Veer Vibhuti

Author(s): Nyayvijay, B Bhattacharya
Publisher: Oriental Institute
Catalog link: https://jainqq.org/explore/023196/1

Page #1

G:30
वीर-विभूति:
(शतकम् )
न्यायविशारद-न्यायतीर्थमुनिश्रीन्यायविजय-विरचिता।

Page #2


Page #3

=
सत्यं समवबुध्यध्वं!
यात सत्येन वमना !। सत्याज्ञयोत्थितो धीरो
मृत्युं तरति मेधिरः॥
-न्यायविजयः

Page #4

THE GRANDEUR OF VIRA
Being a translation in English of the Sanskrita book,
VIRA-VIBHUTI
OF
MUNI SRI NYAYAVIJAYAJI.
TRANSLATED
BY
B. BHATTACHARYYA,
m. a., ph D. RAJARATNA
Director, Oriental Institute
Baroda.
Second Edition
1999

Page #5

मांगरोळ
श्री जैन तपागच्छ - संघ-पेढीप्रदत्त आर्थिक योगथी प्रकाशित
वीर सं. २४६५
धर्म सं. १७ द्वितीय श्रावण
विक्रम सं. १९९५
वडोदरा - लहाणामित्र प्रिन्टिंग प्रेसमां अंबालाल वि. ठक्करे प्रकाशक ने मारे छाप्युं. ता. ३१-८-३९.

Page #6

FOREWORD
[ To the first edition ] Lord Mabāvīra, like His contemporary Lord Buddha, was born at a time when India was in a great ferment. The incorporation of the Vrātyas, or nomadic Aryans, into the orthodox fold, produced a revolution,-a revolution in ideas, speculations, language, dress, customs and manners,-in short, everything connected with ancient Indian life, India at that time was thoroughly caste ridden, the caste system had become inflexibly rigid, sacrifices were the order of the day, and these magical rites were accompanied by animal slaughter on a large scale. The sacrifices, with their cooked meat, had become extremely popular, and the Brāhmanas had become supreme.
Lord Mabāvīra, like Lord Buddha, the Vrātyas and the materialistic philosophers of that age, challenged everything that Orthodoxy had set up in the name of

Page #7

religion; He challenged their caste system, He challenged the superiority of the Brābmanas, Ee challenged their sacrifices, and He challenged their immolation of animals on a large scale.
In His time there were no less than sixty schools of thought, known, of course by the Orthodoxy, as 'heretical schools, headed by sixty 'heretical' teachers, each with new dogmas, each having a large following, and each patting up a strong fight against the Orthodoxy, that is to say, Brāhmanism. How, in the coarse of time, these schools became extinct, or merged in other more powerful religions, history does not tell, but we know that two among them, Buddhism and Jainism, grew subsequently to be the most enduring and powerful of the Indian religious systems. Mahāvira and Buddha played a very important part in inaugurating two new lines of thought, and thus their lives will always have a perennial interest for all Indians so long as there are Indians living on this soil.
The rigidity of the caste system, and the Brāhmanical ascendancy in the time of Mahāvīra, tended, in a great degree to drown the intellectual celebrities of rival sects, and to stifle independent thinking, coming from, what the Brāhmanas considered to be the lower stratum of society. The Vrātyas and others not belonging to the social system of the Brāhmanas did not tolerate this, and they boldly proclaimed independence, with what result we all know. This is how India became the homeland of three great religious systems which

Page #8

wielded tremendous influence during all the subsequent centuries and brought peace to mankind, not only in India but also in far distant countries. By the reaction of one religion on another, all the three religious systems became modified and more and more dignified and elevated, and the harsh and cruel elements in each were toned down by force of the very rivalry that existed between them.
In this brochure a translation is given of the short work recently composed by Muni Nyāyavijayaji in Sanskrita, entitled, the Vira Vibhuti, or The Grandeur of Vira. This work (in fifty seven verses) gives in a nut-shell the story of the life of Mahāvīra as preserved in the Svetambara tradition. He has also made an attempt to lay special stress on such anecdotes from His life as have a bearing on the problems of present day society, and has described most vividly the method followed by Mahāvīra in His life and the ideals first set up by Him. In Muni Nyāyavijayaji's own words, Mahavira's preachings can be summed up in three simple words:
(i) Ahimsā, or non-injury.
(ii) Sanyama, or control of the sense organs. (iii) Sevā,
or service-the three corner-stones on which the great structure of Jainism is reared.
Like a true saint, Muni Nyāyavijayaji here exhorts his fellow men to realise these three principal tenets of Jainism, and to put them into practice in their

Page #9

daily life, customs and manners. There is, therefore no bigotry in it, there is nothing sectarian about it, and there is nothing of provincialism in it. Jainism, thus, is a universal religion, and its character is more than national,-it is truly international. Any one practising these ideals is a real Jaina whether he calls himseif a Jaina or not, or whether he is in India, in Japan or in America,
Lastly, I have to express my gratitude to Muni Nyāyavijayaji for his kindness in entrusting me with the work of translating this important work in English, and for his trust in me,-an alien in point of religion. Indeed, I have had many opportunities of coming into close contact with this great soul, and I have learnt how to respect one who has embraced cheerfully all the miseries of life in order that others may enjoy happiness. A few such eminent saints-a few such torch bearers of light-will keep up the reputation of any country as the greatest home of piety, righteoueness and virtue. I had much hesitation in undertaking this work, but to me Mani Shri's word is an order, BARODA.
B, B. 16th October 1932.)

Page #10

Mahavira-The great Hero
Ву A. J. Sunavala,
B, A., LL. B., It is now admitted by all that Vardhamāna or Nirgrantha Jnāta patra, best known as Vira or Mabāvira, regarded by the Jainas as the twentyfourth and last Tirthankara was a historical personage and a contem- . porary of Shākya Muni, the Buddha. He was born in the year 599 B. C., or towards the end of the Dasamā Susamā period, the fourth Ara, as ths Jainas reckon time; on the thirteenth day of the bright half of Chaitra, He is said to have perfected his vow Kalpa after Kalpa. Many a hundred incarnations preceded that final incarpation in which the highest knowledge and intuition, called Kovala-Jpāna, was attained. Step by step he climbed up the long ladder of existence; life after life of self-abnegation and devotion led him from earthly

Page #11

.
manhood to divine humanity, from divine humanity to the position of a Jina or a Tirthankara. Immeasurable ages of innumerable lives lay behind him ere he was born in the royal palace at Kundapura or Kundagrāma-a Kshatriya suburb of Vaishali, the capital of Videha or Tirhut-born for his last birth upon this planet, born to reach the perfect illumination, born to become a mighty teacher and instructor of myriads and myriads of the human race.
The Jainas, both Shvetambaras and Digambaras, state that he was the son of King Siddhartha of the celebrated race of Ikshvāku and of the Kashyapa Gotra, and that his mother Trishala was sister to King Chetaka of Vaishali, and was also related to King Bimbisāra of Magadha then the most powerful state in India. The name given by his parents was Vardhamana, as causing increase of riches, peace and prosperity, but Indra or Shakra-the chief of the gods-gave him also the appellation of Mahavira as significant of his power and supremacy over gods and men.
For nearly thirty years Mahavira seems to have lived in the bosom of his family. According to the Shvetambara tradition he was prevailed upon by his parents to marry Yashoda, daughter of the prince Samaravira. By her he had a daughter, Anojjā or Priyadarshana, who was married to a noble of the name of Jamali-one of the Saint's pupils and founder of a new sect-and who in her turn had a daughter called Sheshavati or Yashovati. Mahavira's parents and with

Page #12

them probably their whole Clan of Naya Kshatriyas were followers of the tenets of Parshvanatha-the twentythird Tirthankara-who is said to have preceded Mahāvira by 250 years. They died when Mahavira was twenty-eight years old, and the government of the country naturally devolved on his elder brother Nandivardhana. Mahavira now felt free to become an ascetic. After two years of abstinence and self-denial at home, he resolved to fulfil his vow-the vow that he had taken, long lives before, to renounce all, to reach illumination, and to become a saviour of the world. He took the permission of his brother and the royal councillors, gave away his wealth in charity, and then, surrounded by crowds of people, proceeded towards the Shandavana park outside the Kshatriya suburb of Vaisāli. There in the centre of the park, under the shade of the evergreen Ashoka tree, he quietly descended from his state palanquin, took off his ornaments, stripped off his princely garments, plucked out his hair in five handfuls, paid obeisance to all liberated spirits, and vowing to do no sinful act, entered upon that ascetic life, the austerities of which were to dry up all the founts of Karma and free him from the sorrowful cycle of birth and rebirth.
This great initiation, all sects agree, took place when Mahavira was thirty years of age, some time between 570 and 569 B. C., on the tenth day of the Iatter (?) half of Margashirsha or Magasara. For twelve
years he led a life of severe austerities, observing

Page #13

१०
frequent fasts of several months' duration, practising penances greater than any other practised, always meditating, always striving to realize himself, always sinless and circumspect in thought, in word and in deed. For full twelve years the homeless ascetic wandered from place to place, never staying for longer than a single night in a village or for more than five nights in a town, and only resting during the four months of the rainy season, always bearing with perfect patience and equanimity all kinds of hardship and cruel illtreatment at the hands of his enemies and the savage tribes of Vajrabhumi, Suddhibhumi and Lat or Lār, the countries apparently of the Gonds. As he was thus wandering on his way, the time approached when perfect illumination was to be found. For, in the thirteenth year after his renunciation of the world and initiation as an ascetic, on the tenth day of the bright half of Vaishakha, as he was seated under the shade of a sal tree outside Jrimbhakagrama, on the north bank of the river Rijupalika-a place not very far from the Parshvanatha hills-as he sat there beneath the sacred tree, there dawned on him the light which he had been born into the world to discover; there came to him, in that silent hour of deep meditation, the mighty awakening which made him the enlightened, the omniscient, the all-knowing, which told him of sorrow, of the cause of sorrow, of the cure of sorrow, and of the path which leads beyond it. The bonds of Karma-the enemies to enlightenment, wisdom and salvation-were snapped like an old rope; and the Kevala Jnana-the only knowledge

Page #14

११
knowledge which is full and complete, unimpeded and unobstructed, infinite and supreme-became his own.
The last thirty years of his life Mahavira passed in teaching his religious system and organizing his order of ascetics. The scene of his labours is mostly along the Ganges, in the modern districts of Bihar and Allahabad. In the towns which lay in these parts he spent almost all the rainy seasons during his spiritual career, though at times he extended his travels as far west and north as Shravasti and the foot of the Himalayas, Men and women of all castes and classes from the lands east of the Middle Country crowded into his order, and from these grew the four representatives of the Jaina community: Sadhus, Sadhvis, Sravakas and Srāvikās-monks, nuns, laymen and laywomen. Mahāvira's name and fame greatly perturbed the Brahamanas of Magadha, and several of their most eminent teachers undertook to refute his doctrines. Instead of effecting their purpose, however, they became converts, and constituted his Ganadharas-Chief disciples and teachers of his doctrines. In thirty years Mahavira is said to have converted to Jainism Magadha, Bihār, Prayaga, Kaushambi, Champapuri, and many other powerful states in North India. The Jainas, both Shvetambaras and Digambaras, have recorded the names of the places where he stayed during each rainy season. They also give the names of the different rulers he visited. They tell us how Chetaka, king of Videha, became a patron of his order; how Kunika, king of Anga, gave

Page #15

him the most cordial welcome; how Shatānika, king ou Kausāmbi; listebéd: with deep interest to his discoursos; how. Shrenika, king of Magadba, asked him thousando of questions concerning the faith, and, all of them being
så tisfactorily answered, became one of the strongest ... champions of the religion of the Jina.
We now come to the closing scene of Mabāvira’s life. His last rainy season was spent in Pāpā-the modern Pāvāpuri-a small town in the Patna distriot, still held sacred by the Jainas. Hastipāla, the ruler of the place, was a great patron of Mahāvira, and, acoording to the Kalpa-Sutra, it was in the office of his scribe that the venerable ascetic died. He attained Nirvāna, cat asunder the ties of birth, old age and death, became a Siddha, a Mukta, freed from all misery, freed from all pains.
This is said to have occurred in 527 B. C., some 605 years before the commencement of the Shaka era, and 470 years before King Vikramāditya. Mahāvira's system of teaching, as it has come down to us, is full of metaphysics and philosophy; but apart from these, its main purpose, summed up in a few words, is to free the soul from its mundane fetters by means of the three jewels: Samyak Jnāna, Samyak Darshana, Samyak Chāritra-Right Knowledge, Right Faith, Right Conduot. His great message to mankind is that birth is nothing, caste is nothing, but Karma is overything, and on the destruction of this Karma depends final Emancipation.

Page #16

વિશ્વમન્યુ મહાવીર
જે સમયની વાત આપણે કરી રહ્યા છીએ તે વખતની ભારત વર્ષની સ્થિતિ બહુ વિચિત્ર હતી. જે વખતે કમ કાંડીએ કમ કાંડની અજ્ઞાન જાળમાં પ્રજાને સાવી રહ્યા હતા, પડિતા અને ધર્માચાર્યો પ્રજાના ભેાળપણના ગેરલાભ લઈ તેમને અન્ય શ્રદ્ધાની ખાઇમાં પટકી રહ્યા હતા, ઉચ્ચ કહેવાતાએ ખીજાએાને નીચ સમજી સતાવી રહ્યા હતા, પુરુષા પૈરુષ–મદમાં છકી જઇ સ્ત્રીજાતિના હક્ક પર છીણી મૂકી રહ્યા હતા, અને જે વખતે ધર્મને નામે યજ્ઞાદિમાં પહિંસાનાં પાપ ધમધમી રહ્યાં હતાં, તેવે વખતે ભગવાન્ શ્રીમહાવીરના પ્રાદુર્ભાવ થાય છે. લગભગ અઢી હજાર વર્ષ ઉપરના એ સમય પાખંડ, અનાચાર, દંભ, સત્તા અને જાતિ-કુલાભિમાન– મહેાથી એટલે ભરચક હતા કે અશાન્તિનાં ઉગ્ર વાદળામાં ઘેરાયલી તત્કાલીન પ્રજાના ઉદ્દાર કરવા કોઇ મહાન શક્તિનું અવતરણ થવું સ્વાભાવિક હતું. સ્વ–નરકના ઈજારદારા જ્યારે તીડનાં ટાળાંની જેમ ધરતી પર ઉભરાઈ નિકળે છે, અધિકારના રાષ્ટ્ર જ્યારે ખુલ્લી
"

Page #17

રીતે માનવતા પર આક્રમણ કરે છે, પરમ્પરા અને કુલીનતાના જેરે દીન, ગરીબ અને દુબલોને દબાવી દેવામાં આવે છે, ત્યારે એ બધા પાખંઠે, વહેમ, દંભ, અનીતિઓ અને મૂઢ પરમ્પરાએના માંચડાઓને ફગાવી દેવા અને વિશુદ્ધ સત્યનો મહાન પ્રકાશ જગતમાં પ્રગટાવી પ્રજાને મંગલ–નાદ સુણાવવા સમર્થ ક્રાન્તિકાર મહાપુરુષ પ્રકટ થાય છે.
આત્મજયોતિનો પૂર્ણ પ્રકાશ મેળવ્યા પછી તે મહાન પ્રભુ મગધ દેશની વિશાળ ભૂમી પર પ્રજાની સામે જ્ઞાનની જ્યોત ધરે છે. એમાંથી મહાન ક્રાન્તિ ઉત્પન્ન થાય છે. એ ક્રાનિતથી ગુરૂડમવાદનાં ઉન્માદી ગાડાં ઉધાં વળે છે, ધર્મનાં ઠગારાં પાખંડે સળગી ઉઠે છે, કર્મક્રાંડની અજ્ઞાનજાળ વિંખાઈ જાય છે, ઉચ્ચનીચેની ભેદભાવનાઓ ઢીલી પડે છે અને સ્ત્રી-પુરુષોનું વિકાસસાધક અધિકારસા સ્થાપિત થાય છે. એ ક્રાન્તિથી હિંસાવાદના
ગચાળા પર જબ્બર ફટકો પડે છે અને અહિંસા-ધર્મને ધર્મધ્વજ ફરકવા માંડે છે.
ભગવાનના પ્રવચનનું સારભૂત રહસ્ય રાગ-દ્વેષને શમન કરવાનું ફરમાવે છે. ધર્મનું તત્ત્વ એક માત્ર આત્મશુદ્ધિના સાધનમાં છે. ચિત્તના દોષોનું પ્રક્ષાલન એનું નામ જ ધર્મ-સાધના. જૈન દર્શનનો એ સ્પષ્ટ મુદ્રાલેખ છે કે –
नाशाम्बरत्वे न सिताम्बरत्वे न तर्कवादे न च तत्ववादे । न पक्षसेवाश्रयणेन मुक्तिः कषायमुक्तिः किल मुक्तिरेव ॥
દિગમ્બર થઈ જવામાં કે શ્વેતામ્બર થઈ જવામાં મુક્તિ નથી.

Page #18

१५
તર્ક વાદમાં કે તત્ત્વવાદમાં મુક્તિ નથી. સંપ્રદાય—પક્ષમાં કેદ્રિકાબદીમાં મુક્તિ નથી. કિન્તુ કષાયેાથી—રાગદ્વેષથી-ક્રાધ–àાભ-મદ–માયાથી મુક્ત થવામાં જ મુક્તિ છે.
મહાવીરના વત્ત માન પ્રવચનમાં જેમ તત્ત્વવિચારણાને સ્થાન છે, તેમ ચારિત્રસબન્ધી ઉપદેશને પણ એટલું જ સ્થાન છે. જૈન દર્શનના મુખ્ય વિષય નવ તત્ત્તા છેઃ જીવ, અજીવ, પુણ્ય, પાપ, આસવ, સંવર, બન્ધ, નિર્જરા અને મેાક્ષ. મુખ્ય તત્ત્વા જીવ, અવ એ એમાં બધાં તત્ત્વાના સમાવેશ થઈ જાય છે.
જીવતું મુખ્ય સ્વરૂપ જ્ઞાન-શક્તિ છે. જેમાં જ્ઞાન—ક્તિ નથી તે અજીવ. સત્કમ તે પુણ્ય. અસલ્ક તે પાપ. કમ બધાય એવાં કામ તે આસવ. કર્મ બંધાતાં અટકે તે સવર. ક ( આત્મા સાથે ) બંધાવાં તે અન્ય. બંધાયેલ કમના નાશ થવા તે નિર્જરા. તમામ ક્રમ અન્ધાથી મુક્તિ તે મેક્ષ. આ નવ તત્ત્વાની ટૂંકી અને
સાદી સમજ.
ચારિત્ર એક ગૃહસ્થાશ્રમને અનુકૂલ અને ખીજું સન્યાસીને અનુકૂલ એમ એ વિભાગેામાં જૈનદન બતાવે છે. સન્યાસીને અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય, અપરિગ્રહ એ મહાવ્રતા છે, ગૃહસ્થાશ્રમીને એ અણુવ્રતા છે.
જૈન દર્શનમાં જાતિભેદને સ્થાન નથી.
આત્મ-વિકાસમાં ચઢે તે ઉચ્ચ અને પડે તે નીચ. જેનાં ગુણ-કર્મી ઉંચાં તે ઉચ્ચ અને નીચાં તે નીચ. મહાવીરના લક્ષાધિ વ્રતધારી ધર્મી શ્રાવકાની અન્દર કણબી-પટેલ-કુંભાર જાતના પણ હતા. અન્ત્યજો અને ચાંડાલે પણ મહાવીરનાં ચરણેાનું શરણ લઇને, મહાવીરના સન્માર્ગ

Page #19

१६
ના ઉપાસક બનીને પેાતાના આત્મા સાધી ગયા છે. સત્યના પંથે ચાલનાર ભગી ઉંચ છે, અને અસત્યના માર્ગે ચાલનાર બ્રાહ્મણ નીચ છે એમ મહાવીરનું ધર્માંશાસ્ત્ર પાકારે છે, જે વાતને ચતુ ચૈટોપ વૃત્તઃ ન ચૂકાતિષ્ચિતે ” વગેરે મહાભારતાદિ વચને પુષ્ટિ આપે છે.
પૂર્વે અનેકાનેક જૈન રાજાએ, જૈન મન્ત્રીએ અને જૈન સરદારાએ પ્રજાની ભલાઇ માટે, દેશના રક્ષણ માટે મ્હોટાં મ્હોટાં યુદ્ધો ખેડયાં છે, અને એમ કરી તેઓએ પાતાની જૈન–વીરતાને દીપાવવા સાથે માતૃભૂમિનું હિત સાધ્યુ છે. આવા અનેક નરપુંગવાનાં ઉજ્જવળ જૈન જીવન ધમ તેમજ દેશનાં ઇતિહાસ-પૃષ્ઠોને શાભાવી રહ્યાં છે. વીરના ભક્ત વીરજ થઈ શકે. જૈન એટલે સાચેા વીર. પરે।પકાર અને સેવા એ એના જીવન–મન્ત્રા હોય. એની અહિંસા શૂરાતનથી ઝગમગે અને હિંસા તથા આતતાયીઓને સીધાદાર કરી મેલે.
ભગવાન મહાવીરના દાનિક અને ચારિત્રવિષયક સિદ્ધાન્તા જગત માત્રને ઉપયાગી અને હિતાવહ છે. એ સિન્ધાન્તા પર લખાચેલ ગ્રન્થ-સાહિત્ય આજે પણ બહુ હેાટા પ્રમાણમાં છે અને જગના સાહિત્ય—સંસારમાં મહત્ત્વનું સ્થાન ભાગવે છે, જેના વિશિષ્ટ અધ્યયનના પરિણામે યુરેાપીય કાલરાએ હજારા માલ છેટેથી ફ્ેલા પેાતાના અવાજોમાં આપણે સાંભળીએ છીએ કેઃ—
"In conclusion let me assert my conviction that Jainism is an original system, quite distinct and indopondent from all others; and that therefore, it is of great importance for the study of philosophical thought and religions like in ancient India *

Page #20

અર્થાત્ અન્તમાં મને મારે। નિશ્ચય જષ્ણુાવવા દ્યો કે જૈન ધ એ મૂળ ધર્મ છે, ખીજા સર્વ દનાથી તદ્દન જુદે અને સાવ સ્વતન્ત્ર છે. પ્રાચીન ભારતવર્ષના તત્ત્વજ્ઞાન અને ધાર્મિક જીવનના અભ્યાસ માટે તે બહુ અગત્યના છે.
"Now what would Sanskrita poetry be without the large Sanskrita literature of the Jainas! The more I learn to know it the more my admiration rises. "
અર્થાત્—જૈનાના મહાન સંસ્કૃત–સાહિત્યને અલગ પાડવામાં આવે તે સંસ્કૃત કવિતાની શી દશા થાય ! આ બાબતમાં જેમ જેમ વધારે જાણવાના અભ્યાસ કરૂ છુ, તેમ તેમ મારા આનન્દુયુક્ત આશ્ચયમાં વધારે થતા જાય છે.
કોઈ પણ તટસ્થ અભ્યાસી એ જોઇ શકશે કે ભગવાન મહાવીરના જીવન—સિદ્ધાન્તા મહાન, વિશાલ અને વ્યાપક છે, મનુષ્યમાત્રને ઉપયેાગી છે અને જીવન–વિકાસની સાધન-વિધિમાં તેનુ સ્થાન અસાધારણ છે.
ભગવાન મહાવીરના જીવન-વૃત્તનુ અવલેાકન કરતાં કાઇ પણ વિચારક જોઇ શકશે કે એ મહાપુરુષના આધ્યાત્મિક જીવનમાં તપ, વૈરાગ્ય અને સમભાવની પરાકાષ્ઠા છે.
જે ભયંકર વિષધરની વિષ-વાલાએથી આખું જંગલ ભય– ભૈરવ બની ગયું છે અને જ્યાં માણસાના તે શું, પણુ ખીજા પ્રાણીઓને પણ રસ્તા બંધ થઈ ગયા છે એવા ધનધાર ભીષણ જંગલના રસ્તે મહાવીર જાણી જોઇને પસાર થાય છે, અને તે એક જ ઉદ્દેશથી કે એ ખીહામણા સપનું ભલુ કરવુ. તેના અજ્ઞાન અને ક્રાધાન્ય જીવન પર એ કારુણિકને દયા આવે છે અને એ અજ્ઞાની પ્રાણીના ત્રાસનું સ્વાગત કરતા એ મહાત્મા એની

Page #21

૧૮
સન્મુખ ઉપસ્થિત થાય છે. ભુજંગની ઉગ્ન જ્વાળા મહાત્મા પર પડે છે અને મહાત્માના શાન્તિ-નાદ ભુજંગ પર પડે છે.
આખરે મહાત્માની જીત થાય છે. મહાત્માના શાન્તિ-રસના પ્રવાહમાં ભુજગના ક્રેાધ–મળ ધાવાય છે. મહાત્માના મહાન આત્મનાદ તેના આન્તર જીવનને સ્પર્શ કરે છે. ભુજંગતુ રુગ્નુ માનસ સ્વસ્થ અને છે.
"
શાન્તિથી શાન્તિ ! અને પ્રેમથી પ્રેમ! વિશુદ્ધ પ્રેમના પ્રભાવશ્રી વૈરીનુ વૈર ધાવાઇ જાય છે અને વૈરીને મિત્ર બનાવી શકાય છે. અહિંસાને આ મહાન સિદ્દાન્ત મહાવીરના જીવનમાં છોછા ભર્યાં છે, અને આજે પણ એને આભાસ જગત્ જોઈ રહ્યું છે. સગમ ' દેવ મહાવીરના ઉપર અનહદ મારેા ચલાવી રહ્યો છે, છતાં તેની ઉપર મહાવીરનું એક રૂંવાડુ પણ ક્રોધથી ફડફડતુ નથી. ઉલટુ, એ અજ્ઞાનીને માટે એ મહાત્માના હૃદયમાં દયા છે. પેાતાની પર પડતા મારાને તે એ મહાત્મા ગણકારતા નથી, કિન્તુ જે અજ્ઞાનમાંથી એ દુર્જન ચેષ્ટા વરસી રહી છે તેને માટે એ મહાત્માનું હૃદય દયા` અને છે. “ એ ખીચારાનું શું થશે !” ની દયાભરી લાગણી મહાવીરની આંખેામાં પાણી લાવે છે. હદ શ્રેષ્ઠ જાય છે શમવૃત્તિની ! સમતાની પરાકાષ્ઠા !
6
“ ગીતા ”ના નાદ છેઃ “ પરિત્રાણાય સાધૂનાં વિનાશાય च दुष्कृताम् । धर्मसंस्थापनार्थाय xxx. પણ મહાવીરના આત્મનાદમાં વિનાશાય દુષ્કૃતામ્ ”ને બદલે ઉદ્વ્રારાય દુષ્કૃતમ્ ( પાપીએને નાશ કરવા માટે નહિ, પણ તેમને પણ ઉદ્ધાર કરવા માટે ) સંભળાય છે. કેટલા ઉંચા આદર્શો ! કેટલુ ઉંચું જીવન ! કેટલેા સમભાવ ! વિશ્વબન્યું જીવન અહીં પરાકાષ્ઠાએ પહોંચે છે !

Page #22

१९
જગત્ જે પવિત્ર જ્ઞાન એ મહષિએ યુ" છે, આધ્યાત્મિક તત્ત્વના જે પ્રકાશ એ મહાન પ્રભુએ પ્રજામાં રેલાબ્યા છે એને ખ્યાલ વતમાન આચારાંગ, સૂત્રકૃતાંગ, ભગવતી અને ઉત્તરાધ્યયન વગેરે આગમાનું અવલાકન કરતાં સુજ્ઞ વાચકને આવી શકે છે. અને આ અલ્પકૃતિ પણ એ જ આશયથી વાચક વર્ગની આગળ ઉપસ્થિત કરૂ છું.
ન્યાયવિજય

Page #23

फ्र
प्रवेशोद्वारः ।
कर्त्तु ममुष्य- कर्त्तव्यं
ज्ञातुं मानव-जीवनम् ।
सम्यग्रूपमधीयीत
श्रीमहावीर - जीवनम् ॥ १ ॥
श्रीमहावीर - वृत्तस्य
ग्रन्थाः सन्ति प्रकाशकाः ।
प्रणीताः पूर्वविद्वद्भि
बहवः सुप्रतिष्ठिताः ॥ २ ॥
अयं क्षुद्रः प्रयासस्तु तन्महात्मचरित्रतः ।
कर्त्तव्यबोधपाठाना
मुपदर्शन- दृष्टितः ॥ ३ ॥
- लेखकः ।
卐

Page #24

૧-મનુષ્ય-કર્તવ્ય બજાવવા અને માનવ-જીવનનું જ્ઞાન મેળવવા માટે ભગવાન મહાવીરદેવનું જીવન સારી રીતે અધ્યયન કરવા યોગ્ય છે. ૨-મહાવીરદેવના જીવન-ચરિત્રને પ્રકાશ કરે એવા પૂર્વવિરચિત અનેક સુપ્રતિષ્ઠિત પ્રત્યે વિદ્યમાન છે. -આ મુદ્ર પ્રયાસ તો મહાવીર પ્રભુના જીવનમાંથી કર્તવ્યવિષયક બોધપાઠ પ્રદર્શિત કરવાની દષ્ટિએ છે.

Page #25


Page #26

कीर-विभूतिः।
The Grandeur of Vira.

Page #27

Part I
The biography of Lord Mahavira.

Page #28

तपश्चराणां धुरि कीर्त्यते यो महानहिंसाचरणावतारः ।
जगद्धिताssदर्शविभासिवाचः
स्मरामि तं किञ्चन वर्धमानम् ॥ १ ॥
જે તપસ્વીઓમાં અગ્રેસર તરીકે ગવાય છે, જે અહિંસાના યા અહિંસામય ચારિત્રના મહાન્ અવતાર છે અને જેની વાણી, જગત્ત્ને હિતાવહ એવા આદશ ના પ્રકાશ કરનારી છે, એ વધ માનને હું કઇક યાદ કરૂ છું.
Let me meditate awhile on the Lord Vardhamana, the best amongst ascetics, the great incarnation to practise non-injury, and whose teachings illumined the ideal which proved beneficial to mankind.
૧.

Page #29

मूलाभिधातः खलु वर्धमानो
देवार्यनाम्नाऽभिदधे प्रजाभिः । वीरः पुनर्वीरतया प्रसिद्धः
स सन्मतितिसुतोऽप्यभाषि ॥ २ ॥
भूख नामे भान ' छे. प्रतये समन 'हेवार्य । નામથી સંબેધ્યા છે. વીરતાના વેગે “વીર' નામથી પ્રસિદ્ધ थया छ. यो 'सन्मति' भने ज्ञातपुत्र' ५५ पाय छे.
Vardhamāna was His original name. He was known as Devārya by the people; His prowess won Him the name of Vira; and He was also called Sanmati and Jilātaputra.

Page #30

प्राचीनवर्णाश्रमवर्मना स्वां
गर्ति तनोति त्रिशलाङ्गजन्मा । चतुलसौ विश्रममाश्रमेषु
कुर्वन् क्रमादन्तत एति पूर्णम ॥ ३ ॥
ત્રિશલાનન્દન” પ્રાચીન વર્ણાશ્રમ-પદ્ધતિના માગે પિતાની ગતિ લંબાવે છે. ચાર આશ્રમમાં ક્રમશઃ વિશ્રામ લેતે એ મહાપુરુષ આખરે પૂર્ણ વિશ્રામી બને છે.
According to the ancient rules prescribed for the castes and the orders, He, the son of Trišalā, passed His days, after resting awbile, in the four orders until He became entitled to complete rest.

Page #31

पदं समस्ति प्रथमं जनन्या
आराधनीयः प्रथमः स देवः । कर्तव्यभूतामिति मातृभक्ति- .
मसौ विधत्ते कियदप्रकोटिम् ! ॥ ४ ॥
માતાનું સ્થાન પ્રથમ છે. માતૃદેવ પ્રથમ આરાધન કરવા યોગ્ય છે. એ માટે “વર્ધમાન” કર્તવ્યભૂત માતૃભક્તિ કેટલી ઉંચી હદની બજાવે છે!
The mother is given the highest place; the mother is to be adored as the first deity. Thus Vardhamāna, in token of respect towards His mother, performed His duties in a manner scarcely surpassed by any.

Page #32

खेदो जनन्या मम कोऽपि मा भूद
इति स्थिरीभावमवाप्य गर्ने । स मातृभक्तेरनुशास्ति पाठं
स्वयं समाचर्य महत्तमां ताम् ॥ ५ ॥
મારાં માતાજીને કઈ પ્રકારનું દુઃખ ન થાય એ ઈરાદે ગર્ભમાં સ્થિર થઈને–પિતાનું હાલવું ચાલવું બંધ કરીને
એ મહાનુભાવ માતૃભક્તિને પાઠ શિખવે છે–સ્વયં એ વસ્તુને પિતે આચરણમાં મૂકીને શિખવે છે.
In order to save His mother pain, He stayed motionless in the womb, and thus taught the art of filial devotion after having practised this great art Himself.

Page #33

स शैशवेऽप्यद्भुतनिर्भयत्वः
क्रीडन् वयस्यैः सह बालवीरः । विलोकते भीषणमन्यदाऽहिं
क्षिपत्यमुं रज्जुवदन्यतो व्राक् ॥ ६ ॥
માલવયમાં પણ અદ્ભુત નિર્ભયતા ધરાવનાર એ બાલવીર પેાતાના ગાઠીયા સાથે રમત રમતાં એક દિવસે એક ભયંકર ભુજંગ દેખે છે, અને તુરત જ તેને દારડીની જેમ પકડી અલગ ફેંકી દે છે.
ૐ
The brave boy in His very childhood dis played remarkable fearlessness, throwing aside, like a rope, a snake of terrible appearance while playing with His friends.

Page #34

क्रीडां सुहृद्भिः स पुनः करोति
प्रत्यागतैः सर्पभयात् पलाय्य । सञ्चारणं निर्भय-संस्कृतीनां
प्रजासु बाल्यादुपदिश्यतेऽतः ॥ ७॥
અને ફરી એ, સપના ભયથી નાશી જઈને પાછા ઉપસ્થિત થયેલા મિત્રો સાથે રમત રમવા લાગી જાય છે. આ ઉપરથી, બાળકમાં બચપણથી નિર્ભયતાના સંરકારે પાડવાનું સૂચવાય છે.
On the return of His playmates, who had run away through fear of the serpent, He resumed His play; this incident seems to preach to mankind the necessity of cultivating an attitude of fearlessness from very childhood.

Page #35

तमष्टवर्ष पठनस्य हेतो
रधीतिशालां नयतः पिताऽम्बा । माता च शत्रुर्जनकश्च वैरी .
न यो समध्यापयतः प्रजां स्वाम् ॥ ८॥
- આઠ વર્ષની ઉમ્મર થતાં વર્ધમાન કુમારને ભણાવવા માટે માતા-પિતા વિદ્યાશાલામાં લઈ જાય છે. તે માતા શત્રુ છે અને તે પિતા વૈરી છે કે જેઓ પિતાની ઓલાદને બરાબર વિદ્યાભ્યાસ કરાવતા નથી.
When He attained the age of eight years, His parents took Him to school in order that He might study. Those parents who do not educate their children properly are indeed considered to be their enemies.

Page #36

परं महोग्रासिमतेरधीतौ . - नावश्यकस्तस्य परिश्रमः स्यात् । तथाविधाः खल्वमधीति-विज्ञाः
प्राग्जन्मसंस्कारसमर्थशक्तवा ॥९॥
પણ, મહાન તેજસ્વી પ્રજ્ઞાધારક એવા વર્ધમાનને વિવાધ્યયન માટે પરિશ્રમ કરવાની જરૂર ન હેય. એવાઓ વસ્તુતઃ જન્માક્તરના સમર્થ સંસ્કાર–બળથી અનધ્યયનવિદ્વાન હોય છે.
But for acquiring knowledge no labour sooms to have been necessary for Him who was the very personification of radiant intellect. People like Him become automatically enlightened because of the conformations aoquired in previous births.

Page #37

યુવા-ઃિ રર-કમfમ
न चापलं तन्मनसस्तदापि । तन्मानसं संयमयोगमुद्रं
विशन्ति नो वैषयिका विचाराः ॥ १० ॥
યૌવનકાલ એ કામદેવની રંગભૂમિ છે. તે વખતે પણ તે કુમારનું મન ચપલ થતું નથી. તેના સંયોગથી મુદ્રિત માનસમાં વિષયના વિચારો પ્રવેશ પામતા નથી.
Youth is said to be a stage for the God of Love to play on. Even in youth His mind was clam. Thanks to His practice of restraint, nothing of the objective world could enter His mind..

Page #38

न तादृशो राजकुमारकस्य
दुरापता राजकुमारिकाणाम् । परं पुरस्तस्य विवाह- वार्त्ता
मुद्घाटयेत् कः प्रशमोज्ज्वलस्य ? ॥ ११ ॥
卐
તેવા રાજકુમારને રાજકુમારીઓની શી ખાટ હાય ! પણ, પ્રશમભાવથી ઉજ્જવલ એવા એ યુવકની આગળ વિવાહ કરવાની વાત ક્રાણુ મૂકે !
There could be no dearth of princesses for & prince of such high attainments. But who could open the topic of marriage before Him who was bright by very reason of His complete control over the senses ?
૧૧.

Page #39

विचिन्तयेयुबपला युवानः
पदार्थपाठं सुमहान्तमेतम् । कुचालतो बालक-जोवनानां
રક્ષા-ષિ વિષેય આ છે ૨૨ છે
ચપલ યુવાનેએ આ મહાન પદાથે પાઠ પર ધ્યાન આપવું જોઈએ. બાળકના જીવનને ખરાબ ચાલથી બચાવવા માટે આપ્ત જનોએ પ્રબન્ધ રાખવું જોઈએ.
Let the fickle youth of modern days meditate on this excellent example. It is tho sacred duty of guardians to make an attempt to save their wards from the evil ways of life.

Page #40

अज्ञानयोग चरितं गृहस्य
शिक्षालया दूषितवातसमाः । सत्सङ्ग-बोधो विरलस्ततोऽच
प्रजाः कुमार्ग द्रुतमाविशन्ति ॥ १३ ॥
પહજીવનની અજ્ઞાન દશા, શિક્ષણનાં દૂષિત વાતાવરણ અને સત્સંગ તથા સદુપદેશની ખામી-એથી આજની ઉછરતી પ્રજા ઝટ આડે માર્ગો ઉતરી જાય છે.
Because domestic life to-day is steeped. in ignorance; because schools are in the midst of a vitiated atmospbere; and because wisdom derived from noble company is scarce, people are quiok to stray into paths of vice.
૧૩

Page #41

तासां बलं 'नाटक'- होटला'चा
निघ्नन्ति, शंगारिकवाचनं च ।.. रतस्य शोषं कुरुते, विलासा
न्वेषाय चाटन्ति विलासिचिताः ॥ १४ ॥
નાટક-ટલ વગેરેના શેખ તેમનું બળ હણે રહ્યા છે, શૃંગારિક વાચન તેમનું ખૂન ચુસી રહ્યું છે અને વિલાસીઓ વિલાસની શોધમાં આથડે છે.
Dramas, hotels and similar institutions -sap their vigour, and the reading of erotic literature drains them of vitality. Those among
them who are inclined to amorous pleasures | wander, seeking.

Page #42

जितेन्द्रियं ज्ञातसुतस्य वृत्तं
निवेदनं साधु कुमारकाणाम् । ब्रह्माश्रमी योग्यविवाहपूर्व
ब्रह्मव्रतं पूर्णतयाऽभिरक्षेत् ॥ १५ ॥
જ્ઞાતપુત્રનું જિતેન્દ્રિય જીવન જગના કુમારને માટે સુન્દર નિવેદન તરીકે છે કે, એગ્ય વિવાહ કરવા પૂર્વે બ્રહ્મચર્યાશ્રમના પાલકે પૂર્ણ રીતે પોતાના બ્રહ્મચર્યનું રક્ષણ કરવું જોઈએ.
The instance of the son of Jñāta, who had perfect control over His senses, is, indeed, an object lesson to young men. One who belongs to the order of students must observe the vow of complete celibacy before he can become eligible for the order of householders.

Page #43

ब्रह्मव्रतं जीवनमूलभूतं
ब्रह्माश्रमः सद्गुणराशिदीपः । ब्रह्माऽऽरुपदं शक्ति - महः - सुखानां कर्त्तव्यमाद्याश्रमपालनं सत् ॥ १६ ॥
5
બ્રહ્મચય એ જીવનના મૂલાધાર છે. બ્રહ્મચર્યાશ્રમ એ સદ્ગુણરાશિના હોવા છે. બ્રહ્મવ્રત એ શક્તિ, તેજ અને સુખનું ધામ છે. ખરે જ, પ્રથમ આશ્રમનુ પાલન કરવું એ પવિત્ર
કન્ય છે.
Celibacy is at the root of all life. The life of a student is like a flame, combining in itself all human virtues. Celibacy is an abode of strength, brightness and happiness, and therefore its observance in the first order is the primary duty of all.
૧૬

Page #44

चतुर्षु खण्डेष्विह जोवनस्य
श्रीब्रह्मदेवः प्रथमेऽस्ति राजन् । 'गच्छन्ननभ्यर्च्य जनस्तमग्रे
स्वजीवनाधोगतिमातनोति ॥ १७ ॥
2
卐
જીવનના ચાર ખડા પૈકી પ્રથમ ખંડમાં દેવ વિરાજમાન છે. તેનુ પૂજન કર્યાં વગર માલુસ પેાતાના જીવનની અધારિત કરે છે.
શ્રીપ્રાચ
આગળ ચાલતા
of
In the very first order among the four orders into which life is divided, resides the God Brahma; and if one moves forward without paying homage to him, his career is ruined.
૧૭

Page #45

किं सन्मतेः सम्मतिमन्तरेखा
लमाय सिद्धार्थनृपोऽपि कुर्यात् ! । अथेहते तत्सुहृदस्तदने
ર છેષ્ઠ કોચિનું રાજ | ૨૮
સન્મતિ” (વર્ધમાન)ના લગ્ન માટે તેમની સમ્મતિ વગર “સિદ્ધાર્થ રાજા પણ શું કરે ! હવે “સિદ્ધાર્થ રાજા વર્ધમાનના મિત્રોને તેમની પાસે મેકલીને લગ્ન માટે તેમને સમજાવવા કોશિશ કરે છે.
What could king Siddhārtba, the father of Sanmati, do with regard to his son's marriage without obtaining His consent? In order that He might be pursuaded into marrying, His father sent a number of friends to Vardhamāna.

Page #46

मित्रेषु साफल्पमनाप्नुकत्सु ___स्वयं जनन्येत्युपरर्धमानस । स्नेहस्य वृष्टया करुणाऽऽग्रहाच्च
મrg ડતોrsi ૨
વર્ધમાનના મિત્રોને પિતાના યત્નમાં સફળતા નથી મળતી, તે અવસરે માતા “ત્રિશલા દેવી” ખુદ વર્ધમાનની પાસે ઉપસ્થિત થાય છે. માતાની સ્નેહવૃષ્ટિ અને તેમના કરુણપૂર્ણ આગ્રહથી આખરે વર્ધમાન માતાનું કહ્યું માની લે છે.
When the friends of Vardhamāna failed in their attempt, Trišalā, His mother, approached Him and made Him agree to ber proposal which was accompanied by a shower of affection and tender importunities.

Page #47

विवाह-संस्थामथ सम्प्रविश्य
ब्रह्माश्रमाद् याति गृहाश्रमं सः । . तद्धर्मपल्या अभिधा यशोदा
प्रसूतिरेका च तयोः कुमारी ॥ २० ॥
હવે, વિવાહ સંસ્થામાં પ્રવેશ કરીને મહાવીર બ્રહ્મચર્યાશ્રમમાંથી ગૃહસ્થાશ્રમમાં દાખલ થાય છે. તેમની ધર્મપત્નીનું નામ “યશોદા” છે. પ્રસૂતિમાં તેમને એક કન્યા થાય છે,
Now, having performed the ceremony of marriage, He duly entered into the second order of a house holder from that of a Brahmachārin. The name of His lawfully wedded wife was Yaśodā, and from this union a daughter was born. २०

Page #48

विहाय काँश्चित् सकला अनेनाss
શ્રાવના તીથવા sy: | गार्हस्थ्यमप्राप्य पुरोऽगमन् ये
તેચપ ચાટ મસામુ એ ૨૨ છે
- કેટલાકને બાદ કરતાં, “તીર્થકર” વગેરે બધા આ આશ્રમ-પદ્ધતિના માર્ગે ચાલ્યા છે. જેઓ ગૃહસ્થાશ્રમમાં આવ્યા વગર આગળ ગયા છે તેઓ, આશ્રમપદ્ધતિના ક્રમે ચાલનારાઓના મુકાબલે બહુજ થેડી સંખ્યાવાળા છે.
Barring a few exceptions, every one including the Tirthankaras passed through the stage of a householder; if there be others who advanced further without being householders, their number, indeed, is comparatively small.
' ' ૨૧

Page #49

गार्हस्थ्यमप्राप्य पुरो गमस्तु
संसाधनीयो बिरल-प्रकृत्याः। विश्वप्रसिद्धः क्रमिकाश्रमाध्वा . प्रायोऽखिलास्तेन ततः प्रयान्ति ॥ २२ ॥
ગૃહસ્થાશ્રમમાં આવ્યા વગર આગળ જવું એ વિરલપ્રકૃતિસાધ્ય છે. જગત્મસિદ્ધ માર્ગ આશ્રમ-પદ્ધતિને કમિક માર્ગ છે. એટલે પ્રાયઃ બધા એ જ માર્ગે ચાલે છે.
It is possible only for such as are blessed with extraordinary powers to advance further without passing through the stage of a householder. That the four orders are to be followed in the ascending order is a well established tradition, and this leads people to follow the orders often in the same way. ૨૨

Page #50

यः स्यात् प्रमोदस्तनयावतारे
न' स प्रमोदस्तनयावतारे । कन्योद्भवः प्रत्युत खेदहेतुः
संजायमानः परिदश्यतेऽध ॥ २३ ॥
પુત્ર અવતરતાં જે હર્ષ થાય, તે પુત્રો અવતરતાં ન થાય. અલકે, દીકરીનો જન્મ આજે ખેદજનક થતો જોવામાં આવે છે.
A daughter's birth does not give as great joy as the birth of a son. In the present age, However, when a daughter is born it is. regarded as an occasion for regret.

Page #51

परिस्थितावीशि कारणं तु
समाजसंस्थागतदुर्व्यवस्था । पुत्रश्च पुत्री परमार्थतस्तु
देशस्य खल्वस्ति समा विभूतिः ॥ २४ ॥
__
આવી પરિસ્થિતિ થવામાં કારણ તે સમાજસંસ્થાગત દુવ્યવસ્થા છે. પરમાર્થતઃ પુત્ર અને પુત્રી અને દેશની સરખી વિભૂતિ છે.
Such a state of affairs is caused by the confusion in the social structure. Son and daughter both, really speaking, are assets to the nation.

Page #52

ईवृक्षसाम्योज्ज्वलभावनाया
विकासनायै जनतामनस्तु । अदृष्टसंकेतवशेन मन्ये
महात्मवीरस्य कनीपितृत्वम् ॥ २५ ॥
આવી “સમાનતા”ની ઉજવલ ભાવના જનતાના મનમાં ખિલવવા માટે, હું માનું છું કે, અષ્ટસંકેતવશાત મહાત્મા વીરને કન્યાના પિતા થવાનું સાંપડ્યું હશે !
To my mind, it appears that, by a strange freak of nature, the high-souled Vīra became the father of a daughter in order that a sense of such equality between son and daughter might spread amongst the people.
પ

Page #53

स्वभागिनेयेन 'जमालिना'ऽमा
वीरः समुद्राहयति स्वकन्याम् । रूढिप्रकारा भुवि भिन्न-भिन्नाः
काले च काले परिवृत्तिभाजः ॥ २६ ॥
મહાવીર પિતાની કન્યા પિતાના ભાણેજ “જમાલિ” સાથે પરણાવે છે. દુનિયામાં રૂઢિની રીતે ભિન્ન-ભિન્ન હોય છે, અને સમયે સમયે બદલાયા કરે છે.
Vira gave His daughter in marriage to Jamāli, His sister's son. Traditions vary in differont countries, and go on changing with the change of times.

Page #54

सन्तो महान्तोऽवतरन्ति नैव
भोगाय सांसारिकवैभवस्य । सहावतारेण तथाविधानां
भवेन्महत् संकलितं रहस्यम् ॥ २७ ।।
મહાન સન્ત આત્માએ સંસાર-વિલાસ ભેગવલ માટે જન્મતા નથી. તેમના અવતરણ સાથે હેટું રહસ્ય સંકળાયેલું હોય છે.
Great saints are never born for worldly enjoyments; there is always an underlying mystery in the birth of such great personages.

Page #55

वोरो यदाऽजायत, भारतस्य
स्थितिर्विचित्रा समभूत् तदानीम् ।
२८.
मूढक्रियाकाण्डविमोहजाले
निबध्यमाना जनता यदाssसीत् ॥ २८ ॥
卐
મહાવીર જન્મ્યા તે વખતની ભારતવર્ષની સ્થિતિ વિચિત્ર હતી. જે વખતે જનતા અજ્ઞાનક કાંડની સાહજાળમાં ફસાવાતી હતી;
Strange was the condition of India when Vīra was born. The people were enmeshed in a tangle of meaningless ritualism:

Page #56

ધર્માધિનાથે”થ નો ચાર્શ્વ
श्रद्धांवटेऽभूत् परिपात्यमानः ।
उश्वब्रुवा नीचपदेऽवगम्य
પાન્ ચાન૫મદૂતં || ૨૨ ॥
卐
અને, જે વખતે ધર્મના “ઠેકેદારા” લોકોને અન્ધશ્રદ્ધાના ખાડામાં પટકી રહ્યા હતા, અને, જે વખતે પેાતાને ‘ ઉચ્ચ ’ માનનારા ખીજાઓને “ નીચ ” સમજી બહુ સતાવી
હ્યા હતા;
They were thrown into the abyss of blind faith by the leaders of religious thought. Those who called themselves superior were harassing others whom they considered to be low;
૨૯

Page #57

यदापजह्रुर्महिलाधिकारा
नन्यायतः पौरुषगर्वमत्ताः ।
Of
धर्माय यज्ञादिषु भूरिहिंसा
पापानलः प्रज्वलितो यदाऽऽसीत् ॥ ३० ॥
श्र
અને, જે વખતે પોરુષ-મથી છકી ગયેલા પુરુષા અન્યાયથી સ્ત્રીજાતિના હક્કો પર ત્રાપ મારા રહ્યા હતા, અને, જે વખતે ધમના નામે યજ્ઞાદિમાં પશુ–વધને પાપાનલ ભયંકર રીતે ધમધમી રહ્યો હતા;
Men, intoxicated with the pride of manhood, unjustly deprived women of their inherent rights, and the fire of sin arising from the excessive immolation of animals in sacrifices in the name of religion, was fully ablaze;

Page #58

एतादृशे भारत- दौःस्थ्य काले देवार्यदेवो 'मगध'- प्रदेशे ।
ख्याते पुरे 'क्षत्रियकुण्ड बानि प्रजायत क्षत्रिय राजगेहे ॥ ३१ ॥
फ्र
( चतुर्भिः कलापकम् )
–એવા દેશની દુર્દશાના વખતમાં हेवार्य' हेव ' भगध' देशमां, ललीता ' क्षत्रियहुड' नगरभां, क्षत्रिय રાજાના રાજમહાલયમાં અવતરે છે.
6
At this miserable juncture was born the Lord Devarya, in a royal family of Ksatriyas in the city of Ksatriya-kunda in the province of Magadha
3

Page #59

अभूदसौ सार्धसहस्रयुग्मवर्षाकालो बहुदूषितत्वः । पाखण्ड - दम्भैश्च कुलाभिमानमदैरनाचार- वधोपतापैः ॥ ३२ ॥
卐
લગભગ અઢી હજાર વર્ષ ઉપરના એ કાળ અનાચાર, इंभ, पाखंड मने लतिडुसालिमान - महोथी तथा हिंसाત્રાસથી બહુ કૃષિત હતા.
३२
Some two thousand and five hundred years ago, the age was vitiated with the boasts of unbelievers, pride of birth, irreligious conduct, and the distressing sight of animalslaughter.

Page #60

अशान्तवातावरणाभ्रपुंजाऽऽ
वृतप्रजोद्धारविधानहेतोः । स्वाभाविकः कस्यचनावतार
आसीत् तदानीं सुमहात्मशक्तेः ॥ ३३ ॥
અશાન્ત વાતાવરણનાં અભ્રપટલથી ઘેરાયેલી પ્રજાના ઉદ્ધરણ માટે તે વખતે કઈ સુમહાન આત્મશકિતનું અવતરણ થવું સ્વાભાવિક હતું.
It seemed as if the people were shrouded in thick clouds in a very disturbed atmosphere; and, for the sake of their uplift, it was very natural that some extraordinary person, possessing wonderful soul-force, should appear on earth.

Page #61

મ-સત્તરમ-
નિવાत्याचारवायुः प्रसरीसरीति । तदा तदातापशमाय शान्ति
पाठाय कोऽप्येति भुवं महात्मा ॥ ३४ ।
ધમધતા, સન્માદ અને નિર્દયતાને અત્યાચારવાયુ જ્યારે ખૂબ ફેલાય છે ત્યારે તેના સત્તાપને શમાવવા અને શાન્તિના મન્નપાઠ ભણાવવા માટે કઈ મહાત્માનું પૃથ્વી પર આગમન થાય છે.
Whenever an atmosphere of bigotry, intoxication of power and oppression by cruelty, prevails, some great soul appears in the world in order to remove distress, and recite charms by which peace is restored.

Page #62

उच्चोश्वशक्तरवतार एष
यद् वर्धमानो भुवमाजगाम । असौ विरक्तो जगदार्तनादे
र्भवत्यनल्पाऽऽत्मविमुक्तिचिन्तः ॥ ३५ ॥
આ ઉંચામાં ઉંચી શક્તિનું અવતરણ છે કે મહાવીરનું પૃથ્વી પર આગમન થયું. એ મહાન પુરુષ જગતના આર્તનાદથી વિરકત બની આત્મમુક્તિના, પ્રાણીઓની દુખમુક્તિના મહાન ચિન્તનમાં મગ્ન બને છે.
- An embodiment of the highest power, Vardhamāna came down to earth. This great personage, being filled with a desire for renunciation because of the unceasing cries of earthly creatures, became absorbed in reflection on making them free from miseries.
૩૫”

Page #63

दुःखस्य मूलं जड़मोहरोग
स्तेनैव संताम्यति विश्वमेतत् । चित्तत्त्वभानोज्ज्वलसंयमस्याऽ
नुशालनं खल्वगदोऽस्ति तत्र ॥ ३६ ॥
આ દુખનું મૂળ જડેહને રેગ છે. એથી જ આ જગત દુઃખી છે. આત્મદષ્ટિપૂત સંયમ જ એ રોગનું ઓસડ છે.
The root of all troubles is the disease of attachment to material things. It is because of this that the whole world suffers. The medicine thereof is the practice of selfrestraint illumined with the consciousness of the Self.

Page #64

स्वयं तमासेव्य परं प्रपत्र
__ स्वास्थ्य स्वकोयं प्रकटीकरोमि । कल्याणभूतं जगतः पुरस्त
मित्युच्चकैश्चिन्तनमाविशत् सः ॥ ३७ !!
હું પોતે જ પહેલાં એ એસિડનું સંપૂર્ણ સેવન કરું, અને મારૂં પિતાનું (આત્મિક) સ્વાથ્ય પ્રાપ્ત કરૂં; અને પછી એ કલ્યાણભૂત ઓસડને જગની આગળ પ્રકટ કરું. આ જાતના ઉચ્ચ ચિન્તનમાં મહાવીર નિમગ્ન બને છે.
Let me first administer that medioine to myself and fully get my spiritual health restored to me; and after that I shall show that tried beneficial medicine to the world. He engrossed Himself in reflection of this sort. .

Page #65

दीक्षामनाप्तुं कुरुते स्म पित्रो
=વિત કર્મ તિજ્ઞાન્ ! खेदाकुलीभूततया स्वगर्भસર્વેમાં માતુઃ સ વિવેવરાત્રી ૨૮
મહાવીર ગર્ભવાસમાં સ્થિર થવાથી તેમનાં માતાજી બહુ ખેદકુલ થયાં હતાં. એથી એ વિવેકશાલી પુરુષે માતાપિતા જીવન હોય ત્યાં સુધી દીક્ષા નહિ ગ્રહણ કરવાની, ગર્ભાવસ્થામાં જ પ્રતિજ્ઞા કરી હતી.
As Mabāvīra remained motionless in the womb His mother was plunged in sorrow. This led the wise Vira to take a vow, while in embryo, not to renounce the world so long as His parents should live,
૩૮
.

Page #66

स चिन्तयामास तदोज्ज्वलात्मा..
સુષમા સુખ જે गृहानुषित्वा क्रमयोगतोऽन्ते
सम्पत्स्यते न्याय्यतया तपोपि ॥ ३१.
.
- તે મહાન પવિત્ર આત્માએ તે વખતે ચિત્તવેલું કે –
મારા આ માતાપિતાની ઘરમાં રહી સેવા-સુશ્રષા કરતાં અને પરિત્રજ્યા પણ મને અનુક્રમે ન્યાયસર સાંપડશે.
That great and noble soul reflected that 'while serving His parents in the home, His Dikśā would ultimately be attained by gradual degrees in accordance with the pres.. cribed rules..

Page #67

समग्रपापापगमस्वरूपा
दीक्षा मता निर्मलभावयोगा। अत्यन्तसन्ताप-विधायकस्य
पित्रोन सा न्यायसमन्विता स्यात् ॥ ४०॥
ક
“દીક્ષા સર્વ પાપની નિવૃત્તિરૂપ અને નિર્મળ ભાવવૃત્તિરૂપ ફરમાવવામાં આવેલી છે. માટે માતા-પિતાને અત્યન્ત દુખ–સન્તાપમાં નાંખી દીક્ષા ગ્રહણ કરવી ન્યાયસર નથી.
Dikšā is recognized as the greatest dissipator of sins, and in Dīkšā all the pure sentiments are combined. It is, therefore, assuredly not proper to receive Dikšā if it causes grave anxiety to the minds of parents.

Page #68

पित्रोरुपास्तिव्रतसम्पदादि
भूतं महामङ्गलमस्ति लोके । सुदुष्प्रतीकार-महोपकारौ
पूजास्पदं धर्माधियां महत् तौ ॥ ४१ ॥
ચારિત્ર-વતની સાધનાનું પહેલું મહામંગલ માતાપિતાની ઉપાસના છે. જેમને પ્રત્યુપકાર બહુ દુષ્કર છે એવા મહોપકારી માતા-પિતા ધર્માથી જનને મહાન પૂજનીય હોય છે.
.: The worship of parents, which is highly auspicious, is a preparation for the life of a mendicant. Parents whose debts are very difficult to repay, are the first objects of veneration for the righteous.

Page #69

स शुद्धधर्मा स पुनः कृतज्ञा
सती च तद्देवगुरुक्रमाम् । समुज्ज्वलान्तःकरणेन सम्यग् । एतौ महान्तौ प्रतिपद्यते यः ॥ ४२ ॥
( चतुर्भिः कलापकम)
“તે શુદ્ધ ધર્મને ભજનારો છે, તે કૃતજ્ઞ છે અને તેની દિવસેવા પ્રશસ્ત છે, કે જે એ મહાન ગુરુઓ (માતા-પિતા)ને ઉજજવળ અન્તઃકરણથી યોગ્ય રીતે આરાધે છે. ”
He is said to be pure and religious, He is regarded as grateful, and he is said to excel in reverence for the preceptor and the gods wbo, with a pure heart, fervently worships his parents, who are considered to be the great preceptors. ૪૨

Page #70

साधारणस्वार्थकृतेऽपि पित्रो
विमाननाचापलमाचरद्भिः। एष प्रसङ्गः परिचिन्तनीयो
देवार्यदेवस्य महोदयस्य ॥ ४३ ॥
- સાધારણ સ્વાર્થ માટે પણ જેઓ પિતાના માતાપિતાનું અપમાન કરવાની ચપળતા કરી બેસે છે તેમણે મહદય દેવાય” દેવને આ પ્રસંગ વિચાર ઘટે.
Those who audaciously insult their parents for mere gain should ponder this incident in the life of Devārya of excelling brilliance.

Page #71

यदीयमन्तःकरणं विरक्त
मत्यन्तमुत्कं तपसे प्रयातुम् । विलम्बते प्रव्रजितुं तथापि
સ વહ તોષતે સ્વનિયોઃ ॥ ૪
1 #
૪
卐
જેનુ વિરકત અન્તઃકરણ પ્રત્રજ્યાના પંથે પ્રયાણ કરવા અત્યન્ત ઉત્કંઠિત થઇ રહ્યુ છે, છતાં તે મહાન્ યુવક કેવળ પેાતાના માતાપિતાને સંતેાષવાની ખાતર દીક્ષા લેવામાં વિલમ્બ કરે છે.
Although His mind was utterly free from all desire, and He was anxious to embrace the life of an ascetic, this great soul delayed His initiation simply in order to keep His parents contented.

Page #72

अमुत्र मातापितरौ प्रयातोऽ
ष्टाविंशवर्षे सति वर्धमाने । राज्याभिषेकोऽथ शिरः किमीयं
'सिद्धार्थ-सन्वोः समलङ्करोतु ! ॥ ४५ ॥
卐
વર્ધમાનની અઠાવીશ વર્ષની ઉમ્મર થતાં તેમના માતાપિતા પરલેક સિધાવે છે. હવે રાજ્યાભિષેક કોના પ્રભાવશાલી મસ્તકને અલંકૃત કરે? બે ભાઈઓમાં કેને થાય ?
When He was twenty eight years of age, His parents left for the other world. Now, during the coronation ceremony, out of the two sons of Siddhārtha the question was whose head should the crown adorn ?

Page #73

पुत्रः पिता बान्धव-बान्धवौ च
परस्परोच्छेदपरौ भवेताम् । यदर्थमुग्राः समरा भवन्ति . .. तत्रास्ति लक्ष्म्यां जगदन्धभूतम् ॥ ४६ ॥
ज
જેને માટે બાપ-બેટા અને ભાઈ–ભાઈ એક-બીજાનું ઉચ્છેદન કરવા તૈયાર થાય છે અને જેને માટે ભયંકર યુદ્ધો ખડાં થાય છે તે લક્ષ્મીની અન્દર જગત્ આંધળું બન્યું છે.
The world is blinded by wealtb, for whose sake the son fights with his father, brothers are ready to destroy one another, and the “. most terriblo wars take place. ! !!

Page #74

परन्तु 'नन्देरधिकः प्रियोऽस्ति
लक्ष्म्याः स्वकीयो लघुसोदरोऽसौ । निवेदयत्याग्रहपूर्वकं तं
'नन्दिर्नृपत्यासन आसनाय ॥ ४७ ॥
卐
પણ · નન્તિ ’ ( ‘નન્દ્રિવન' )ને લક્ષ્મી કરતાં પેાતાના ન્હાના ભાઇ ( વર્ધમાન ) વધારે વ્હાલા છે. ‘ નન્દીવર્ધન ’ વધુ માનને રાજ્યગાદી પર બેસવા આગ્રહપૂર્વક નિવેદન કરે છે.
But as Nandi loved his younger brother more than the goddess of wealth, he most earnestly begged his brother to occupy the royal throne.
૪૭*

Page #75

वीरस्तदस्वीकृतिमादरेण
कृत्वा स्वदीक्षाविषये तमाह । 'મમ વ્રતામિપ્રદ સાથે ! પૂર્ણાં
૪૮
.
તતોનુંમન્વસ્ત્ર સાતે મમ્ ॥ ૪૮ ।
5
મહાવીર તેના આદરપૂર્વક અસ્વીકાર કરી દીક્ષા માટે પેાતાના મ્હોટા ભાઈને કહે છેઃ આય ! મારા વ્રતાભિગ્રહ હવે. પૂર્ણ થાય છે. માટે દીક્ષા સારુ મને અનુમતિ આપે। !
Vira respectfully declined the offer, and broached to him the subject of His Dīkšā. . Oh Venerable One, ' IHe said, ‘My row for sainthood having been fulfilled, permit me now to commence my austerities.
>

Page #76

स आह पित्रोर्षिरहोपरिष्टात्
सुदुःसहं मे भवि ते प्रयाणम् । पर्षवयं तन्मम तोषणायाs
धिकं गृहानावस वर्धमान ! ॥ ४९ ॥
નન્દી જવાબ આપે છે ભાઈ ! માતા-પિતાના વિરહ ઉપર વળી તારૂં પ્રયાણ થાય એ મને બહુ દુસહ થઈ પડે. માટે મને સંતોષવાની ખાતર, ભાઈ ! બે વર્ષ વધુ ઘરમાં ડેરી જાઓ.
Nandi replied, “ If you also leave me after this separation from our parents, it will be impossible for me to bear it. Oh Vardbamāna, for my sake stay at home for another two years I'.

Page #77

तद्वाचमङ्गीकुरुते विनम्रोऽ
धिकं गृहे तिष्ठति वर्षयुग्मम् ।
૫૦
क्रियाविशेषान् व्रतिजीवनस्य
गृहस्थवेषेऽपि समाचरन् सः ॥ ५० ॥
卐
મહાવીર વિનમ્રપણે પેાતાના મ્હાટા ભાઇનું કહ્યું સ્વીકારી લે છે. અને, ગૃહસ્થ–વેષભૂષામાં પણ ત્યાગી જીવનની વિશેષ ક્રિયાઓનું આચરણ કરતા તેઓ બે વર્ષ વધુ ગૃહવાસમાં રહે છે.
With characteristic humility Mahāvīra consented to remain at home for a period of two years, and during this interval, though a householder, He practised the special observances prescribed for an ascetic.

Page #78

इमां प्रवृत्तिं किल वेद वान
प्रस्थाश्रम'स्थानतया तदीयाम् । आवश्यकोऽभ्यासविधिर्मुमुक्षोः
વેરાતઃ કાન-? "
મહાવીરની આ પ્રવૃત્તિને હું “વાનપ્રસ્થાશ્રમ”ના સ્થાને સમજું છું. મુમુક્ષુને અનગારધર્મમાં પ્રવેશ કરવા અગાઉ ત્યાગનું અભ્યાસવિધાન આવશ્યક છે.
I, indeed, consider this conduct of Mahavīra to correspond with the conduct of a hermit in the third order. This practice of austerities is very necessary for an aspirant to salvation before commencing the life of a homeless ascetic.
૫૧

Page #79

अभ्यस्य हि त्यागविधि प्रवेश
हितावहः स्यादनगार-धर्मे । इत्थं तृतीयाऽऽश्रम-संविधानं
संन्याससम्पादनपूर्वभूमिः ॥ ५२ ॥
ત્યાગવિધિને અભ્યાસ કરીને અનગાર-ધર્મમાં પ્રવેશ કર એ હિતાવહ પદ્ધતિ છે. આમ, ત્રીજા આશ્રમનું વિધાન એ સંન્યાસગ્રહણની પૂર્વભૂમિરૂપ છે.
After having practised the austerities, the entry into the life of an homeless ascetio is indeed very beneficial. Thus, the observance of rules of conduct prescribed for the third order is the stage preparatory to the life of an ascetic..

Page #80

आवश्यकोऽभ्यासविधिर्न पूर्व
भवेन्महावीरविधोत्तमानाम् । तथापि दातुं भुवि बोधपाठं
तथा महानाचरति स्वयं सः ॥ ५३॥
કે, મહાવીર જેવા ઉત્તમ આત્માઓને ચારિત્ર ગ્રહણ કરવા પૂર્વે ત્યાગનું અભ્યાસ વિધાન કરવાની કંઈજ જરૂર ન હેય. છતાં જગને બધપાઠ આપવા સારુ એ મહાન આત્મા સ્વયં તે પ્રમાણે આચરણ કરે છે.
No austerities, indeed, are considered imperative for great personages like Mahāvīra; Het He conducted himself in this manner in order that it may serve as an instructive lesson to others.
પક

Page #81

स त्रिंशदब्दः पुरुषोत्तमोऽथ
संन्यासरूपामुपयाति दीक्षाम् । सुविस्मितास्तत्समयाः परेऽपि
સન્તાતત્તસ્ય વિહોય હોમ | ૪ ||
૫૪
卐
થ્રોશ વર્ષની ઉમ્મરે એ મહાનુભાવ સંન્યાસરૂપ ( સવિરતિરૂપ ) દીક્ષા અંગીકાર કરે છે. તેમના ઘેાર તપ જોઇ તે કાળના ખીજા મહાન સન્તા પણ ખબ અજાયબ થાય છે.
When He was thirty years of age, He became an ascetic, where all attachments are said to cease. Other great saints of His age were wonderstruck at His practice of the most terrible austerities.

Page #82

मौनाश्रितो द्वादश वत्सराणि
प्रायेण हित्वाऽशनपानकं सः । उज्जागरो नग्नशरीरपादो
महीमटत्यारत आत्मशोधे ॥ #
આત્મશેાધમાં મગ્ન થયેલ એ મહાન્ આત્મા બાર વ લગી પ્રાયઃ ખાવું–પીવું મૂકી દઇ, મૌનપણે ઉજાગરા કરતા ઉઘાડે શરીરે તથા ઉઘાડે પગે પૃથ્વી પર પર્યટન કરે છે.
Deeply engrossed in the realization of the soul, He sleeplessly roamed the surface of the earth for twelve long years, naked and bare-footed, observing silence, while having almost given up food and drink.
પંચ

Page #83

महामहोपद्रवकष्टपाते
ध्वपि स्थिरात्मा स महर्षिनाथः । न रुष्यति क्वाप्यधमाधमेऽपि
ક્ષમાં રાધાન: માં #પ ૨ | હદ્દ
હેટ હેટા ઉપદ્રનાં કષ્ટ પડવા છતાં જેને આત્મા સ્થિર છે એ એ મહાન મહર્ષિ કોઈ પર પણ શેષ કરતે નથી. અધમાધમ ઉપર પણ એ સન્તના મહાન જીવનમાંથી ક્ષમા અને દયાજ નીતરે છે.
The Lord of great seers, of unruffled mind even in the face of great calamities, never was wrathful to any, but was extremely forgiving and compassionate to even the worst villain.

Page #84

एवंविधे द्वादशवर्ष - साधने
समाप्तिमागच्छति तस्य योगिनः । सर्वप्रकाराssवरणप्रहाणतः
पूर्ण परब्रह्म- महः प्रकाशते ॥ ५७ ॥
卐
આમ, ખાર વર્ષની સાધના પૂર્ણ થતાં તે મહાત્માને સર્વ પ્રકારનાં આવરણા ( ઘાતી કર્યાં ) ખસી જતાં પરબ્રહ્મના પૂણું પ્રકાશ પ્રકટ થાય છે
Thus He, of supremely meditative soul, continued His penance for twelve years, on the expiration of which all veils of impurity were lifted up and He shone, in full brilliance of the highest Brahman [Brahma-Pada].
५७

Page #85

पूर्णात्माऽसौ परमविमलालोकचैतन्यरूपः
पूर्णानन्दः परमविभुतः श्रीमहावीरदेवः । तत्त्वालोकं सृजति परमं लोककल्याणहेतो
रायुष्वृत्तौं भवति च निराकारसिद्धस्वरूपः ॥१८॥
પૂત્મા , પરમનિર્મલપ્રકાશ-ચૈતન્યસ્વરૂપ, પૂણુનન્દ અને પરમવિભુ શ્રીમહાવીરદેવ હવે લોકકલ્યાણ માટે મહાન તત્વાદર્શનું પ્રકાશન કરે છે. અને આયુષ્ય (૭૨ વર્ષનું) પૂર્ણ થતાં નિરાકાર સિદ્ધસ્વરૂપને પ્રાપ્ત થાય છે.
That perfected soul, the embodiment of consciousness which is full of brigbtness and immensely pure, the eternal bliss, the omni. present being, the venerable God Mabävira radiated bright rays of eternal truths, and taught His great ideals for the welfare of mankind. And when His life-period was over, He attained to 'the state of formless and perfect existence. ૫૮.

Page #86

Part II
*The Preaching of Lord Mahavira
[ This part is newly added to this present edition
of Vira-Vibhuti, by the author with his Gujarati translation as well as an English translation of N. K. Bambhania, M. A., LL, B., Mangrol, Kathiawar. )

Page #87


Page #88

सत्यप्रकाशं समवाप्य पूर्ण
यद् वर्धमानो जगतो दिदेश । संक्षेपतस्तत् प्रतिपादयामि समग्रकल्याणनिदानभूतम ॥ ५९ ॥
5
તમામ આવરણુ–અન્ધાને ઉચ્છેદ્ની સત્યને પૂર્ણ પ્રકાશ પ્રાપ્ત કર્યાં પછી ભગવાન મહાવીરે જગતને જે ઉપદેશ કર્યાં છે તે સર્વને કલ્યાણુકારક હોઈ અહીં ટૂંકમાં રજુ કરૂ છું
I here briefly relate what Lord Mahavira taught to the world after receiving that True & Perfect Light. That teaching is such as will benefit all.
૧

Page #89

विमोहनिद्रापतिता मनुष्या
महात्मना कारुणिकेन तेन । पवित्रवाणीप्रमरैः स्वकीयै
महस्विभिर्जागरिताः प्रबोध्य ॥ ६०॥
ज
એ કાણિક મહાત્માએ મોહનિદ્રામાં પડેલા માણસોને પિતાની પવિત્ર વાણોના તેજસ્વી પ્રચારથી પ્રબંધીને
माया छे.
Men of the world were fast asleep under the influence of Moha (ignorance or infatuation). Them this Great Soul, with His heart overflowing with meroy, has awakened by means of His brilliant flow of pious speech.
१२.

Page #90

धर्माशयात् स्वार्थकृते च हिंसां
विधीयमानां प्रचुरां समन्तात् ! सोऽपासितुं दुर्गतिहेतुभूता
માજોહન જ્ઞાનમચં સતાન !! દૂર
卐
તે મહાપુરુષે ધમ બુદ્ધિથી અને સ્વાથને માટે (વિષયલેાલુપતાથી) કરાતી ક્રુતિકારક હિંસાના બહુ વ્યાપી પ્રચારને નાબૂદ કરવા જ્ઞાનમય આન્દોલન ફેલાવ્યું હતું.
He launched a purely spiritual movement to root out the evil practice of animal-slaughter, which was carried on everywhere under the aegis of religion, which was due to the gross selfishness of men and which was sure to lead them to perdition.
૬૩

Page #91

उच्चैर्महात्मा स दिदेश लोकान्युष्माकमाच्छेत्तुमसून् परस्य ।
नैवाऽधिकारः, प्रियमेव सर्व
સીમાનાં નિનનીયન ૪િ ॥ ૬ ॥
卐
એ મહર્ષિએ લેાકેાને જોરદાર ઉપદેશમાં કહ્યું: અન્ય પ્રાણીના પ્રાણાને છીનવવાનેા તમને હક્ક નથી. મષાઓને પેાતાનું જીવન કેટલું વ્હાલું છે એ સમજો !
To men that Great Soul preached at the
top of His voice: You have no right whatso-ever to take the life of another. Life is as much dear to others as to you.

Page #92

सर्वः समाकांक्षति सौख्यमेव
परस्य दुःखीकरणं न युक्तम् । दुःखस्य काष्ठा च परा परस्य
प्राणापहारे प्रविचारयध्वम् ! ॥ १३॥
બધા સુખને જ ચાહે છે. બીજાને દુખ આપવું એ ઉચિત નથી. જરા વિચાર કરે કે બીજા પ્રાણીના પ્રાણે લેવામાં તેને કેટલું દુખ થતું હશે ? કેટલી હદે તે દુઃખી થત હશે !
All want happiness and happiness only. Then to give pain to others is bad. Please think: when an animal is killed it feels the worst of pains.

Page #93

न हिंसया सिध्यति धर्मतत्त्वं धर्मस्तु सन्तोषणतः परस्य ।
तेनैव संसिध्यति सौमनस्यं
મિથો મનુખ્યપુ તથાઽસ્મતષઃ || ૬ |
હિંસાથી ધર્મનું તત્ત્વ નથી સધાતું. ધમ તા ખીજાને સન્તાષ પમાડવામાં છે. એજ રીતથી મનુષ્યામાં પરસ્પર સૌમનસ્ય ( મીઠી લાગણી, મીઠા વ્યવહાર ) સધાય છે; અને સાથે જ, એમાં આત્મસન્તાષ પણ પમાય છે.
To attain piety (Dharma) through violence! That is impossible. To attain piety make others happy. The mutual good-mindedness of men and also self-content flow from this wish to make others happy.

Page #94

अनन्तसंक्लेशभवार्तनादैः
करोति वातावरणं च हिंसा। .. मलीमसं क्रूर-भयंकरं च
विलीयते तेन च लोकशान्तिः ॥ ६५ ॥
પ્રાણીને હિંસવામાં તેના અનન્ત દુખભર્યા આર્તનાદે ખરેખર વાતાવરણને ક્રર, ભયંકર અને મલિન બનાવી મૂકે છે, અને એથી પ્રજાજીવનની શાન્તિ પણ હણાય છે.
The helpless cries of animal experiencing infinite pain while being killed, render the atmosphere dirty, cruel and fearful, It is this that destroys world-peace.

Page #95

जिजीविषा चेत् सुखतः स्वयं तंद्
न बाधकः स्यात् परजीवनस्य । अन्यान् समुज्जास्य सुखीबुभूषा
नूनं महामोहविचेष्टितं तत् ।। ६६ ।
卐
માણસ પાતે જો સુખે જીવવા ચાહતા હોય તે તેણે ખીજા જીવાને પણ સુખે જીવવા દેવા જોઇએ, બીજાના જીવનમાં બાધાકારક ન બનવું જોઇએ. બીજાના કચ્ચરઘાણ વાળીને
પાતે સુખી થવા ઇચ્છવુ એ તે ખૂબજ અજ્ઞાન ચેષ્ટા છે– ભયંકર ભ્રમણા છે.
If one wants to live in peace, let him not destroy that of another. The desire to live happily after destroying others is an •gregious blunder,

Page #96

वनस्पतीनामशनं विहाय
मांसाशनं नैव सती प्रवृत्तिः । हिंसां विना क्लेशपरां हि न स्यात्
તારાયોપાનિવત્ત્વનું તત્ II ૬૭ II
卐
વનસ્પતિના આહાર મૂકી માંસભક્ષણ કરવું એ સારી વાત નથી. હિંસા કે જે સહેજે ક્લેશાત્પાદનથી ભરપૂર છે, ૠતે વગર તેા માંસાહાર કયાં સભવે તેમ છે ? એટલે માંસાહારની પાછળ હિંસાના પાપાનલ ભયંકર ભભૂકી રહ્યો હૈાય છે. આમ માંસાહાર દૂર આશયમાંથી જન્મે છે અને ક્રૂર આશયને જન્માવે છે.
To leave the vegetarian food and to take to the meat-diet is bad. This meat-diet which can arise only out of hard-heartedness and which further engenders hard-heartedness, is impossible without animal-slaughter which involves a lot of cruelty.
ૐ

Page #97

सूक्ष्मासुमरवेऽपि वनस्पतीनां
न तान् विना जीवति देहधारी । नैसर्गिकं भोजनमाचरंस्तत् ,
जनो न दुष्येदमलीमसत्वम् ॥ ६८ ।
*
વનસ્પતિમાં યદ્યપિ સુસૂક્ષ્મ પ્રાણ તત્વ (Life) છે, તથાપિ તેના આધાર વગર દેહધારી જીવી શકે નહિ. વળી, એ પ્રાકૃતિક આહાર છે, જેમાં બિલ્ડલ કઈ પ્રકારની મલિન ચીજ (લેહી, હડ્ડી વગેરે) નથી. એ માટે એ સ્વાભાવિક પવિત્ર આહાર કરતાં માણસ દૂષિત થતો નથી–ગુન્હેગાર ઠરતે નથી
Granted that the plants have some sort of life in them; nevertheless it is impossible for men to live without them. This is also the natural and immaculate food. So a man taking it, is tainted with no sin.
૭૦.

Page #98

दिदेश पीरो महतीमहिंसा
संन्यासिनां गेहवतामणुं च । संकल्पतः 'स्थूल शरीरभाजां
निरागसां हिंसनवर्जरूपाम् ॥ ६२. ।।
મહાવીર દેવે અહિંસાનું મહાવત સંન્યાસી જીવન માટે બતાવ્યું છે, જ્યારે ગૃહસ્થ માટે અહિંસાનું આણુવ્રત જણાવ્યું છે. ગૃહસ્થ માટે પ્રરૂપાયેલી “અણુ” અહિંસા નિરપરાધી
સ્કૂલ” (“ત્રસ”) પ્રાણીઓનાં ઈરાદાપૂર્વક હિંસનથી વિરમવામાં સીમિત છે.
Lord Mahāvīra has ordained non-violence for all-extra-ordinary non-violence for ascoties & ordinary one for householders. And that ordinary non-violence consists in not. intentionally killing innocent animals.

Page #99

परस्य दुःखीकरणं कषाय
विकारदुर्भाववशेन हिंसा । प्रमादयोगः स्वयमेव हिंसा
दुर्भाववृत्तिः पुनरुच्यते किम् ? ॥ ७० ॥
બીજાને સ્વાર્થથી, ભલાલચથી, કેધાદિવિકારથી અગર મૂઢબુદ્ધિથી ભ્રમિત ખ્યાલથી દુઃખ આપવું એ હિંસા છે. પ્રમાદયોગ-પ્રમત્ત સ્થિતિ-અસાવધાનતા જાતેજ હિંસા છે, તે પછી દુભાવવૃત્તિ માટે તે શું પૂછવું?
To give pain to others out of such feelings as arise in tainted hearts is also Hinsă ( violence ). Carelessness itself amounts to violence; much more so then does malice.

Page #100

हिंसाप्रसूतिः प्रतिहिंसकत्वं
जगत्यहिंसा-बलमुच्चकोटि
विरोधिचेतांस्यपि नामयेद् यत् ॥ ७१ ॥
હિંસામાંથી પ્રતિહિંસકભાવ જન્મે છે. વૈર વૈરને જન્માવે છે, એમ વૈરથી વૈરની પરંપરા ચાલે છે. જગમાં . અહિંસાનું બળ એ ઉચ્ચ કોટિનું બળ છે, કે જે વિરોધીઓનાં દિલને પણ નમાવે છે.
Violence gives rise to counter-violence. An act of hostility lets loose a flood of such aots. The force of non-violence is of so supreme a type that even hostile hearts may bend before it.
૭૩

Page #101

न क्वाप्यहो ! सेवत ! दुर्विचारं स्वदुर्विचाराक्रमणं स्व एव । विश्वांगिमैत्रीरतिलक्षणं भोः ! અર્જિત્તધર્મ સમુપાશ્રયધ્વમ્ || ૭૨ ॥
ભગવાન્ કહે છે: એ મનુષ્યા ! કોઇને માટે પણ ખુરે વિચાર ન સેવશે।. યાદ રાખશેા કે પેાતાના દુષ્ટ વિચારા પેાતાની જ ઉપર આક્રમણુ કરનાર થઇ પડે છે. દુનિયાભરના પ્રાણીએ તરફ મૈત્રીભાવ રાખવા એજ અહિંસા ધર્મ છે. એ ધમને તમે તમારા જીવનમાં પ્રકાશમાન મનાવે !
Oh, never entertain an evil thought. Such an evil thought acts upon the person himself. Oh men, ever observe the vow of non-violence which consists in wholehearted love for all,
૯૪

Page #102

प्रियाप्रियं स्वस्य यथा सुखासुखं
भवेत सर्वत्र सुचित्तभावना __ अमंगलं कस्यचिदाचरेत नो ! ॥ ७३ ॥
જેમ પિતાને સુખ પ્રિય અને દુઃખ અપ્રિય છે, તેમ બીજાને પણ તેમજ છે. એમ સમજી એ ! સજીને! બધા પ્રાણીઓ તરફ તમારી મનભાવના શુભ રાખે ! કેઈનું પણ અમંગલ ન કરે.
Just as you like pleasure & dislike pain, 80 do others also. Think this and be wellwishers of all. Oh, never think of doing ill to anyone.
૫

Page #103

हिंसन्ति लोभाच्छलयन्ति लोभात्
क्लिश्नन्ति लोभादू रिपवन्ति लोभात् !
लोभो हि विस्तीर्णमनर्थमूलं
તત્ પાપમુષ્ઠિવ સુણીમદ્વૈત || ૭૪ II
5
માણસ બીજાની હિંસા કરે છે લાભથી, બીજાને ઠગે છે, ઠગવા દાવપેચ કરે છે લાભથી. ખીજાને હેરાન કરે છે અથવા પાતે હેરાન થાય છે લેાભથી, અને ખીજાના દુશ્મન અને છે. લાલથી. ખરેખર લાલ અનનુ વિસ્તીર્ણ મૂળ છે. એ પાપનુ નિકન્દન કરી સુખી થાઓ !
It is due to greed that people kill, as enemies deceive, give pain to, and act towards others. That greed is the great source of all evil or all distress. Root it out and
be happy,
૭૬

Page #104

परिग्रहान्दोलनमूच्छितात्मा
स्वयं समामन्त्रयति व्यथौघम् । तथा परान् मुञ्चति कष्टभूमौ
स्वान्योपकारी खलु लोभरोधः ॥ ७५ ॥
卐
માણસ પરિગ્રહના આન્દોલનમાં સૂર્ચ્છિત થઈ હાથે કરી દુઃખાને નાતરે છે; એટલુજ નહિ, એની એ મૂર્છા બીજાઓને પણ દુઃખી હાલતમાં નાંખે છે. ખરેખર લાભના નિયમનથી પેાતાને લાલ છે, અને સાથેજ બીજાઆને પણ એથી ફાયદા પહાંચે છે.
One under the influence of avarice invites unto oneself and others a lot of troubles. And it is the arresting of avarice that makes oneself and others happy.

Page #105

क्रोधात् स्वचित्स्वास्थ्यमपाकरोति
मानान्निरुन्द्धे विकसत् स्वसत्वम् । दम्भान्निजान्तस्तिमिरं चिनोति
दोषान् समाक्रामत सत्त्वतोऽमून् ॥ ७६ ॥
માણસ ક્રોધથી પિતાનું આત્મિક સ્વાચ્ચ ગુમાવે છે, અહંકારથી પિતાના સત્વને વિકાસ પામતાં અટકાવે છે, માયાથી પિતાની અન્દર “અન્ધકારને સંગ્રહે છે. આ દેને તમે આત્મબળે દબાવે !
Anger undermines the spiritual health. Pride checks the growth of heart. Hypocrisy accumulates the internal darkness. Be brave and crush these vices.
:
GK

Page #106

उवाच वीरः सुगभोरघोषै
भो भो जनाः ! सम्यगवेत सत्यम् । सत्यस्य पद्यामवलम्ब्य धीरा
स्तरन्ति मृत्यु समपास्तपापाः । ७७ ॥
ભગવાન મહાવીરે ગંભીર ઇવનિથી ઉપદેશ કરતાં કહ્યું હે મનુષ્યો ! સત્યને બરાબર સમજે ! સત્યને માર્ગ પામીને ધીર આત્માએ તમામ પાપથી મુક્ત થઈ મૃત્યુને તરી જાય છે.
With the deep resounding voice has Lord Mahavira preached: Oh men, know well what the truth is. It is by taking to the path of truth that people wash away all their síns and conquer death.

Page #107

पको हि धर्मोऽखिलमानवानां
સમર્થ: પર્માર્ટ ઃ असावहिंसा-तप-संयमात्मा
નાતઃ ફાસ્ટચ થાઃ | ૭૮ .
સમસ્ત મનુષ્યને ધર્મ એકજ છે, જે જીવનને પરમ મંગલ સ્થિતિ પર લઈ જવા સમર્થ છે. તે ધર્મ અહિંસા, સંયમ અને તપ છે. આ સિવાયકુશલ–માર્ગ બીજે કઈ નથી.
The path of Dharma (religion ) for all is one. It is that which leads tbem to the perfectly blessed state. And that path is non-violence, penance and self-control. Other than this there is no way to lead to the blessed state.

Page #108

शमो दमः संयम-सत्य-शील
क्षमा-दया-त्याग-तपस्तितिक्षाः। समाश्रयेताऽमृतधर्ममेनं
विमुक्तये बन्धनतः समग्रात् ॥ ७९ ॥
शम, हम, संयम, सत्य, शीत, क्षमा, हया, त्याग, तप, તિતિક્ષા એ અમૃતધર્મ છે. તમામ બન્ધનેથી છૂટવા માટે. આ ધર્મને અભ્યાસ કરે!
To become free from all fetters, you should resort to this path of religion leading unto immortality. This path is the pacification of passions, subjugation of senses, control of
mind, truthfulness, morality, forgiveness, 'compassion, renunciation, penance and patient . enduring.

Page #109

દ્વિજ્ઞાતય: ક્ષત્રિય-૧પ-રકાઃ
सर्वे विकास स्वमलं विधातुम् ।
यावत् समुन्नन्तुमलं द्विजन्मा शूद्रोऽपि तावन्महिलाऽपि तावत् ॥ ८० ॥
૧
૧
બ્રાહ્મણા, ક્ષત્રિય, વૈશ્યા અને શુદ્રો બધા પેાતાના જીવનવિકાસ, આત્મવિકાસ કરી શકે છે. એક બ્રાહ્મણ પેાતાની જેટલી ઉન્નતિ સાધી શકે છે, તેટલી, એક શૂદ્ર અને એક સ્ત્રી પણ સાધી શકે છે.
Any one, whether he be a Brahmana, a Kshatriya, a Vaishya or a Shudra, is competent to accomplish one's spiritual progress. A Shudra and a woman are as much competent to progress spiritually as is a Brāhmana

Page #110

चर्माधिकारे सकलाः समानाः
सर्व समुन्नेतुमलं चरित्रम् ।। सर्वे समं प्रातुमलं विकास
महन्ति सामान्यत एव मोक्षम् ॥ ८१ ।।
ધર્મને અધિકાર બ્રાહ્મણ-ક્ષત્રિય-વૈશ્ય–શુદ્ધ બધાને એક સરખે છે. એ બધા પોતાના ચારિત્રને ઉન્નત બનાવી શકે છે, એ બધા પિતાને એક સરખો વિકાસ સાધી શકે છે અને એ બધા એક સરખી રીતે મેક્ષ મેળવી શકે છે,
So far as the path of religion is concerned all are placed equally. All can equally improve their character. All are equally competent to attain their spiritual growth and freedom from bondage.

Page #111

उच्च गुणे कर्मणि यः स उच्चो
नीचो गुणे कर्मणि यः स नीचः । शूद्रोऽपि चेत् सच्चरितः स उच्चो द्विजोsपि चेद् दुश्चरितः स नीचः ॥ ८२ ॥
५
5
જે ગુણુ-કમમાં ઉચ્ચ છે તે ઉચ્ચ છે અને નીચ છે તે નીચ છે. શૂદ્ર પણ સદાચરણવાળા હાય તા. ઉચ્ચ છે, જ્યારે બ્રાહ્મણ દુચરિત્ર હાય તા નીચ છે.
Superior is he whose acts and virtues are superior; and inferior is he whose acts and virtues are inferior. A person having good character is superior though he be a Shudra; and a person having bad character is inferior though he be a Brahmana.
૮૪

Page #112

द्विजातयः क्षत्रिय-वैश्य-शूद्राः
सर्वं खलु स्वोचितकर्मतः स्युः । अस्ति प्रतिष्ठा गुणकर्मयोगे
न जातिमात्रा गरिमास्पदीस्यात् ॥ ८३ ॥
બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય, શૂદ્ર બધા પિતાના ઉચિત કર્મથી છે. પ્રતિષ્ઠાનું સ્થાન ગુણકમના વેગે છે, જાતિમાત્રથી ગોરવ નથી.
: A person is a Brāhmana, Kshatriya, Vaishya or Shudra according as he does the work befitting a Brahmana, Kshatriya, Vaishya or Shudra. His superiority depends on his virtues and deeds. The mere fact that he is born in a higher caste cannot entitle him to greater respect.
. . ८५

Page #113

आसन् द्विज-क्षत्रिय-वैश्य-शूद्रा
भक्तेषु गेहि-श्रमणेषु तस्य । प्रव्राजयामास स योषितोऽपि
सर्वाऽऽत्मकल्याणसमानवृत्तिः ॥ ८४ ॥
ભગવાન મહાવીરના અનુયાયી સાધુ અને ગૃહસ્થ વર્ગમાં બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય, શુદ્ધ બધા હતા. એ મહર્ષિની શાસનસંસ્થાનાં દ્વાર બધાને માટે ખુલ્લાં હતાં. તમામ આત્માઓનું કલ્યાણ કરવાની એક સરખી વૃત્તિ છે જેની એવા એ મહાત્માએ સ્ત્રીઓને પણ દીક્ષા આપી છે. એ મહાન પ્રભુએ શૂદ્રોને માટે પણ વિકાસ સાધનને માર્ગ એટલેજ મેકળા બતાવે છે.
Among ascetics and householders the followers of Lord Mabāvīra, there were Brāhmanas, Kshatriyas, Vaishyas and Shudras. He had consecrated even women as nuns. He had but one mind, namely, to emancipate all.
૮૬

Page #114

समग्रवस्तुस्थितिबोधनार्थ
मन्योन्यदृष्टचन्तरवेदनार्थम् । अन्योन्यमैत्रीपरिभावनार्थ
स्याद्वादतत्त्वं भगवान् दिदेश ॥ ८५ ॥
ભગવાને જગતને અનેકાન્તદષ્ટિને અથત વિવિધ દષ્ટિબિન્દુઓથી સાપેક્ષાદષ્ટિથી વસ્તુસ્થિતિનું વિશાલ અવલોકન કરવાની પદ્ધતિનો પાઠ શિખવ્યું છે–વસ્તુની સાચી અને પૂરી હાલત સમજવા માટે, એકબીજાનાં દૃષ્ટિબિન્દુઓને સમજવા માટે અને એ રીતે જનતામાં પરસ્પર મિત્રીભાવ જગાડવા માટે.
In order that people may know the truth of things, that they may appreciate one another's view-point and that their mutualrelations may become smoother, He taught the philosophy of Foreig or area which means examining a thing from different view-points and which seeks to reconcile in a thing such qualities as are apparently contradictory.

Page #115

अयं हि वादो व्यवहारकार्ये
सामाजिकत्वेऽपि च राजनीतौ । धर्मे तथा दर्शन-सम्प्रदाय
क्षेत्रे समाधानसमर्थभूतः ॥ ८६ ॥
અનેકાન્તવાદની ઉપયોગિતા જીવનનાં બધાં ક્ષેત્રમાં છે. એને પ્રગ વ્યવહારમાં, સામાજિક વિષયમાં, રાજકારણમાં અને ધર્મ, દર્શન તથા સંપ્રદાય ક્ષેત્રોમાં સમન્વય સાધી સમાધાન કરી આપવામાં ઉપકારક બને છે.
It is this philosophy alone that can put an end to all controversy in all spheres, namely, worldly affairs, social affairs, politics, religions and philosophical systems,

Page #116

लोकं समुद्बोधयति स्म वीरः
कर्त्तव्यसंपालनतत्परः स्याः ।। कर्तव्यसिद्धिस्तव हस्त एव
स्याः स्वाश्रयी त्वं त्वमनन्तशतिः ॥७॥
" મહાવીર કહે છેઃ મહાનુભાવ! કર્તવ્યપાલનમાં સાવધાન બન ! કર્તવ્યસિદ્ધિ તારા હાથમાં જ છે. સ્વાશ્રયી બન! તારી શક્તિ અનન્ત છે.
Lord Mahavira preaches to all: Your only concern should be to do your duty. To do it lies within your power. Be self-reliant. In you there lies hidden infinite power.

Page #117

स्वय शरीरी निजभाग्यकर्ता
कार्यानुरूपं वितनोति भाग्यम् । विधातृ नैवेश्वरनामतत्त्वं
स्वहस्तसाध्यं खलु जीवनं स्वम् ॥ ८८ ॥
પ્રાણી તેિજ પિતાના ભાગ્યને સાષ્ટા છે. જેવા કામ તે કરે છે તેવું પિતાનું ભાગ્ય સજે છે. ઈશ્વર, પરમેશ્વર છે, પણ તે આપણો ભાગ્યસષ્ટા કે વિધાતા નથી. પિતાનું જીવન પિતેજ, પિતાને હાથેજ સાધવાનું છે.
A person bimself is the author of his fate. As he does, so he forges his fate. God does exist; but He is not responsible for the · acts of men. To make or mar one's life depends on oneself.

Page #118

योऽन्तारिपूणां विजये पराक्रमी
लोकोत्तरः सैव महान् पराक्रमी । जितेन्द्रियस्याऽऽत्मबलं प्रकाशते
शिरोमणिः सर्वजडौजसां खलु ॥ ८९
卐
આન્તર શત્રુએને જીતવામાં જે પરાક્રમી છે, તે જ મહાન્ મનુષ્ય લેાકેાત્તર પરાક્રમી છે. જિતેન્દ્રિય વ્યક્તિનુ આત્મખલ જગનાં તમામ ભૌતિક ખળાના મસ્તક પર મણિની જેમ ઝગમગે છે.
He alone is the great and extra-ordinary hero who valiantly subdues the enemies within. The power of him who has subdued his senses shines like the crest-jewel of all material powers.
૧.

Page #119

सश्चेतनानन्दमहोमयं स्वमन्तर्दृशाऽऽत्मानमवेहि तत्त्वम् ।
भ्रमः स्वकर्मावरणैस्तदीयः
शिवः स मुक्तस्तदपासनेन ॥ ९० ॥
હર
卐
મહાભાગ ! તુ પેાતાને આત્માને—સચ્ચિદાનન્દરૂપ સ્વચેતનતત્ત્વને ઓળખ ! અન્તર્દષ્ટિથી ઓળખ ! એનુ' ભ્રમણ ( ભવભ્રમણ ) એનાં પેાતાનાં કાર્મિક આવરણાને લીધે છે. એ આવરણા ખસી જાય એટલે એ મુક્ત છે, પૂર્ણ બ્રહ્મ શિવ છે.
With the gaze turned inwards realise thy self which is full of the supreme lustre of intelligence and bliss. His wanderings in this world are due to his being shrouded by his veils of Karma. Let him destroy them; and he is blessed, he is free, he is the supreme.

Page #120

सर्वे चिदानन्दमयाः स्वरूपतः
शरीरभाजः परमेश्वराः समाः । अनन्तवैचित्र्य विडम्बनाः पुनः स्वकीयकर्मावरणानुसारतः ॥ ९१ ॥
5
બધા જીવા સ્વરૂપે એકસરખા ચિદાનન્દરૂપ પરમેશ્વર છે પરન્તુ આ અનન્ત વિચિત્રતા, અનન્ત વિડંબના દરેક પ્રાણાનાં પાતપાતાનાં કામિક આવરણાથી સર્જાઇ છે પાતપેાતાનાં કામિક આવરણાને અનુસાર સર્જાય છે. અખિલ ભવચક્ર–વિવન્ત કામિક ચક્ર પર આશ્રિત છે.
All embodied souls are in their real nature Gods (પરમેશ્વર) endowed alike with infinite knowledge and infinite bliss; but their infinite varieties and agonies are due to the Karmic forces that cloud them; and rise in accordance with the Karmas of each.
૯૩

Page #121

જિત્તરામે વઢાંમાના
___ मन्तर्दशा भालय शान्तवृत्त्या ! । सम्पत्स्यते ते तदभेददृष्टिः
सम्पत्स्यसे तेन च विश्वबन्धुः ॥ ९२ ॥
ભદ્ર! સર્વ પ્રાણીઓનું અન્તસ્તત્વ, અન્તઃસ્વરૂપ, ચિત્તત્ત્વ એક જ છે. શાન્ત ભાવથી અન્તર્દષ્ટિએ ! એથી તને અભેદ્રદર્શન થશે અને એના ફલરૂપે તારામાં વિશ્વ બધુભાવ પ્રગટશે.
With the tranquil mind turned inwards realise the fact that all souls are of the same nature. That will enable thee to see oneness everywhere. And that in turn will make thee the friend of the world.

Page #122

अनादिना कर्मबलाश्रयेण
शरीरयोगेन भवं विचित्रम् । कर्माणि कुर्वन् परिबम्भ्रमीति
जीवो दधानो जडपारवश्यम् ।। ९३ ॥
જડવિવશ છવ કમબલાશ્રિત અનાદિ શરીરને કર્મઅન્ધાને કરતે વિચિત્ર ભામાં ભ્રમણ કરી રહ્યો છે.
: On account of the beginningless association with the body which is due to the Karmic forces, the soul bearing material bonds, wanders in this strange world, through innumerable lives, accumulating Karmas.

Page #123

मोहावृतेर्विस्मृतवान् स्वरूपं जडानुषंगैकरतः शरीरी ।
क्लेशान् प्रभूताननुवोभवीति
તન્મુત્તિમાર્ગ: સ્વયમેવ સાધ્યુંઃ || ૧૪ ||
卐
જડાનુષંગકરસિક પ્રાણી માહાવરણને લીધે પાતાનુ સ્વરૂપ ભૂલી ગયા છે અને એથીજ એ નાનાવિધ કલેશેાથી દુઃખી છે. એમાંથી છુટવાના માર્ગ તેણે પાતેજ સાધવાના છે. (અન્ય કોઇ સાધી આપે એવું તત્ત્વ દુનિયામાં છેજ નહિ. )
The soul who because of being clouded by ignorance or infatuation has forgotten his native form and who takes delights in material enjoyments alone, repeatedly experiences a lot of pain. Freedom from that is attainable only through his manly efforts. ૯૬

Page #124

न कोऽपि नेता नरकं न वा दिवं
न कोऽपि सम्मोचयिता भवावटात् । स्वकर्मणा बध्यत एष मुच्यते
स्वकर्मणा याति गतिं शुभाशुभाम् ।। ९५ ॥
ભગવાન કહે છેઃ નથી કે નરકમાં લઈ જનાર, કે નથી કે સ્વર્ગ બક્ષનાર તેમજ નથી કેઈ, ભવચક્રમાંથી પ્રાણને છુટે કરનાર પ્રાણી પિતાના જ કર્મો બંધાય છે અને પિતાના જ પુરુષાર્થથી છુટે થાય છે, તેમજ પિતાની જ કૃતિ અનુસાર સારી કે ખરાબ ગતિમાં જાય છે.
There is none to lead us to hell or to beaven, nor any to emancipate us from this worldly ditch. Every one of us is either fettered or free on account of one's own acts; and it is on their account alone that one goes to good lives or bad. -

Page #125

नाना व्यवस्थात उवाच चेतनं
भिन्नं प्रतिक्षेत्रकमंगमात्रगम् । अनन्तचिद्वोर्यसुखं स्वरूपतः
રવાં જ વાવઢિવારિ-મલેનિન / ૧૬
ક
ભગવાન કહે છેઆત્મા નાના છે, કેમકે તે જ વ્યવસ્થા શક્ય છે અને શરીરે શરીરે ભિન્ન છે, કેવલશરીરવ્યાપી છે અને સ્વરૂપે અનન્તચિત-વીર્ય–સુખરૂપ છે. એ પોતે જ પિતાની તથાવિધ દશાથી કર્મો બાંધે છે અને ભગવે છે. (જીવ
સ્વયં કર્મ કરે છે, બાંધે છે અને ભગવે છે. એમાં “ઈશ્વર” નામના તત્વને કંઇ જ અભિસંબન્ધ નથી.)
As otherwise there can be no order, Lord Mahavira has taught that the souls (TFCAT) are many, different in different bodies, and pervad. ing their respective bodies and not extending beyond them. They are, moreover, full of in. finite knowledge, power and joy in their true nature; and they themselves perform actions and reap their fruits ૯૮

Page #126

मुक्तिं च कर्मावरणाद् विमुक्ति
दिदेश चारित्रबलोपलभ्याम् । कर्मानुबन्धो विरमेद् यदा च
क्षीयेत पूर्वश्च तदा हि मुक्तिः ॥ ९७ ॥
કમવરણથી પૂર્ણ મુક્તિ એને મહાવીર મુક્તિ કહે છે. મોહ, અવિદ્યા એ આત્માનાં બન્શન; એનાથી સર્વથા આત્માનું છુટાપણું થવું એજ એની મુક્તિ છે. કર્મના બંધ થતા અટકે અને પૂર્વના બંધ તમામ ક્ષીણ થાય ત્યારે મુક્તિ છે. અને તે ચારિત્ર–બળથી પમાય છે.
He has further taught that the salvation consists in freedom from all the Karmic bonds, and that this salvation is attainable through the strength of pure conduct. When fresh Karmas cease to bind and all the accumulated past Karmas wear away, one attains salvation.

Page #127

अनन्तचिद्वीर्यसुखप्रकाशां
देहाक्षचेतोरहिताममूर्ताम् । शिवामबाधामचलामनन्तां
पूर्णात्मशुद्धिं स उवाच मुक्तिम् ॥ ९८ ॥
ભગવાન આત્માની પૂર્ણ શુદ્ધિને મુક્તિ કહે છે. એ આત્માની શુદ્ધ અમૂર્ત અવસ્થા છે, જ્યાં શરીર, ઈન્દ્રિય કે અન્તઃકરણ કંઈ નથી. અનન્તચિદાનન્દવીયમય આત્માની એ પૂર્ણ સ્વભાવસ્થિતિ છે. આત્માની એ શાશ્વત, અચલ, અક્ષય, અવ્યાબાધ મંગલ સ્થિતિ એજ એની મુક્તિ-દશા છે.
He has also taught that in the emancipated state there is the light of infinite knowledge, power and bliss; there are no body, senses and mind, there is no form, there is blessedness, there is no pain, there is no movement, there is no end and there is perfect purity of the soul. The per. fect purity of the soul, endowed with above-mentioned qualities is final Emancipation (for). ૧૦૦

Page #128

मुक्तस्य भूयो न भवावतारो
मुक्तिन सा नाम मवावतारे । नान्यत्र मुक्तः परमेश्वरत्व
मात्मा हि खल्वीश्वर आरममुक्त: । ९९ ॥
મુક્ત થયેલ આત્માનું ફરી સંસારમાં અવતરણ થતું નથી. મુક્ત થયા પછી પણ ફરી એનું સંસારમાં અવતરણ થાય તે તે મુક્તિ જ ન કહેવાય. ઈશ્વરનું ઈશ્વરપણું તેની મુક્તિ સિવાય બીજું કંઈ નથી. આત્મા જ ભવ-બંધનથી મુક્ત થતાં ઈશ્વર છે. ભવબંધનથી મુક્ત થયેલ આત્મા સિવાય બીજે કે ઈશ્વર નથી.
An emancipated soul never returns to this world. Nor is it emancipation if an emancipated soul were to return to this world. Divinity resides nowhere except in this emancipated state: It is only the very state of the soul that makes it God.
૧૦૧

Page #129

मनोविशोधप्रवणैर्विराग
भावानुकूलैर्विमलैस्तपोभिः । समुल्लसत्संयमयोगवद्भिः
સંસાધ્ય જ્ઞાનવતા ગરમપુ િ ૨૦૦ /
i
વિરાગભાવને અનુકૂળ અને ચિત્તને સંધિવામાં પ્રવીણ તેમજ સંયમયેગના પ્રગતિમાન વિકાસથી પરિપેષિત એવા નિર્મલ તપથી જ્ઞાનીની મુક્તિ થાય છે.
A person endowed with the true discriminating faculty attains this state of emancipation by means of pure austerities that tend to purify the mind, that are such as would strengthen the spirit of non-attachment and which are further bristling with self-control, ૧૦૨

Page #130

यतो यतो रागमला व्यपेयु
भजेत् सदा तं तमुपायमुञ्चैः । मुक्तेरिदं साधनमाह वीरो
જ વાઘોષાગાકુવા ચાત ૨૦૨ -
ક
ભગવાન ફરમાવે છે જે જે રીતે રાગદ્વેષાદિ મલ નાબૂદ થાય તેમ તે! તેમ પ્રવતે ! તે તે ઉપાયને મજબૂતપણે સે! એજ મુક્તિનું સાધન છે. ભગવાન કહે છે. બાહ્યલે કેષણના અનુગામી ન બને!
One should always resort to proper expedients what-so-ever as would wash away the dirt of attachment. Lord Mahavira has taught this to be the means whereby to attain salvation. One should never move with the worldly current.
૧૦૩

Page #131

इति स्वल्पं विश्वप्रणतचरितो दुश्चरतपाः
क्षमापारावारोऽखिलजनहिताराधनमनाः । जगवयापि-श्रेयस्कर-विविधवृक्संगममयं
खास स्मृत इह यथाशक्ति भगवान् ॥१०॥
જગદ્દવન્દિત-ચરિત, દુશ્ચર તપની મૂર્તિ, ક્ષમાસમુદ્ર, વિશ્વહિતના આરાધનમાં નિમગ્ન અને દુનિયાભરને કલ્યાણકારક થાય એ વિવિધ દષ્ટિઓના સમન્વયથી સંપન્ન માર્ગ બતાવનાર એવા મહાપ્રભુ મહાવીરને આ પ્રમાણે (આ પ્રબન્ધમાં) યથાશક્તિ કંઈક યાદ કર્યા.
In this way, according to my capacity, I have tried a little to remember Lord Mahavira, whose life has been rovered by the whole world, who had practised the top-most penance, who was an ocean of forgiveness, who had but one mind, namely, to accomplish the good of all, and who has taught the path which is universal, is beneficial to all and towards which all the systems of philosophy converge. ૧૦૪

Page #132
Introspect yourself! Realize the Truth ! Tread the path of Reality ! And then tide over death! Nyayavijaya.