Book Title: Agam 10 Prashna Vyakraan Gujarati Translation
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Dipratnasagar, Deepratnasagar
View full book text
________________ આગમસૂત્ર 10, અંગસૂત્ર 10, પ્રશ્નવ્યાકરણ સૂત્ર-૩૭ આ અલિક, પિશુન, કઠોર, કટુક, ચપળ વચનોથી રક્ષણ કરવા માટે ભગવંતે આ પ્રવચન સારી રીતે કહેલ છે, જે આત્મહિતકર, જન્માંતરમાં શુભ ભાવના યુક્ત, ભાવિમાં કલ્યાણકર, શુદ્ધ, નૈયાયિક, અકુટિલ, અનુત્તર, સર્વદુઃખા અને પાપનું ઉપશામક છે. તેની આ પાંચ ભાવના છે, જે અસત્યવચન વિરમણ-બીજા વ્રતના રક્ષણાર્થે છે - 1. અનુવીચિભાષણ - સંવરનો અર્થ સાંભળીને, પરમાર્થ સારી રીતે જાણીને વેગથી, ત્વરિત, ચપળ, કર્ક, કઠોર, સહસા, બીજાને પીડાકર એવું સાવદ્ય વચન બોલવું ન જોઈએ. પણ સત્ય, હિતકારી, મિત, ગ્રાહક, શુદ્ધ, સંગત, પૂર્વાપર અવિરોધી, સમિક્ષિત-સમ્યક્ પ્રકારે વિચારેલ વચન સાધુએ અવસરે યતનાપૂર્વક બોલવું. આ રીતે અનુવીચ-સમિતિ યોગથી અંતરાત્મા ભાવિત હોય છે, તે અને જે હાથ-પગ-નયન-વદન ઉપર સંયમ રાખનાર, શૂરવીર હોય છે તે સત્ય અને આર્જવ ધર્મ સંપન્ન હોય છે.. 2. ક્રોધનિગ્રહ - ક્રોધનું સેવન ન કરવું, ક્રોધી-ચંડ-રૌદ્ર મનુષ્ય અસત્ય બોલે છે, ચુગલી કરે છે, કઠોર ભાષણ કરે છે, અસત્ય-પૈશુન્ય-કઠોર બોલે છે. કલહ-વૈર-વિકથા કે આ ત્રણે સાથે કરે છે. સત્ય-શીલ-વિનયને હણે છે અથવા આ ત્રણેને હણે છે. ટ્રેષ-દોષ-અનાદરનું પાત્ર થાય છે અથવા આ ત્રણેનું પાત્ર થાય છે. ક્રોધાગ્નિથી પ્રજવલિત હૃદય મનુષ્ય આવા અને આ પ્રકારના અન્ય સાવદ્ય વચન બોલે છે. તેથી ક્રોધનું સેવન ન કરવું. આ રીતે ક્ષમાથી ભાવિત અંતરાત્મા વાળા હાથ, પગ, નેત્ર અને મુખના સંયમથી યુક્ત સાધુ શૂરવીર હોય છે, તે સત્ય અને આર્જવ ધર્મ સંપન્ન હોય છે. 3. લોભનિગ્રહ - લોભને ન સેવવો. લુબ્ધ મનુષ્ય લોલુપ થઈને - ક્ષેત્ર, વાસ્તુને માટે અસત્ય બોલે છે. કીર્તિ અને લોભને માટે અસત્ય બોલે છે. વૈભવ અને સુખને માટે અસત્ય બોલે છે. પીઠ અને ફલક માટે અસત્ય બોલે છે. શય્યા અને સંથારા માટે અસત્ય બોલે છે. વસ્ત્ર અને પાત્ર માટે અસત્ય બોલે છે. કંબલ અને પાદપ્રોંછના માટે અસત્ય બોલે છે. શિષ્ય અને શિષ્યા માટે અસત્ય બોલે છે. ભોજન અને પાન માટે અસત્ય બોલે છે. આ નવ કારણ તથા આવા અન્ય કારણોથી લોભી-લાલચી મનુષ્ય અસત્ય ભાષણ કરે છે. તેથી લોભનું સેવન ન કરવું. આ પ્રકારે મુક્તિ-નિર્લોભતાથી ભાવિત અંતઃકરણવાળા સાધુ હાથ-પગ-નેત્ર-મુખના સંયમથી યુક્ત સાધુ શૂરવીર હોય છે, તે સત્ય અને આર્જવ ધર્મ સંપન્ન હોય છે. 4. નિર્ભયતા - ભયભીત ન થવું જોઈએ. ભયભીતને અનેક ભય શીધ્ર જકડી લે છે. ભયભીત મનુષ્ય - અસહાય રહે છે, ભૂત-પ્રેત દ્વારા આક્રાંત કરાય છે. બીજાને પણ ડરાવી દે છે. તપ-સંયમ પણ છોડી દે છે. ભારનો નિર્વાહ કરી શકતો નથી. પુરુષો સેવિત માર્ગનું અનુસરણ કરવા સમર્થ થતો નથી. તેથી ભય, વ્યાધિ, રોગ, જરા, મૃત્યુ વડે અથવા આવા પ્રકારના અન્ય ભયથી ડરવું જોઈએ નહીં. આ રીતે ધૈર્યથી ભાવિત અંતરાત્માવાળા સાધુ હાથ-પગ-નેત્ર-મુખના સંયમથી યુક્ત સાધુ શૂરવીર હોય છે, તે સત્ય અને આર્જવ ધર્મ સંપન્ન હોય છે. પ. પરિહાસવર્જન - હાસ્યને સેવવું ન જોઈએ. તે સેવનાર. અસત્ય અને અસત્ વચન બોલે છે. પરિહાસ, પરપરિભવ-પર-પરિવાદ-પરપીડાકારક તથા ભેદ અને વિમુક્તિનું કારક બને છે. હાસ્ય અન્યોન્ય જનિત હોય છે, અન્યોન્ય ગમનનું કારણ બને છે, અન્યોન્ય મર્મોને પ્રકાશિત કરનાર બને છે, હાસ્ય કર્મ-કંદર્પ-અભિયોગ ગમનનું કારણ બને છે. અસુરતા અને કિલ્બિષિકત્વનું જનક છે. તેથી હાસ્ય ન સેવવું. એ રીતે મૌનથી ભાવિત અંતરાત્મા વાળા સાધુ હાથ-પગ-નેત્ર-મુખના સંયમથી યુક્ત સાધુ શૂરવીર હોય છે, તે સત્ય અને આર્જવ ધર્મ સંપન્ન હોય છે. આ રીતે આ સંવરદ્વાર સમ્યક્ સંવરિત અને સુપ્રણિહિત થાય છે. આ પાંચ કારણોથી-ભાવનાથી, મન-વચન-કાયથી પૂર્ણરૂપે સુરક્ષિત થાય છે. તેથી ધૈર્યવાનું અને મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(પ્રશ્નવ્યાકરણ)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 38
