Atmanand Prakash Pustak 006 Ank 09

Author(s): Motichand Oghavji Shah
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 3

ગૃહસ્થાવાસમાં કેવળજ્ઞાની.
૧૯પ વિષે નિણય કરી મેક્ષને સાધવે જોઈએ એમ અમારૂં દર્શન કહે છે. આકાશાદિ નિત્ય છે. દીપક પ્રમુખ કાંઈક કાળ રહેવા વાળા છે. બુદ્ધિ સુખાદિ તે ક્ષણિક છે. ચેતન્યાદિ તથા રૂપાદિ, આત્માદિ અને ઘટાદિના ધર્મ છે, અને ધમિથી અત્યંત જુદા છતાં તે સમવાય સંબંધથી સંબદ્ધ થયા છે. સમવાયનિત્ય, સર્વગત, અને એક છે, આત્મા સર્વાગત્ છે. બુદ્ધિ, સુખ, દુઃખ, ઈચ્છા દ્રષ, પ્રયત્ન, ધર્મ, અધર્મ, અને ભાવનાખ્ય સંસ્કાર એ નવ આત્માના વિશેષ ગુણને ઉછે તે મેક્ષ કહેવાય છે.
આ પ્રમાણે વૈશેષિક દર્શનના પંડિત પિતાના દર્શનની હકીકત જાહેર કર્યા બાદ રાણી બેલ્યા—
રાણી--પંડિતજી ! તમારા દર્શનમાં જ્યારે બુદ્ધિ વિગેરે ગુણ સંતાનને ઉછેઃ તે મોક્ષ એમ કહે છે, ત્યારે અહીં એટલું જે પુછવનું છે કે, આભાથી સર્વથા ભિન્ન એવા બુદ્ધિ વિગેરે ગુણના સંતાનને ઉછેઃ સાધવાનું છે, કે આત્માથી અભિન્ન એવાને? અથવા ભિન્નભિન્ન એવાને? જે ભિન્નને એમ કહેશે તે હેતુને આશ્રયાસિદ્ધપણને દેષ આવશે. કેમકે સંતાનીથી ભિન્ન એવા સંતાનની કલ્પના તે કેવળ કપલ કરિપત ક૬૫નાજ છે. જે બીજે પણ અભિનને એમ કહેશે તે, સર્વથા અભિન્ન એવા સંતાનને ઉછેર થતાં સંતનીને પણ ઉછેદ થઈ જશે. તે પછી મોક્ષ કેને થશે? ત્રીજો પક્ષ ભિન્નભિન્નને લેશે તે સિદ્ધાંત તૂટી જશે. વળી તેનું ફળ પણ હેતુ વિરૂદ્ધ છે, કારણ કે કાર્ય કારણ ભૂત જે ક્ષણ પ્રવાહ તે રૂપ જે સંતાનપણું તેનો નિત્ય કે અનિત્ય એ એક નિશ્ચય થ અશકય છે. કારણ કે અર્થ ક્રિયાનું કરવાપણું જે ક્ષણ પ્રવાહપ છે તે નિત્યનિત્ય એવા અનેકાંતવા જ છે. તેમાં સાધ્ય અવિકળ એવું દીપકનું દ્રષ્ટાંત છે. જેમ દીપકને અત્યંત ઉછે થતું નથી કેમકે તેજસ પરમાણું છે, તે પ્રકાશ રૂપ તજીને અંધકાર રૂપે રહે છે.
વળી તમારું દર્શન ગુણનો ઉછેર સિધ્ધ કરે છે તે કેવી રીતે ? ઇદ્રિયથી થયેલા બુદ્ધિ વિગેરે ગુણને ઉછેદ કહે છે,
બીજા પક્ષ અમિતાનને પણ એ જ સિદ્ધાંત તૂટી જશે