________________
શ્રી અષ્ટાપદ મહાતીર્થ
ઉપાસક ગણાય, પરંતુ સ્વયં તીર્થસ્વરૂપ ન ગણાય. જૈન ધર્મે પોતાના સંઘના સાધુ, સાધ્વી ઉપરાંત શ્રાવક, શ્રાવિકાને પણ તીર્થસ્વરૂપ હોવાનું ગૌરવ આપ્યું છે. આ જ બાબત માનવી સાધનાથી કેટલું બધું પ્રાપ્ત કરી શકે છે એની જિકર કરી જાય છે. આમાં તીર્થંકર ટોચ પર બિરાજે છે અને તેથી જ તેઓ સંઘના આરાધ્ય દેવ અને દેવોને પણ વંદનીય એવા દેવાધિદેવ ગણાય છે.
દ્રવ્યતીર્થ એટલે મંદિરો, દેરાસરો, સ્તૂપો, ગુફાઓ અને ચૈત્યો.
દરેક ધર્મને જેમ તીર્થો હોય છે તેમ વિશાળ ભારત વર્ષમાં અને વિદેશોમાં જૈનોના ઠેર ઠેર નાનાં મોટાં તીર્થો અને દેરાસરો મળે છે.
પાંચ મુખ્ય તીર્થ : જૈનોના સકલ તીર્થોમાં પણ પાંચ તીર્થો આંગળીને વેઢે ગણવામાં આવે છેઃ અષ્ટાપદ, સમેતશિખર, આબુ, ગિરનાર અને શત્રુંજય.
આ પાંચ મહિમાવંતા તીર્થોમાં એકમાત્ર અષ્ટાપદ તીર્થ આજે લુપ્તપ્રાય: છે, તે અંગે અત્યારે સંશોધન ચાલી રહ્યું છે.
આ પાંચ તીર્થોમાં સમેતશિખર ઉત્તર ભારતના બિહારમાં (હાલ ઝારખંડ રાજ્યમાં) આવેલો ભવ્ય અને પવિત્ર પર્વત છે. એની પરમ પાવનતા એક-બે નહીં, પણ વીસ વીસ તીર્થંકરોની નિર્વાણભૂમિ હોવાને કારણે જૈન ધર્મમાં એનું વિશેષ મહત્ત્વનું સ્થાન છે.
બાકીનાં ત્રણ તીર્થો ગુજરાતમાં આવ્યાં છે. અગિયારમી સદીના શિલ્પ-સ્થાપત્યથી સમૃદ્ધ જગમશહૂર આબુ દેલવાડા એની કીર્તિથી સુવિખ્યાત છે. ગિરનાર મહાભારતકાળથી પંકાયેલો, ભગવાન અરિષ્ટનેમિ અને મહાસતી રાજુલની ચરણરજથી પવિત્ર થયેલો પહાડ છે. આ ચાર પર્વતોમાં આબુ સૌથી ઊંચો છે. તે પછી સમેતશિખર
10
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
