Agam 40 Mool 01 Aavashyam Sutra Niryukti Part 01

Author(s): Haribhadrasuri, Bhadrabahuswami,
Publisher: Bherulal Kanhiyalal Kothari Religious Trust

Page 15

भावश्यक-हारिभद्रीयवृत्तिः अथवा ज्ञशरीरं च तद्रव्यमङ्गलं चेतिसमासः । एतदुक्तं भवति-मङ्गलपदार्थज्ञस्य यच्छरीरमात्मरहितं तदतीतकालानुभूततद्भावानुवृत्त्या सिद्धशिलोदितलगतमपि घृतघटादिन्यायेन नोआगमतो ज्ञशरीरद्रव्यमङ्गलमिति, मङ्गलज्ञानशून्यत्वार्च तस्य, इह सर्वनिषेध एव नोशब्दः । तथा भन्यो योग्यः, मङ्गलपदार्थ ज्ञास्यति यो न तावद्विजानाति स भव्य इति, तस्य शरीरं भव्यशरीरं, भव्यशरीरमेव द्रव्यमङ्गलम् , अथवा भव्यशरीरं च तद्रव्यमङ्गलं चेतिसमास इति । अयं भावार्थ:-भाविनी वृत्तिमङ्गीकृत्य मङ्गलोपयोगोशारत्वात् मधुघटादिन्यायेनैव तत् बालादिशरीरं भव्यशरीरद्रव्यमङ्गमिति,नोशब्दः पूर्ववत् । ज्ञशरीरभव्यशरीरव्यतिरिकंच द्रव्यमाल संयमतपोनियमक्रियानुष्ठाता अनुपयुक्तः, आगमतोऽनुपयुक्तद्रव्यमङ्गलवत्, तथा यच्छरीरमात्मद्रव्यं वीं अतीतसंयमादिक्रियापरिणाम, तच्च उभयातिरिक्तं द्रव्यमङ्गलं, ज्ञशरीरद्रव्यमङ्गलवत्, तथा यदू भाविसंयमादिक्रियापरिणामयोग्यं तदपि उभयव्यतिरिक्त, भव्यशरीरद्रव्यमङ्गलवत्, तथा यदेपि स्वभावतः शुभवर्णगन्धादिगुणं सुवर्णमाल्यादि, तदपि हि भावमङ्गलपरिणामकारणत्वादू द्रव्यमङ्गलम् , अत्रापि नोशब्द: सवेनिषेध एव द्रष्टव्यः, इत्युक्तं द्रव्यमङ्गलम् । “भावो विवक्षितक्रियानुभूतियुक्तो हि वे समाख्यातः सर्वज्ञ रिन्द्रादिवदिहेन्दनादिक्रियानुभवात् ॥४॥" अस्थायमर्थः-भवनं भावः, स हि वक्तुमिष्टक्रियानुभवलक्षणः सर्वज्ञैः
मालभावेति. २ यत्र विधायानशनं जग्मुः शोभनां गतिं वाचंयमाः सेति, ( अनु. ) आदिना तीर्थकरनिर्वाणभूम्यादि, ३ आदिना मधुकुम्भादि. ४ नोभागमतोपपादनाय. ५ भावमङ्गलकारणताज्ञापनाय. ६ आदिना युवादि. ७ सर्वनिषेध एव. ८ उभयसमुच्चयायापि. ९ आदिना तपोनियमादि. १. शरीरमात्मनग्यं वा. १ शमग्यशरीरेति उभयं १३ निमित्तकारणस्यापि दम्यत्वार्थ. १३ बदित्यन्तः. * मानुषयुक्तः १-२-३-१ + चाती १३ समाख्यातः, इन्दनादिक्रियानुभवनयुक्तेन्द्रादिवदिति । तत्र भावतो मङ्गलं भावमङ्गलम् , अथवा भावश्चासौ मङ्गलं चेति समासः, तच्च द्विधा-आगमतो नोआगमतच, तत्रागमतो मङ्गलपैरिज्ञानोपयुक्तो भावमङ्गलं, कथमिह भावमङ्गलोपयोगमात्रात् तन्मयताऽवगम्यत इति, नह्यग्निज्ञानोपयुक्तो माणवकोऽग्निरेव, दहनपचनप्रकाशनाद्यर्थक्रियाप्रसाधकत्वाभावाद इति चेत्, न, अभिप्रायापरिज्ञानात , संवित ज्ञानम् अवगमो भाव इत्यनर्थान्तर, तत्र 'अर्थाभिधानप्रत्ययाः तल्यः नामधेयाः' इति सर्वप्रवादिनामविसंवादस्थानम्, अग्निरितिच यज्ज्ञानं तदव्यतिरिक्तो ज्ञाता तल्लक्षणो गृह्यते, अन्यथा तज्ज्ञाने सत्यपि नोपलभेत, अतन्मयत्वात् , प्रदीपहस्तान्धवत् पुरुर्षांन्तरवद्वा, नचानाकारं तज्ज्ञानं, पदार्थान्तरवद्विवक्षितपदार्थापरिच्छेदप्रसङ्गात् , बन्धाद्यभावश्च, ज्ञानाज्ञानसुखदुःखपरिणामान्यत्वादू, आकाशवत्, न चानलः सर्वे एव दहनाद्यर्थक्रियाप्रसाधको, भस्मच्छन्नौदिना व्यभिचारात्, इत्यलं प्रसङ्गेन, प्रकृतमुच्यते-नोआगमतो भावमङ्गलम् आगमवर्ज ज्ञानचतुष्टयामेति, सर्वनिषेधवचनत्वान्नोशब्दस्य, अथवा सम्यग्दर्शन ज्ञानचारित्रोपयोगपरिणामो यः स नागम एच केवलः न चानागमः, इत्यतोऽपि मिश्रवचनत्वानोशब्दस्य नोआगमत इत्याख्यायते, अथवा अर्हन्नमस्काराद्यपयोगः
मङ्गकाधिकारे भावाधिकारे भावलक्षणसिद्धौ वा. २ अर्थाभिधानप्रत्ययेतिन्यायादग्निज्ञानस्याग्निरूपत्वं, तदव्यतिरिक्तस्य ज्ञातुरपि, तथा सति भनिलक्षणस्वमिति ज्ञायते. ३ ज्ञानात्मनोर्व्यतिरिक्तत्वे. ५ ज्ञानात्मनो दात्. ५ प्रदीपवज्ज्ञानम् , अन्धवज्ञानातिरिक्तः पुरुषः, प्रदीपहस्तत्वं च निकटस्वाय. ६ समवायापेक्षया दृष्टान्तान्तरं अन्तरापेक्षया वा. ७ विषयवैशिश्वशून्यं, तथाच शेयस्य भिन्नत्वं ज्ञामात्. ८ प्रसङ्गोऽमिष्टापसिः ९ चकारो मोपल भेतेस्यनेन सह समुश्यार्थः, ज्ञानात्मनो दे दूषणान्तरमेतदिति १० स्यादित्यध्याहार्यम्. ११ चन्द्रकान्तमणिव्यवहितादेर्ग्रहः, भमच्छन्नादिवदुपयोगरूपोऽपि न दाहकादिगुण इति तत्वम् । १२ नोशब्दस्य पर्युदासप्रतिषेधार्थत्वादागमवयं ज्ञानचतुष्टयमिति. * ज्ञानोपयुक्तो. खल्वागमैकदेशत्वात् नोआगमतो भावमङ्गलमिति ॥ ननु नामस्थापनाद्रव्येषु मङ्गलोभिधानं विवक्षितभावशून्यवादू दैव्यत्वं च समानं वर्तते; ततश्च क एषां विशेष इति, अत्रोच्यते, यथा हि स्थापनेन्द्रे खल्विन्द्राकारो लक्ष्यते, तथा कर्तुश्च सबूतेन्द्राभिप्रायो भवति, तथा द्रष्टुश्च तदाकारदर्शनादिन्द्रप्रत्ययः, तथा प्रणतिकृतधियश्च फलार्थिनः स्तोतुं प्रवर्तन्ते, फलं च प्रामुवन्ति केचिद्देवतानुग्रहात्, न तथा नामद्रव्येन्द्रयोरिति, तस्मात्स्थापनायास्तावदित्थं भेद इति । यथा च द्रव्यन्द्रो भावेन्द्रस्य कारणतां प्रतिपद्यते, तथोपयोगापेक्षायामपि तदुपयोगतामासादयिष्यति अवाप्तवांश्च, न तथा नामस्थापनेन्द्रावित्ययं विशेषः । भावमङ्गलमेवैकं युक्त, स्वकार्यप्रसाधकत्वात् , न नामादयः, तस्कार्याप्रसाधकत्वात्, पापयदू इति चेत्, न, नामादीनामपि भावविशेषत्वात् , यस्मादविशिष्टमिन्द्रादि वस्तु उच्चरितमात्रमेव नामादिभेदचतुष्टयं
नोशब्दस्य सर्वदेशनिषेधैकदेशवाचकत्वात् , क्रमेण नोआगमतो मङ्गलपदार्थत्रयं ज्ञानचतुष्टयादिरूपम्. २ द्रव्येषु दधिदूर्वादिषु अभ्यादिषु मा. लाभिधानं.. "अभिहाणं दग्वत्तं तयस्थसुनत्तणं च तुल्लाई" इतिविशेषावश्यके पृथक प्रोक्तं, भत्र तु तदर्थशून्यरवं ग्यत्वे हेतुतयोक्तम्, 'यस्तुनोऽमिधान' मिति 'यतु तदर्थवियुक्त' मिति वचनानामस्थापनयोरपि द्रष्यत्वं, कारणता सर्वत्रेति वा द्रव्यता, पूर्व निक्षेपचतुष्कस्य प्रक्राम्तस्वानामग्यभेदविषयाशा, विवक्षितेस्थादेस्तु द्रव्यत्वे हेतुता. ५ भावे संभवामान आह-दव्यत्वमिति,विवक्षितभावशून्यत्वं हि तत्,नच तनाव इति। ५ स्पष्टं लक्ष्यमानस्वादादौ स्थापनाभेद निरूपणम्. सद्भावस्थापनापेक्षया. भवितथेति. ८ बुद्धिः ९ सहस्राक्षवज्रधरस्वादि..प्रतीतिः "आराधनातत्परतावर्शनाय. २ सुखधनादि फलं. १३ तत्पाक्षिकेति. १५ स्थूलबुद्धेलोकस्य सत्र तथाध्यवसायाचभावात्. १५ नोभागमतो भावेन्द्रस्य.१५ कब्धिज्ञानवतां. १७ भव्यशरीरद्रष्यं, १७रीरवण्य. १९ अर्थक्रियाकारि वस्वित्यभिप्रेत्याह. २० निर्विघ्नशास्त्रार्थपारगमनादि. २१ नाममङ्गलादीनां. २२ धर्मरूपत्वात्. २५ भव्युत्पादितं.