Ashtasahastritatparya Vivaranam Part 1

Author(s): Vairagyarativijay
Publisher: Pravachan Prakashan Puna

Page 14

१४
प्रदर्शिता । कोटिचतुष्टयं चैवम्
(१) विधिकोटिः (२) निषेधकोटि (३) उभयकोटिः (४) अनुभयकोटिश्च (अनुभयकोटिरवक्तव्यतारूपा बोद्धव्या) ।
तदेवं दशसु परिच्छेदेषु एकस्मिन् धर्मिणि विरुद्धयोरपि परस्परसापेक्षयोर्धर्मयोरवस्थापनं परीक्षितम् । एकान्ताश्रयणे तद् दुःशकमिति अनेकान्ताश्रयणमेव श्रेय इति स्तुतेरस्य मुख्यो ध्वनिः ।
अत्र प्रथमे परिच्छेदे भावाभावैकान्तपरीक्षा । तत्र पदार्थः भावरूप एवेति विधिकोटिर्भावैकान्तः साङ्ख्यादीनाम्, अभावरूप एवेति निषेधकोटिर्बोद्धादीनां तत्त्वोपप्लववादीनां च, परस्परनिरपेक्ष भावाभावोभयरूप इत्युभयकोटिर्मीमांसकादीनाम्, सर्वासां कोटीनां निर्वचनमशक्यमित्यवक्तव्यताकोटि र्वेदान्त्यादीनामिति एकैकस्याः कोटेरुदाहरणम् । एवं सर्वेष्वेव परिच्छेदेषु कोटिचतुष्टयोत्थापनं बोध्यम् । परिच्छेदेऽस्मिन् कारिका एकादश (९-२३) ।
द्वितीये एकत्वपृथक्त्वैकान्तपरीक्षा, कारिका अत्र त्रयोदश (२४-३६) । तृतीये नित्यानित्यैकान्तपरीक्षा, कारिका अत्र चतुर्विंशतयः ( ३७-६० ) । चतुर्थे भेदाभेदैकान्तपरीक्षा, कारिका अत्र द्वादश (६१-७२) । पञ्चमे अपेक्षानपेक्षैकान्तपरीक्षा, कारिका अत्र तिस्रः एव (७३-७५) । षष्ठे हेत्वागमवादैकान्तपरीक्षा, कारिका अत्रापि तिस्रः एव (७६-७८) । सप्तमेऽन्तर्बहिस्तत्वैकान्तपरीक्षा, कारिका अत्र नव ( ७९-८७) ।
अष्टमे दैवपुरुषार्थैकान्तपरीक्षा, कारिका अत्र चतस्रः (८८-९१) ।
नवमे पुण्यपापबन्धैकान्तपरीक्षा, अत्रापि कारिका चतस्रः एव (९१-७५) ।
दशमे बन्धमोक्षैकान्तपरीक्षा, कारिका अत्र पञ्च (९६ - १००)
अवशिष्टासु चतुर्दशसु कारिकासु प्रमाणस्य लक्षणं, तत्फलं, नयोपनयानां स्वरूपम्, सप्तभङ्गी संसाधनद्वारेण स्याद्वादसंस्थितिः दर्शिता स्तुतिकृद्भिरित्युक्तपूर्वम् ।
प्रवादस्य प्रामाण्यपरीक्षा :
अत्रायं दैगम्बरीयः प्रवादः 'श्रीसमन्तभद्राचार्यै र्भगवदुमास्वामिप्रणीततत्त्वार्थ सूत्रोपरि चतुरशीतिसहस्रश्लोकप्रमितं गन्धहस्तिमहाभाष्यं रचितम् । तत्त्वार्थमहाशास्त्रस्य मङ्गलाचरणरूपोऽयं श्लोक :
मोक्षमार्गस्य नेतारं भेत्तारं कर्मभूभृताम् ।
ज्ञातारं विश्वतत्त्वानां वन्दे तद्गुणलब्धये ॥ इति
श्लोकस्यास्य व्याख्यानरूपेण गन्धहस्तिमहाभाष्यान्तर्गतामिमामाप्तमीमांसां श्रीसमन्तभद्रस्वामी