________________
૧૩૫
નવ અધ્યયનતુ વિસ્તૃત વિવેચન
વળી નિર્જરા, સવર તથા સંયમ સાધનાનું તે સ્થળ પરિણામેાની અશુદ્ધિને કારણે (નાગશ્રી બ્રાહ્મણી તથા કડરીક રાજ જેવા) સાધકોને માટે કર્મ બંધનું કારણ અને છે.
ભાવવિશુદ્ધિની સાથે પુરાણા કર્મોને તેાડવા તપની પણ જરૂર છે. આ તપની સાથે ક્રયનિગ્રહ પણ જરૂરી છે એ સમજાવ્યુ` છે.
સત્ય વિના ત્યાગ ટકે નહિ, તેથી જ કહ્યું છે કે-જ્યાં સત્ય છે ત્યાં આત્મજ્ઞાન છે અને આત્મજ્ઞાન છે ત્યાંજ સમભાવ, સંચમ કે મુનિપણુ' છે. સત્યાથી ની શૈલી ખ'ડનાત્મક ન હોય, મંડનાત્મક જ હોય.
તેની કોઇ પ્ણ પ્રવૃત્તિ વિવેક બુદ્ધિ, વચનમાધુર્ય અને અનુકંપાભાવથી વ ંચિત નહાય.
તેને અધમ ઉપર તિરસ્કાર હોઈ શકે પરંતુ અધમનું આચરણ કરનાર ઉપર તેા પ્રેમ જ હાય. સ્યાદ્વાદના આરાધક કે સનાતનધર્મીના સાધકે આ રહસ્ય ખરાખર વિચારે. સત્યની આરાધનામાં તપશ્ચર્યાની પણ જરૂર છે. ‘ આવશ્યકતાઓ ઘટાડવી’—તે તપશ્ચર્યાનુ' પ્રાત્સ્વરૂપ છે. તપશ્ચર્યાના પ્રકાર એક નથી પરંતુ ભિન્ન ભિન્ન જીવેાના ભિન્ન ભિન્ન દૌની સમીક્ષા કરીને શ્રમણભગવતે તેના ૧૨ ભેદ બતાવ્યા છે. તેથી જીવ શુદ્ધ-બુદ્ધ અને મુક્ત થાય છે. તપશ્ર્ચર્યોંમાં પણ વિવેકની આવશ્યકતા છે. ક્રમ અને વિવેક જાળવવાથી પ્રત્યેક ક્રિયામાં સફલતા મળે છે.
તપશ્ચર્યાથી દેહ કૃશ કરવા સહેલા છે પરતુ મર્કટ જેવી ચંચળ વૃત્તિને કૃશ કરવી કઠિન છે.
આત્માભિમુખ દૃષ્ટિના વિકાસ માટે દેહદમન, ઇંદ્રિયદમન અને વૃત્તિઃમન : એ ત્રણેયની આવશ્યકતા છે. દેહદમન અને ઇઇંદ્રિયદમન : એ વૃત્તિનાઉશ્કેરાટને દખાવે છે તથા વિષયેાના વેગને શકે છે.
પરંતુ વૃત્તિઓ જ્યાં સુધી ખદલાય નહિ ત્યાં સુધી તપશ્ચર્યાની સર્વાંગસિદ્ધિ ન ગણાય.
પૂર્વ કર્મોને ખાળવામાં તપશ્ચર્યાના અગ્નિ સફળ થાય છે. તાય વર્તમાન કર્મીની શુદ્ધિ ઉપર સતત લક્ષ્ય રાખવુ જોઇએ.
સાધના એ વીરના માર્ગ છે. સાધના દરમ્યાન સાધકે શારીરિક સમત્વ તથા સુખના ત્યાગ કરવા પડે છે. કેમકે-પૂર્વે ખાંધેલા કર્મોના ફળ ભાગવવાના સમય આવે ત્યારે ધીર–વીર બની સમભાવે તે બધુ" સહન કરતાં કરતાં જીવન જીવનાર ખરેખર! કર્મ મુક્ત થઈ સિદ્ધ-બુદ્ધ થઈ જાય છે.
