________________
(૪૧) નયવાદની ઉપયોગિતા
જૈન દર્શનમાં વસ્તુનું જ્ઞાન, પ્રમાણ અને નય–ઉભયથી કરવાનું ફરમાવ્યું છે. પ્રકાશનાધિપમઃ” એ, વાચક શ્રી ઉમાસ્વાતિજીનું પ્રસિદ્ધ વચન છે.
જૈન દર્શનમાં પાંચ જ્ઞાન, પ્રમાણ સ્વરૂપ છે. તેનાં નામ અનુક્રમે મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, મન:પર્યવજ્ઞાન અને કેવળજ્ઞાન છે.
તેમાં પ્રથમનાં બે જ્ઞાન, પક્ષ પ્રમાણ છે, અને પછીનાં ત્રણ જ્ઞાન પ્રત્યક્ષ પ્રમાણે છે.
પ્રત્યક્ષ એટલે, કેવળ આત્માથી જણાય છે. પરોક્ષ એટલે જે જાણવા માટે આત્માને, ઈન્દ્રિયો અને મનની આ સહાય લેવી પડે તે.
મતિજ્ઞાન પાંચ ઈન્દ્રિયો અને મનની સહાયથી થાય છે; અને શ્રુતજ્ઞાન એકલાં મનની સહાયથી થાય છે, પણ બન્ને પક્ષ પ્રમાણુ જ્ઞાન છે.
નય એ શ્રુતજ્ઞાનને જ એક પ્રકાર છે.
જે જ્ઞાન વસ્તુના એક અંશને ઈતર અંશેનાં અપલાપ કર્યા વિના જણાવે તે નથુત છે.
સ્વાભિપ્રેત અંશને જણાવવાની સાથે ઈતર અને
