Atmanand Prakash Pustak 006 Ank 09

Author(s): Motichand Oghavji Shah
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531069/1

Page #1

श्री
તે આત્માન પ્રકાશ. દે
દેહરે. આત્મવૃત્તિ નિર્મલ કરે, આપે તત્વ વિકાસ, આત્માને આરામ છે, આત્માનન્દ પ્રકાશ
--
પુસ્તક ૬ ,
વિક્રમ સંવત ૧૯૬પ, ચિત્ર
અંક ૮ મે.
પ્રભુ સ્તુતિ,
શાર્દૂલવિકિપીત. જે અજ્ઞાન મહાધકાર હરવા ઉદ્યતને આપતા, જે ધારે શુભ બે રમિ હૃદયે કર્મો વિષે તાપતા વિશ્વાકાશ વિષે પ્રકાશ ધરતા જે તેજ ધારી અતિ, તે થાઓ જયવંત વીર તરણિ આપ સદા સન્મતિ. ૧ જેના જ્ઞાન સમૂદ્ર (ન) અંશ મળતાં પંડિત સહેજે થતા, તેજેથી તપ જે તપે સરવથા શ્રી પુર તે પામતા; જે નામે જપતાં મળે સુખ અને શાંતિ છવાતી અતિ, તે થાઓ જયવંત વિર તરણિ આપે સદા સન્મતિ. ૨
૧ અજ્ઞાનરૂપી મેટું અંધકાર. ૨ શુભ બોધ રૂપી કિરશે. આખા જગતને છાનાર આકાશમાં. ૪ શ્રી મહાવીર સ્વામી પી સૂર્ય

Page #2

આત્માન પ્રકાશ
ગુહસ્થાવાસમાં કેવળજ્ઞાન,
---- કાઝ
---– (ગતાંક સાતમાન પૃષ્ઠ પર થી શરૂ.)
– –– અમારા દર્શનનું નામ વશેષિક દર્શન છે. અમારું દર્શન નિયાયિક દર્શનને ઘણે ભાગે મળતું છે. અમારા દર્શનના આચાર્ય કણ મુનિ છે. અમારા દર્શનને વેષ નયાયિક દર્શનના જે છે. કાપતિવૃત્તિ ગ્રહણ કરી રસ્તામાં પડેલા ખાના દાણા ભેગા કરી ગ્રહણ કરતા હતા, તે ઉપરથી અમારા આચાર્યનું કશુઃ નામ પડેલું છે. અમારા દર્શનિ શંકરના ભક્ત છે. અમારું દર્શન નિયાયિક પડે દેવતાને માને છે. અમારા દર્શનના અને નયાયિક દર્શનના તત્વમાં ભેદ છે. અમારા દર્શનમાં દ્રવ્ય-ગુણ, કર્મ, સામા ન્ય, વિશેષ અને સમવાય એ છ તત્વ માનવામાં આવે છે.
પિલું દ્રવ્ય તત્વ–પૃથ્વી, જળ, તેજ, વાયુ, આકાશ, કાળ, દિશા, આત્મા અને મને એમ નવ પ્રકારે છે.
બીજું તવ-ગુણ, સ્પર્શ, રસ, રૂપ, ગંધ, શબ્દ, સંખ્યા વિભાગ, સચોગ, પરિમાણ, પૃથકત્વ, પરત્વ, અપરત્વ, બુદ્ધિ, સુખ, દુ:ખ, ઇચ્છા, ધર્મ અધર્મ, પ્રયત્ન, સંસ્કાર, દ્વેષ, સ્નેહ, ગુરૂત્વ, દ્રવ્યવ, અને વેગ મળી પચ્ચીશ પ્રકારે છે.
ત્રીજું કર્મતત્વ-ઉક્ષેપ, અવક્ષેપ, આકુંચન, પ્રસારણ અને ગમન એમ પાંચ પ્રકારે છે.
ચોથું સામાન્યતત્વ–પર અને અપર એમ બે પ્રકારે છે. પાંચમુ વિશેષતત્વ-નિત્યદ્રવ્યવૃત્તિ અને અંત્ય બે પ્રકારે છે.
છઠું સમવાયતત્વ–આધારાધેય ભૂત એવા અયુતસિદ્ધ ભાવેને જે સંબંધ અત્ર પ્રત્યયને હેતુ તે સમવાય કહેવાય છે.
અમારા દર્શનમાં પ્રમાણ પ્રત્યક્ષ અને લગિક એ રીતે બે મનાય છે. સૃષ્ટિના પદાર્થનું પૃથક્કરણ કરી તેમની ઉત્પત્તિ સ્થીતિ

Page #3

ગૃહસ્થાવાસમાં કેવળજ્ઞાની.
૧૯પ વિષે નિણય કરી મેક્ષને સાધવે જોઈએ એમ અમારૂં દર્શન કહે છે. આકાશાદિ નિત્ય છે. દીપક પ્રમુખ કાંઈક કાળ રહેવા વાળા છે. બુદ્ધિ સુખાદિ તે ક્ષણિક છે. ચેતન્યાદિ તથા રૂપાદિ, આત્માદિ અને ઘટાદિના ધર્મ છે, અને ધમિથી અત્યંત જુદા છતાં તે સમવાય સંબંધથી સંબદ્ધ થયા છે. સમવાયનિત્ય, સર્વગત, અને એક છે, આત્મા સર્વાગત્ છે. બુદ્ધિ, સુખ, દુઃખ, ઈચ્છા દ્રષ, પ્રયત્ન, ધર્મ, અધર્મ, અને ભાવનાખ્ય સંસ્કાર એ નવ આત્માના વિશેષ ગુણને ઉછે તે મેક્ષ કહેવાય છે.
આ પ્રમાણે વૈશેષિક દર્શનના પંડિત પિતાના દર્શનની હકીકત જાહેર કર્યા બાદ રાણી બેલ્યા—
રાણી--પંડિતજી ! તમારા દર્શનમાં જ્યારે બુદ્ધિ વિગેરે ગુણ સંતાનને ઉછેઃ તે મોક્ષ એમ કહે છે, ત્યારે અહીં એટલું જે પુછવનું છે કે, આભાથી સર્વથા ભિન્ન એવા બુદ્ધિ વિગેરે ગુણના સંતાનને ઉછેઃ સાધવાનું છે, કે આત્માથી અભિન્ન એવાને? અથવા ભિન્નભિન્ન એવાને? જે ભિન્નને એમ કહેશે તે હેતુને આશ્રયાસિદ્ધપણને દેષ આવશે. કેમકે સંતાનીથી ભિન્ન એવા સંતાનની કલ્પના તે કેવળ કપલ કરિપત ક૬૫નાજ છે. જે બીજે પણ અભિનને એમ કહેશે તે, સર્વથા અભિન્ન એવા સંતાનને ઉછેર થતાં સંતનીને પણ ઉછેદ થઈ જશે. તે પછી મોક્ષ કેને થશે? ત્રીજો પક્ષ ભિન્નભિન્નને લેશે તે સિદ્ધાંત તૂટી જશે. વળી તેનું ફળ પણ હેતુ વિરૂદ્ધ છે, કારણ કે કાર્ય કારણ ભૂત જે ક્ષણ પ્રવાહ તે રૂપ જે સંતાનપણું તેનો નિત્ય કે અનિત્ય એ એક નિશ્ચય થ અશકય છે. કારણ કે અર્થ ક્રિયાનું કરવાપણું જે ક્ષણ પ્રવાહપ છે તે નિત્યનિત્ય એવા અનેકાંતવા જ છે. તેમાં સાધ્ય અવિકળ એવું દીપકનું દ્રષ્ટાંત છે. જેમ દીપકને અત્યંત ઉછે થતું નથી કેમકે તેજસ પરમાણું છે, તે પ્રકાશ રૂપ તજીને અંધકાર રૂપે રહે છે.
વળી તમારું દર્શન ગુણનો ઉછેર સિધ્ધ કરે છે તે કેવી રીતે ? ઇદ્રિયથી થયેલા બુદ્ધિ વિગેરે ગુણને ઉછેદ કહે છે,
બીજા પક્ષ અમિતાનને પણ એ જ સિદ્ધાંત તૂટી જશે

Page #4

૧૯૬
આત્માનઃ પ્રકાર, કે અતીન્દ્રિયો ? જે પ્રથમ પક્ષ સ્વીકારે તો અમારે પણ માન્ય છે. અને બીજો અતીંદ્રિયને પક્ષ સ્વીકારે તો તેવી મુક્તિ તે કઈ પણ ઈચ્છશે નહીં. જે જે મોક્ષના અભિલાષી છે, તે તે નિઃસંશય સુખની પ્રાપ્તિની આશાએ પ્રવર્તે છે. કાંઈ પથરાના કટકાની પેઠે સુખના જ્ઞાન વિગેરેથી રહિત થતું હોય તે તેવા મેક્ષનું કાંઈ કામ નથી, એથી સંસાર જ સારે છે. અનેક દુઃખ છતાં સંસારમાં સુખ પણ અનુભવાય છે. એવા તમારા દર્શનના કપેલા મેક્ષમાં જવાની તે કોઈની ઈચ્છા થાય નહીં.
રાણુના આવા ચાતુર્ય અને તર્ક શકિતથી રાજાને આનંદ –અને ગભ માં આવેલ ઉત્તમ જીવન આ સર્વ પ્રભાવ જાણું તે અત્યંત આનંદ પામવા લાગ્યો. ત્યારબાદ ચાર્વાકદર્શનને પંડિતને બેલાવવા સૂચના કરી, જેથી તે દર્શનના પંડિત હાજર થયા. તેમને રાજાએ આસન ઉપર બેસવા સૂચના કરતાં તે પંડિત પિતાનું આસન લીધા બાદ પોતાના ચાર્વાકદર્શનનું સ્વરૂપ કહેવું શરૂ કર્યું ,
ત્રી કેળવણીની આવશ્યકતા.
મનુષ્ય ક્ષેત્રના દરેક વ્યવહારમાં સ્ત્રી જીવન કેટલું મહત્વનું છે, તેની કેટલી ઉપયોગિતા છે, કુટુંબ, કોમ અને દેશ ઉન્નતિમાં તેમની કેટલી જરૂરીયાત છે, તેને જે વિચાર કરીયે તો તે તમામ સ્ત્રીની ઉન્નતિ ઉપર આધાર રાખે છે. અને સ્ત્રીની ઉન્નતિ થવી તે તેણે લીધેલ કેળવણી ઉપર આધાર રાખે છે.
માનવ જીવનનું ઉત્પત્તિ સ્થાન અને મુખ્ય પોષક બીજ સ્ત્રી છે. તેની નિર્મળતા. પવિત્રતા, ઉત્કૃષ્ટતા, શાર્યતા, એ વિગેરેને આધાર સ્ત્રી જાતિ ઉપર (ભવિષ્યની પ્રજાની માતાએ ઉપર) રહેલો છે. ગૃહિણી તરીકે–માતા તરીકે સ્ત્રીઓની ઘરપર તેમજ કુટુંબપર જેટલી અસર છે. તેટલી ભાગ્યેજ અન્ય કોઈની હોઈ શકે, જેથી,

Page #5

સ્ત્રી કેળવણીની આવશયકતા, ભવિષ્યની પ્રજાની ઉન્નતિનું મૂળ સ્ત્રી કેળવણી હેઈને તેની આવશ્ય ક્તા છે. લઘુ વયના બાળક બાળકને પ્રથમ શિક્ષણ માતાનું છે, અને તે ગૃહ શિક્ષણ કહેવામાં આવે છે, જે માતાએથી જ મળી શકે છે. અનેક સ્કુલોમાં અનેક વરસે તક શિક્ષણ લેવામાં આવે, પણ માતા તરફના ( ગૃહ શિક્ષણ ) શીક્ષણની જે અસર થાય છે તે કદાપિ બીજી રીતે અનાયાસે થતી નથી. જેવું વર્તન માતાઓ કરે છે, તેવું તેમના બચ્ચાઓનાં કુમળા હૃદયમાં પ્રતિબિંબ પડે છે. જે આખી ઉમર તક ભૂલી જવાતું નથી. સદ્દવર્તી ન પ્રાપ્ત થવું તે કેળવણી પ્રાપ્ત કરવામાં સમાયેલું છે. માતા સદ્દવર્તનવાળી અને સુશિક્ષીત હોય તેના સંતાને પણ તેવા નિવડે છે. તીર્થકર ગણધરાદિની માતાએ પણ તેવા ઉંચા શીક્ષણથીજ જગતની માતા અને વીર પુરૂની માતા તરીકે પ્રસિદ્ધ થયેલ છે. અને તેટલા માટે ઇંદ્રાદિક દેવતા પણ નમે રત્નકુક્ષિધારી એમ કહી ભગવાનની માતાને નમસ્કાર કરે છે, અને વિનંતી કરે છે કે હે માતા ! તમેએ આવા પુત્ર રત્નને જન્મ ન આ હેત તે અમારું શું થાત! આપના પુત્ર રત્નના અવલંબનથી આ ભવસમુદ્ર અનેક પ્રાણીઓ તરી જશે માટે હે માતા! તમોને ધન્ય છે. આ ઉપરથી એમ સિદ્ધ થાય છે કે ભવિષ્યની પ્રજાની ઉન્નતિને મુખ્ય આધાર સ્ત્રી કેળવણી ઉપર રહેલો છે.
વળી પ્રાચીન કાળમાં એટલે આપણા પ્રથમ તિર્થંકર શ્રીમ રૂષભદેવ ભગવાને તેમની પ્રિય પુત્રીઓ બ્રાહ્મીને જમણા હાથથી અઢાર લિપિ, અને સુંદરીને ડાબા હાથથી ગણીત શાસ્ત્ર વિગેરેનું સારું શિક્ષણ આપી સ્ત્રી કેળવણીને શરૂઆતથી જ દુનિયા ઉપર દાખલો બેસાડે છે.
તેજ વખતથી ચાલતા આવતા રિવાજને અનુસરી પ્રજા પાળ રાજાએ પિતાની પુત્રી મયણાસુંદરી વિગેરેને લઘુ વયથી જ તૈતિક અને ધાર્મિક શિક્ષણ આપ્યું હતું. જેનું પરિણામ એવું આ વ્યું હતું કે તેણે પતિ સેવા બજાવવા ઉપરાંત પિતાના પિતાને

Page #6

૧૦૮
. આત્માન પ્રકાશ,
ધાર્મિક જ્ઞાન સંપાદન કરાવી મનુષ્ય જન્મનું સાર્થક કરાવ્યું હતું, જે તેના શિક્ષણને પુરા અત્યારે ઘણે લાંબે કાળ થયા છતાં નહીં ભૂલાય તેવો છે. વળી સળ સતીઓ કે જે પવિત્ર માતાએનું નામ સ્મરણ પ્રભાતમાં લેતા અનેક પ્રાણીઓના આત્માનું કલ્યાણ થાય છે, તે પૈકીની મહાત્મા થુલીભદ્રની સાત ભગિનીઓ હતી, તેમને બાલ્યાવસ્થામાં નંદરાજની સભા સમક્ષ પ્રજ્ઞતા, દક્ષતા વિગેરેથી ૧૦૮ મહા કાને ઉદ્ધાર કરી આખી રાજ સભાને આ કાર્યમાં ગરકાવ કરી હતી. તે સાતે બેનેનું બુદ્ધિબળ એટલું બધું હતું કે સતાવધાની, સહસ અવધાનીઓની માફક અનુકમે એક, બે, ત્રણ, ચાર, પાંચ, છ, સાત વાર સાંભળેલ કાને તે કમસર બોલી જતી હતી. એટલે પિલને એક વખત, બીજીને બે વાર, ત્રીજી ને ત્રણવાર એમ સાતમીને સાત વખત શ્રવણ થતાં તે ગ્રહણ કરી શક્તી હતી. વળી–
ભેજરાજાની સભામાં ધનપાળ પંડિતે પણ પિતાની પુત્રી ને બાળપણથી સારું શિક્ષણ આપી મગજ શક્તિ એવી તે ખીલવી હતી કે તે અલાકિક મદદગાર થઈ પડી હતી. પિતાના પિતાએ રચેલ ગ્રંથમાં ભેજ રાજાએ રૂષભદેવને બદલે ઈશ્વર, અને અધ્યાને બદલે પિતાની ધારા નગરી, અને નાયક તરિકે પોતાનું નામ નાંખવા ધનપાળ પંડિતને આગ્રહ કરતાં ના પાડવાથી, ભેજરાજાએ જપ્ત કરી તે ગ્રંથને અગ્નિ શરણ કર્યો. આથી ધનપાળ ઘણેજ દિલગીર થઈ ઘેર આવ્યા. પિતાના પિતાને દિલગીર થયેલ જાણી પુત્રીએ પૂછતાં તેના આગ્રહથી સર્વ હકીકત લઘુ વયની પિતાની બાલિકાને જણાવી. જેથી તે પુત્રી બેલી પિતા શ્રી? નીરાશ થશે નહીં. તે ગ્રંથ આપ લખતા હતા ત્યારે હું કિડાથી જોતી હતી જેથી મારે કંઠા થઈ ગયેલ છે. તે આપ ૪ડપથી લખવાનો આરંભ કરો, પુત્રીના આવાં અજાયબી બરેલાં વચન સાંભળી પંડિત ધનપાળ ખુશી થશે, અને તે ગ્રંથ લખવા બે, તે તેની પુત્રીએ પૂર્ણ કરાવ્યું, જેથી તેના કદરદાન પિ

Page #7

શ્રી કેળવણીની આવશ્યકતા. ૧૯ તાએ તે ગ્રંથનું નામ તીલક મંજરી પાડયું તે ગ્રંથ અત્યારે જેસલમીરના ભંડારમાં સાંભળવા પ્રમાણે મજુદ છે.
કેઈપણ દેશ કે કેમની ઉન્નતિનું મુખ્ય સાધન દેશની, સમાજની ધર્મની કે, કેમની આન્તર એટલે તેની અંદરની સુધારણા ઉપર છે, અને તેનું પ્રથમ પગલું ઘરની તેમ કુટુંબની સુધારણ ઉપર છે. સ્ત્રીઓને અજ્ઞાન રાખવાથી તેમજ તેને ઉન્નત કરવા માટે ઉચ્ચ પંકિત પર મુકવાનો યત્ન નહીં કરવાથીજ દેશની પ્રજા ઘણે ભાગે અજ્ઞાન, વીર્યહીન, શાર્યહીન, પરાધીન અને દાસત્વને લાયક બને છે. * દેશોન્નતિ, કોમ ઉન્નતિ વિગેરેનો ઉચ્ચ હેતુ નજર આગળ રાખી સ્ત્રીઓના ભવિષ્યની પ્રજાની માતાઓને ઉચ્ચ પદને, માહત્વને સ્વીકાર કરી, ઉંચ સુશિક્ષણ વડે તેમના જીવન ઉન્નત કરીશું–તેમની ઉન્નતિમાં આવતા વિદને, અસમાન લગ્ન, બાળ લગ્ન, વિગેરેથી તેમને મુકત કરીશું, તેમના વ્યાજબી કર્તવ્યમાં તેમને એગ્ય સ્વતંત્રતા આપીશું, દરેક પ્રકારે તેમના જીવન સુખમય, આનંદમય કરવા યત્ન કરીશું તોજ તેના થતા લાભે અને સુખ મેળવવા આપણે અને ભવિષ્યની પ્રજા ભાગ્યશાળી થઈશું. - સ્ત્રી કે પુરૂષ જન્મથી પ્રશંસા પાત્ર છે નિંદાપાત્ર નથી. જેવા તેમને કેળવણીના સંસ્કાર મળેલા હોય છે તે મુજબ પિતાની આખી જીંદગીમાં સન્માન કે નિંદાને પાત્ર થાય છે. જ્યારે આપણે ઉપર બતાવ્યા પ્રમાણે પ્રાચીન કાળથી બલકે અનાદિ કાળથી જ સ્ત્રીઓને ઉચ્ચ કેળવણી આપવામાં આવતી એમ જાણવામાં આવ્યું છે ત્યારે અવાંચીન કાળમાં કેટલોક લાંબે વખત થયા તેનું મૂળ પણ દેખવામાં આવતું નથી. જેથી સ્ત્રીઓની અવદશા થઈ અને તે અધમ સ્થીતિએ પહોંચે તેમાં આશ્ચર્ય નથી. સ્ત્રીઓને કેળવણું યાને શિક્ષણની ખામી એજ તેમની અવનતિના મૂખ્ય કારણે છે. જેથી સ્ત્રીઓ જયાં સુધી ઉચ્ચ કેળવણીથી - ગ્રતા અને ઉચ્ચપદ પ્રાપ્ત નહીં કરે ત્યાં સુધી સામાજીક સર્વ પ્રકારની ઉન્નતિમાં ખામી આવ્યા શિવાય રહેશે નહીં.

Page #8

આત્માન પ્રકાશ.
હાલના કાળમાં સ્ત્રીઓની અધમ દશા થવાનું તેમની પ્રતિષ્ઠા ઘટવાનું મુખ્ય કારણ કેળવણીની ખામી જ છે. વળી દરેક મનુષ્ય પોતાના ભિન્નભિન્ન પ્રકારનાં કર્તવ્ય યથાર્થ રીતે યોગ્યતા પૂર્વક ચલાવી શકે, પોતાનું વ્યવહારિક તેમજ ધાર્મિક કલ્યાણ બરાબર રીતે કરી શકે તે માટે અવશ્યરીતે શારિરીક, માનસિક અને અધ્યામિક કેળવણીની ખાસ જરૂર છે. અને તે કેળવણી જેટલી પુરૂષને ઉગી અને જરૂરી છે, તેટલી સ્ત્રીઓ માટે જરૂરની અને ઉપયોગી છે.
આ કાળમાં સ્ત્રી જગતમાં રહી કુટુંબની. કમની, દેશની ઉન્નતિ કરવા પુરૂષને સહાયભૂત થતી નથી, તેનું કારણ કેળવણની ખામી છે. પોતાના કુટુંબને, કેમને અને દેશને શી શી જરૂરીયાત છે, શી શી ખામીઓ છે અને તેને અંગે શા શા ઉપાયે જવાના છે, અને કુટુંબ, કેમ અને દેશનાં દુઃખ, કલેશ તંગી, દરિદ્રતા મટી સુખી કેમ થશે એમ નહીં વિચારતાં તેને બદલે સ્ત્રીઓ આજે પિતાનું જીવન પિતાને અમુલ્ય વખત આદેશી પાડોશીની, સગા સંબંધી, જાત જાતના માણસેની. કુથલી કરી નિંદા કરવામાં અને એક બીજાને વઢાડવા તેમજ છીદ્રા - લવામાં કાઢે જે ઘણું શોચનિય છે અને તે થવાનું કારણ પણ કેળવણીની ખામી છે.
અત્યારની સ્ત્રીઓ, પિતાના સગા અને કુટુંબ તેમજ કેમન મનુષ્ય આજે સંકટમાં આવી પડેલા હોય તેને દિલાસે આપવાને બદલે, તેમજ તેમના ઉપર આવી પડેલા દુઃખને ઘા રૂઝાવવાને બદલે તેમને ત્યાં સામા છેટી રીતે રડવા કુટવા જેઈ તેમના દુઃખમાં વધારો કરે છે. કેઈ સગા, નાતીલાને ત્યાં કાંઈ મરણ થયું હોય અને તેના કુટુંબને કોઈ સમજુ માણસ જ્ઞાનવાન હાય અને ધર્મની રીતે કે વ્યવહારિક ડહાપણને લીધે કે
પાંત અને રડારોળ કરવાથી મરણ પામેલાં પાછાં આવતાં નથી, અને કલ્પાંત કરનારને શરીરને નુકશાન થતાં આર્તધ્યાન વધતું દેખી કદાચ રવા કરવાનું બંધ કરે અથવા બંધ કરવા ઉપાય લે તે, અત્યારની સ્ત્રીઓ તેની નીદા કરે અને તેમ કરનારનું વાંકુ બેલે અને પિતાનું ચાલે તે રડવા કુટવાનું કામ જેમ બને તેમ વધારે કરાવી દુઃખમાં આવી પડેલા કુટુંબના દુઃખમાં વધારો કરે છે. તેનું કારણ કેળવણીની ખામી છે.
( અપૂર્ણ)

Page #9

અભુત ઉપનય.
ર૦૧
અભુત ઉપનય.
(અનુસંધાન ગત અંક પૃષ્ટ ૧૭૩ થી શરૂ.)
»
––
પ્રિય વાચકવૃંદ, આ વાર્તા ઉપરથી એક અદભુત ઉપનય ઉત્પન્ન થાય છે. એ ઉપનય દરેક મુનિ મહારાજાએ મનન કરવા જે છે. પૂર્વ કાલે જૈન સમર્થ વિદ્વાને આવા આવા ઉપાય દર્શાવી યતિ અને ગૃહસ્થ બંનેને પ્રતિબોધ કરતા હતા. ઉપનયથી એ સજજડ બંધ થતો કે, શ્રેતાઓ તત્કાલ તે સાંભળેલી વાર તને મનન કરી ક્રિયામાં સુકતા હતા. પૂર્વકાલે ઉપનદ્વારા કરેલ બોધ કદિ પણ નિષ્ફલ થતો નહીં. આહંત ધર્મશાસ્ત્રમાં એવા હજાર ઉપનય છે કે જે ઉપરથી શ્રેતાઓના હૃદ ઉપર અસર થયા વિના રહેતી નથી. - આ અદ્દભુત ઉપાય પણ તેવીજ ભાવના ઉપર રચાએલો છે. આ વાર્તામાં જે તરૂણ પુરૂષ વર્ણવેલ છે. તે ચારિત્ર ધારણ કરવાની ઈચ્છાવાળે કે પુરૂષ સમજ, તે જે ઉદ્યાનમાં આવ્યું હતું, તે ઉદ્યાન ચતુર્વિધ સંઘથી પરિવૃત એ પ્રદેશ સમજ. તે પ્રદેશમાં જે પાંચ પ્રકારના ક૫ વર્ણવેલા છે, તે પંચમહાવ્રત સમજવા. તેની આસપાસ જે સત્તર જાતની લડે તે સત્તર પ્રકારને સંયમ જાણ. તે ચતુર્વિધ સંઘથી પરિવૃત એવા પ્રદેશમાં રહેલા પાંચ મહાવ્રત અને સત્તર પ્રકારના સંયમેની સાથે કાર્યો રહેલા જે મહર્ષિ કહેલા છે, તે આચાર્ય સમજવા ચરિત્ર ધારણ કરવાની ઇચ્છોવાલે તરૂણ પુરૂષ પ્રથમ તે આચાઈને શરણે આવ્યું, ત્યારે તે દયાલુ આચાર્યે તેને જે સત્તર પ્રકારની વાડવાલા પાંચ કપત્રને આ શ્રય આપે. તે સત્તર પ્રકારના સંયમવાલા પંચ મહાવ્રત આધ્યા સમજવા. તે સ્થલે જે પક્ષીઓ કહેલા છે, તે સંઘના શ્રાવકે સમજવા. તેઓ જે મધુર

Page #10

આત્માનઃ પ્રકાશ
ધ્વનિ બેલતા હતા, તે ખુશામતના શબ્દ સમજવા. તે શબ્દ સાંભળીને તે તરૂણ ત્યાંથી આગળ જવા તૈયાર થયેલ, તે શ્રાવકેના ખુશામત ભરેલા સ્તુતિવાકયે સાંભળી તે તરૂણ મુનિ પિતાના આચાર્ય ગુરૂની પાસેથી જુદા પડવા તૈયાર થયા–એમ જાણવું. ગુરૂ મહારાજ તેને ચારિત્રરૂપ તે સ્થલમાં દઢતાથી રહેવાનું કહે છે, તથાપિ તે તરૂણ મુનિ સ્વતંત્ર થવાની ઈચ્છા રાખે છે અને પક્ષીરૂપ શ્રાવકના સ્તુતિ શબ્દથી આકર્ષાય છે. તે છેડે વખત પિતાના ગુરૂને વિનય સાચવે છે, પછી જ્યારે પિતાના ખાસ શ્રાવક થતા જાય છે, એટલે તે તરૂણ મુનિ ગુરૂને ત્યાગ કરી દે છે, જે માંણ મધુર ફળ પડવાથી અને પક્ષીઓના મધુર ધ્વનિએ સાંભળવાથી તે તરૂણને ક્ષોભ થાય છે, તે મુનિ ને આહાર, પાણી વગેરે આપવાથી અને શ્રાવકેના ખુશામતથી ભરેલા શબ્દ સાંભળવાથી હદય ચંચલ થવાનું દર્શાવ્યું છે. અને છેવટે જ્યારે તરૂણ મુનિ સ્વતંત્ર બની ચાલી નીકળે છે, તે વખતે ગુરૂ તેને ઘણી રીતે સમજાવે છે, પણ તે શ્રાવકોના પક્ષને આશ્રય કરી તરૂણ મુનિ સમજાતું નથી અને પિતે સ્વતંત્ર થઈ ચાલી નીકલે છે.
તે તરૂણ પુરૂષ પક્ષીઓના ધ્વનિને મેહથી આગળ ચાલે છે. તે તરૂણ મુનિ શ્રાવકના બહુ માનથી પિતાના ચારિત્રમાર્ગ નું ઉલ્લંઘન કરીને આગળ ચાલે છે. જે સુંદર સ્વચ્છ જળવાળું સરવર તે તરૂણના જોવામાં આવે છે, તે શ્રાવકની ભક્તિ અને બહુ માન સમજવું. જેમ જેમ શ્રાવકે બહુમાન કરી ભક્તિ કરે છે, તેમ તેમ તે તરૂણ મુનિની માન મેળવવાની તૃષ્ણ વધતી જાય છે. શ્રાવકના બહુ માનથી અને બહુ ભકિતથી તે તેને માટે ઘણે તૃષાતુર બને છે. પછી જે ક્ષણવારે પક્ષીઓના ધ્વનિ થવા થી તે તરૂણને હૃદયમાં ભ થાય છે, તે વારંવાર શ્રાવકના સ્તુતિ શબ્દ સાંભળવાથી તેના હૃદયમાં બહુ માનને ક્ષોભ થઈ આવે છે. આગળ જતાં જે સુંદરલતાએ તેને જોવામાં આવે છે, તે શ્રાવિકાઓ છે. શ્રાવિકાઓ પણ તેનું બહુ માન કરે છે, તેથી તે માન

Page #11

ક્ષમા અને ક્રોધના સવાદ
૨૦૩
દશાને પામે છે, પણ ચારિત્રના યેગથી તે પ્રતિષ્ઠાને લઈને તે શ્રાવિકારૂપ લતાઓને માટે વિચાર કરે છે અને તેથી તે મેહુતે વશ થતા નથી. તેને એક પુગળની શેાભા માની પોતાના અ!માને કાણુમાં રાખે છે.
વળી કાઇવાર એવે એને પ્રસંગે તે તરૂણ મુનિને પશ્ચાત્તાપ થાય છે અને પેલા પાંચ કલ્પવૃક્ષરૂપ પાંચ મહાવ્રતાને સભારે છે, જે તે લતાએ તેતરૂણું પુરૂષની દૃષ્ટિએ આવી તેની સામે અનેક ચેષ્ટાએ કરે છે, તે તરૂણ મુનિ તરફ ભક્તિભાવ કરનારી સ્ત્રીએ સમજવી. પૂર્વ પુણ્યના યાગથી તે તરૂણ મુનિ તેના મેહ્ત્વપાસમાં ફસાતા નથી. જે તરૂણ પુરૂષને આગળ જતાં કેટલા એક પક્ષી મધુર ફળે નિવેદન કરવા લાગ્યા, અને તે તક્ષ્ણ તે કળેાના સ્વાદમાં લેલુપ બની ગયા અને તે ફળના સ્વાદ કરતાં પણ તેની ક્ષુધા શાંત ન થઈ. આ વિષે સમજવાનું છે કે, તરૂણ મુનિ શ્રાવકોની ભકિતમાં એટલા બધા ક્ષેત્રુપ અની જાય છે કે જેથી તે શ્રાવકોનો મધુર આહાર, સુંદર ઉંચી જાતના વસ્ત્રા, અને બીજા મનહર ઉપકરણાએ લેવાને આતુર થઈ જાય છે. અને તેથી એટલે બધે! તેમાં આસકત બને છે કે, જેમાં તેની તૃષ્ણા વૃદ્ધિ પામતી જાય છે.
ક્ષમા અને ક્રોધનો સંવાદ.
Ser
( અનુસંધાન ગચ્યું ક
પુષ્ટ ૧૬૬ થી શરૂ. )
==
ક્રોધ-ક્ષમા, હું તારા અનાદર નહીં કરૂ. તારા કય ગુણા છે ? તે જાણુવાની મારી ઈચ્છા છે. પગ એટલુ યાદ રાખજે કે, તારે તારામાં જે સત્યગુણ હાય, તેજ જણાવવા,

Page #12

૨૪
આત્માનન્દ પ્રકાશ, ક્ષમા–મારામાં કેવા ગુણે છે ? તે હું પિતે કહું છું, પણ તે મારા ગુણોને શોધનારા વિદ્વાને છે. અને તે વિદ્વાને એજ મારા ગુણે વર્ણવેલા છે. આ ભારત વર્ષની આર્ય પ્રજા મારા ગુણેને માટે હિત છે. સર્વ ધર્મોની અંદર મને પ્રધાન પદ આપવામાં આવેલું છે.
કેધ–આઈ, તું શા માટે વધારે પડતું બેલે છે ? તારા નિર્માલ્ય આત્માને કે માન આપવાનું હતું ?
ક્ષમા-અરે દશત્મનું, મારો આતમા નિર્માલ્ય છે, એ વાત તું તારી અજ્ઞાનતાથી જણાવે છે. હું નિર્માલ્ય નથી, પણ એક અહિંસક તરવાર છું. જે પુરૂષ મારારૂપ અધ તરવારને ધારણ કરે છે, તે તેને કેઈપણ પરાભવ કરી શકતું નથી. જેના હાથમાં હું રહેલી છું, તે પુરુષ આ સર્વ વિશ્વને વશ કરી શકે છે. તે વિષે એક વિદ્વાન નીચને લોક બોલે છે.
“લમાં શી ? જિનિ દાર !
જેના હાથમાં ક્ષમા ૩ી તરવાર રહેલ છે, તેને દુર્જન શું કરી શકવાને છે? ઘાસ વગરના સ્થાનમાં પડેલે અગ્નિ પતાની મેલેજ બુઝાઈ જાય છે.”
મૂર્ણ કે, આ લેક તારા જાણવામાં નહીં હોય, તેથીજ તું મને નિમલ્ય કહે છે. ભારતવર્ષના વિદ્રાને, મને ખની ઉ. પમાં આપી છે. મને કંમર ઉપર છાધી ચાલનારા મહાત્માઓ આ જગતમાં સત્કીર્તિ મેલવી કલ્યાણના પર બનેલા છે. મારા પ્રભાવથી ભગવાન તીર્થકર, સિધ, આચાર્યો, ઉપાધ્યાય અને મુનિવરે મુકિતપુરીના મહાનંદને સંપાદન કરનારા થયેલા છે. આહંત ધર્મવીર પુરૂના મંડલમાં પણ તેમની ધાર્મિક ઉ. નતિનું કારણ હું પોતે જ બની છું. માશ (ક્ષમા) ગુણને માટે ભારતવર્ષના મહાન ધર્મગુરૂઓ હંમેશા પ્રતિબંધ આપ્યા કરે છે

Page #13

ક્ષમા અને ફોધનો સંવાદ ક્ષમાના આ વચન સાંભળી ક્રોધ પિતાના સ્વરૂપને પ્રતિ થઈને ( કેધ પામીને) –અરે આત્મ પ્રસંસા કતારી, ક્ષમા, હવે વિશેષ બેલ નહીં. તારે એ શાંત સ્વભાવ તદન નકામો છે. જેઓ તને તરવારની ઉપમા આપે છે, તેઓ માટી ભુલ કરે છે. તારામાં તરવારની ઉપમા ઘટતી નથી. જેઓ તને ખs કહે છે. તેઓ તારી બેટી ખુશામત કરે છે. ખરેખરી તરવાર અને
તે હું તેિજ કહેવાઉં. કારણ કે, તીવ્રતાનો અહાન ગુણ મારામાં જ રહે છે, જે માણસની અંદર પાર આવે ન હેય તે તે તરવાર પકડવાને , રામ થઈ શકતો નથી.
સમા––અરે ! દુરાચારી, તારા તે કાંઈ પણ બેલી શકાય તેમ નથી. તેને તો વિદ્વાનોએ હાહા તુ ગણેલે છે અને તેને માટે મેં તને એક બ્રાહ્મણને પ્રત્યેક્ષ દાબલે આપલે છે. 1. ક્રેદેશ –શમા, વિના મને ગમે તે કહે, પણ હું મારા સ્વરૂપને ભુલી જવાને નથી. કારા જ્ઞાન અને એગિઓ પણ મારાથી ભય પામે છે. તેઓ મારે મ જ લેકોને ઉપદેશ આપવાને ફર્યા કરે છે. તથાપિ કોઈપણ સારો પરાભવ કરી શકતું ના. કહે, તારાં મારા એક એક ગુણ છે ?
--- રાંડાલ, અને રાસા કરતાં લજજા આવે છે. પણ જો મારા ગુણનું કથન તારી સમક્ષ કહેવા નું તો-તને હૃદયમાં વધારે વળતરા થશે. આ જગમાં મહાનુભાવ પુરૂએ અને એમાં મેરી ગણેલી છે.
કે -અરે ગર્વવતી, વધારે પડતા શબ્દો શા માટે ઉચ્ચારે છે? આ જગતમાં પરામી સ્વરૂપ તો માજ છે. તે છતાં જો સર્વથી અધિક ગણીએ તે વખતે ન થઈ શકે. તું કાંઇ જ્ઞાનથી મેટી ન કહેવાય ?
મા—કે ધિરાજ, તારા મુખમાંથી જ્ઞાનને માટે સારે અને ભિપ્રાય જાણે મને સંતોષ થાય છે. પણ જ્ઞાનનું ખરું સ્વરૂપ તારા જાણવામાં હોય, એમ હું માનતી નથી.

Page #14

આત્માનન્દ્ર પ્રકાશ,
(उन्नति नः होनेका कारण)
विदित हो कि गत अंक ( हमारी उन्नति क्यों नहीं होती) इस लेखमें सपिष्ट बता चुके हैं कि हमारे भाई जो, मुखसे कहे उतनाही करके दिखावें तो शीघ्र उन्नति होनेमें कोई शंका नहीं रहती पर आमिल बा अमल कहता सो करता किसीको नही देखा-और यही पूरी न्यूनता है जो उन्नति होने वाधा डालती है दुत्ये कारण उपदेशकों की खामी है (कमी है ) क्योंकि विना उ. पदेशकों के कोई कार्य पार नहीं पडता त्यागी उपदेशक साधु मुनिराज उपदेश देते हैं सही पर उनकी तादाद बहुत कम है जिसमें बहुत भाग अध्यात्मी है उनके लिये चाहे जैन जाति तिरोया डूबो उन्हें कुच्छ परवाह नहीं है उन्हें तो केवल मालाके दाने लुढ़काने से मतलव है और कुच्छ भाग विद्याअभ्यास करता है इने गिने महात्मा ऐसे हैं जिनसे वादी चक्कर खाते हैं.
परन्तु इतनी कम तादाद से जैन जातिका काम नहीं चल सक्ता और ऐसे कनक कामनीके त्यागी उपदेशकोंका एक दम वढना भी कोई छोटीसी बात नहीं है. कहीये तो अब काम कैसे. चले सेकडों नगर ऐसे हैं जहाँ त्यागी उपदेशक नही जासक्ते. क्यों कि जैन वर्ग ज्यादह है वहां सही वोह खाली नहीं तो कम जनोंकी
आंबादीवाले नगराम कौन खवर लेता है और बहुत नगर ऐसे हैं जहांपर उन महात्माओंकी क्रिया काठेन होनेके कारण बिहार ही नहीं हो सक्ता तो उन लोगोंकी खबर लेवे कौन-और खवर नः लेनेसेही घोर अन्धकार हुवा जाता है जैन जाति अन्यमती बनते जाते हैं उदाहरणमें जोधपुर-उदयपुर-अजमेरमें औशवाल वैष्णव ब्रह्मनमतानुयाई होगये और आगरेके निकट बराराग्राम

Page #15

Sala : लाने ॥२
२०७ और आगरेमें पल्लीवाल जैन श्वेताम्बर होगये और ढूंढक तो बहुतसे नगरोंमें दिर्खाइ पडते हैं तो कहीये. इनका सुधारा कैसे हो मुनासिव है और अग्रेसरोंसे दरखुवास्त है कि एक कौनफिरन्स फंडमें या उपदेशक फंड कोइसाभी हो कार्य द्रढ करके उसकेद्वारा उपदेशक देखकर ग्रामोग्राममें नाज नः कराया जायगा तबतक उन्नति नहीं होगी.
क्योंकि विना उपदेशकोंके किसीभी धर्मने तरकी हासिल नहीं की बल्कः तनज्जुल डुवा है तबाराखें ( इतिहास ) पढो और पते लगावो कि महात्मा बौद्ध के जमानेमें जिस समय उपदेशक विशेष थे और विद्वान उद्यमी रहै तमाम प्रथवीमें बौद्ध नजर आने लगा यहां तक उपदेशकोंने धर्मको फैला दिया कि एक हिस्सेमें समस्त मत और तीन हिस्सोंमें बौद्ध महाराजका झंडा लहकने लगा था पर इसी धर्म जव विद्वान उपदेशकोंकी न्यूनता आई तो इधरके देशोंसे नाम निशान तक उठ गया और दुनयाके सिर्फ ? कोने चीनादि देशोंमें जा आवाद हुवा हालांकि यहांसे वो लोग ब्राह्मणोंके जुल्मसे चले गये परन्तु विद्वान उपदेशक उद्यमी नः होनेकाभी एक कारण था इसी प्रकार सांख्य वैदिक-नैयाथिक वैशेषिक-जैमिनीय-शंकरस्वामी-रामानुज-वल्लभकुली-कबीरपंथी--रामस्नेही-शली--मर्योपालक-ब्रह्मसमाज-आर्यसमाज-तुकारामी ईसाई-मुसलमान-पारसी-राधास्वामी-आदिक मतानुयाईयोंने जब २ स्वधर्मकी बढवारी की तो इन्हीं पांच कारणों में से किसीका सहारा लेकरही की (१) उपदेशक (२) परिश्रम (३) विद्या (४) द्रव्य (५) ताकत-खूब गौर कर लीजये कि यही बातें सबको उन्नतिमें सहायभूत हुई और होवेंगी जिस मतमें ये पाचों वातें नष्ट होगया इन पांचोंमें कसरत रायके नियमानुसार ३ बातें भी जिधर पूरी

Page #16

આભા પ્રકાશ
कोई शंका नही रहती. उदाहरणमें पुलमानांहीही देखीये हिदुस्तान में जिस समय इन्होंने स्वधर्म केलाया ताकत और उपदेशक उअम-द्रव्यकी मुख्यला था क्योंकि मंदिरीको नाकर मसजिदें बनाना मांस मदिरा खिलाकर जबरन सुस्लमां करके जो धर्म बाया उसीमें घटालो कि उपदेशक तो येही ओली प्रेरणा करते थे द्रव्यथाही जिसको खर्च करके रोह यहाँ आये और सोमनाथादि तक पहुंचे
और भारत भ्रमण करते है और उधम तोड फोड करना मं. दिरोंका नकशा बिगाड मजिद बनाना धर्म भ्रष्टादि करतेये
और ताकात तो पहले ही नम्बर काम में लातही थे जिससे दूसरे लोगोंका बस नही चलताथा.
शंकरस्वामीका इतिहाल पहलो बौद्धोंको वयसे लगाकर वृद्ध तक कत्ल करना के निकाल स्वर्गकी उमति की उसमें भी पहले उपदेशक और परिश्रम (उच) काम आया बादमें ताकतसे तो उन्हें निकालही बाहर किया,
ईसाई धर्मको प्रतक्ष ही देखीये उन्होंने अपने धर्मको भारतमें जो फेलाया और कैला रहे हैं उन्होमी ३ बस्टूबों का सहारा लिया द्रव्य १ उपदेशक २ उधम ३ कुच्छ विद्या और ताकातका भी सहाराही है पर मलाइ रूपसे नजर नही आता, आर्यसमाज दयानंदी मजहब कोही देखीये उसने देखते देखते कितनी तरक्की हासिल की है उन्होंने भी उपदेशक १ परिश्रम २ विद्याकी सहायता ली, जिसकी बदौलत नगर २ में समाए जारी की और लाखोंकी तादाद में पहुंच गये थे. साता परताव उपदेशकोंकाही है, ढूंढक समाजहीको देखो इन्हीं ले दोही बातोसे काम चलाया क्योंकि लक्षमी तो इन्होंसे खर्चही ली होती जिस वाहते तो यह मजहब

Page #17

उन्नति न: खाने ।। २. ૨૦૯ ही उन्होंने धारा है और विद्या इनसे और ये विद्यासे कोसों भागते हैं और ताकत इन वेचारोंमें क्या और बहुतसे धर्मोंमें नहीं है इनको यदि धर्म चलानेमें मदद मिलती है तो उपदेशक और परिश्रमका ही सहारा है जिस ग्राममें किसी मजहबका जोर नहीं है लोग पढे लिखे नहीं हैं उन देहातोंमें ये विहार करते हैं और गायन गा गा कर और लोगोंको निजधर्ममें पाबंद करते हैं ये दूसरी बात है कि सरस्वतीपुत्र शादिसुखभंजन माहात्मा श्रीमत् बल्लभविजयजी आदिक उधर जा पहुंचे और उन लोगोंकी लगी पैंठ को जा जजाडे जनकी वंधी पौलको खोल दें पर तारीफ तो उनकी यही करनी चाहीये कि विद्या कुछ भी ना होनेपर भी देहातोंमें छोटे छोटे गामडोंमें, जहां २ कोई धर्मवाला भी नः पहुंचे ये जा जा कर अपनी पेंठ तो जमाते हैं क्यों कि इन्हें केवल दोही बातों का सहारा है.
प्यारे मित्रो, कुछ उदाहरण नमुनेके मानिद आपको दिखाये शेष आपही समझ लीजये सारे लिखू इतनी पत्र में जगह नहीं है गौर कर लीजये सब उदाहरणोंमें जपदेशक और परिश्रम पहले नम्बर मौजूद है इसके वगेर किसीका काम नहीं चला साथमें विद्यादेवी और लक्षमी देवी भी लगी है पर हमारी जाति में पांचोंमेंसे एक भी बात पूरी नहीं हालांकि उन्नतिमें कमसे कम ३ तीन बातां तो हों पर मुकाबले में यहां १ एक भी पूरी नही तब कहीये उन्नति कहांसेहो.
मित्रो, विचारनेका स्थान है कि जिस प्रकार भोजन करने में हाथकी आवश्यक्ता है तिजारतमें लक्षमीकी आवश्यक्ता है पक्षीयोंको उडनेमें पंख की आवश्यक्ता है चलने फिरनेमें हाथ पैरकी आवश्यक्ता है इसी प्रकार धर्म प्रचार में उपदेशकोंकी आव

Page #18

२१०
આત્માનદ પ્રકાશ श्यक्ता है विना उपदेशकों के किसी धर्म ने किसी हालतभी उन्नति नही की, और नः कर सकेगा पर शोक इसी बातका है कि जिसकी पहले जरूरत है वो पीच्छ के वास्ते रख छोडते है जो पीच्छे करने के काम हैं उनपर पहले लक्ष दिया जाता है पर खेद इसी वातका है कि इधर कोई भी ध्यान नहीं देता जो काम निहायत जरूरी है जिस कार्यके वगेर जैन जाति रसातलको पहुंचती जाती है जिसके वगेर महान घोर होता जाताहै उधर किसीकाभी ध्यान नहीं है और जिस काम की कुच्छभी जरूरत नहीं है उधर लाखों रुपीयाका सत्यानाश करे डालते हैं ये नही सोचते कि यदि उपदेशक तैयार होजावेंगे तो आपलोग जितनी वर्षोंसे हाय तोवा करके आजतक नतीजा नहीं निकाल सकेहो उतना नतीजा१ वर्षमें उपदेशक निकालकर दिखा सक्ते हैं तो इधर क्यों नही ध्यान देतेहो आपको उपदेशकों का फायदा प्रत्यक्ष इसाईसमाज-आर्य समाजका प्रचार दि. खा रहा है तो नही मालूम फिर आपकी आंखें क्यों मिची जाती हैं जो इधर ध्यान नहीं देते.
प्यारे भाईयो, में एक दो सेठयों को नहीं बल्के तमाम जैन जाति से दरख्वास्त करताहूं कि सब कामोंकी बजाय इधर ध्यानदो तो भविष्यमें कुच्छ कल्याणहो. ___ यदि उपदेशक मंडल कायम हो जावेगा तो एकदम सुधार होजायेगा क्योंकि उनका कामतो ग्रामों ग्राम भ्रमण करना जैन जातिके सुधारेके काम सौचना और उपदेश करना ही होगा आप लोग उनके मुकाबलेमें क्या कर सक्ते हो यदि बहुत जोर मारा तो कौनफिरन्स या प्रान्ति क कौनफिरन्स कर डाली उसमें ३ दिन दिमागी जोर खर्च किया फिर ३५७दिन कौन दिमाग लगावेगा तुम लोग तो घर पर जातेही निन्ता के फेर में पड जावोगे फिर कॉमका फिकर कौन करेगा-इस वीस हजार

Page #19

ઉન્નતિ ન: (નેક કારણ.
૧૧. जो कॉनफिरन्स आदि मेलावडोमें महाशय पधारें उनको आप अग्रेसर लोग उपदेश सुना सक्ते हो-अपनी जाति की त्रुटियां भी बता सक्तेहो पर बाकी की लग भग तेरह १३ लाख जाती को कौन सुझाने जावेगा यदि उपदेशक मंडल होगा तो ग्रामो ग्राम भ्रमण करके सारी जैन जाति को जगावेंगा और चंदा भी करके भिजवाऐंगे क्योंकि कमानेका तो फिक्र हुवा दुर क्योंकि तनख्वाह तो उपदेशक फंडमेंसे मिलेगी तो सारी उमर सिवाय जैन जातिकी उन्नतिक करनाही क्या है यदि आप लोग कोलिजभी खोलो पाठशाला खोलो जीर्ण मंदिरोद्धार करावो कौनफिरन्स हमेशा के वास्ते कायम फंड भराओ निराश्रय भाईयों की सहायता करो इत्यादि कुछही धर्म कार्य करो विना रूपचंदके कुच्छ कर नही सक्ते और रूपचंद [रुपैया जमा करनेको घरसे बाहर निकले कान, सभी अपने २ धंदेमें लगे हैं-यदि दो चारने किसी कारणसे कुच्छ कार्य करभी दिया तो क्या समग्र जातिको इतने आदमी काफी हो सक्ते हैंमें दावेके साथ कहताहूं कि कुच्छ नहीं हो सकता. ... जबतक उपदेशकोंकी काफी तादादकी विद्वान पारटी उद्यमी नही कायम होगी जाति पार देश सुधार धर्मसुधार कुच्छ भी नहीं होगा-जो लोग संसारी कार्यों में गलता पेचां हो रहे हैं भला उनके विभाग इधर क्यों कर रात्री दिविस रजू हो सक्ते हैं (और है भी सत्य ) जो तिजारती आदमी या नोकरी पेशे हैं वो अपना गुजारे का काम करें, या जाति सुधारे में आ अंडे कौनफिरन्समें जो फंड हैं मान लिया जाय कि वो खाते चल तो हैं (परन्तु नही) विना इस खातेके सभी बंदसेही समझो ध्यान करो कि निराश्रय फंडमेंसे जो रूपया दिया जाता है उनके लेनेवाले इस काबिल हैं या योंही गबन होता है, या जो भाई लेने योग्य है

Page #20

આત્માનદ પ્રકાશ उनको मदद पहुंचती है या नहीं या जिस समय उन गरीब भा. इयोंको वेतन जारी हुवाथा अभी वोही स्थती है या कुच्छ फैरफार हुवा है-(भला इन बातोंकी तहकीकात करै कौन) कौन 'घरसे गली बैठा है जो भ्रमण करे और गांठ का खर्च करके खोजा लपाये धनाढ्य तो हुई के मिदे तकये छोडना नही चाहते गरीबोंपर इतना रुपया नही जो खर्च करें तब कहीये देशमें जातिकी जांच कौन करे कि कहीं २ पर कैसी २ स्थिती है यदि उपदेशक हों तो सभी काम को अंजाम दे सक्ते हैं कौनफिरन्सने की आदमी सालाना एकठा फरनेका रिवाज निकालाथा पर वो चला नहीचले कहाँसे नामामुग्राम वसूल करने कौन जावे और इतने भले मानस देनेवाले नही जे विना मांगे मनयाडरद्वारा या अन्य प्रकार भेज देखें क्योंकि जाहिल पारटी विशेष म्हरी यदि उपदेशक पारटी होती तो बो दमादम सारा काम करती चली जाती जहां पहंचती अग्रेसको रिपोट भी भेजती और नियमोंका भी पालन कराती अब तुम अग्रेसर लोक एक जगह एकत्र होकर हजार रूल पास कशे पर जब जाहिल पारटी उसपर चलतीही नही तो बतायो विना उपदेशक पारटी कसे उनके दिल में तुम प्रेरणा करवा दोगे-जीर्ण उद्धारादि फंडमें हजारोका खर्च होता है शास्त्रउ द्वार खर्च होता है बिना जांच के क्या मालूम कितना खर्चका काम था और कितना उठ गया यदि उपदेशक हो। तो सभी भेद खुलें और भली बुरी खबर मालुम होती रहें वरना जैसलमेर में हीरालाल ईसराजने रूपये में गडबडकी वैसी हुवा करेगी और पता भी नः लगेगा कि कितना फजूल रूपया वरवाद हुवा क्यों कि इंतिजाम अग्रेसर लोग कहातक करेंगे ये तो टंटा जभी मिटेगा जब उपदेशक मंडलीकी तफसे ग्रामानुग्राम जैसे इसाई और आर्य समाजके उपदेशक भ्रमण करतेहैं उसी तरह जैन विद्वान वान करेंगे और धम कार्याका हाथमे लेंगे.

Page #21

ઉન્નતિ ના હોનેક કારણ. ૨૧૩ भ्रातृगणों में डंकेकी चोट कहताहूं कि बिना उपदेशकोंके कोई मजहब नही चला और उपदेशकोंके गारत होतेही वो मजहब गारत होगये जिसका उदाहरण प्रत्यक्ष रूपसे देखलो कि मूर्य गडाग मूत्रमें जिन ३६३ पाखंडीयोंका खंडन किया है उनमेंसे कितनेही धर्म नेस्त नाबुद होगये याद करलो तरीखे देखलो हदीसें पढलो और इतिहास सुनलो यही सार निकलेगा कि उनके पहले उपदेशक नष्ट हुवे बादमें मजहब नष्ट हुवा. - वही कायदा फोज काहै जहांतक सरदार फोज काहै फोज झंडे तले लडती है सरदार के मरतेही फोज भाग खडी होती है या दूसरे की शरण लेती है यहां झंडा जो है वो धर्म है और उपदेशक जो हैं वो सरदार है जबतक धर्म रूपी झंडा उपदेश्क रूपी अफसरोंके हाथमें हैं तबलो फोज रूपी जैन जाति सीमाके अंदर है और जब उपदेशक रूपी सरदार नहीं रहता तो धर्म रूपी झंडा कौन उठावे नः झंडा उठाने वाले रहते हैं नः उसके तले फोज लडने वाली जमा होती है विना झंडेके उठाये खंड वंड मामला हो जाता है इसी वास्ते बारम्बार पुकारकर कहा जाता है कि धर्म रूपी झंडा उठाने वाले उपदेशक जहांतक हो शीघ्र वढावो.
भाईयो ये आपका मजहब जो आजतक कायम रहा उसका यही कारण है कि बडे रहो या छोटे पर धर्म रूपी झंडा उठाने वाले उपदेशक बने रहै अगर वो नः होते तो कभीका यह मजहब गारत हुवा होता और हवा भी जब २ झंडा उठाने वाले सरदार कमजोर हुवे दूसरे लोगोंने बल पाकर अनेक फिरके काढ लीये जो आजतक जहाज रूपी जिन धर्म को मगर मच्छोंकी भांति टक्कर मार रहें हैं.
भातगणों, में घोषणाके साथ कहताहुं कि उन टक्करोंकी रोक

Page #22

२२.४
ભાતત્વ પ્રકાશ
''
के वास्ते अभी इस पातिने कोई उपाय नही सोचा यह उन्ही का गुणगावो जो पहले ताकतवर उपदेशक रूपी कमान्डरोंने बो मजबूत जहाज खडे किये हैं जो बारम्बार टक्करें लगनेपर भी जरा नहीं हिलते वरना अवतक कभीका चूरा हुवाहोता हो मरम्मत के वास्ते जवर विशेष घोर हुवा है एैकना एक आकिल कमान्डर हुवा है जो मरम्मत करने के अलावा उन मगरमच्छों को भी पकउता गया है जैसाकि पहले घोर हुवा तो साढेतीन क्रोड ग्रंथ कर्ता हेमचंद्राचार्य हुन बाद में घोर हुवा तो न्याय विशारद उपाध्याय यशोविजयजी हुये फिर घोर हुवा तो कलीकाल सर्वज्ञ विययानंद मूरि आत्मारामजी महाराज हुवे कि जिन्होंने इस धर्म रूपी जहाज की संभाल की यदि अब फिर संभाल नः की जावेगी तो फिर वोही घोर होजायेगा.
मित्रवसे, यदि अभ्यंतर दृष्टिसे विचार करोगे तो आपको सिवय उपदेशक कंडद्वारा उपदेशकों को कायम कर भारत भ्रमण कराने के अलावा कोई तदवीर नही मुझेगी जो इस धर्म रूपी जहाज की रक्षा करे यदि उपदेशक होंगे तो वो ग्रामानुग्राम जैन जाति को समझा सकेंगे विद्याका प्रचार करावेंगे कोलिज पाठशाला खुलवाएंगे पुस्तक प्रचार करावेंगे चंदा एकत्र कराकर भिजवाएँगे समाचार पत्र जैसे निकलने चाहीयें प्रकाश करेंगे जो जैनोंपर आक्षेप हो रहे हैं उनका समाधान करेंगे जो शास्त्रार्थ करनेको आयेंगे उसको पराजय करेंगे नगर नगरमें वाज करेंगे गरज के अनेक काम धर्म और जातिकी उन्नति करेंगे वरना आप चाहें सारी जिंदगी मगज मारीये कुच्छ नतीजा नः होगा. --- शेठ जवाहरलाल जैनी. सिकन्दराबाद यू पीः जिल्ला - बुलन्द शेहर.

Page #23

મુનિરાજે તથા શ્રાવકે પ્રતિ અગત્યની સૂચએ. રપ
પૂજ્ય મુનિરાજે તથા શ્રાવકો પ્રતિ
અગત્યની સૂચના.
(ગતાંક પૃષ્ટ ૧૯૦ થી શરૂ.)
૧૩ અહા ! આજકાલ જે પિતપોતાની ફરજે પ્રથમ તે ભાગ્યે જ સમજે છે. અને સમાજ પ્રમાદપરિહારી કોઈક વિરલા નર રને જ સન્માર્ગે દોરાય છે. અર્ધ દગ્ધને તે સમજાવવા સાક્ષાત બ્રહ્મા કે બૃહસ્પતિ પણ સમર્થ નથી, તે પછી આપણે તે તેને શી રીતે સમજાવી શકીયેજ? સ્વપમાં કહીએ તે જીવ જેવો ખાલી હાથે આવે છે, તે પાછો ખાલી હાથે જ જવાને છે. અરે ! પોતે પણ પ્રત્યક્ષ અનુભવથી તેમ જાણી જોઈ શકે છે છતાં પણ આવી દુર્લભ સામગ્રી સફળ કરવા કંઈપણ જતું કરી શકતું નથી, એજ મહા આશ્ચર્યસૂચક વાતો છે. બેટા માની લીધેલા સ્વાર્થની ખાતર તે ભારે માટે ભગીરથ પ્રયત્ન કરે છે. યાવત્ દાસત્વ પણ સ્વીકારે છે, પરંતુ પિતાને સાચે સ્વાર્થ સાધવાના સમયે તે ગળીયા - બળદ જે નિઃસવ કાયર–પુરૂષાર્થહીન બની જાય છે, આ શું એ લજ્જાસ્પદ છે? પરંતુ ખેર! સમ્યગ જ્ઞાન વિવેકની ખામીથી માણસ માત્ર ભૂલે છે, વા વિવેકદષ્ટિ વિનાને માણસ પણ પશુસમાન ગણાય છે. તે હજી પણ કંઈક વિવેક આણી આ દેશ ખાતે દેહિલે મનુષ્ય ભવ વિગેરે વિશિષ્ટ સામગ્રી સફળ કરવા ચાહે તો હવે વધારે સાવધાન થઈ પ્રમાદ શત્રુને વશ નહિ થતાં પિતાનું છતું વીર્ય–તન મન અને ધનના સદુપયેગથી ફુરાવવા ભારે પ્રયત્ન કરવાની ખાસ જરૂર છે. જન્મ, યશ અને મૃત્યુ, આધિવ્યાધિ, અને ઉપાધિ, સંગ અને વિયેગાસંબંધી અનંત દુઃખથી સર્વથા રહિત શાશ્વત સુખ સંપાદન કરવા ઈચ્છતા ભવ્ય જીવે

Page #24
આત્માનન્દ પ્રકાશ પિતે વિચારવું ઉપયુકત છે કે કોઈપણ ભારે અગત્યનું કાર્ય કોઈએ પણ કદાપિ કંઈ પણ ભેગ આપ્યા વિના સાધ્યું છે? તેનો નકાર વાચકજ ઉત્તર આપવું પડશે. ઠીક ત્યારે મેક્ષિસંબંધી અનંત સુખ આપણે એમના એમ કંઈપણ તન મન કે ધનને ભેગ આપ્યા વિના શું સહજ સાધી શકીશું? ના ના, કદાપિ પણ નહિ. ત્યારે મારા પ્રિય બાંધવે? આજકાલ ચાલી રહેલી અંધાધુંધી ( પિતાને જેમ ફાવે તેમ વર્તવ રૂપ ) એમના એમ કયાં સુધી ચલાવે જઈશું ? મુનિજને મેજમાં આવે તે ઉપદેશ દે અને ગૃહસ્થ ( શ્રાવકે) તે મહાત્માનું મન રીઝવવા ઊત્સવ, મહોત્સવ કરી એકાદ સારી જમણવારરૂપ કલશ ચડાવી પિતાના જન્મને કે પૈસાને કહા લીધે માને, એ કેવું ભારે આશ્ચર્ય ! છતાં આપણે તેવા ભાગ્યશાળી મહાત્માઓ તથા શ્રાવક વરેને શાંતિથી–કહીશું કે, ભાઈ ! જ્યારે આપણા ઘણું જેની ભાઈએ બહેને કે કુટુંબી જનેની ઘણી જ બારિક સ્થિતિ આવી ગઈ છે, તેમને ખાવા પીવાના પણ ફાંફા છે, ભુખના માર્યા બાપડા ધર્મ સાધન પણ કરી શકતા નથી ત્યારે આપણે શું આપણું સાધમનું દુઃખ દિલમાં ધારવું, અને તેમ કરી યથા શકિત ઉચિત કરવું–કરાવવું એગ્ય નથી ? અત્યારે અવશ્ય જોન માત્ર સ્વસ્વ કર્તવ્ય સમજી દુઃખીને દાદ દેવી ઘટે છે. એ આપ જાણતા હશે, છતાં પરભવ એગ્ય સબળ સાધન સાથે લેવા પરમ પવિત્ર પરમાત્મા પ્રણીત પ્રવચનને ઉત્કૃષ્ટ ભાવે અનુસરવા કેમ વિલંબ થતું હશે, એ સમજવું બહુ કઠિન થઈ પડે છે, તે આપ અમને સમજાવવા તથા તવત્ ઉચિત વિવેકથી વર્તી સતેષ પમાડવા જેટલું બને તેટલું કરવા નહિ ભુલશે તે આપને માટે ઉપકાર અત્યંત ખુશીથી માનશું. ( અપૂર્ણ.) For Private And Personal Use Only