________________
ગજેન્દ્રરૂપી જીવ
શુકદેવજી પરિક્ષિતને કહે છે: હે રાજન, ત્રિકટ પર્વત ઉપર એક બળવાન હાથી રહેતો હતો. અનેક હાથીણીઓનો તે પતિ હતો. ઉનાળાના દિવસો હતા. બહુ ગરમી થતી હતી ગજેન્દ્ર હાથણીઓ સાથે સરોવરમાં જળક્રીડા કરવા ગયી. હાથણીઓ અને બચ્ચાંઓથી વી ટળાયેલે તે આનંદથી વિહાર કરવા લાગ્યો. હાથી જળક્રીડામાં તન્મય છે એમ જાણી મગરે આવી તેનો પગ પકડળ્યો. મગરના ૫ જામાંથી છૂટવા હાથીએ ઘણે પ્રયત્ન કર્યો. હાથી સ્થલચર છે અને મગર જળચર છે, એટલે હાથી જળમાં દુર્બળ બને છે. મગર હાથીને છોડતો નથી. આ ગજેન્દ્રક્ષની કથા દરેક ઘરમાં થાય છે.
સંસાર એ જ સરોવર છે. ઇવ એ જ ગજેન્દ્ર છે. કાળ એ જ મગર છે. સંસારના વિષયોમાં આસક્ત થયેલા જીવને કાળનું પણ ભાન રહેતું નથી.
પ્રત્યેક જીવ ગજેન્દ્ર છે. હાથીની બુદ્ધિ જડ છે. બ્રહ્મચર્યને ભંગ થાય એટલે બુદ્ધિ જડ થાય છે. હાથી અતિ કામી છે. સિંહ વર્ષમાં એક વખત બ્રહ્મચર્યનો ભંગ કરે છે, તેથી સિંહનું બળ હાથી કરતાં ઓછું હોવા છતાં સિંહ હાથીને મારી શકે છે. કામક્રીડા કરનારની બુદ્ધિ જડ થાય છે.
આ જીવાત્મારૂપી ગજેન્દ્ર ત્રિકુટાચલ પર્વતમાં રહે છે. ત્રિકુટાચલ એ શરીર છે. બીજો અર્થ કામ, ક્રોધ અને લેભ પણ થઈ શકે.
સંસાર એ સરોવર છે. સંસારમાં જીવ કામક્રીડા કરે છે. સંસારસરોવરમાં જીવાત્મા શ્રી તથા બાળકે સાથે ક્રીડા કરે છે જે સંસારમાં જીવ આસક્તિપૂર્વક રમે છે તે સંસારસરોવરમાં તેને કાળ નકકી કરવામાં આવ્યો હોય છે. સંસારસમુદ્રમાં જે કામસુખ (કામનાનું સુખ) ભગવે છે તેને મગરરૂપી કાળ પકડે છે. જે કામને માર ખાય તેને કાળનો માર ખાવો જ પડે છે. મનુષ્ય કહે છે કે હું કામને ભોગવું છું, પણ તે વાત ખોટી છે કામ મનુષ્યને ભગવે છે અને તેને ક્ષીણ કરે છે: મો ન મુવા વયમેવ મુIT:
ઈદ્રિયોને શાન્તિ ત્યારે જ મળે કે જ્યારે તેમને ભક્તિરસ મળે.
શ્રી ઉગરે મહારાજ અનેક જન્મોથી આ જીવને કાળ મારતો આવ્યો છે. મગર અને સપને કાળની ઉપમા આપવામાં આવી છે.
જે સંસારસરોવરમાં મનુષ્ય કામક્રીડા કરે છે, ત્યાં જ કાળ રહે છે. જે સમયે જન્મ થાય તે સમયે મરણને કાળ નક્કી કરવામાં આવે છે. મગરે હાથીનો પગ પકડ્યો. કાળ આવે છે ત્યારે પગને પહેલો પકડે છે. પગની શક્તિ ક્ષીણ થાય ત્યારે માનવું કે મને કાળે પકડયો છે. પગની શક્તિ ઓછી થઈ જાય એટલે સાવધાન થઈ જવું. હવે કાળ સમીપ છે. પરંતુ ત્યારે ગભરાશો નહીં. ભગવતસ્મરણમાં લાગી જવું. કાળ જ્યારે પકડે ત્યારે તેની પકડમાંથી
સ્ત્રી છોડાવી શકે નહીં, પુત્ર છોડાવી શકે નહીં. જ્યારે કાળ પકડશે ત્યારે કોઈ પ્રયત્ન કામ આવશે નહીં. તે હાથીને જ્યારે મગર ખેંચી જવા લાગ્યા ત્યારે હાથણીઓ, તેનાં બચ્ચાંઓ કે બીજા હાથીઓ તેને બચાવી શક્યા નહીં. મનુષ્યને જ્યારે કાળ પકડે છે ત્યારે તેને કોઈ બચાવી શકતું નથી. પત્ની, પુત્રો, સગાં-સ્નેહીઓ કઈ કાળની પકડમાંથી છોડાવી શકશે નહીં. કાળના મુખમાંથી તે જ છૂટે કે જેને ભગવાનનાં દર્શન થાય. કાળના પણ કાળ એવા ભગવાનને અનુભવ થાય-ભગવતસ્વરૂપનાં -શ્રી કૃષ્ણનાં દર્શન થાય તો કાળને નાશ થાય છે.
કાળના મુખમાંથી–મગરના મુખમાંથી શ્રીહરિનું સુદર્શનચક્ર છપાવી શકે છે.
મગરની પકડમાંથી છૂટવા હાથીએ ઘણો પ્રયત્ન કર્યો પણ કોઈ પ્રયત્ન કામમાં આવ્યો નહીં. કાળ પકડે છે ત્યારે કોઈને પ્રયત્ન કામમાં આવતો નથી.
એક માસ હાથીનું ને મગરનું યુદ્ધ ચાલ્યું. મગર હાથીને ઊંડે જળમાં લઈ જાય છે. હવે આ ભરશે એવી ખાતરી થાય છે એટલે હાથણીઓ હાથીને ત્યાગ કરીને નાસી જાય છે. મનુષ્યના જન્મ પહેલાં તેનું કોઈ સગું ન હતું અને મર્યા પછી કોઈ સગાં રહેવાનાં નથી. પરંતુ વચલા સમયમાં તેને એકબીજા વિના ચેન પડતું નથી. પરંતુ અંતસમયે આ બીજાં કામ આવતાં નથી. મનુષ્ય એવી ઈચ્છા રાખવી જોઈએ કે મારી એવી
