________________
૧૪૫
નવ અધ્યયનનું વિસ્તૃત વિવેચન તે સંબંધી વિસ્તૃત વિવેચન બીજા તસ્કંધમાં આવે છે, પરંતુ ભગવાને જે આ સાધના પંથ બતાવેલ છે તેના ઉત્તમ આદર્શરૂપ મહાવીર ભગવાન પિતે સંયમ અને સમભાવપૂર્વક કર્મો ખપાવીને કેવી રીતે મોક્ષે ગયા? તેનું વિસ્તૃત જીવનચરિત્ર અહીં વર્ણવેલ છે.
સાધકને માટે ત્યાગ અને સંયમની દૃષ્ટિએ પાદવિહાર જેટલે ઉપગી છે, એટલે જ લેકકલ્યાણની દષ્ટિએ પણ તે ઉપયોગી છે. - ગ્રામ્ય જીવનનું નિરીક્ષણ, નૈસગિક આનંદ અને સ્વચ્છ વાતાવરણની જેટલી અનુભૂતિ પાદવિહારથી મળે છે તેટલી વાહનો દ્વારા કદાપિ ન જ મળી શકે, વળી વાહનને કારણે સાધકને પરાવલંબીપણું, કંચનાદિન સંગ્રહ કરવાની વૃત્તિ તથા તે માટે રાગીમંડળ જમાવવાની પ્રવૃત્તિ સહેજે થતી જવાની. એ ભયથી બચવા માટે અને કેઈપણને લેશમાત્ર બેજારૂપ થયા વિના સંયમી જીવનની અખંડ અને અડોલ સાધના થાય-એ હેતુની પૂર્તિ માટે પાદવિહાર સ્વ-પ૨ કલ્યાણકારી છે. -
વળી, કેઈપણ વાહનનો આશ્રય લીધા વિના માત્ર વિહાર કરી અમુક સ્થળે અમુક વખત પડ્યા રહેવાથી પાદવિહારને સંપૂર્ણ હેતુ જળવાઈ જતો નથી. નિર્મમત્વ ભાવ કેળવવા માટે પાદવિહાર અપ્રતિબદ્ધ હોવો જોઈએ. એક જ સ્થાન ગમે તેટલું પવિત્ર અને સુંદર હોવા છતાં સાધકને માટે ઘણી વાર દોષિત બની જવાનો સંભવ રહે છે.
કોઈ પણ સ્થાન ઉપર મારાપણાનો ભાવ પૂર્ણ દેખીતી રીતે નાને હોવા છતાં મહાન શત્રુ સમાન છે, પ્રલેભન અને સંકટોના અનુભવ પણ અપ્રતિબદ્ધ વિહારથી જ થાય છે. વળી અજાણ્યા સ્થળોમાં જ સાધકની કસોટી થાય છે. કસોટી વિના સાચા-ખોટાની પ્રતીતિ શી રીતે થાય? - અપ્રતિબદ્ધવિહારી સાધક કેટલો મસ્ત હોય? તે પિતાને રહેવા માટે કેવા સ્થાને પસંદ કરે? તેનુ અહીં વર્ણન છે.
આવા એકાંત સ્થાનોમાં ધ્યાનમગ્ન રહી તપશ્ચર્યા સહિત કષ્ટો સહન કરવાને લીધે ભગવાન સદેહી હોવા છતાં દેહાધ્યાસથી પર રહેવામાં સફળ થતા ગયા. પ્રત્યેક સાધકની સાધના આ રીતે સફલ થઈ શકે. - પાદવિહાર અને ભિક્ષામય જીવનમાં પરીષહો કે ઉપસર્ગોને અનુભવ થવો સહજ છે. વળી સાધનાની વિકટ વાટે પ્રલોભનની ખણે અને સંકટોના ટેકરાઓ હવા પણ સ્વાભાવિક છે, પરંતુ મુશકેલીઓ જ પુરુષને મહાન બનાવે છે એમ કહીએ તે ખોટું નથી.
