________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન દર્શન અને તેનું સંક્ષિપ્ત દિગદર્શન. ૧૯ જૈન દર્શનને એક પાયાર્ષિકનય ગ્રહણ કરી આત્માની વસ્તુસ્થિતિ (Theory) તદન એકાંતિક અંગીકાર કરેલી છે. કેટલાક બધે તે આત્માને માનતા નથી તેઓને નાસ્તિકેની કોટીમાં સમાવેશ થાય છે. બદ્ધદર્શનની અપેક્ષાએ તેમને હિંસાનું ફળ પણ હોઈ શકતું નથી કેમકે હિંસા કરનાર પાપને ભાગી થાય છે અને તે હિંસાકર્તિને વિનાશ થવાથી અન્ય ફળ લેતા થઈ શકતું નથી. આ રીતે માત્ર પર્યાયાર્થિક નય માનવાથી સર્વ શુભ અને અશુભ ક્રિયાના ફળને વંસ થવાથી અને ભકતૃશૂન્ય જગત્ થવાથી વ્યવસ્થિતપણું જળવાઈ રહેતું નથી. એકજ આત્મા ક્રિયાને કર્ત, હર્તા અને લેતા હોય તે જ તે શુભ અથવા અશુભ ફળને ભકતા બને છે. કર્મબંધ પાડનાર એકજ રહેવાથી ફળ પણ તેને મળે છે. અને મુક્તિ પણ તેજ થઈ શકે છે. આ ઉપરથી પર્યાયાર્થિકનય રૂ૫ બોદ્ધ દર્શનમાં–
क्षणिक ज्ञान संतान, रुपेऽप्यात्मन्य संशयम् ।
हिंसादयो न तत्वेन, स्वसिद्धांत विरोधतः ।। ણિક જ્ઞાનના સંતાન રૂપ એવા આત્મામાં સંશય રહિત પણે પોતાના જ સિદ્ધાંતના વિધિથી (બધે પિતે હિંસા અને અહિંસાનું સ્વરૂપ સ્વસમયમાં પ્રતિપાદન કરે છે. તેથી તત્ત્વતઃ હિંસાદિકા ઘટી શકતાં નથી.
સાંખે પ્રકૃતિ અને પુરૂષ એ બે મુખ્ય તાવ માને છે. ત્યારે જેને જડ અને આત્મા એ બે પદાર્થો મુખ્ય પણે માને છે. સાંખે. પ્રકૃતિમાંથી ઇદ્ધિ વિગેરેની ઉત્પત્તિ માને છે તેમ જેને જડ કર્મો થી શરીર, સ્પર્શ, રૂપ, રસ, ગંધ, અને દેધાદિ કષાયોની ઉત્પત્તિ માને છે. ઘણા ઘણા વિભાગમાં સાંખે જૈન દર્શનના સંબંધમાં નામાંતર સિવાય એકજ કેન્દ્રમાં આવી શકે છે. પરંતુ તેઓ આત્માને સર્વદા નિર્લેપ માને છે. આ હકીક્ત જૈન દર્શન સવસમયના નિશ્ચયનવડે સત્ય કહે છે, પરંતુ વ્યવહાર નથી તે આત્મા જડ સાથે ક્ષીરનીર સંબંધથી મિશ્ર થયેલ છે. અને થાય છે. વિવેકરૂપ હંસ ચંચુ સજીવન થાય તે તે સંબંધ દૂર કરી નિલેપ થાય છે, પણ જ્યાં સુધી નિર્લેપ થઈ શક્તા નથી ત્યાંસુધી તે નિર્લપ નથી જ, એ તે
For Private And Personal Use Only
