અનુભવ
સ્વરૂપાદક, વરના બાળક, પાર્શ્વજિન સ્તવન, આહંત અણુ ધર્મ લાહિ, સહજ આત્મ સ્વરૂપ સ્થિરતા ગુણ પ્રાપ્યથે ત વિચારાષ્ટક, સ્વર્ગસ્થ સૂરીશ્વરજી શ્રીમદ્ આત્મારામ પ્રતિ અભ્યર્થના, ધ્યાન અને જૈન શાસન ગીત આવા આવા પદ્યમય અલંકારે મારા દ્રવ્ય અને ભાવ સ્વરૂપમાં વિશેષ શ્રદય

Page #12

આત્માન પ્રાય.
ઉપજાવ્યું છે. આત્માને આનંદ ઉપજાવવાને મારો હેતુ સિદ્ધ કરવાના સાધનરૂપે આત્માનું આત્મસ્વરૂપ, અધ્યાત્મવિદ્યા પ્રાચીન ભાવના, માનસિક ખીલવણ, ચાર ત્ર ઉત્તમ બનાવવાની અગત્ય અને પવિત્ર જીવન અને તેની પ્રતિજ્ઞાઓ એ વિ. ષયો મને ઉપલબ્ધ થયા હતા, જેમાંથી મારા પ્રેમી વાચકેના હદ અનુપમ બેધ મેળવી શક્યા છે. જનસાહિત્ય, સાત ક્ષેત્રે અને તેના અંતરગહેતુઓના ગંભિર વિષયો આદિથી અંત સુધી ધારણ કરી મેં મારા પ્રેમી વાચકોને પ્રબંધની પ્રસાદી આપી છે. તે સિવાય વર્તમાન કાળની જૈન પ્રજાને કર્તવ્યને બેધ આપવાને જાહેર સંસ્થાઓની સુધારણના અને ઉન્નતિની સાધનાના બીજા વ્યવહારિક વિષ આપવાની મારી અંત રંગ અભિલાષા પણ પૂરી કરવામાં આવી છે. તે ઉપરાંત મારા દ્રવ્ય અને ભાવ સ્વરૂપને સુશોભિત કરનાર અને મારો ઉદય જોઈ અંતરમાં આનંદ પામનાર વિદ્વત્ન શ્રીમળ્યુનિ રાજશ્રી વલ્લભવિજયજી મહારાજના જાહેર ભાષણના વિષયોની ભવ્યતાથી હું વિભૂષિત થયેલછું અને તે મહાનુભાવની વ્યાખ્યાન વાણીના વિકાસને પ્રગટ કરી હું મારી મને ગત ધારણા સફળ કરવા શક્તિમાન થયેલ છું.
વાચક બંધુઓ, મને કહેતાં આનંદ ઊપજે છે કે, આ નવીન વર્ષે હું મારા સ્વરૂપને વિશેષ સાંદર્યવાળું કરવા સમર્થ થયેલ છું. મારા સંપાદકે અને ઉ ત્સાહી લેખકેના આશ્રયથી મને દરેક પ્રકારની સુંદરતા-વિશાળતા પ્રાપ્ત થઈ છે. તે જોઈ મારા ભાવિક ઉપાસકને આનંદ થયા વિના રહેશે નહિં. આ મારૂં વિશાળ સ્વરૂપ કેવળ દ્રવ્યમાં નહીં પણ ભાવમાં ઉત્તરોત્તર વૃદ્ધિ પામતું થાય અને મારા ઉત્તમ લેખ રૂપી દર્પણમાં પ્રિય વાચકોના હૃદયના ભાવ પ્રતિબિંબ પડે, એવી મારી આત ધર્મના અધિષ્ઠાયક પ્રત્યે પ્રાર્થના છે.
છેવટના મારા ઉદ્દગાર એ છે કે, મારા ઉત્તમ અધિકારી વાચકોની ચિત્ત રૂપી ઉત્તમ ભૂમિ જ્ઞાનમય સભાવના રૂપ હળે ખેડાઈ તેની અંદર સમ્યકત્વ રસનું સિંચન થાય અને તેમાં વાવેલા જ્ઞાન બીજ કલ્યાણ રૂપ ફળ આપી આત્માનંદને મહાન લાભ આપે અને જેઓના હૃદયમાં સાંસારિક વિષ પ્રત્યે વૈરાગ્ય, આત્મજ્ઞાન અને આત્માનંદના અગાધ પ્રેમના તીવ્ર લાગણીના વહન નિરંતર વહન થતાં દેખાય અને તેને લઈને જેઓ આત્માના આનંદમાં જ વિશ્રામ લેવા રૂપ શાંતિ સંપાદન કરવાને તત્પર હોય, તેમની આંતર ઇચ્છા સફળ થાય. તે સાથે જેઓ ધર્મ, નીતિ, ગૃહ-સંસાર અને શુદ્ધ વ્યવહારના માર્ગોનું સુક્ષમ અવલોકન કરવા ઈચ્છતા હોય, જેમના અંતરના ઉડા પ્રદેશમાં પોતાના ધર્મની અને કામની ઉન્નતિના વિચારો ઉતા થતા હોય તેવાએને મારા નવનવા ભાવ સ્વરૂપમાંથી આનંદ મળે.

Page #13

શ્રીમાન ચિદાનંદજી કૃત લણતા ભાવના પદ
પ્રિય વાંચકે, આ બીજા દશકામાં પ્રવેશ કરતાં શ્રી વીર પરમાત્માના શાસન દેવતાને પ્રાર્થના કરું છું. કે, મારી પિષક અને પાલક એવી જૈન પ્રજામાં ગૃહસ્થ વર્ગ સાત ક્ષેત્રેના અંતરંગ હેતુઓને સમજી તેમની ઉન્નનિ સાધવા તત્પર બને, પૂજ્ય ચતિવર્ગ વિષયોની અનિત્યતા, અને સર્વ વસ્તુઓની નિસારતા સમજી અધ્યાત્મ રૂપ સુધારસના મધુર સ્વાદમાં તલ્લીન બને, ચતુર્વિધ સંઘ સંપ રૂપી કલ્પવૃક્ષની છાયામાં રહી કલેલ કરે અને મહોપકારી સ્વર્ગવાસી મહાત્મા શ્રી વિજ્યાનંદ સૂરિના પરિવારની ઉપદેશ વાણી રૂ૫ ભાગીરથી ભારત વર્ષની જૈન પ્રજાને પવિત્ર કર્યા કરે.
तन्वन् श्रेयोंऽशुनिचयं धुन्वनज्ञानजं तमः। .
जैनधर्मनिशानाथो राजता भारतांबरे ॥ १ ॥
કલ્યાણ રૂ૫ કિરણોના સમૂહને વિસ્તારૂં અને અજ્ઞાનથી સિલ થયેલા અંધકારને નાશ કરતે જૈન ધર્મરૂપી ચંદ્ર આ ભારત વર્ષ રૂપી આકાશમાં વિરાએ ૧
શાંતિઃ
शांतिः
રિક
શ્રીમાન ચિદાનંદજી કૃત, લઘુતા ભારના પઠ.
(ભાવાર્થ સમેત) (લેખક--મુનીરાજ શ્રી કÉરવિજયજી મહારાજ )
-- - ~-- लघुता मेरे मन मानी, सइ गुरूगम ज्ञान निशानी. सधु० ए आंकणी मद अष्ट जीनोंने धारे, ते दुर्गति गये विचारे; देखो जगतमे पानी, मुःख बहत अधिक अनिमानी. ॥ लघु ॥ १॥ शशी सूरज बमे कहावे, ते राहुके बस आवे; तारा गण लघुता धारी, स्वरजानु जीति निवारी. ॥ लघु ॥ ॥ छोटी अति जोयाणगंधी, बहे खटरस स्वाद सुगंधी; करटी मोटाई धारे, ते नगर शीश निजमारे. ॥लघु ३ ॥ जब बालचंड होइ आवे, तब सहु जग देखण धावे;

Page #14

૧૦
આત્માનન પ્રકામ,
पूनम दिन बमा कहावे, तव क्षीण कला होय जावे. ॥ मधु ॥ ४ ॥ गुरुवाइ मनमे वेदे, नृपश्रवण नासिका नेदे। अंगमाहे लघु कहावे, ते कारण चरण पूजावे. ॥धु ॥ ५ ॥ शिशु राजधाममें जावे, सखी हिलमिन्न गोद खीलावे होय बमा जाण नवि पावे, जावे तो सीस कटावे ॥ लघु ॥ ६ ॥ अंतर पद नाव वहावे, तब त्रिनुवन नाथ कहावे; इम चिदानंद ए गावे, रहण। बिरला कोल पावे ॥ लघु ॥ ७॥
ભાવાર્થ–લઘુતા-નમ્રતા-વિનય વૃત્તિ એ સદ્દગુરૂની કૃપાથી પ્રાપ્ત થયેલ જ્ઞાન સ્વાત્મામાં પરિણામ પામ્યાનું પ્રગટે લક્ષણ જણાય છે, એટલે કે લઘુતા-નમ્રતા એ ગુરૂગમ જ્ઞાનની નિશાની છે. અને એથી જ એવી નમ્રતા મને ગમે છે-નમ્રતામાં મને ઘણું જ મહત્વ રહેલું લાગે છે. જે બાપડા છએ જાતિમદ, કુળમદ, બળદ, બુદ્ધિમદ, તપમદ, લાભમદ, રૂપમદ અને ઐશ્વર્ય મદ, એ આઠ પ્રકારના મદ તેતે વસ્તુ-સામગ્રી પામીને કરેલ છે એટલે જે છે એ વસ્તુ સામગ્રીને જીરવી શક્યા નથી અને એથી જ અહંકાર રમાં આવી જેઓ ઉન્મત બની ગયા છે, તે બાપડાના ભૂડા હાલ બન્યા છે. તેઓ નીચી ગતિમાં ગયા છે અને જે વસ્તુને તેમણે ગર્વ કરેલ તે વસ્તુનીજ તેઓ ન્યૂનતા-હાનિ પામ્યા છે. એમ અનેક ચરિત્ર વાદથી સિદ્ધ થયું છે. પ્રશમરતિ પ્રમુખ સમર્થ શા
એ એકવાક્યતાથી એજ વાતનું સમર્થન કરેલું છે. વળી આપણા જાતિ અનુભવથી પણ જાણીએ-ઈએ છીએ કે અભિમાની લોકેજ અધિક દુઃખી થાય છે તેમને જ વ ધારે સહન કરવું પડે છે ! જ્યારે તેમને મદ ચઢે છે ત્યારે તેઓ ઉન્મતપણે નહિ બે લવાનું બલી દે છે અને નહિં કરવાનું કરી દે છે, પણ પછી જ્યારે તે બોલેલ કે કરેલ વાતન નિર્વાહ કરવા પૂરતું સામર્થ્ય પિતાનામાં જણાતું નથી ત્યારે તેમને ગુરી ઝૂરીને કે ક્વચિત્ આપઘાત કરીને મરવું પડે છે, એ ભારે કડવો અનુભવ અભિમાની છે ને કરે પડે છે. ૧
જાઓ! ઊંચે આકાશમાં ફરતા ચંદ્ર અને સૂર્ય બને મોટા જોતિષ ચક્રન નાયક કહેવાય છે. તેમનું રાહુ ગ્રહણ કરી લે છે, જ્યારે તારાઓને સમૂહ લઘુતા ધારી ચંદ્ર સૂર્યની પ્રજા તરીકે તાબેદારી ઊઠાવે છે તે તેમને રાહુથી ગ્રહણ (ગ્રસન) કરી લેવાની ભીતિજ રહેતી નથી. નિર્ભયપણે તે પોતપોતાના માર્ગમાં સંચર્યા કરે છે. ૨
વળી જુઓ કે કીડી સ્વરૂપ-પ્રમાણમાં ઘણી છેટી જણાય છે. તે પણ તે મન ગ મતા ષટુ રસના સ્વાદ લહી શકે છે, તેમજ મનમાનતે સુગંધ પણ મેળવી શકે છે અને હાથી સ્વરૂપ-પ્રમાણમાં જબરજસ્ત છે તે તે પિતાના માથે સુંઢવતી ધૂળ લહી લડી નાંખતે જણાય છે. ૩

Page #15

સાસકારોના સદ્ ઉપદેશ
૧૧
તેમજ જ્યારે ચંદ્રમાની એકાદ કળાજ ખીલતી લેાકેાને એવામાં આવે છે, ત્યારે સહુ કોઈ ચાહના કરી તે ઊગતી કળાને દેખવા આતુર રહે છે. ( ખીજના ચંદ્ર ઉગતા જોવાની ઘણાને ટેવ હેાય છે. ) પણ પછી અનુક્રમે કળાની વૃદ્ધિ થતાં જ્યારે પૂર્ણિમાને દિવસે તે સપૂર્ણતા પામેલે જણાય છે એટલે સહુથી હેાટે થાય છે ત્યારે તેનું એટહું મહત્વ રહેતું નથી પણ ઊલટા તે પેાતાની કળામાં દિન દિન ન્યૂનતા જ પામતા જતે એવામાં આવે છે. ૪
વળી એ તે આપણા અંગમાં ચક્ષુ, શ્રવણુ અને નાસિકા જે,મુખ્ય મુખ્ય મગા ગણાય છે તે અંગેાને ક’ઇ તથાપ્રકારના અપરાધમાં આવવાથી રાજા દેવાના હુકમ કરે છે, ત્યારે જે ચરણુ ( પગ ) આપણા અગમાને નિકૃષ્ટ ભાગ ગણાય છે તેનેજ તથાપ્રકારના ઉત્તમ ગુણુના સોગથી મ્હેાટા મ્હાટા માંધાતાઓ પણ પૂજે છે.
તેજરીતે કદાચ કોઇ નાનુ ખાળક રાજ મહેલમાં જઈ ચઢયુ હાય તેા તેને પ્રીતિથી ગેાદ ( ખેાળા ) માં બેસાડી સહુ સખીઓ રમાડે છે, પણ કદાચ કાઇ દુર્ભાગ્યે મેટી વયવાળું માણસ ત્યાં જઈ ચઢે તા તેને જાનજ ોખમમાં આવી જાય છે, કેમકે ત્યાં તેઉરમાં અણજાણ્યાં મ્ડાટી વચવાળાને જવાની સમ્ર મનાઇ હૈાય છે. ૬
જ્યારે આત્મા વિવેક શક્તિ ભેંગે ઉક્ત આઠે મદને ગાળી નાંખે છે, અને કેવળ નિ દ–પરમ નગ્ન ભાવને ધારણ કરે છે ત્યારે તે ત્રણ ભુવનના પ્રાણીયાને રક્ષવા સમર્થ થઇ શકે છે. શ્રીમાન્ ચિદાનંદજી મહારાજ હે છે કે કેાઇ વીરલ આત્માથી જનેાજ ઉપર જણાવેલા બધા મદાને ગાળી નાંખી નિ દત્તા હેા કે અતિ નમ્રતા ધારી ઉત્તમ રહેણીએ રડે છે, અને એવા ઉત્તમ જનેાજ ખરેખર સ્વહિત પૂર્ણાંક પરહિત કરવાને સમર્થ થઇ શકે છે. આપણે પણ આપણા શ્રેય કલ્યાણાર્થે એજ સન્માર્ગ આદરવે ઉચિત છે. ઇતિશમ્
સ્વ પરના હિત-શ્રેય-કયાણાર્થે ભાવના ચતુષ્ટયના સમાશ્રય કરવા ભવ્યાત્માએ પ્રત્યે સમ
શાસ્ત્રકારોનો સદ્ ઉપદેશ
( લેખક——મુનિરાજ શ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજ ) परहित चिन्ता मैत्री, परदुःख विनाशिनी तथा करुणा; परसुख तुष्टिर्मुदिता, परदोषोपेक्षण मुपेक्षा.
( શ્રી હરિભદ્રસૂરિ: પેડષક મળ્યે, )

Page #16

13
ઓમાનન્દ પ્રાથ
ભાવા—પરનું હિત–શ્રેય કેમ થાય ? એવુ ઉદાર મનથી ચિંતવન કરવું તેનું નામ મૈત્રીભાવ, પરનાં દુઃખભજન કરવા પૂરતા પ્રયત્ન સેવવા તેનું નામ કરૂણાભાવ, પરની સુખ સમૃદ્ધિ દેખી સ`તેષ પામવા તે મુદિતાભાવ, અને પરના દોષ દેખી ચિરડાઇ નહિ જતાં સમતા ધારવી તે ઉપેક્ષાભાવ, અત્યંત હિતકર જાણી સદા સદા ધર્મોથી ભાઇ મ્હેનેાએ આદરવા ચેાગ્ય છે.
मैत्री परस्मिन् दितधीः समग्रे जवेत् प्रमोदो गुण पक्षपातः
कृपा जयार्ते प्रतिकर्तुमी दोपेव माध्यस्थ्यमवार्य दोषे.
( અધ્યાત્મ કલ્પદ્રુમે, શ્રી મુનિ સુદર સૂરિ)
ભાવા સમગ્ર પ્રાણી વ ઉપર હિત બુદ્ધિ રાખવી તે મેત્રી ભાવના, તીવ્ર ગુણાનુરાગ ધારણ કરવા તે પ્રમાદ ( અથવા મુદિતા ) ભાવના, મરણાદ્ધિક ભયથી આકુળ થયલા પ્રાણીએને બચાવી લેવાની આંતર ઇચ્છા તે કૃપા યા કરૂણાભાવના અને કૈાઇ રીતે સુધારી ન શકાય એવા પરના દોષ તરફ રાગ દ્વેષ રહિત મધ્યસ્થ પરિણામ જ રાખવા તેનુ' નામ ઉપેક્ષા ભાવના કહેવાય છે. ઉક્ત ભાવના ચતુષ્ટય પ્રતિ ક્રિન સહુ સજજન ભાઈ મ્હેનાએ ચિતારવા ચેાગ્ય છે.
मा कार्षीत कोऽपि पापानि मा च नूद कोऽपि दुःखितः; मुच्यतां जगदप्येषा, मति मैत्री निगद्यते.
( શ્રી ચેાગ શાસ્ત્ર શ્રીમદ્ હેમચંદ્ર સૂર્યઃ )
ભાવાર્થ—કાઈ પણ પ્રાણી પાપાચરણ મ કરે ! કોઇ પણ પ્રાણી દુઃખી ન થાએ ! અને જગત માત્ર દુઃખ દ્વન્દ્વથી મુક્ત થાઓ ! આવી ઉદાર ભાવના બુદ્ધિને શાસ્ત્રાકાર મૈત્રી ભાવ કહે છે. જે ખરેખર આદરવા ચૈાગ્ય છે.
सर्वेऽपि सन्तु सुखिनः सर्वे सन्तु निरामयाः सर्वे जाणि पश्यन्तु मा कश्चित् पाप माचरेत्.
ભાવા—સ કોઇ પ્રાણી સુખ-સ૰મિત થાઓ ! સવ કાઇ ની રેગ રતિ થાઓ ! સ કાઇ પ્રાણી કલ્યાણુ ચરણ મ કરો ! એટલે પાપાચરણથી ડરી
า
ale em
ام
એક વાર તેનું

Page #17

સપ્તનય સંક્ષિપ્ત સ્વરૂપ
'सप्तनय संक्षिप्त स्वरुप.
કવ્વાલિ. મળે છે સસ્તનય નદિયે, જિનાગમ રૂપ અર્ણવને; કરૂં અનુવાદ સંક્ષેપે. સ્તવિ મહાવીર સ્વામીને. પ્રથમ (૧)નૈગમ (૨)સંગ્રહ છે, વળી (૩)વ્યવહાર (૪)રૂજી સુત્રે; અને છે (૫)શબ્દ (૬)સમભિરૂઢ, (૭)એર્વભૂત છે અત્રે. સવ અર્થો છે સામાન્ય, અને વિશેષ સાથે છે; ગણે જાત્યાદિ સામાન્ય, વિશેષ જ ભેદ પાડે છે. બુદ્ધિ એક સેંકડો ઘટમાં, રહે છે ધર્મ સામાન્ય; કરે નિજ નિજનું લક્ષ, જેને વિશેષ જાણુને. ગણે નૈગમ વસ્તુને, ઉભય એ ધર્મ વાળી છે; વિના વિશેષથી સામાન્ય, નહિં સામાન્યથી વિશેષ. જુઓ સંગ્રહ વસ્તુને, ગ્રહે સામાન્ય ભાવે એક નથી સામાન્યથી ઇતર, કુસુમ આકાશની પેરે. વનસ્પતિ વિણ નથી કાંઈ, જુઓ સહુ વૃક્ષ પેખીને; વળી પાણિ થકી જે ભિન્ન, નથી આંગુલી આદિ એ. સર્વ અર્થો વિશેષાત્મક, મુર્ણ વ્યવહાર જ્યાં પિત પ્રથક વિશેષથી સામાન્ય, નહિં પર શંગ દષ્ટાંતે. વદે છે ત્યે વનસ્પતિને, કહે તેથી શું લેવું એક નહિં આગ્રાદિ વિશે, વિનાએ વાક્ય મિથ્યા છે. પદે લેપ વૃણે પટ્ટી, એ આદિ લેક વ્યવહાર બને ઉપયોગ એ વિશેષ, ન સિદ્ધિ માન સામાન્ય. રૂજુ સુત્ર ગ્રહે પર્યાય, કરે જે કાર્ય પિતાનું અતિત અને અનાગતના, અને અન્યના તે છોડી દે. અતિત અને અનાગતના, ને પર પર્યાયથી સિદ્ધિ નહિ જાણે વિચારી એ, ગગન કુસુમની પેરે. વળી નામાદિ ચારેમાં, ગ્રહે છે ભાવ ને તે તજે પહેલાં ત્રિ નિક્ષેપ, પછીના ન્યાય સાથેએ.
૧ શ્રીમાન વિનયવિજયજી કૃત નયકર્ણિક ઉપરથી. ૨ ગઝલમાં પણ ચાલે છે. ૩ સમુદ્ર ૪ હાથ. ૫ લેખે. ૬ પગે..

Page #18

૧૪
આત્માનનું પ્રકારી
અથ એકા વાચી છે, લહે પર્યાય ભેદે તે; છતાં શબ્દ ગ્રહે એકા, કળશ ઘટ કુંભ આદિતે. સમા -ભરૂઢ જુએ પેાતે, વદે પર્યાય ભેદ્દેથી; · પ્રથક્ અર્થા અને સઘળા, કળસ ઘટ-ઘટ પટાદ યુ. જુએ પર્યાય ભેદ્દેથી, ન પામે ભેદ વસ્તુતે; પૃથક્ પર્યાયના ભેદે, કહેા ઘટ પટ એકજ એ. એવ ભૂત તે નિશ્ચય, કરે નિજ કા સિદ્ધિને; લહે પર્યાય એકજ એ, ગણે વસ્તુ સ્વભાવજ તે. યદિ કા કરે નહિં તે, ગણી વસ્તુ એ પેાતાનું; છતાં વસ્તુ ગ્રહી લેવી, પટે ઘટત્વ જાણી કયું ? *મેથી એ નચે સર્વે, યથેાન્તર શુદ્ધ ભાવે છે; અને એક એકના સેા ભેદ, મળી સપ્ત શત અને છે એ. એવ’ભૂત સમણિ રૂઢ, ને અંતર
શબ્દમાં, અને તવ પચ ન્યાયેાએ, લહે પચ શત ભેદો તે. ૧૪ દ્રવ્યાસ્તિકને ૨પર્યાય-માં અંતર બનાવા તા; પ્રથમના ચાર દ્રવ્યેા છે, પછીના ત્રિક પાઁચે.
ઉપકારી જવાહિર ચદ્રના સદ્નાધથી અવગાહિને, નય માની આ રૂપ રેખા સાધ્ય સાધક જાણીને; અનુવાદ આજે મેં કર્યાં અતિષે એન્ડ્રુ કૃતિ તણે, મિથ્યામિ દુષ્કૃત તે જો જિન વાણીથી વિપરિતના
( જીજ્ઞાસુ–ઉમેદવાર )
૧૪
૧૫
૧૬
१७
૧૮
૧૯
( વસત તિલકા વૃત્ત.)
સર્વે નયે વિષમ ભાવ ધરે તથાપિ, શેવા કરે વીર વિભા ! તુઝ આગમેની; રાજા પરસ્પર કરે જિમ યુદ્ધ ભારી, અંતે ગ્રહે નરપતિ તણી શેવ સારી. ૨૨ આવા નવા રૂપ સ સુગંધી પુષ્પ, અર્ચા કરી વીર વિભુ વિનયા ભિધાનેઃ વિજયાદ દેવ શીશ સિંહુ વિજય ગુરૂને, સ’તેષ હેતુ રચી દ્વીપ પુરે કૃતિએ.૨૩ ( દુરિગોત–વૃત્ત )
२०
૨૧
૨૪
૧ મહિòષ્ણુ સૂરિ કૃત સ્યાદ્વાદ મજરીની ટીકામાં નયવન અધિકારે દ્રવ્યાસ્તિકમાં પહેલાં ત્રણ અને પર્યાયાસ્તિકમાં પછીના ચાર કહેલ છે. ૨ પર્યાયાસ્તિક

Page #19

દાનવીર રત્નપાળ,
૧૫
આ દાનવીર રત્નમાળ.
(સ્વતંત્ર-અનુવાદ) કલ્યાણ લક્ષમીના સ્થાનરૂપ એવા નાભિરાજાના પુત્ર શ્રી આદિનાથ ભગવાનને નમસ્કાર છે, જે ભગવાનનું પવિત્ર નામ કલ્પવૃક્ષની જેમ મનુષ્યોને મનવાંછિત આપે છે.
દાન, શીલ, તપ અને ભાવ એ ચતુવિધ ધર્મ સંપત્તિઓને હેતુ, સંસાર ચતુર્વિધ ધર્મ સાગરને સેતુ અને મહાન આપત્તિઓને કેતુ-નાશકારક છે. ને મહિમા, તે ચતુર્વિધ ધર્મમાં દાન ઉત્કૃષ્ટ છે, કારણ કે, દાનાદિક, ધર્મના પરસ્પર
વાદના પ્રસંગની યુક્તિવડે જિનેશ્વરોએ તેને સર્વમાં પ્રથમ
દાનને મહિમા ગણેલ છે
એક વખતે દાન, શીલ, તપ અને ભાવને મોક્ષમાર્ગને માટે પરસ્પર માટે
સંવાદ થયે. સર્વે પિતપતાના માહાભ્યને ગર્વ ધરવા લાગ્યા. દાન, શીલત૫ ?
* તેમાં પ્રથમ દાને ગર્વથી જણાવ્યું કે, હુંજ મેક્ષનું મુખ્ય કારણ પરપર અથાક છું, બીજા તમે શીલ, તપ અને ભાવ મારા સહકારી છે. મેં શાલિ
* ભદ્રને એટલી પ્રઢતા પર ચડાવ્યું હતું કે જેથી એકજ જન્મમાં મેક્ષે જવાનું હતું, એ વાત જગ જાહેર છે. ધન સાર્થવાહના જન્મમાં માત્ર સાધુએને ઘી હેરાવવાથી શ્રી યુગાદીશ ભગવાન ત્રણ લેકના પિતામહ થઈ પડ્યા છે, એ મારાજ પ્રભાવથી. શ્રી યુગાદિ ભગવાને પિતાને પ્રપાત્ર શેરડીના રસનું દાન કરતાં તેના હાથની નીચે પિતાને હાથ રાખ્યું હતું, એ પણ મારૂં જ માહાસ્ય. મિક્ષ માર્ગમાં પ્રવર્તેલા જે મહાત્માઓ કઈ પણ કામમાં કેદની સહાય લેવા ઈચ્છતા નથી, પણ તેઓ દાતાની અપેક્ષા રાખે છે. વધારે શું કહું? પુરૂષના ઘરમાં જે નવનિધિ તથા અષ્ટસિદ્ધિઓ તેમજ જે કાંઈ ભેગ–આરોગ્ય વગેરે દેખાય છે, તે મારું જ (દાનનું જ) ફળ છે”
દાનના આવા ગર્વિષ્ટ વચન સાંભળી શીલે પિતાને ઉત્કર્ષ બતાવતાં કહ્યું, મોક્ષના અંગે માં તે યુકિતથી મારી જ મુખ્યતા ઘટે છે. બીજા દાન, તપ, અને ભાવની મુખ્યતા ઘટતી નથી. જુ, સુદર્શન શેઠ અદૂભૂત અષ્ટ પ્રાતિહાર્ય ઉત્પન્ન કરી દેશે

Page #20

૬.૬
આત્માનન્દે પ્રકાશ
ગયા, તેનું કારણ હું પોતે (શીલ) જ હતું, મારા સિવાય ખીજું કોઈ કારણ ન હતું. વળી પૂર્વે સીતા સુભદ્રા વગેરે સતીઓએ જે દુઃસાધ્ય કામ સાધેલા છે, તે પણ મારૂ (શીલનું) જ નિર્દોષ માહાત્મ્ય હતું. નારદમુનિ કે જે સ્વેચ્છાચારી, સદોષ કામ કરવામાં તત્પર અને લેાકેામાં કલહુ કરાવવામાં પ્રખ્યાત ગણાય છે, તે પણુ શુદ્ધ મને મારી આરાધના કરી મેક્ષે ગયેલા છે. જ્યાં મારા (શીને) અભાવ છે, ત્યાં મેક્ષ દુભ છે. જિન ભગવ'તાએ અબ્રહ્મચર્ય નેજ આ સ‘સારનુ` ખીજ કહેલ છે. તેને માટે કાંઇ પણ આજ્ઞા આપી નથી,તેને સ`થા નિષેધ કરેલા છે. પુરૂષને પ્રથમ જિતેન્દ્રિયપણુ' અને તે પછી વિનય એમ અનુક્રમે સપત્તિએ પ્રાપ્ત થાય છે.તેથી સમ્યકત્વનું મુળ હું (શીલ ) જ છું શાસ્ત્રમાં પણ કહ્યું છે કે, “ વિનયનું કારણુ ત્તેિ દ્રિયપણુ છે. વિનયથી ગુણાને ઉત્કર્ષ થાય છે,ગુણ્ણાના ઉત્કષઁથી માણસા રાગી થાય છે અને માણુસાના રાગથી સપત્તિએ પ્રાપ્ત થાય છે. આ ઉપરથી દાન, તપ અને ભાવ મારા એક સામા અશને પણ ચેાગ્ય નથી. ” દાન અને શીલના આ ઉત્કૃષ્ટ સાંભળો તપે જણાવ્યું, “ જ્યાં સુધી આ જગતમાં મારૂ ઉગ્ર માહાત્મ્ય જોવામાં આવ્યું નથી, ત્યાં સુધી જ દાન, શીલ અને ભાવનું ગૈારવ ઇચ્છાય છે. ઇંદ્ર, ચક્રવર્તીએ મહા પરાક્રમી પુરૂષા જ્યારે પેાતાને દુઃસાઘ્ય કાર્ય સાધવાનુ હોય ત્યારે મારી જ ઉપાસના કરે છે, કારણ કે, તે મને પેાતાની ઈષ્ટસિદ્ધિ કરવાને જામીન ગણે છે. શાસ્ત્રકારો પણ લખે છે કે, તપથી અસ્થિર સ્થિર થાય છે,વક્ર સરલ થાય છે; દુર્લભ સુલભ થઈ પડે છે અને દુઃ સાધ્ય સુસાધ્ય થાય છે. ” વળી જેમ અગ્નિ ઇધણાના ઢગલાને ખાળી નાંખે છે, તેમ હું અન`ત ભવમાં બાંધેલા દુષ્કર્માંને ક્ષણમાં ભસ્મ કરી નાંખુ છું. તે વિષે મારે માટે શાસ્ત્રમાં પણ લખ્યું છે કે, “ જો સયમી પુરૂષ ખાહ્ય અને આભ્યંતર તપ રૂપી અગ્નિ પ્રજ્વલિત કરે તે તેના દુર કમાઁ પણ તત્કાળ ભસ્મ થઇ જાય છે. ” આત્મા નિકાચિત કર્મોંમાંથી બે પ્રકારે મુકત થઈ શકે છે, કાં તો તે કર્મોને અનુભવીને અથવા મારાથી ( તપથી ) તેમને ભસ્મ કરીને. મહાત્મા સીમધર સ્વામીએ પણ મારે માટે તેમજ હેલુ છે. જો આત્મા નિષિદ્ધ—આચરણ કરવા વગેરે પાપાથી મલિન થા હાય તા ગુરૂએ ઉપદેશ કરેલા મારાથી ( તપથી ) તે આત્મા સત્વર શુદ્ધ થઈ જાયછે. વધારે શું કહું, બ્રહ્મહત્યા સ્ત્રીહત્યા, ગર્ભ હત્યા અને ગેહત્યાના પાપોથી નરકને! અતિથિ થયેલો દ્રઢપ્રહારી મારે શરણે આવવાથી, માથે ગયા હતા. શ્રેણિકરાજા પાપના ક્ષય કરી જિનેશ્વરની આરાધના કરતા હતા, પણ મે· મારા હાથ ઊઠાવી લીધા, તેથી તેને નરકમાં જવું પડયું હતું. એવી રીતે અન્વય અને વ્યતિરેકથી મારી ખાત્રી થઈ છે, છતાં વિદ્વાનેા દાન અને શીલની પછી મારી ગણના શા માટે કરે છે ? એ કાંઈ સમજતું નથી,
""

Page #21

દાનવીર રત્નપાળ,
- દાન, શીલ અને તપના આવા વચનો સાંભળી ભાવે ગર્વથી કહ્યું, “ અરે દાન, શીલ અને તપ, મે બધા મારી આગળ શામાટે ગાજે છે? જરા શરમાઓ. તમે મારાથી જ મહિમાની લક્ષ્મી પ્રાપ્ત થયા છે. તમારી ઉપર નીચેની હકીકત લાગુ પડે છે. “મેઘ જે સમુદ્રનું જળ ભરીને ઉન્નતિ પામેલો છે, તે સમુદ્રની ઉપર ગર્જના કરતાં તેને કેમ શરમ આવતી નથી ? ” જેમ જીવ વિના દેહ, ફળ વિના પુષ્પ અને જળ વિના સરોવર તેમ તમે દાન, શીલ અને તપ મારા વગર સમજવા. તે વિષે લખ્યું છે કે, “આ પૃથ્વી ઉપર ઘણું દ્રવ્યનું દાન આપ્યું હોય, બધા જિનાગમન અભ્યાસ કર્યો હોય,પ્રચંડયિાકાંડ આચરેલ હોય, તીવ્ર તપ કરેલું હોય અને લાંબે કાળ ચારિત્ર પાળ્યું હોય પણ હૃદયની અંદર ભાવ ન હોય તે તે બધું ફોતરાના છેલાના વાવવા જેવું નિષ્ફળ છે. એક સમયે મેહે ભરત ચકવર્તીને પિતાના ઘાઢા પાશથી બાંધી સંસાર રૂપ કારાગૃહમાં નાંખ્યું હતું. પરંતુ મેં તેને ક્ષણવારમાં મુકાવ્યો હતે. આદિનાથ પ્રભુની માતા મરૂદેવા પૂર્વે ધર્મને પ્રાપ્ત થયાં ન હતાં, પણ મેક્ષના મુખ્ય અંગરૂપ એવા મને પ્રાપ્ત થઈને ક્ષણવારમાં તે મોક્ષને પ્રાપ્ત થયાં હતાં.
આષાઢભૂતિ કપટી અને બ્રહ્મચર્યના માર્ગથી ભ્રષ્ટ થશે તે છતાં મેં તેને બીજી ગતિઓમાંથી અટકાવી પરબ્રહ્મને પમાડે હતા, તેમજ ઈલાતીપુત્રનું વૃત્તાંત જુવે. તેને વાનરની જેમ કએ નચાવ્યું હતું, પણ મારી (ભાવની શુદ્ધિથી તે તત્કાળ ઉજવળ-કેવળજ્ઞાન પામ્યું હતું. તમારે નક્કી સમજવું કે, મનુષ્યને મારી અશુદ્ધિ હેય તે ક્ષણમાં બંધ થાય છે અને મારી શુદ્ધિ હોય તે ક્ષણમાં મોક્ષ થાય છે. મહાત્મા પ્રસન્નચંદ્રરાજર્ષિ તેનું સ્પષ્ટ દૃષ્ટાંત છે. વિરત અને અવિરત–એ બંને ભાઈ એના વૃત્તાંતના દાખલા ઉપરથી સર્વત્ર મારૂ (ભાવનું) પ્રમાણ છે. કેઈ ઠેકાણે મારા સિવાય ક્રિયાનું પ્રમાણ છે જ નહીં.”
આ પ્રમાણે દાન, શીલ, તપ અને ભાવ તિપિતાને માહાભ્યને ગર્વ ધરી પરસ્પર વાદ-વિવાદ કરતાં કરતાં તેને નિર્ણય કરવા શ્રી તીર્થકર પ્રભુની પાસે ગયા. સર્વત્ર સમદષ્ટિવાળા, વીતરાગ અને સર્વજ્ઞ એવા પ્રભુ તેમને વિવાદ ભાંગવાને આ પ્રમાણે સ્વપજ્ઞ વચન બોલ્યા–એકવાર એક એક પર્યાયને ગ્રહણ કરનારી જે વાણું તે નય કહેવાય છે. અને એકી સાથે જે એક વસ્તુના ધર્મને અવલંબન કરે નહીં, તે પ્રમા (પ્રમાણ) કહેવાય છે. સર્વાએ અન્ય અપેક્ષાવાળા નરને સુનય કહેલા છે, અને પરસ્પર મત્સર ભાવથી વિષને ક્ષીણ કરનારાઓને દુનેય કહેલા છે. જિન શાસનમાં દુઃખના ક્ષયને માટે જેલા એક એક ચગમાં વર્તમાન અનંત કેવલીઓ થયેલા છે. તેથી તમે પ્રત્યેક સર્વ મોક્ષના અગપણને પામેલા છે, માટે તમે પરસ્પર મત્સર ભાવ ધારણ કરી દુર્નય થશે નહીં. પ્રાયે કરીને શ્રદ્ધા યુક્ત સત્પાત્રમાં દાન કરવાથી, નિર્મળ શીલ પાળવાથી, તીવ્ર તપ આચરવાથી અને સદ્ભાવ ભાવવાથી ઘણાં.

Page #22

૧૮
આત્માનન્દ પ્રકાશ
એ મેક્ષે પામેલા છે. તમારા ચારેને અન્યોન્યાશ્રય સંબંધ છે, છતાં તમારામાં રહેલ પરસ્પર ન્યૂનાધિતા જાણવાની તમારી ઈચ્છા હોય તે સાવધાન થઈ સાંભળે, તે હું તમને જણાવું. ” ચંદ્રના કિરણોના જેવી નિર્મળતાને ધારણ કરનારા હે શીલ, હે નીયાણુ વગરના તપ, અને પાપનો નાશ કરનારા હે ભાવ, તમારા આરાધનથી અવશ્ય મુક્તિ થાય છે, પણ તે એકને જ થાય છે, અને દાનથી દાતા અને અદાતા બનેની મુકિત થાય છે, તે સ્પષ્ટ રીતે જોવામાં આવે છે.”
જેમનું મન રાગ દ્વેષથી રહિત છે, એવા સર્વજ્ઞ પ્રભુના મુખ કમળમાંથી તે સર્વેની અંદર દાનની યુકિતવાળી અધિક્તા સાંભળી શીલ, તપ અને ભાવ ત્રણે મત્સર ભાવ છેડી દઈ દાનને પિતાના અગ્રપદ ઉપર રાખી તેનું બહુમાન કરવા લાગ્યા.
- સર્વજ્ઞ ભગવાને “આ લેક અને પરલોકમાં સોગ, આરોગ્ય દાનનું વિશેષ સગ ભાગ્ય અને સૈભાગ્યની સંપત્તિઓનું મૂળ કારણ દાન મહાભ્ય.
છે, એમ કહેવું છે. દાનથી સર્વ સ્થળે અનુપમ કીર્તિ ખુરે છે. અને દાનથી મનુષ્યને મુખ ઉપર ઉદય કરનાર પ્રકાશ પડી રહે છે. પ્રાચીન પ્રેમથી વશ થયેલા સ્વજનોની વાતને એક તરફ રહે, પણ જેઓ ખરેખરા શત્રુઓ હોય છે, તેઓ પણ દાનથી વશ થઈ સ્વતઃ પિતાને માથે પાણી ભરે છે. બધાં પ્રાણ પ્રતિકૂળ હોય પણ જો દાન આપવામાં આવે તે તેઓ તત્કાલ પ્રસરતા પાપ-અપરાધોને કેરે મુકી દાતાને તાબે થઈ જાય છે. પ્રાયઃ પુરૂને પૂર્વના કર્મોથી ઉત્પન્ન થયેલા દુર પાપોના સમૂહ દાનથી નિવાર્ય થઈ નાશ પામી જાય છે. તેથી મુગ્ધ પુરૂએ પાત્રોના ગુણેની દરકાર રાખ્યા વિના સર્વ રીતે પ્રતિદિન દાન આપ્યા કરવું. એમ કરતાં કંઈ વાર કેઈ વખતે સત્પાત્રને વેગ મળી આવશે. તે ઉપર કહ્યું છે કે “સર્વ પ્રકારે દાન આપનાર દાતાને કોઈવાર સત્પાત્રને વેગ થઈ આવે છે. મેઘખારા સમુદ્રમાં વર્ષનાં વર્ષનાં કોઈવાર તે મોતી રૂપ થઈ જાય છે,” એકવાર પણ શ્રદ્ધાથી સત્પાત્રને આપેલું શુદ્ધ દાન અલ્પ હોય તે પણ તે માણસને ઘણાં લાભને માટે થઈ પડે છે. તે ઉપર હેવત છે કે, “વ્યાજે આપેલું દ્રવ્ય બમણું થાય છે, વેપારમાં જેલું હોયતે ગણું થાય છે. ખેતીમાં જોડેલું હોય તે સગણું થાય છે અને સત્પાત્રમાં આપેલું હોય તે અનંતગણું થાય છે.” વળી ઇતિહાસકાર લખે છે કે, “ઘણું આપ્યું હોય પણ જો તે શ્રદ્ધા વા નું છે, તે વિદ્વાને તેને નષ્ટ થયેલું માને છે અને શ્રદ્ધાથી ફક્ત પાણું આ
પ્યું કે તે પણ તે અનંત રહણ થઈ પડે છે.” આ ઉપરથી પારા-અપગને વિવેક રાખનારા તતાથી પુરૂ શુ થી સત્પાત્રને નિશ્ચય કરી બધા યુક્ત દાન આપે છે. જેઓ શ્રદ્ધાદાનના વિવેક વગ છે. તેઓ કુપાત્રને દાન આપી તેમના દુષ્ટ આચ
ને ઉલટા ઉત્તેજન આપનારા થાય છે, જે દયા દાન છે, તે તો ગમે તેવા ગરીબ

Page #23

વ્યવહાર વિશુદ્ધિમાં છવન પ્રવાહ
અનાથ વગેરેને પણ સર્વ રીતે આપવું જોઈએ, કારણકે, સર્વ જન હિતકારી એવા સર્વજ્ઞ ભગવતેએ તે દયાદાનને કયારે પણ નિષેધ કરેલ નથી, જેમ ક્ષેત્ર, બીજ, વઊંદ અને પવનના સારા ગથી ખેતી ઉત્કૃષ્ટ ગણાય છે, અને તેમાંથી એકના અભાવે મધ્યમ અથવા નિષ્ફળ ગણાય છે. તેવી રીતે દાનપણ પાત્ર, દ્રવ્ય, ભાવ અને અમેઇન એ ચારેના યોગથી ઉત્કૃષ્ટ ગણાય છે. અને તેમાંથી એકને અભાવે મધ્યમ અથવા નિષ્ફળ ગણાય છે. જો માણસ એગ્ય સમયે શ્રધ્ધાથી સત્પાત્રમાં દાન આપે તે સ્વાતિ નક્ષત્રમાં છીપમાં પડેલા વર્ષાદનું પાણી જેમ મેતી પાકે છે. તેમ તે દાન સફળ થાય છે. મેંઘા સ્વાદિષ્ટ ખાજાના ભેજન તે એક તરફ રહ્યા, પણ ચગ્ય સમયે સત્પાત્રને માત્ર જળ આપ્યું હોય તે પણ તે ઈષ્ટ અર્થની સિદ્ધિને માટે થાય છે. ભયંકર ગ્રીષ્મ ઋતુમાં તૃષિત થયેલા સાધુઓને રત્નપાળરાજાએ ફકત પાણી આપ્યું હતું. તે તેને અદ્દભુત સંપત્તિને માટે થયું હતું.
અપૂર્ણ.
વ્યવહાર વિદ્ધિમાં જીવન પ્રવાહ.
જીવનની પ્રત્યેક ભાવનામાં, જીવનના પ્રત્યેક અગોમાં, જીવનની પ્રત્યેક રૂપરેખામાં તેમજ જીવનની પ્રત્યેક પળમાં વ્યવહાર વિશુદ્ધિ એ અગ્રપદ ધરાવે છે. વ્યવહારના સર્વ નિયમોનું પૃથક્કરણ કરતાં, તેને સમજતાં અને તદનુસાર પ્રવૃત્તિમાન થતાં તેમજ અનુભવની શાળામાંથી બહાર આવી પ્રત્યક્ષપણે અનેક પ્રતિરોધની સામે ટકકર ઝીલતાં, કમશઃ પ્રત્યેક નિયમ વિશુદ્ધ અને નિર્મળતર બનતાં જાય છે. વ્યવહાર એ મનુષ્ય પ્રાણી માત્રને સંસારની પરિસ્થિતિને ચક્કસ આકારમાં મૂકવાને માટે અને જે પ્રસંગોમાં, જે સ્થિતિઓમાં મનુષ્ય મૂકાયેલો હોય તેની મર્યાદા જાળવી રાખવા માટે અચૂક વર્તન છે. પરંતુ વ્યવહાર કોને કહેવાય, તેની પરિસ્થિતિ મનુષ્ય ઉપર કેવી સચોટ અસર કરે છે, તેમજ તેને અનુભવ મનુષ્યને પ્રત્યેક પ્રસંગમાં કે અમૂલ્ય થઈ પડે છે, તે જાણવા પછી તેની હેયોપાદેયતા અથવા શુદ્ધાશુદ્ધતા જાણી શકાય છે, અને શુદ્ધ વ્યવહારને અવલંબી અશુદ્ધ વ્યવહારના અને ઉચ્છેદ કરી આંતર જીવનની ઉન્નતિનું કારણ ઉત્પન્ન કરે છે અને તેવા પ્રબળ સાધન વડે આત્મહિતમાં હમેશાં તૈયાર રહી શકે છે.
જેમ સંસારિક કાર્યક્ષેત્રો વ્યવહારની વિશાળ કટિમાં અંતર્ગત થાય છે. તેમ આંતર જીવનને ઉન્નત કરનારા પ્રત્યેક સાધને તેજ વિસ્તીર્ણ કોટિમાં સમાય છે. ઉભ

Page #24

૨૦
આત્માન પ્રકાશ
યનો સંબંધ ભિન્ન ભિન્ન દિશાએ લંબાતો હોય છે. કેમકે પ્રવૃત્તિમાં તીવ્રપણે રચી પચી રહેલા મનુષ્ય આંતર જીવનને શોધવા જાય એ દુર્ઘટ વૈષમ્ય છે. છતાં પણ સાંસારિક અપેક્ષાએ કઈ પણ પ્રકારના વ્યસન અગર એબ વગરનું જીવન ગમે તેવી પ્રવૃત્તિવાળું હોય, છતાં પ્રશસ્ય છે. એટલું જ નહિ પરંતુ જીવન પ્રવાહને વેગવાન બનાવવાના સાધન તૈયાર કરાવી આપે છે. અને આ રીતે ધાર્મિક ક્ષેત્રમાં સીધે અને અનુકૂળ ભાગ ભજવે છે.
વિશુદ્ધ વ્યવહાર કેને કહેવાય? એ સિદ્ધાંતનું નિરાકરણ કરવા પહેલાં તેમજ સાંસારિક કાર્યક્ષેત્રમાં જીવન વ્યવહારની કેવી સંકલના છે તે વિચારવા પહેલાં વ્યવહાર શુદ્ધિ અને આંતરજીવનને શું સંબંધ છે તે વિચારવાની પ્રથમ આવશ્યક્તા છે અને તેવાજ ખાસ કારણથી પ્રત્યેક પુરૂષાર્થનું સાફલ્ય છે. સ્વલ્પિત નિશ્ચય બળથી આંતર જીવનના સ્વાદને અનુભવ લેવા ઈચ્છનારા શુષ્ક અધ્યાત્મવાદીઓ કહે છે કે વ્યવહારનું શું કામ છે? પ્રથમથી જ આત્માને આત્મનિરીક્ષણ કરાવવું અને તેને બીજા વ્યવહારનું શું પ્રયોજન છે? આ સ્થિતિ એક અપેક્ષાએ જેટલી ખેદકારક છે, તેટલીજ બીજી રીતે હસનીય છે. આ વિચારે આત્માને તેના જીવનવ્યવહારમાંથી અવળે માર્ગે લઈ જનાર હેવાથી સાર્થક નથી જ. વ્યવહારશુદ્ધિવડે આત્માનું બહિરંગ પિલાતું જાય છે. આત્માને જીવનના બાહ્ય પ્રસંગોમાં પ્રેરતા સંગ વડે આત્મબળ વૃદ્ધિ પામતું જાય છે. જેમ શરીરમાં ખોરાક પુરવા માટે અન્ન જળની જરૂરીઆત પડે છે, તેમ જીવનબળ અથવા આત્મજીવનને મજબૂત કરવા માટે શુદ્ધ વ્યવહારની અગત્ય પડે છે. આંતરજીવન વચર માત્રથી શુદ્ધ થતું નથી પરંતુ બાહ્ય વર્તનની પણ તેને મુખ્ય જરૂરીઆત પડે છે. વ્યવહાર શુદ્ધિ અને આંતરજીવનને આ રીતે કારણ કાર્યને સંબંધ છે. વ્યવહાર શુદ્ધિ એ બીજા શબ્દમાં શુદ્ધ વર્તન છે અને એ વર્તન વગર પિોષાતું આંતરબળ વીર્યહીન નીવડે છે. આ ઉપર જે દરેક મનુષ્ય અમૂલ્ય માનવ દેહ પામીને આંતરજીવનની ઉત્કર્ષતા કરવા ઈચ્છાવાળા હોય તેમણે વ્યવહાર શુદ્ધિને પ્રત્યેક સમયે ઉચ્ચ કેટિમાં મૂકવાની જરૂર છે, અન્યથા પ્રમાદને વશ થઈ અથવા ઉલટા વિચારોના વમળમાં ગુંચવાઈ જઈ તેને તજી દેવામાં આવે છે અગર તેની ઉપેક્ષા થાય છે તે પરિણામ અથવા જેને ઈષ્ટ ફળ કહેવામાં આવે છે તે પ્રાપ્ત થતું નથી કેમકે આંતરજીવન બળ પ્રાપ્ત થયા પછી મનુષ્ય પોતાના બળ ઉપર ઝુઝે છે અને અન્યને તેવા કરવાની શક્તિ પ્રાપ્ત કરે છે. બાહા બળ એ કાંઈ જીવનની ભાવનામાં રેડાયલું બળ નથી, અંતરંગ બળ એજ વિશુદ્ધ અને આત્માને ઉજત કરનારૂં બળ છે અને તે વડે આત્માને પિષણ મળે છે. તેથી અંતરંગ જીવનમાં જાગૃતિ પ્રાપ્ત થયા પછી આધ્યાત્મિક ભાવનાઓ સતેજ છતાં કમશઃ અનુભવની નિર્મળતા વૃદ્ધિ પામતી જાય છે. આમ હાઈ વ્યવહાર શદ્ધિ અને આંતરજીવન ઉભયને ઘણે જ નિકટ સંબંધ છે.

Page #25

વ્યવહાર વિશુદ્ધિમાં જીવન પ્રવ, વ્યવહારશુદ્ધિ કરવા માટે તૈયાર થયેલા મનુષ્યમાં સૌથી પ્રથમ માર્ગાનુસાર પણાના ઉત્તમ ગુણે દાખલ થવા જોઈએ. આ ગુણે મનુષ્યના પ્રાકૃત વ્યવહારમાં પણ કેટલા બધા ઉપયોગી છે એ દરેક ગુણોનું પૃથક્કરણ વિચારી-મનન કરી જુએ તેજ જાણી શકાય તેમ છે. ન્યાય માર્ગમાં અડગ રહેનાર તેમજ સરલ પ્રકૃતિપશું એ બે મુખ્ય ગુણે અનેક ગુણોનો સંગ્રહ કરાવી આપે છે. વેપારમાં તેમજ અન્ય ધંધામાં પણ પ્રમાણિકપણું તેમજ લેવડદેવડના વ્યવહારમાં અસત્યથી વેગળા રહેવાપણું એ અમુક પ્રકારની ચોકકસ દ્રષ્ટિએ કાંઈ વ્યવહાર શુદ્ધિનું અપૂર્ણ અંગ નથી, પરંતુ ઉભય સદ્દગુણેની ધરી ઉપર વ્યવહારની કમાને અવલંબી રહેલી છે. માર્ગાનુસારીપણાના ગુણોની શ્રેણિ સંસારની પ્રવૃત્તિ વાળા વ્યવહારને શુદ્ધ કરી શકે છે, તે મેક્ષ પુરૂષાઈની પ્રવૃત્તિમાં કટિબદ્ધ થયેલા પ્રાણીઓના વ્યવહારને વિશુદ્ધ બનાવે તેમાં શું આશ્ચર્ય!
મુખ્યત્વે કરીને વ્યવહારમાં સવર ફળને અનુભવ કરવાની ઈચ્છાવાળા સાધકે પતાનું મન કેવા વ્યવહારમાં પરોવાય છે તેમજ કેવા વિચારો સેવે છે તે સાવધાનતાથી જેવું જોઈએ. અને તે મન જે જરા પણ આડે માર્ગે વહીને ન સેવવાના વિચારો સેવતું હોય તે તત્કાળ તેને સીધે માર્ગે લાવવું જોઈએ. આટલું કરવાને માટે જેઓ કમર બાંધીને તૈયાર થયા નથી તેઓને તદનુકૂળ સાધને સાંધવાને વેગ પ્રકટ જ નથી, અને સાધના ફળની તેમને ઈચ્છા નથી એ સિદ્ધ થાય છે. વ્યવહાર એ મુખ્યત્વે કરીને આચાર હેઈ તેના કારણરૂપે વિચાર હેવાથી માનસિક બળની વ્યવહાર શુદ્ધિને માટે અનંતર અગત્ય છે.
વ્યવહારના અનેક પ્રસંગમાં આવતી અડચણને નિર્મૂળ કરવા માટે આ બળ પિતાની શક્તિ યથાર્થ રીતે ફોરવી શકે છે અને સાધ્ય સન્મુખ પ્રાણુને લાવી મૂકે છે. કેટલાએક પ્રસંગે કે જ્યાં એક તરફ વ્યવહારિક સ્થિતિથી ચુત થવાપણું છે, બીજી તરફ લક ચર્ચાને ભય સન્મુખ રહે છે તેવી સ્થિતિમાં માનસિક બળની પ્રબળતા એકાએક ઉદ્વર્તન ( REVOLUTION) કરી મૂકે છે, અને જે તે બળ ન્યાયી વિચા ૨ પૂર્વક પ્રાપ્ત કરેલું અને પરિણામ દશ હોય તે પ્રાંતે વિજયી નિવડે છે અને જગતની દ્રષ્ટિએ ઉદ્વર્તન સમયે જે વિરોધને રાહ જોવાતી હોય છે તે કાળાંતરે દૂર થઈ પૂર્વોક્ત બળ મેળવાયેલી વિશુદ્ધતાને જ્યારે જોઈએ છીએ ત્યારે ગતાનુગતિકપણાનું પ્રવૃત્તિ ચક એકદમ ફરી જાય છે, પરંતુ આ માનસિક બળ કોઈ પણ પ્રકારે આડા માર્ગમાં વહન થનારૂં કદાપિ હોવું જ જોઈએ અને તેટલા માટે તેને યોગ્ય પ્રમા. માં કેળવવાની ખાસ જરૂર છે.

Page #26

૧૧
આત્માના પ્રા
સાંસારિક મર્યાદામાં વહુન થતા કહેવાતે વ્યવહાર તેની સર્વ પ્રવૃત્તિ માત્રને અવલંબે છે. ખાનપાન, લેવડ દેવડ, સ્વજન સેવા, શરીર શુશ્રુષા, વિગેરે અનેક પ્રવૃત્તિમય છે. જ્યારે ચતુર્થ પુરૂષાર્થ ની મર્યાદાના કે દ્રસ્થાને રહેલા વ્યવહાર જૈન દન વધુ પ્રસંશાતું · વિરતિપણું' છે, આમાં અહિંસા, સત્ય, પ્રમાણિકપણુ, બ્રહ્મચય અને નિભિતા મુખ્ય છે. બાકીના બીજા સામાયિકાતિ વ્યવહારો વિશુદ્ધ ક્રિયા રૂપ છે. આ વ્યવહાર માક્ષ અથવા આત્માની આત્યંતિક મુક્તિ કરવાને માટે સબળ સાધન છે અને તેથીજ આંતરજીવનમાં જાગૃતિ આણનાર ઉત્તમ રસાયન છે.
‘વ્યવહાર’ ને મનુષ્ય જૂદા જૂદા સ્વરૂપમાં એળખે છે. કેટલાએક વ્યાપારને વ્યવહાર ગણે છે, કેટલ એક શુભ અથવા અશુભ પ્રસ`ગમાં સગાવહાલાને ત્યાં જવું તેને વ્યવહાર ગણે છે, પર`તુ વ્યવહાર નય અને નિશ્ચયનયનું વિવેચન કરતું જૈન દર્શન પ્રવૃત્તિ માત્રને વ્યવહાર કહે છે. અને તેને શુભ અને અશુભ એ એ પ્રકારે વહેંચે છે. તેમાં શુભ પ્રવૃત્તિમાં વહન થતુ જીવન એ વ્યવહાર વિશુદ્ધિ તરીકે મેળખાય છે જ્યારે અશુભ પ્રવૃત્તિમાં વહન થતું જીવન અવિશુદ્ધ વ્યવહાર તરીકે સંબોધાય છે, અને એ સર્વ વ્યવહારાથી અલગ અને વ્યવહારની પરિપાલનાથી–રૂપીના દર્શનથી અરૂપી આત્મગુણ પ્રકટે છે તેમ પ્રગટ થયેલા-વબળની સાથે સયાગ પામતા જીવનની પ્રવૃત્તિ એ નિશ્ચય નયના અનુસધાનવાળી છે. તેની સગતિ આવી નિકટ ડાવાથી આત્મ પ્રોાધમાં કહ્યું છે તેમ~~
ववहार नउच्छे तिथुळे
वस्सम् ।
વ્યવહાર નયને ઉચ્છેદ કરવામાં આવે તે શાસનનેાજ ઉ અવશ્ય સમજવે તેમ શાસ્ત્રકાર કહે છે. તે વ્યવહાર વગર કોઇપણ કાય થઈ શકયુ નથી, થઇ શકવાનું નથી તેમજ થઇ શકશે નહિં; પર`તુ તેની શુદ્ધશુદ્ધતા તપાસવામાંજ ખરેખરી આત્મ પરીક્ષા છે. અનેક મનુષ્યા તેમાં જબરી ભૂલથાપ ખાઇ જાય છે. કેટલાએક માત્ર સમજણ વગરની, શૂન્ય, આવશ્યક ક્રિયાઓનું સેવન કરી આંતરજીવનને મેળવવા ફાંકા મારે છે પરંતુ પ્રત્યેક વ્યવહાર અર્થાત્ પ્રત્યેક ક્રિયાએ તેનાં શુદ્ધ સ્વરૂપમાં આદરવી જોઇએ. સાંસારિક પ્રવૃત્તિગત ક્રિયાઓને અત્યારે બાજુએ મૂકી માત્ર મેક્ષ પ્રાપ્તિને અનુકૂળ ક્રિયાામાં પણ શૂન્યતા, દગ્ધતા વિગેરે દોષો ન હેાવા જોઇએ; પ્રત્યેક ક્રિયામાં પ્રમાદ વગર જિજ્ઞાસુપણું અને આદરણીયતા એ બે તત્ત્વનું પરિણમન થવું જોઇએ. આ ઉપરથી જગના પ્રત્યેક અંગમાં વ્યવહાર સમાયલેા છે. આપણે ખાનપાન અથવા લેવડ દેવડનેા વ્યવહાર શુદ્ધ ન રાખીએ તે જેમ શરીરને અને આબરૂને હાનિ પહેાંચે છે, તેમ મુક્તિના સાધનરૂપ વ્યવહાર વિશુદ્ધ હૈાય તે આધ્યાત્મિક

Page #27

૩.
વ્યવહાર વિશુદ્ધિમાં જીવન પ્રવાહ હાનિ પ્રકટે છે. આ ઉપરથી વાચિક અને કાયિક વ્યવહાર ઉભયને શુદ્ધતાના પટમાં વણી દેવા જોઈએ. કેમકે શ્રીમદ્ આનંદઘનજી કહે છે કે
વચન નિરપેક્ષ વ્યવહાર જૂઠે કો, વચન સાપેક્ષ વ્યવહાર સાચે વચન નિરપેક્ષ વ્યવહાર સંસાર ફળ,
સાંભળી આદરી કાંઈ રા. આમ હોવાથી વચન વ્યવહારને પ્રત્યેક પ્રસંગે કેળવવાની જરૂર છે. આથી પ્રત્યેક પ્રવૃત્તિને ક્રમ પ્રામ માનસિક વ્યવહારને કેળવતાં વાચિક વ્યવહારને ક્રમશઃશુદ્ધ કરાવે છે અને પછીથી શરીરવડે પ્રાપ્ત કરાતી પ્રવૃત્તિ માત્રમાં કાયિક વ્યવહાર વિશુદ્ધ બનતું જાય છે. જેવા વિચાર તેવું વર્તન એ વિચાર બળનું સામર્થ્ય દર્શાવે છે, પરંતુ સદ્ વિચારેનું સેવન અને તદનુસાર વર્તન એ વિશુદ્ધ વ્યવહારને જન સમાજ આગળ પ્રકટ કરે છે, અનેક મનુષ્ય તેનું અનુકરણ કરે છે. સાંસારિક મર્યાદામાં પ્રાપ્ત કરાતે વિશદ્ધ વ્યવહાર જે કે વશ્ય પુત્ર, અર્થ કરી વિદ્યા, અનુકૂલ ભાર્યા વિગેરે જેને નીતિકારે જીવલેકના છ સુખ દર્શાવેલા છે તેવા અનેક પ્રકારોમાં સંદર્ભિત થાય છે અને તે સાંસારિક શાંતિને અર્થે નિરપગી નથી એટલું જ નહીં પરંતુ તેવા પ્રકારની શાંતિ ધાર્મિક સંગને અનુકૂળ કદાચ બનાવી શકે છે. અને તેથી જ તે વ્યવહાર પ્રશસ્ય છે, પરંતુ વાસ્તવિક રીતે મુક્તિને અનુકૂળ વ્યવહારમાં જેની પ્રવૃત્તિ તન્મય થઈ રહેલી છે તેઓને ધન્ય છે અને તેઓ કૃતાર્થ છે. પૂર્વોક્ત સાંસારિક પરિસ્થિતિવાળી વ્યવહાર શુદ્ધિ જે દ્વિતીય પ્રકારની વ્યવહાર શુદ્ધિને ઉત્પન્ન કરાવવાનું સામર્થ્ય ધારણ કરે અને તે મુજબ ઉત્પન્ન કરાવી આપે તેજ ઉપયોગી છે, અન્યથા નિરર્થક છે. આથી પ્રથમથી જ પ્રત્યેક ક્રિયા પછી તે સાંસારિક મર્યાદાવાળી હોય અથવા મુક્તિના કેદ્રસ્થાન રૂપ હોય તે પણ તેની શુદ્ધતા ઉપર ખાસ ધ્યાન આપવાથીજ મનુષ્યને ઉત્ક્રાંતિ ક્રમ વિકાસ પામતે જાય છે.
બુદ્ધિબળને પામેલા મનુષ્ય વર્ગમાં જીવનના બે પ્રદેશ છે. એક પ્રદેશનું નામ કારણ પ્રદેશ છે, અને બીજા પ્રદેશનું નામ કાર્ય પ્રદેશ છે. વ્યવહારવડે અનુભવની શાળામાંથી પ્રાપ્ત થતું શિક્ષણ એ કારણ પ્રદેશ છે અને તેને જીવન સાથે યથાર્થ ઉપ
ગ એ કાર્ય પ્રદેશ છે. આથી મનુષ્યએ કાર્ય પ્રદેશ પ્રાપ્તિની પિતાની દ્રષ્ટિ ફેરવીને કારણ પ્રદેશ પ્રતિ નાંખવાની છે. અને તેમ કરતાં વ્યવહાર સંબંધી પ્રત્યેક ક્રિયાને શુદ્ધ કરવા અથવા શુદ્ધ યિામાં પિતાને વ્યવહાર ચલાવવાની પ્રેરણા થાય છે. અને શ્રદ્ધા તેમજ વિશ્વાસથી આગળ વધે છે.
જિનેન્દ્ર પૂજા, ગુરૂ સેવા અને પ્રાણી અનુકંપ વિગેરે વ્યવહારમાં મનુષ્ય વારંવાર સંસ્કારી થવું જોઈએ. વ્યવહારની સર્વ ક્રિયાઓ પછી તે શુભ હેય કે અશુભ

Page #28

આત્માનન્દ પ્રકાશ.
હોય તે પણ બાહ્ય જગતમાં અંતઃકરણ ઉપર સારી અથવા નરસી છાપ પાડે છે અને તેથીજ પૂજા વગેરે વ્યવહાર આંતર જીવનને ઘણીજ અચ્છી રીતે કેળવે છે, તેમજ સં. સ્કારી બનાવે છે. આમ હવાથી ફળ પ્રકટાવવાના પ્રયત્નને જોઈ જે જે ક્રિયાઓ કરવામાં આવે તેના પરિણામ દશી થવું જોઈએ. ગતાનુગતિક લેક દષ્ટિ અત્ર તપાસવાની બીલકુલ જરૂર નથી પરંતુ જે વર્તન અંગીકાર કરવામાં આવે તે નિર્દોષ પણે થયું છે કે, કેમ તેવા પ્રકારની સાધ્ય દષ્ટિ જરાપણ ભુલવાની નથી, અને પછીથી જગત્ પિતેજ પરિણામ દશી થઈ જ્યારે જોશે ત્યારે એ વર્તનને એગ્ય ન્યાય મળેલ કહેવાશે, છતાં પણું વર્તનથી અમુક ફળ ચક્કસ નીપજશે તેવી ખાતરી શી રીતે હોઈ શકે કિંતુ સ્વબુદ્ધિ અનુસાર તુલના કરી ઉદ્યમને પ્રધાનપદ આપી પ્રગતિ કરવી જોઈએ એમ વ્યવહારને ઉન્નત કરનાર નીતિશાસ્ત્ર કહે છે. પ્રયત્ન કરતાં કરતાં વ્યવહારની શુદ્ધ કોટી પ્રાપ્ત થશેજ અને આંતર જીવનને પોષણ આપી અધિકાધિક બળવત્તર કરી કાર્ય પ્રદેશ પ્રાપ્ત કરાવી આત્મિક ઉન્નતિમાં જીવન પ્રવાહને વિસ્તારશે. લેખક,
શાહ તેચંદ ઝવેરભાઈ.
लज्जातोऽपि धर्मःશું લજજાથી પણ આરાધન કરેલ ધર્મ મહાફળને આપનારે થાય છે?
લેખક–મુનિરાજશ્રી મણિવિજયજી–(મુ. લુણાવાડા)
સુજ્ઞ મહાશય—ધર્મ એ શબ્દ જગના અંદર ઘણું લેકના મુખમાંથી નીકળે છે, અને ત્યાં સુધી માને છે કે આ અમારો ધર્મ છે ને આ અમારો ધર્મ નથી. ધર્મ શબ્દના પિકાર પાડનાર મનુષ્ય ગામે ગામ અને શહેરે શહેર, શેરીએ શેરીએ, પિળે પળ, ચાટે ચાટે ને ચેરે ચરે, વાટે ઘાટે અને અટવી તથા પર્વત તેમજ સમુદ્રમાં પણ ધર્મના પડઘાઓ પાડી રહેલા છે, પણ ધર્મ શું વસ્તુ છે. ધર્મનું સ્વરૂપ શું છે. ધર્મથી શું સુખ પ્રાપ્ત થાય છે. તથા ધર્મ કે હેવો જોઈએ તથા ધર્મ કોને કહેવો જોઈએ. તે પરમાર્થ જાણનારા દુનિયાના અંદર બહુજ થોડા મનુષ્યો જોવામાં આવે છે. જેમ કોઈ માણસ પોપટને કહે છે કે પઢે પિપટજી રામ. તે પિપટ મુખથી રામ રામ આ પ્રકારના શબ્દને બોલતા શીખે અને બોલે. પરંતુ રામ કેણુ હતા તથા
ક્યારે ને કયે સ્થળે ઉત્પન્ન થયા હતા, રામે શું શું કર્તવ્ય કરેલા છે, અદ્યાપિ પર્યત રામ નામ અખંડ કેમ રહેલું છે. તથા રામ કેવી કરણિ કરી કઈ ગતિને પ્રાપ્ત થયેલા છે. તેની જેમ પોપટને ખબર પડતી નથી, તેમજ મુખેથીજ કેવળ ધર્મ ધર્મના પિકાર પાડનારા મનુષ્યને ધર્મના અંતરપટની, તથા ધર્મના રહશ્યની તેમજ ધર્મના અગાધ અને ઉ

Page #29

લજ્જાથી આરાધન કરેલે ધર્મ શું ફળદાયી થાય છે. ૨૫ ત્તમ ફલેતી પ્રાપ્તિ માલુમ પડતી નથી. કહ્યું છે કે સત્તા પરમો ધર્મ અહિંસા (જીવદયા) તેજ પરમ ધર્મ છે. અને જે ધર્મના અંદર દયા વસેલી છે તેને જ ધર્મ કહેવાય છે પણ જેની અંદર હિંસા થતી હોય તેને ધર્મ કહેવાતો નથી, તે અધર્મ જ કહેવાય છે.
થત: दुर्गती प्रसृतान् जंतून् यस्मात् धारयते ततः
धचेचैतान् शुने स्थाने, तस्मात् धर्म इति स्मृतः ॥ १ ॥ ભાવાર્થ-દુર્ગતિના અંદર પડતા જેને ધારણ કરે અર્થાત્ બચાવે તથા તે છોને શુભસ્થાનને સારા સ્થાનને)વિષે સ્થાપન કરેલાવીને મુકે તેને જ ધર્મ કહેલો છે.
વિવેચન–સુખ અને સંપત્તિ પ્રાણીઓને પ્રાપ્ત થાય છે તે દયામય ધર્મથી જ થાય છે. આવા ઉત્તમોત્તમ શ્રી વીતરાગ પ્રણિત દયામય, ધર્મને યથાશકિત પ્રમાણે સાધુ-સાધવી સર્વ વિરતિ રૂપ તથા શ્રાવક-શ્રાવિકા દેશ વિરતિ રૂપ ધર્મને આરાધે છે ને તેથી તેઓ સગતિના ભેકતા થાય છે, આવા પરમ ધર્મને પણ કઈક દ્રવ્યથી તે કેઈક ભાવથી સેવન કરે છે. અથવા લજજા આદિ બીજા અનેક પ્રકારથી પણ ધર્મને આરાધે છે. કહ્યું છે કે –
सज्जातोऽपि धर्मः ભાવાર્થ–લજા થકી પણ કેટલાક જ ધર્મને આરાધે છે, અને તેથી એટલે લિજજા થકી પણ આરાધન કરેલ ધર્મ આરાધન કરનારને અસમાન અને અમેય ફલને આપે છે.
लज्जायाम् धर्षः अर्थ मंडित नागिलामुक्त भवदत्त भ्रातृ नवदेववत् ।
ભાવાર્થ—શૃંગાર સજવા માંડેલ, અર્ધ આભૂષણથી સુશોભિત નાગિલા નામની સિને ત્યાગ કરનાર ભવદત્તના ભાઈ ભવદેવના પેઠે.
દBતો વથા, આ પૃથ્વીને આભૂષણ રૂપ એવા મગધ દેશમાં સુગ્રામ નામનું એક દી તું ગામ હતું; તેમાં રાષ્ટ્રકુટ નામને કણબી અને રેવતી નામની તેની સ્ત્રી વસતાં હતાં. તેમને અનુક્રમે ભવદત્ત અને ભવદેવ નામે પુત્ર થયા, તેઓ જ્યારે મોટા થયા ત્યારે ધર્મ કર્મમાં તત્પર થયા.
એકદા સુસ્થિત આચાર્ય પાસે વૈરાગ્યવત થઈ ભવદત્ત દિક્ષા ગ્રહણ કરી અને તે શાસ ભણીને ગીતાર્થ થયા, અન્યદા તેણે એકવાર ગુરૂ મહારાજને કહ્યું, હે પ્રલે

Page #30

આત્માનન્દ પ્રકાશ,
સંસારપક્ષના સ્વજન સંબંધીને દાવવા જવાની મારી ઇચ્છા છે, આપ કૃપા કરી આજ્ઞા આપો તે ગમન કરું. ગુરૂ મહારાજે આજ્ઞા આપવાથી ભવદત્તમુનિ સુગ્રામ ગામે ગયા, ત્યાં ભવદેવનાં નાગિલા સાથે લગ્ન થતાં હતાં, તેથી સાધુને કેઈએ બાવ્યા જાણ્યા નહિ એટલે તે ગુરુ પાસે પાછા આવ્યા. બીજા સાધુઓએ તેમની મશ્કરી કરી તેથી ભવદત્ત ભાઈને પ્રતિબોધ પમાડવા સારું ફરીથી પણ બીજીવાર સુગ્રામ ગામે આવ્યા. તેણે પ્રતિજ્ઞા કરી કે ભાઈને દિક્ષા અપાવીશ. આવી પ્રતિજ્ઞા કરી ત્યાં ગયા તે સમયે નાગિલાને આભૂષણે પહેરાવવાને ઉત્સવ થઈ રહ્યો હતે, શૃંગાર સજાતે હતો તેમાં અર્ધ ચંગાર સત્યે તેવામાં ખબર પડવાથી ભવદેવ ભવદત્તને આવીને ન તથા તેણે શ્રદ્ધાથી તેમને શુદ્ધ અન્નપાન વહોરવી પ્રતિલાલ્યા. ભવદત્તે જતી વખતે ભવદેવને કેટલેક સુધી સાથે લીધું અને તેને કહ્યું કે ભવદેવ તને ધન્ય છે કે સાધુ ઉપર હારી આવી રૂડી ભક્તિ છે.
એવી વાણીથી તેને પ્રીતિ ઉપજાવી તેના હાથમાં વૃત (વીનું) ભરેલું પાત્ર આપ્યું. બીજા સ્વજન વર્ગને છેડી દઈ ભવદત્ત ભવદેવ સાથે બાહ્ય કડાદિ વાર્તા કરતે ગુરૂ પાસે આવ્યું. તેમને નમીને ભવદત્તે કહ્યું કે હે ભગવન્! મારા ભાઈને મેં આપની પાસે આણેલે છે, તેને દિક્ષા લેવાની ઈચ્છા છે. ગુરૂએ દિક્ષા આપી તે ભવદેવે મોટાભાઈની દાક્ષિણ્યતાથી અંગીકાર કરી, પછી ભવદત્તે એક મુનિ તથા પિતાના ભાઈને સાથે લઈ ગુરુને નમસ્કાર કરી અન્યત્ર વિહાર કર્યો. ભદેવ ભાઇના વચનને લઈને જ સંયમ પાળવા લાગે પણ જેમ હસ્તિને હસ્તિની (હાથી) યાદ આવે તેમ તેની સ્ત્રી નાગિલા વારંવાર યાદ આવ્યા કરતી. અનુક્રમે ભવદત્ત તે તીવ્ર તપસ્યા કરી કાળધર્મ પામી સ્વર્ગે ગયા, એટલે એકલે પડેલે ભવદેવ બીજા સાધુને સુતા જ છોડી દઈનાગિલાનું સ્મરણું કરતે રાત્રિના સમયે નીકળી ગયું. કહ્યું છે કે સ્ત્રી અને લક્ષમીના અંદર મહિત એવો રાગી પુરૂષ બહુ કર્મ બાંધે છે અને નિર્મળ અંત:કરણવાળો નિરાગી માણસ બહુ સુખ પ્રાપ્ત કરે છે.
यतः ।। उक्तं इंद्रिय पराजय शतके ।। अब्बो सुकोअदो बूटा, गोलया मट्टिा मया,
दो वि आवमिश्रा कुमे, जो अल्लो तत्थ बग्गः ॥१॥ ભાવાર્થ–જેમ માટીના બે ગેળા એક લીલે અને બીજે સુકે ભીંતના ઉપર પછાડ્યા હોય તો લીલો ગોળ ભીંત ઉપર ચોટી રહે છે, તેમજ વિષયાંધ પ્રાણિનું ચિત્ત નિરંતર વિષય વાસનામાંજ આશક્ત રહે છે.
હવે ભવદેવ ચાલતા ચાલતે સુકામ ગામની સામે આવ્યો અને ત્યાં બાહ્યસ્થાને રહ્યો, એવામાં ત્યાં એક ઉત્તમ શ્રાવિકા બીજી વૃદ્ધ સ્ત્રીની જોડે આવી. (આ શ્રાવિકા

Page #31

લજ્જાથી આરાધન કરેલ ધર્મ શું ફળદાયી થાય છે?
ર૭
નાગિલા હતી,) ભવદેવ કોઈને ઓળખી શકે નહિ તેથી પૂછવા લાગ્યું કે, ભવદેવે ત્યાગ કરેલી નાગિયા છે કે નહિ? ત્યારે નાગિલાયે તેને ઓળખી કાઢી તેને સન્મુખ પૂછયું; અહીં તમે નાગિલાના પતિ છે કે? ભવદેવે કહ્યું કે, હા હું તેને પતિ છું. મહારા મોટા ભાઈ ભવદત્તે મને કપટથી ગુરૂ પાસે લઈ જઈ જોરજુલમથી મહારા મન વિના દિક્ષા અપાવી, તે મેં નાગિલાના સ્મરણમાં ને સ્મરણમાં બાર વર્ષ પાળી. અર્થાત્ બાર વર્ષ મન વિના પણ ચારિત્ર પાળ્યું. ભવદેવ આ પ્રમાણે કહે છે એટલામાં નાગિલાના સાથે જે વૃદ્ધ સ્ત્રી હતી તેણીને પુત્ર ત્યાં આવ્યું અને તે કહેવા લાગે છે માતા, મને આજે ગામમાં જમવા જવાનું નોતરું (આમંત્રણ) મળ્યું છે, ત્યાં દક્ષિણે પણ મળવાની છે માટે તું જલ્દી ઘરે ચાલ વિલંબ ન કર. કારણ કે પ્રથમ પીધેલું દૂધ છે તે ભાજનમાં વમી કાઢવું છે. અને તે જમ્યા પછી તેમજ દક્ષિણા લઈને આવ્યા પછી તે દૂધ પી જઈશ. તે છોકરાના આવા વચનને શ્રવણ કરી ભદેવ કહેવા લાગ્યું કે, અહે આ બાળક વમન કરેલું નિદવા યોગ્ય ભોજન પાછું જમશે? તે સાંભળો નાગિલા બેલી. હું આપની સ્ત્રી નાગિલા છું. આપે મને પૂર્વે વમેલી (ત્યાગ કરેલી)ને ફરી થી ભેગવવા કેમ ઈચ્છે છે? એવો કેણ અજ્ઞાની હોય કે ત્યજી દીધેલી સ્ત્રીને વસેલા આહારના પેઠે અંગીકાર કરે. કહેવું છે કે સ્ત્રી અનંત દુઃખની ખાણરૂપ હોય છે.
તઃ मांसाऽमृगस्थिविएमूत्र, पूर्णाऽहमधमाधमा,
वांतादपिजुगुप्स्यास्मि, मामिछन् किं न लजसे? ॥१॥ ભાવાર્થ–માંસ, રૂધિર, હાડકા, સ્નાયુ, મળ, મૂત્ર, શુક, લેમ, મેદ, મજા વડે કરી કેથળીના જેમ ભરેલી એવી અધમમાં અધમ હું છું. ઉપર દેખાવ માત્રથી જ સારી છું. અંદરથી મહા દુર્ગધમયપણાથી સંપૂર્ણ ભરેલી છું અને વમન કરેલા આ હાર કરતાં પણ મહા નિંદનીય છું, તે મહારી વાછ કરતાં તું કેમ લજા પામતે નથી?
ચંતક पश्यस्यद्रौज्वलदनि, नपुनःपादयोरधः
यत्परंशिवयिस्येवं, नस्वं शिक्षयसिस्वयं ॥१॥ ભાવાર્થ–પર્વતના ઉપર બળતા અગ્નિને તું દેખે છે પણ તારા પગના અંદર અગ્નિ સળગે છે તેને દેખતો નથી. કારણ કે તું પરને શિક્ષા આપે છે કે વમન કરેલું ભજન ભક્ષણ કરવું નહિ, પરંતુ તે પિતે વમન કરેલાને ભક્ષણ કરવા તત્પર થયેલ છે તે શિક્ષા તવારા આત્માને આપતું નથી.

Page #32

આત્માનન્દ પ્રાશ,
* ચત. काहिपुंगणना तेषां, येऽन्ये शिक्षा विचक्षणाः
येस्वं शिदयितुं दवा, स्तेषां पुंगणना नृणाम् ॥ १ ॥ ભાવાર્થ–તેવા પુરૂષોની ગણત્રી પુરૂષના અંદર ક્યાંથી હોય કે જે બીજાને શિખામણ આપવામાં ડાહ્યા હોય. તે જ પુરૂને પુરૂષ કહેવાય છે કે જે પોતાના આત્માને જ શિખામણ આપવામાં ડાહ્યા હોય છે, તેજ પુરૂષ પુરૂષની ગણત્રીમાં ગણી શકાય છે.
મેં ગુરૂ મહારાજ પાસે શીયલ-વૃત અગીકાર કરેલું છે અને સ્ત્રીને શીયલ જ પરમ, અને ઉત્તમોત્તમ આભુષણ કહેલું છે. શીયલવતી સ્ત્રી જ આ જગતના અંદર શોભાપાત્ર છે. કહ્યું છે કે –
થતા शीलेन प्राप्यते सौख्यं, शीलेन विमलं यशः,
शीलेन अन्यते मोद, स्तस्मात् शीलं वरं व्रतं. ॥१॥ ભાવાર્થ–શીયલથી સુખ પ્રાપ્ત થાય છે, શીયલથી નિર્મલ યશ મલે છે, શીયલથી મેક્ષ સુખ પ્રાપ્ત થાય છે, તે કારણ માટે શીયળ માહા ઉત્તમ વ્રત છે. (શ્રેષ્ઠ વૃત છે.
વિવેચન–સર્વે શૃંગારના અંદર શીયલના સમાન બીજો એક પણ શૃંગાર - થી, સર્વે આભુષણેના અંદર શીયલના સમાન બીજુ એક પણું આભુષણ નથી, સર્વે ઉત્તમ પદાર્થોના અંદર શીયલના સમાન બીજે ઉત્તમ પદાર્થ એક પણ નથી, મનુષ્યના કુલને ઉન્નતિ કરનારૂં મનહર આભૂષણ રૂપ નહિ નાશ પામે એવા સુગતિના સ્થાનરૂપ, લક્ષ્મી આપવાવાળું. દુર્ગતિને દૂર કરવાવાળું, પવિત્ર યશને વૃદ્ધિ કરનારું, કઃપવૃક્ષ, કામઘટ, કામધેનું પેઠે ચિતિત પદાર્થને આપવાવાળું અને સંસારથી નિવૃત્તિ પમાડનારૂં એક શીયળ જ છે.
માટે હે નાથ! મહારૂં કહ્યું માનીને ગુરૂની પાસે જાઓ! આલેચના લઈ શુદ્ધ થાઓ, શુદ્ધ ચારિત્ર પાળી મેશને પ્રાપ્ત કરો.
સ્ત્રીને પ્રતિબોધ પામીને ભવદેવ લજા પામી નગિલાને ખમાવી ગુરૂ પાસે ગ, ત્યાં પોતાના દુશ્ચરિત્ર સમ્યક્ પ્રકારે આલેચી ફરીથી ચારિત્ર અંગીકાર કરી, શુદ્ધ રીતે પાળી, કાળ ધર્મ પામી સૈધર્મ દેવેલેકે દેવતા થયા.
એવી રીતે લજ્જાથી પણ આરાધન કરેલે ધર્મ મહાફળને આપનારે થાય છે, તે શ્રદ્ધા સહિત આરાધન કરેલ ધર્મ શીવસુખને આપે તેના અંદર આશ્ચર્ય નથી. માટે ઉત્તમ પ્રાણાએ મન વચન કાયાએ કરી યથાશક્તિ પણ સંપૂર્ણ ભાવ થકી ધમનું આરાધન કરવું, તેજ ઈહલેક તથા પરાકને અંદર હિતકારી છે. અત્યલમ ભાદેવ દ્રષ્ટાંત સંપૂર્ણ

Page #33

વિવિધ વચન. વિવિધ-વચન.
(મોક્ષમાર્ગ.) રાજ્યન-જ્ઞાનવાત્રિા િફમદા
(શ્રીમાન માતિ) સંગ-દર્શનસત્યમાં પૂર્ણ શ્રદ્ધા, સમ્યજ્ઞાન-કર્તવ્ય અકર્તવ્યનો પૂર્ણ વિવેક, અને સમ્યગુચારિત્ર-સદ્વર્તન એ મોક્ષમાર્ગ છે. અર્થાત–સત્યમાં પૂર્ણ શ્રદ્ધાઢ પ્રીતિ રાખી, કર્તવ્ય કરવા ગ્ય, અકર્તવ્ય–નહીં કરવા યોગ્ય કાર્યનું વિવેક પૂર્વક-શ્વબુદ્ધિ યુત વિચાર કરી, સદ્દ વર્તન-પવિત્ર જીવનમાં પ્રવર્તવું એજ મોક્ષનો માર્ગ છે. વિષયકષાય જન્ય સુખ દુઃખાદિ રૂપ બંધનની બેડીમાં બંધાયેલા, જન્મ, જરા, મરણ રૂપ સંસાર–કારાગારમાં પડેલા પ્રાણીને તેમાંથી મુકત થવાનો આ એકજ અવ્યાબાધ માગે છે. એ જ પવિત્ર પથે થઈ પૂર્વે અનંત આત્મા અખં ડ આનંદ અને અક્ષય છે સુખ જયાં એવા એક્ષ--મંદિરના માલિક થયા છે. વર્તમાનમાં અનેક આત્મા તે આનંદ-ભુવનના ભેગી થાય છે. અને ભવિષ્યમાં પણ એજ માર્ગે થઈ અપાર છે તે અચલ, અવિનાશી, શાસ્વત-સિદ્ધ સ્થલના અધિપતિ થશે! પરમ પદ પામશે !!
( સિદ્ધિ સ્યાદવાદથી થાય છે.) सिधिः स्याहादात् ।
(લિલ-સર્વશ્રી હેવડાવા) અખિલ વિશ્વમાં રહેલા સમગ્ર પદાર્થોની નિત્ય-અનિત્ય આદિ સંપૂર્ણ વ્યવસ્થા સ્યાદ્વાદ-અનેકાંતવાદથી જ થાય છે.
(જ્ઞાન અને ક્રિયાથી મોક્ષ મળે છે.)
જ્ઞાન-વિજ્યાં મોક્ષ હેય-ત્યાગવા લાયક, ઉપાદેય–અંગીકાર કરવા લાયક, અને ય-જાણવા લાયક પદાર્થોનું તત તત સ્વરૂપે બે થી તે જ્ઞાન, અને સંસારના હેતુભૂત જે અવિરત્યાદિ આશ્ર, તેનાથી વિરમણ થવું તે ક્રિયા. એ બેથી મોક્ષ પદ મળે છે.
Syadvada or Anekantavada is competent to descend into the utmost minutiae of metaphysics and to settle all the vexed questions by a positive method-to settle at any rate the limits, of wnich it
ossible to determine by any method which the human mind

Page #34

૩૦
આત્માનન્દ પ્રકાશ.
may be rationaly supposed to possess. It promises to reconcile all the conflicting schools, not by inducing any of them necessarily to abandon their favourite standpoints of others are alike tenable or at least that they are representative of some aspect of truth which under some modification needs to be represented and that the Integrity of truth consists in this variety of its aspects within the relational unity of an all-comprehensive and ramifying principal.
અતત્ત્વજ્ઞાનના ખારિકમાં બારીક પ્રશ્નમાં ઉતરવાને અને મનુષ્યના મનથી ન્યાય પૂર્વક કલ્પ શકાય તેવી રીતથી સબળા ગુચવણ ભરેલા પ્રશ્નનાનું નિરાકરણ કરવાનુ' અથવા જેટલુ [િશ્રત થઇ શકે તેની હદ બાંધવાનું સામર્થ્ય સ્યાદ્વાદમાં રહેલું છે. પરસ્પર વિરૂદ્ધ દલોલેા કરતી વિચાર શ્રેણીઓના માનનારાઓને તેમના ઈષ્ટ અભિપ્રાય તજાવીને નહિં, પણ બીજાના દ્રષ્ટિ બિન્દુએ પણ તેમની માફક એક સરખી રીતે ટકી શકે તેવા છે, અથવા સત્યની અમુક અપેક્ષા જે કેટલાક ફેરફાર સાથે જણાવવાની આવશ્યકતા છે, તેને જણાવનારા છે, એવું ખતાવીને સ્યાદ્વાદ સર્વ વિચાર શ્રેણી એની એકવાકયતા સિદ્ધ કરવાનુ માથે લે છે. સંપૂર્ણ સત્ય સર્વવ્યાપી તત્ત્વની સાથે સંબંધ ધરાવતી વિવિધ અપેક્ષાઓ સમજવામાં રહેલું છે,
( જૈનશ્વેતાંબર કાનફરન્સ હેરલ્ડ ) ( સ્યાદ્વાદસિંહુ )
प्रत्यक्षद्वयद नेत्रयुगल स्तर्क स्फुरत्केसरः
शाब्दव्यात्त करालवत्र कुहरः सद्-- हेतु गुञ्जाखः 1 कानने स्मृतिनख श्रेणी शिवाजीषणः संज्ञावालधिवन्धुरो विजयते स्याद--वादपञ्चाननः ॥
( શ્રીમદ્-વાલ્વેિવવૃત્તિ:। )
મહાન
પ્રત્યક્ષ, પરાક્ષ એ બે પ્રમાણુ રૂપ દે દીપ્યમાન છે નેત્ર યુગલ જેવું, તરૂપ સ્ફુરાયમાન છે કે, સરી–જટા જેની, શાબ્દ પ્રમાણુરૂપ ફાડેલ છે વિકરાલ વદન–વિવર જેણે, સ ્—હેતુ રૂપ ગર્જના જેની, સ્મૃતિ રૂપ નખાની પંકિતના અગ્રભાગ વડે અતિ ભયાનક, અને સત્તા રૂપ પૂછ્યાથી મનેાહર, એવેના સ્યાદવાદ પંચાનન અનેકાંતક્રેશરી નય ( ગમ, ભગ ) રૂપ કાનન-જંગલમાં ક્રીડા કરતા થકા સર્વોત્કર્ષ પણે વિજ્યવત વતે છે.
( અર્હત્ ભગવાની અમારી ઉષા)
सेबेमि जे मइया जेय पपन्ना जे प्रागमिस्सा अरहंता जगवंतो, ते सव्त्रे एव माइक्खंति, एवं जासंति, एवं पनवंति एवं परूवंति - " सव्वे पाणा, सच्चे नूया,
;
(૫

Page #35

વિવિધ વિષષ.
૩૧
सव्वे जीवा, सव्वे सत्ता न हंतव्वा, न अजायेव्वा, न प रितावेयव्वा, न उद्दवेयव्वा । " एसधम्मे सुके, निइए, सासए समिञ्च लोयं खयानेहिं पवेइए ।
(શ્રાવાર સૂત્ર.) હું કહું છું કે-જે અહંન ભગવાન પૂર્વે થઈ ગયા, જે વર્તમાન કાળમાં વિદ્યમાન છે, અને જે ભવિષ્યમાં થશે, તે સઘળા આ પ્રમાણે કથન કરે છે, બેલે છે, જાણાવે છે, અને પ્રરૂપે છે કે-( કઈ પણ પ્રાણી એ) “ સર્વ પ્રાણ, સર્વભૂત, સર્વ જીવ, અને સર્વ સત્વને મારવા નહિં, તેમના ઉપર અધિકાર ચલાવવો નહિં, તેમને પરિતાપ આપવો નહિં, તથા કોઇ પણ રીતે હેરાન કરવા નહિં. ” આ પ્રકારે પવિત્ર આજ્ઞા, અને શાસ્વત શુદ્ધ ધર્મ, જગજનોના દુઃખને જાણકારતીર્થંકરપ્રભુએ કથેલું છે.
(શુભાશિ.) त्रिसंध्यं देवा! विरचय चयं प्रापय यशः श्रियः पात्रे वापं जनय नयमार्ग नय मनः स्मर क्रोधाद्यारीन् दलय कलय प्राणीषु दयां
जिनोक्तं सिद्धान्तं शृणुटाणु जवान्मुक्ति कमनाम् ।। ત્રિકલ દેવ પૂજા કર, યશને વૃદ્ધિ પમાડ, સુપાત્રમાં લક્ષ્મીનું વપન કર, ન્યાય માર્ગે મનર, કામ ક્રોધાદિ શત્રને હણી નાંખ, પ્રાણીઓ ઉપર દયાકર, જિનેશ્વર ભાષિત સિદ્ધાંતને સાંભળ, અને પછી મેક્ષ લક્ષમીને તરત વર !
(સિંદૂર પ્રકર)
પ્રયેજક, મુનિરાજ શ્રી જિનવિજયજી.
વિવિધ વિષય.
વિદેશોમાં જૈન સાહિત્ય પ્રકાશ. ઉપદેશમાળા–એક ઈટાલીના વિદ્વાન ડે. એલ. પી. ટેરોટરીએ, “ઈટાલીયન એસીયાટીક સાસાયટી'સૈમાસિકમાં ઉપદેશમાળા–મૂળ રોમન લિપિમાં પ્રસિદ્ધ કર્યું છે. જેની અંદર શરૂઆતમાં ઈટાલીઅન ભાષામાં સુંદર પ્રસ્તાવના લખવામાં આવી છે. આ પ્રસ્તાવનામાં ધર્મદાસ ગણી વિષે તથા ઉપદેશમાળા ઉપર બનેલી ટીકાઓ વિષે વર્ણન આપવામાં આવેલ છે. ત્યારબાદ મૂળ (જ

Page #36
32. આત્માન પ્રકાશ હેન નીચે પાઠાન્તરો પણ આપ્યા છે.) ઉપદેશમાળામાં આવેલા શબ્દોની અનુક્રમણિકા અને છેવટે ગાથાઓને અક્ષરાનુક્રમ આપવામાં આવેલ છે. પ્રશમરતિ પ્રકરણ-સટીક, આ ગ્રંથને ડે.એ. બેલેની ઈટાલીઅન ભાષામાં બહાર પાડે છે. મુનિપતિ ચરિત્ર સારવાર–આ ગ્રંથને ઇટાલીઅન ત્રમાસિકમાં મિ. બેલેની ફીપી પ્રસિદ્ધ કરે છે. ડે, હર્ટલને અંગ્રેજી ભાષામાં લખેલો નેરેટિવ લિટરેચર ઓફ ધી નાજ” નામનો નિબંધ પુર નિવાસી પં. ચંદ્રધર શમ ગુલેરી બી. એ. હિન્દી ભાષામાં અનુવાદ કરે છે. જે પૈડા વખતમાં અંગ્રેજીની સાથે પુસ્તકાકારે બહાર પડશે, છે. મિરના “ન્યાય પ્રવેશ ટીકા” સહિત " બિબ્લીઓથેકા બુદ્ધિકામાં પ્રસિદ્ધ કરે છે. અથર્વ પરિશિષ્ટ” નામનો ગ્રંથ જર્મન ડે. બોનલેએ જર્મનીમાં બહાર પાડ્યો છે. લંડનમાં જે “જૈન લિટરેચર સોસાયટી” સ્થાપન થઈ છે, તેના તરફથી “સ્યાવાદ મંજરી' પડ દર્શન સમુચ્ચય” અને દીગંબર કુંદકુંદાચાર્ય કૃત " પ્રવચન સાર’ એ ત્રણ તાત્ત્વિક 2થેનું ભાષાંતર થાય છે. જેમાં સ્યાદવાદ મંજરી નું ભાષાંતર, ડે. મિરન કરે છે. અને " પડ઼ દર્શન સમુચ્ચય'નું ભાષાંતર પ્રોફેસર એલ. વૅલી કરે છે. પ્રયોજક, મુનિરાજ શ્રી જિનવિજયજી. વર્તમાન સમાચાર. મહેરબાન અધિપતિ સાહેબ, આપના પત્રમાં નીચેની બીનાને સ્થાન આપવા મે-કશે. ભાંડક (ભદ્રાવતી) તીર્થના ઉદ્ધાર માટે મળેલી પાલણપુરના શ્રી જૈન સંઘ તરફની મદદ. પજ્યપાદ શાન્ત મૂર્તિ શ્રીમાન હંસવિજયજી મહારાજને વાંદવા માટે નાગપુર વર્ષોથી સેઠ કીસનચંદજી હીરાલાલજી (વાઈસ પ્રેસીડેન્ટ શ્રી જૈન શ્રેયસ્કર મંડળના) તથા મેસાણાથી પરીક્ષક મીત્ર મણીલાલ સુંદરજી શાહ આવ્યા હતા. પરીક્ષક મીત્ર મણીલાલે મહારાજના પ્રમુખ પણ નીચે “તીર્થ ભક્તિ, પ્રાચીન તીર્થોએ જેનોની જાહોજલાલી સુચક કીર્તિ સ્થભે, વસ્તુપાળ, તેજપાળ સંપ્રતિ, કુમારપાળ, જગડુશા, મોતીશા, જેવા તિર્થોધ્ધારક નર રત્નનું યથાશક્તિ અને નુકરણ, આપણી ફરજો, પરમાત્માના અક્ષર દેહ અને તદાકાર દેહ તરફ આપણે પૂજય ભાવ; હાલ ભાંડક તીર્થની હાલત” વિગેરે અનેક મુદ્દાઓ પર યોગ્ય ભાષણ આપ્યું હતું. મહારાજાએ સુંદર શબ્દોમાં અનુમોદન આપ્યા બાદ લગભગ 500) સ્ત્રી પુરૂષ કે જેઓ સભામાં હાજર હતા For Private And Personal Use Only