________________
૧૧
નવ અધ્યયનનું વિસ્તૃત વિવેચન અર્થાત ઉપકરણાદિ-દ્રવ્ય ઉપધિ અને વાસનાદિ ભાવ ઉપધિ એ સંસાર પરિભ્રમણનું કારણ છે. તેને ત્યાગ કરવાથી આત્મા કર્મોથી મુક્ત થાય છે.
કેઈપણ સાધક પ્રમત્ત અને સ્વાર્થી બની વિશ્વના બીજા કેઈપણ જીવને પીડીને પોતાને વિકાસ સાધી શકે નહિ કારણકે જે સુખ પોતે ઈચ્છે છે તે સુખ બીજાને પણ જોઈએ છે. બીજાને ભેગે પિતાનું હિત સાધી શકાય નહિ. વ્યક્તિના વિકાસમાં સમષ્ટિનું પણ હિત છે જ.
આમ છતાં, મેહાંધ વ્યક્તિ જ પાપકાર્યોમાં પ્રવૃત્ત થાય છે. નરકાદિ ગતિમાં પ્રાપ્ત થનારા દુ:ખમાંથી બચવાની ઈચ્છાવાળે
જીવ ક્યારેય હિંસા કે પાપ કાર્યો કરે નહિ.
હિંસાને કારણે જીવ ઉત્તરોત્તર દુઃખી થાય છે. પરંતુ, બાહ્યદૃષ્ટિથી પાપકાર્યો નહિ કરવા માત્રથી અથવા શારીરિક કષ્ટ સહન કરવા માત્રથી કે વેષ પરિવર્તનથી સાચા શ્રમણ થઈ જવાતું નથી
કે ત્યાગને ખરે અર્થ પણ સરતો નથી. વળી એકાંતવાસ સેવી માત્ર દેહને નિષ્ક્રિય રાખવાથી મનથી નિષ્ક્રિય થઈ જવાતું નથી, -
પરંતુ જીવનમાં પ્રતિક્ષણે ઉપસ્થિત પ્રલેભન અને સંકટોની વચ્ચે પિતાના મનને સમતલ રાખી શકવાની યોગ્યતા કેળવી સદા જાગ્રત રહેવું
-એ ત્યાગને ગૂઢ ઉદ્દેશ છે. નિરાસકત થવું અને સમભાવ રાખી સત્યને સાક્ષાત્કાર કરે : '
એ જ સંયમનું લક્ષ્ય છે. બાહ્ય ત્યાગ અને નિરાસક્તિઃ આ બેઉ પરસ્પર સાપેક્ષ છે હિંસાથી બચવા માટે સાધકે સંયમ લઈ અંતષ્ઠિા બનવું જોઈએ. બધાય છે ઉપર સમદષ્ટિ આવી જતાં તે કઈપણ જીની હિંસા કરશે નહિં, તેથી કઈ પણ છે સાથે વેરભાવ પણ બંધાશે નહિ.
તે એવું સમજશે કેઆત્મા પિતે જ પોતાના મિત્ર કે શત્રુ (બની શકે) છે. શુભકાર્યો કરનારની સદ્ગતિ થાય છે, –એ રીતે આત્મા પોતાના મિત્ર બને છે, અને હિંસક કાર્યો કરનારની દુર્ગતિ થાય છે –એ રીતે આત્મા પોતાનો દુશ્મન બને છે.