________________
ઉત્ત રા ય ણ,
શ્રી “મધ્યબિંદુ ૨ : દાનધર્મ રહસ્ય
જગતમાં બે પ્રકારની ગતિ છે: ઉચ્ચ ગતિ નથી. તે સ્વયં ભલે અથવા પૂર્ણ છે. જેને કંઈ અને હીન ગતિ અથવા અર્ધગતિ. આ બે પ્રકારની તૃષ્ણ કે ભૂખ નથી હોતી તે ભરેલ અથવા પૂર્ણ ગતિઓને જ શુકલ ગતિ અને કચ્છ ગતિ કહેવામાં હોય છે. તેની અંદર સર્વ પદાર્થોનું બીજરૂપ અસ્તિત્વ આવી છે, એ આપણે ગયા અંકમાં જોયું.
પ્રકટ થઈ જાય છે. સર્વ પદાર્થો તેમનાં વ્યક્ત જે ગતિ પ્રાણુને ઉચ્ચતા તરફ, વિકાસ અને અવ્યક્ત સ્વરૂપે ભૂખરહિત પૂર્ણ સ્થિતિવાળા તરફ, પ્રકાશ તરફ, વ્યાપકતા તરફ લઈ જાય છે તે તત્ત્વમાં આવી જ જાય છે. પૂર્ણ પુરુષ અથવા શુકલ ગતિ છે. પ્રાણીનું જીવન શુકલ ગતિમાં
પરમાત્મા પોતાની ઈચ્છા પ્રમાણે પિતાના પૂર્ણ જોડાય, ઉચ્ચતર સ્વરૂપ પ્રાપ્ત કરવા તરફ વળે તે
સ્વરૂપમાંથી અનેક પ્રકારના, અસંખ્ય પ્રકારના ઉત્તરાયણ છે અને સ્વાર્થ, સંકુચિતતા, જડતા
પદાર્થો પ્રકટ કરી શકે છે. જોકે પરમાત્મા પૂર્ણ તરફ વળે તે હીન ગતિ અથવા અધોગતિ છે. એનું સ્વરૂપ હોવાથી તેને પોતાને કઈ ઈચ્છા જ હતી નામ દક્ષિણાયન નથી. દક્ષિણાયન એ વળી બીજી : નથી, પરંતુ અપૂર્ણ સ્વરૂપ પ્રાણીઓની ઈચ્છાને વસ્તુનું નામ છે. તે આપણે આગળ જોઈશું.
માટે પરમાત્મા સંકલ્પ કરે છે અને તે અનુસાર
જગતમાં પદાર્થો ઉ પન્ન થાય છે. " ત્યારે મનુએ પૂછયું : કેના જીવનમાં ઉચ્ચ ગતિ અથવા ઉત્તરાયણ છે અને કેના જીવનમાં હીન
ભૂખ વિનાને હોવાથી જ પરમાત્મા પદાર્થોને
સર્જક અને પદાર્થો આપનાર છે. જે ભૂખ્યો ગતિ અથવા અધોગતિ છે?
હોય છે તે સર્જન કરી શકતો નથી કે આપી સુદર્શન કહે છે : “ઉચ્ચ ગતિ એ ભરેલી
શકતો નથી. ભૂખ હોય છે તે માત્ર ભક્ષણ કરે સ્થિતિ છે. પૂર્ણતાવાળી સ્થિતિ છે. ભરેલી સ્થિતિ
છે અને લઈ જાણે છે. અથવા પૂર્ણતાવાળી સ્થિતિ એ કોઈ વસ્તુને લેવા
આ જગતમ પરમાત્મા અનેક પદાર્થોને કે મેળવવા ઈચ્છતી નથી, કારણ કે તે ભરેલી અથવા
ઉત્પન્ન કરે છે. પરમાત્માએ જ જીવોને ભેગવવાની પૂર્ણ સ્થિતિ છે. ભરેલી અથવા પૂર્ણ સ્થિતિને કઈ
સગવડ આપવા માટે પૃથ્વી, પાણી, તેજ–અગ્નિ, વસ્તુ મેળવવામાં રસ કે આનંદ નથી હોતો પણ
વાયુ અને આકાશરૂ પી પાંચ ભૂતે ઉત્પન્ન કર્યો. આપવાથી તેને આનંદ થતો હોય છે.
પરમાત્માએ આ પાંચ ભૂતોના મિશ્રણ દ્વારા હીન સ્થિતિ એ અપૂર્ણતાવાળી સ્થિતિ છે.
ધન-ધાન્ય, રસ-કસ, ફૂલે, ફળો, સુવર્ણ વગેરે તેમાં કોઈ ને કોઈ વસ્તુને મેળવવાની ઇચ્છા રહેલી
ધાતુઓ, રત્ન, નદીઓ, વનસ્પતિ વગેરે ઉત્પન્ન , હોય છે, પદાર્થો માટેની ભૂખ અથવા તૃષ્ણ રહેલી કર્યા. પ્રાણીઓ માટે અન્ન પાકે તે માટે પરમાત્મા હોય છે, વાસના, કામના અથવા આસક્તિ રહેલી
વરસાદ વરસાવે છે. આ બધું આપવા–કરવા છતાં હેય છે. આ અપૂર્ણતાવાળી, ભૂખવાળી સ્થિતિ
પરમાત્માને પોતાને દાતા અથવા પરોપકારી કહેજગતમાંથી અથવા બીજાઓની પાસેથી કંઈ ને કંઈ
વડાવવાની પણ ભૂખ કે ઈચ્છા નથી. પોતે જગતને મેળવવા ઈચ્છતી હોય છે. પદાર્થો મળે એથી એને
આપેલાં દાન માટે તેણે જગતમાં ક્યાંય પોતાના આનંદ થતો હોય છે. આ હીન સ્થિતિ છે.
નામની આરસની તકતી ચડાવી નથી કે જાહેરાત | ઉચ્ચ સ્થિતિમાં આપવાનો અથવા ત્યાગ પણ કરતો નથી. કારણ કે તે ભરેલો છે. ભરેલ કરવાને સ્વભાવ મુખ્યપણે જોવામાં આવે છે. નિમ્ન હોય તે જ સાચો દાતા હોય છે. ભલે હેય અથવા હીન સ્થિતિમાં લેવાને અથવા મેળવવાને તેને પોતાના પુણ્ય માટે કે પિતાના સ્વાર્થ માટે સ્વભાવ-–વૃત્તિ મુખ્ય પણે જોવામાં આવે છે. દાન કરવાની જરૂર હોતી નથી. કારણ કે જે
પરમાત્મા સર્વથી ઉચ્ચ છે. તે પોતાને માટે ભરેલું હોય છે તે સર્વ પુણ્યોથી પણ ભરેલો હોય કઈ પદાર્થ લેવા, મેળવવા કે ભોગવવા ઈચ્છે છે અને તેના ભરેલાપણુમાં જ તેના સર્વ અર્થે
