Book Title: Vachak Siddhachandra Gani Krut Mangalvad
Author(s): Shilchandrasuri
Publisher: ZZ_Anusandhan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229319/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAcaka- siddhicandragaNikRtaH maGgalavAdaH // - saM. vijayazIlacandrasUri vikramanA 16mA tathA 17mA zatako mAM prabhAvazAlI jainAcArya zrIhIravijayasUrijIe tathA temanA pratApI ziSya-praziSyoe jJAnAbhyAsa ane sAhityasarjananA kSetre je kheDANa karyu che, tenI tulanA to mAtra 11 - 12mA zatakamAM, solaMkIkALamAM thayelA sAhityika kheDANa sAthai ja karI zakAya tema che. A samayamA aneka jaina munivaroe kAvya, sAhitya, alaMkAra, tarka, vyAkaraNa, Agama vagere viSayo para graMtho temaja TIkAgraMthono mabalakha phAla Apyo che, jenI noMdha lIdhA vinA koI itihAsakAra rahI na zake. A sarjaka vRndamAMnA ja eka samartha graMthakAra te vAcaka siddhicandra gaNi. potAnA guru vAcaka bhAnucandra gaNinI sAdhe, gurvAjJAnusAra tathA bAdazAhonI vinaMtithI, zAha akabara temaja jahAMgIranA darabAromAM dAyakAo paryaMta zAhamAnya pavitra vidvAna dharmopadezaka sAdhu tarIkenuM sthAna- mAna bhogavanAra, akabaranA hAthe "khuzaphahama "nuM biruda prApta karanAra, 108 avadhAno karanAra, rUpa, vAkpaTutA, vidvattA ane phakIrIne kAraNe bAdazAho tathA nUrajahAM jevI begamone paNa prabhAvita karanAra vAcaka siddhicandra gaNie racelA graMthonI upalabdha yAdI A pramANe cheH kAdambarI-vRtti (uttarArdha), vAsavadattA - vRtti, vivekavilAsa vRtti, kAvyaprakAzakhaNDana, anekArthanAmamAlA( amarakoSanAnArtha) vRtti, bhAnucandragaNicarita, prAkRtasubhASitasaMgraha, maMgalavAda ityAdi. potAno achaDato paricaya ApatAM vAsavadattA -vRttinA AraMbhamAM teoe je noMdha ApI che, te atyaMta mahattvapUrNa tathA acaMbo pamADe tevI che : tatpaTTapAthonidhivRddhicandraH zrIsiddhicandrAbhidhavAcakendraH / bAlye'pi yaM vIkSya manojJarUpa-makabbaraH putrapadaM prapede // punarjahAMgIranarendracandra - pradIyamAnAmapi kAminIM yaH / haThena norIkRtavAn yuvA'pi, pratyakSametat khalu citramatra // siddhicandra gaNi paNa, potAnA samayanI paraMparAnusAra 'nyAyacintAmaNi' graMthanA prakAMDa adhyetA hatA. te adhyayananA pariNAme khIlI uThelI temanI tArkika prajJAno unmeSa, temanA kAvyaprakAzakhaNDana tathA prastuta 'maMgalavAda' jevA graMthomAM pragaTato jovA maLe che.. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'maMgalavAda' e temanI aprakaTa racanA to che ja, paraMtu ajJAta racanA paNa che. jaina sAhityano saMkSipta itihAsa (mo.da.desAI) tathA jaina paramparAno itihAsa (darzanavijayajI tripurya) jevA saMdarbha graMthomAM emanI vividha kRtionI upalabdha yAdIomAM paNa 'maMgalavAda'nuM nAma nathI. A graMthanI nakala paNa adyAvadhi kyAya jovA maLI nathI. AnI eka mAtra prati, te paNa graMthakAra munirAjanA potAnA ja hastAkSaramAM, bhAvanagaranI zrI jaina AtmAnanda sabhAmAMnA paM. zrI bhaktivijayajI graMthasaMgrahamAM mojUda che. tenI jheroksa nakalanA AdhAre A saMpAdana ahIM prastuta che. navIna nyAyanA abhyAsIo maMgalavAda ane IzvaravAdathI avazya paricita hoya ja. emAM ja emanI tArkikatAno pAyo naMkhAto hoya che. eja kAraNe A viSaya emane mATe rasaprada paNa banI ja rahevAno. AvA majAnA viSayane laIne racAelI eka kRtino uddhAra A svarUpe thaI zake che teno AnaMda che. __ A graMthanI jheroksa nakala karAvI ApavA badala, bhAvanagaranI zrIjaina AtmAnanda sabhAnA taMtravAhakono AbhAra mAnuM chu. vAcaka siddhicandra gaNi vize atre noMdhelI keTalIka vigato "jaina paraMparAno itihAsa-3" (le. tripuTI-muni darzanavijayajI, I. 1964, amadAvAda)nya AdhAre lIdhela che. --x--x-- vAcaka siddhicandragaNikRtaH maGgalavAdaH e~ namaH // zavezvarapurAdhIzaM zreyovallInavAmbudam / vighnaughamattamAtaGga-paJcAsyaM zrIjinaM bhaje // 1 // atha maGgalavAdaH prArabhyate // tatra "maGgalamaGgaM . granthaH pradhAnaM, samAptiH phalaM, vighnadhvaMso dvAraM" ityudayanAcAryaH / aGgatvaM ca yadyapi na tAvat phalavatsannidhimattve satyaphalatvaM, maGgale 'phalatvAbhAvAt samAptiphalakatvAt / nA'pi pradhAnaphalAti Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ riktaphalAjanakatvaM, maGgalena pradhAnaphalAtiriktasya pradhAnasyaiva jananAt / nA'pi pradhAnatatphalAtiriktaphalAjanakatvaM, vighnadhvaMsasya tadubhayabhinnasya jananAt / tathApi adhikArarUpakAmanAviSayapradhAnatatphalAtiriktaphalAjanakatvamevA'Ggatvam / vighnadhvaMsakAmanA tu nA'dhikArarUpA, yatkAmanayA pravartate tasyA evA'dhikArarUpatvAt / sA ca prastute samAptikAmanaiva / na caivaM khAdiratA'GgaM na syAta, adhikArarUpakAmanAviSayavIryalakSaNaphalasAdhanatvAditi vAcyaM, vIryasya pradhAnavyatirekeNa vyatireke pradhAna phltvaadev| na hi yAgaM vikriyamANaH khAdiro yUpo vIryAya bhavatItyanyatra vistaraH / maGgalaM pradhAnaM, adRSTaM dvAraM, samAptiH phlmityeke| vighnasaMsargAbhAva eva dvaarmitypre| maGgalaM pradhAnaM, vighnaprAgabhAva eva phalamityanye / maGgalaM pradhAnaM, vighnadhvaMsa: phalamiti cintAmaNikRtaH / tatra cintAmaNikArIya eva pakSazcetasi camatkAramAdadhAna: pakSAntaraspRhAmapi nivrtyti| tathAhi- na tAvanmaGgalaM samAptikAraNaM, anvayavyatirekavyabhicArAbhyAM maGgale satyapyasamAse:, maGgalaM vinA'pi samApteH / na ca nA'nvayavyabhicAro doSAya, daNDe sati kvacid ghaTAbhAvadarzanAt, daNDasya kAraNatvAbhAvApatteriti vAcyaM, laukikasthale tasyA'doSatve'pi vaidikasthale doSatvAt / anyathA'nvayavyabhicArazaGkayA vaidike karmaNi kvApi niHzaGkaM na pravarteta / na cA'yaM pradhAno niyamo na tvaGge kRtaprayAjasyApi jyotiHSTomaM vinA svargAdarzanAditi vAcyaM, tathApi vyatirekavyabhicArasya vajralepatvAt / prayAjaM vinA svargAbhAva iti vyatirekasya prayAje'Gge'pi sattvAt, prakRte tadabhAvAcca / atra kecit janmAntarIyamaGgalasya tatra kAraNatvena na vyatirekavyabhicAra ityAhuH / tanna, aihikasamApti prati janmAntarIyamaGgalasyA'hetutvAt / 'idaM me samApyatAM' iti kAmanayA kriyamANasya tasya tadAnIMtanasamAptikAraNatAGgIkArAt / puDheSTyAdau tu aihikaputrabAdhe AmuSmikaM phalaM kalpyate, tatra sAmAnyataH putramAtrasya kAmanAzravaNAt / Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anye tu - "zrutyA hi kAraNatvaM bodhyate / sA ca vyatirekavyabhicAragrastA kAraNatAM bodhayituM na zaknoti / tato vyabhicAraparihArAya janmAntarIyamaGgalAnumAna vaacym| tathA caa'nyonyaashryH| tathA hi-janmAntarIyamaGgale'numate'vyabhicAreNa zrutiH kAraNatAM bodhayituM zaknoti, zrutyA ca kAraNatve bodhite janmAntarIyamaGgalamanumAtuM zakyata" iti prAvIcan / tanna, kAraNatAgraho na janmAntarIyamaGgalasAdhyo yenA'nyonyAzrayaH syAt / na ca tadanupasthitau vyabhicAragrahasya vidyamAnatvAt kathaM kAraNatAgraha iti vAcyaM, AcArakalpita zrutyA kAraNatAvagamasamaye janmAntarIyamaGgalasandehena vyabhicAranizcayasyA'bhAvAt, tatsaMzayasya yogyatAsaMzayaparyavasannatvenA'nuguNatvAt / yattu, "kAraNatAgraho vyabhicAragrahe bhavatyeva, yathA vahni prati tRNAderiti", tadapi na ; tRNAraNimaNisthale'kAryAkAraNavyAvRttarUpaM vahniniSThakAryatAnirUpitakAraNatAvacchedakarUpavattvaM tRNAdau, tRNAraNimaNiniSThakAraNatApratiyogikakAryatAvacchedakarUpavattvaM vahnau vA paricchidyata iti, tRNatvavahnitvAdyavacchedena kAryakAraNagrahAbhAvAt / na ca-tR Natve vahnitvAdyavacchedena kAryakAraNabhAvAgra he 'pi tatsAmAnAdhikaraNyena tu kAryakAraNabhAvagrahe bAdhakAbhAvaH / tadavacchinnavyabhicAragrahasya tadavacchinnakA[Na]tAgrahapratibandhakatvAt / tadvadevA'trA'pi kAraNatAgraho'stviti vAcyaM, araNimaNyabhAvavati stome tRNAnvayavyatirekavadiha tadgrAhakasyA'bhAvAt / na ca zrutyaiva samAptitvamaGgalatvasAmAnAdhikaraNyena kAryakAraNabhAvagrahe bAdhakAbhAvaH, pUrvoktanyAyena vyabhicArajJAnasyA'pratibandhakatvAditivAcyaM, samAptitvamaGgalatvAdyavacchedenaiva kAryakAraNabhAvasya pareNa kSiptatvAt / / tasmAt mA'stu samAptimAtraM prati kAraNatA, vyabhicAreNa, samAptivizeSe tu bhaviSyati, tatra vyabhicArAbhAvAt / yathA yAgasya na svargamAtre kAraNatA, gaGgAsnAnajanye svarge vyabhicArAt ; svargavizeSe tvastyeva / Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nanu svarge jAtirUpo vizeSaH sambhavati samAptau tu na sambhavati / tathAhi - na hi caramavarNa- taddhvaMsa-taduccAraNAni samAptayaH, maunikRtagranthasamAptyavyApanAt / tena hi kenacidutpAditasya varNasyA'nusandhAnamAtraM kriyate na tu varNAdikamuccAryate / tathA ca caramavarNajJAnaM smaaptirvaacyaa| na ca tatra jAtiH sambhavati, caramavarNajJAnasya mAnasAdibhedabhinnatayA tatra jAtisvIkAre * jAtisAGkaryApatteH / na hi yatra mAnasatvaM tatra sA jAtiH sambhavati, sukhAdisAkSAtkAre mAnasatvasattvena tajjAterabhAvAt, zrAvaNAdirUpe caramavarNajJAne tajjAtisattvena mAnasatvAbhAvAt, upanayamAdAya mAnase caramavarNajJAne dvysttvaat| tasmAt kathaM maGgalasya samAptivizeSe kAraNatvamiti cet ? na, upAdhirUpasyaiva vizeSasya sattvAt / sa tu nA'khaNDa upAdhiH sakhaNDasambhave svIkArArhaH, gurutvAt / sakhaNDApekSayA hi tasyedameva gauravaM yadaklRptakalpaneti / sakhaNDe hi ghaTakA vizeSaNAdayaH / teSAM parasparaM sambandhaH klRpta eva / yathA pAcakatvamityAdau paakkRtyaadeH| akhaNDastUpAdhibhinna eva syAditi sakhaNDo vAcyaH / sa ca na vighnasthalIyasamAptitvam / vighnasthalIyatvaM hi vighnasamAnakAlInatvam / tanna, asambhavAt / na hi pratibandhakasamakAlInaM kAryatvaM sambhavati / vighnottarakAlInaM cettadA vyabhicAraH, gaGgAsnAnena dazavidhapApAntaragatatayA vighne naSTe vighnottarasamAptermaGgalaM vinA'pi bhAvAt / nA'pi vighnadhvaMsasthalIyasamAptitvaM, gaGgAsnAnajanyavighnadhvaMsasthalIyasamAptestena vinA'pi bhAvAt / nA'pi maGgalajanyavighna dhvaMsasthalIyasamAptitvaM, anyathAsiddheH, yena vighnadhvaMsAdinA'nyA samAptistenaiva prakRtAyA api sambhavAt / anyathA gaGgAsnAnAdijanyavighnadhvaMsajanyasamApti prati gaGgAsnAnasyApi janakatApatteH / ___ ata eva na maGgalavyApArIbhUtavighnadhvaMsajanyasamAptitvamapi kAryatAvacchedakaM, AtmAzrayAccA'vacchedyasyA'vacchedake pravezAt / samAptiniSThamaGgalajanyatA hyavacchedyA, taccAvacchedake pravizati / maGgalavyApArIbhUtatvaM Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maGgalajanyatve sati maGgalajanyajanakatvaM, tatra maGgalajanyajanakatvamityatra maGgalajanyapadena samAptereva grahaNAt bhavatyavacchedake'vacchedyapravezaH / kiJca, yadi maGgalatvena tAdRzakArya prati janakatA tarbekamaGgalAdapi bahuvighnasthalIyasamAptyApattiH, janakatAvacchedakAvacchinnayatkiJcitsattva eva kAryotpatteH / na ca, prakRtasamAptivighnasamasaGkhyamaGgalatvena janakatA, samasaGkhyatvaM hi nA'nyUnAnadhikasaGkhyAtvaM, adhikasaGkhyamaGgalasthale samAptyanApatteH / nA'pyanyUnasaGkhyamaGgalatvaM, yatra bahavo vighnA dvitrA gaGgAsnAnAdibhirnAzitAH, dvitrAzca maGgalaiH, tatra samApti prati maGgalasya nyUnasaGkhyatvenA'kAraNatApatteH / na ca svanAzyavighnA'nyUnasaGkhyamaGgalatvena kAraNatA, ekamaGgalasthale bahuvighnasthalIyasamAptyApatteH svanAzyavighnenaikamaGgalasyA'nyUnasaGkhyatvAt / na ca prAyazcittAdyanAzyavighnAnyUnasaGkhyamaGgalatvena kAraNatvaM, prAyazcittAdhanAzyavighnasthalIyasamAptitvena kAryatvamiti vAcyaM, anyathAsiddheriti cet , na, vighnadhvaMsena hyanyathAsiddhirucyate. sA ca na sambhavati, prAmANike kAraNe'nyathAsiddhervaktumazakyatvAt / anyathA pUrveNa yAgo'pyanyathAsiddhaH syaat| pramANaM cAtra 'svargakAmo yajete'tivat 'samAptikAmo maGgalamAcarediti zrutireva / vidhinA hISTasAdhanatvaM bodhyate, sAdhanaM ca sAdhyAkAGkSIti kAmyatayA sAdhyatayopasthitau sAdhanAsAkAGkSau samAptisvargAveta(tau) tatrAnvitau yato bhvtH| na ca vyApAreNa vyApAriNo nA'nyathAsiddhiH, prakRte'pi tulyatvAt / na ca vyabhicAreNa prakRte zrutiH kAraNatAM bodhayituM zaknotIti vAcyaM; yAge'pi tulyatvAt, gaGgAsnAnAdito'pi svargotpatteH / na ca tatra tatra svargavizeSe janakatvaM, samAptivizeSe prakRte'pi janakatvasambhavAt / tato nA'nyathAsiddham / na caikamaGgalAdapi bhuvighnsthliiysmaaptyaapttiH| vighno hi pratibandhakastadabhAvazca pratyekAbhAvatvena kAraNam / tathA vaikavighnasattve'pi vighnAntarA Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvavilambAdeva kAryavilambaH / ekasmAdanekavighnanAzastu na bhavati, tattanmaGgalatvena tattadvighna dhvaMsatvena kAryakAraNabhAvopagamAditi / na hyekavighnasattve'paravighnanAze kAryotpattirvaktuM zakyate, ekamaNyabhAve'paramaNisattve dAhApatteH / na ca dvAraphale satyekarUpeNaiva janakatA, sA ca prakRte nAsti, tattanmaGgalatvena dvAre maGgalatvena ca phalajanakasattvAditi vAcyaM, cakSuSo dravyatvena saMyogaM prati cakSuSvena cAkSuSajJAnaM prati kAraNatvakalpanAditi / atra brUmaH / kimiha maGgalasya samAsijanakatAbodhane pramANam ? nanu niruktA zrutireveti cet , na, tasyAH pratyakSAyA abhAvAt / anumiteti cet , na, liGgAbhAvAt / ziSTAcAra evAnumApaka iti cet , na, ziSTAcAreNa vedamAtrAnumAne'pi samAptisAdhanatAbodhakasyA'numAtumazakyatvAt darzAdau vyabhicArAt / samAptikAmaziSTAcAreNa tadanumAnamiti cet , na, dRssttaantaabhaavaat| nanu vyatireke vyAptigraho yadvA pakSadharmatAbalAdeva tAdRzo vedaH sidhyati, samAptikAmaziSTAcArasyaiva pakSatvAditi cet , na, ke nacit maGgalaM vighnadhvaMsakAmena, pareNa vighnAnutpAdakAmena, anyena vighnAMsaviziSTasamAptikAmena, itareNa vighnaprAgabhAvaviziSTasamAptikAmena kriyata iti tAdRzAcArANAM pakSatve tAvacchruterunayanaprasaGgAt lAghavasahakAreNa samAptisAdhanatAbodha(dhi) kaiva zrutirunIyata iti cet , na, panthAnamanusRto'si, samAptiphalakatve vighnadhvaMsaM pratyapi janakatve gauraveNa lAghavena vighnadhvaMsaphalakatvabodhaka zruterevAnumAtumucitatvAt / na ca vighnaprAgabhAva eva phalamastu, tatrApi vighnakAraNavinAzasya dvAratAyAM gauravAt / tasmAt cintAmaNikArIyamatamanumataM ca zrIpragalbhacaraNAdibhirna kasyacidatisAhasino vacanamAtreNa prekSApUrvakAriNAmupekSAyogyamiti sakSepaH / / maGgalatvaM ca na jAtiH, jAtisaGkarApatteH / tathAhi, yatra saMyogatvaM tatra vA maGgalatvaM, yatra vA maGgalatvaM tatra vA sNyogtvm| ghaTapaTasaMyoge saMyogatvaM vartate maGgalatvaM nAsti / maGgalatvaM ca vAcanikena saMyogatvaM, kAyike ca dvitayamiti Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtisAGkaryam / jAtisAGkaryaM cA'vazyaM dUSaNaM, tallakSaNaM tu-parasparA'tyantAbhAvasAmAnAdhikaraNye sati parasparasAmAnAdhikaraNyaM, ata eva namaskAratvamapi na jAtiH / atra vadanti - jAtisAGkaryaM na dUSaNam / na hi jAtyAH sAGkarya jAtisAGkaryam / etasya dUSaNasya siddhatve dUSaNatvAsiddheH, asiddhatve ca svarUpAlAbhAdeva / nanu jAtisAGkarye ApAdakIbhUya dUSaNaM yadi jAtisAGkaryaM syAt ghaTatvapaTatvayorapyekatra sAmAnAdhikaraNyaM syAdityAdirUpeNeti cet , na. aap(paa)dkaaprsiddhrev| nA'pi jAtisAGkaryasya dUSaNatvamityetasyA'yamAzayaH - yadi bhUtatvamUrttatvayorjAtitvaM syAt ghaTatvapaTatvayorapi sAmAnAdhikaraNyaM syAditi vaiyadhikaraNyAditi / kintu parasparAtyantAbhAvasamAnAdhikaraNayordharmayoH parasparasAmAnAdhikaraNyAjjAtitvaM neSyata ityetAvanmAnaM , tatra ca bIjaM na pazyAmaH / ___ nanu jAtitvaM yadi tAdRzadharmavRttiH syAt ubhayavAdisammatatAdRzadharmavRttiH syAdityApAdanArthaM iti cet , na, aprayojakatvAt / tasmAnna saGkarasya dUSaNatvamiti ke cit / tanna, ghaTatvapaTatvayovirodhadarzane na virodhitAvacchedaka sya parasparAtyantAbhAvasamAnAdhikaraNajAtitvarUpasya sambhave tyAgAyogAt , avyApyavRttijAtyanaGgIkArAcca / tasmAt pratibandhakAnyasya sataH prAripsitapratibandhakanivRttyasAdhAraNakAraNatvameva maGgalatvam / atra dAhapratibandhakamaNinivRttyasAdhAraNakAraNe maNau tatkAlInavighnadhvaMsakAraNe vighne ca prAripsitapratibandhakAnyasya sata ityabhayapadopAdAnAnAtivyAptiH / vastuto vighnadhvaMsapratibandhakaduradRSTrAbhAve'tivyAptivAraNAya sata iti, pratibandhakavighne evA'tivyAptinirAsAya pratibandhakAnyasyeti / sattvaM cA'tra bhAvatvam / prathamapakSe ca tadanyatve satItyartho bodhyaH / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kecittu karmArambhakAlakRtasyaivA'tra lakSyatayA kAlAntara- kRtapraNAmAdAvativyAptivAraNAya sata iti karmArambhakAlavidyamAnatve satItyartha ityAhuH / na cA'nugataM rUpamanAdAya kathaM tadgraha iti vAcyaM, tena tena rUpeNa vizeSyaiva tadgrahAt / nanu maGgalamAcarediti zrutikalpane zruteH kathaM pravartakatvam ? pravRttiviSayasya vizeSAgrahAditi cet ? na, namaskArAdikamAcarediti pratyekameva vadhikalpanAt / tathA ca tadupajIvya vighnadhvaMsakAmanayA'nugato maGgalavyavahAra ti na kiJcidanupapannam / namaskAratvamapi svApakarSabodhAnukUlatAvacchekajAtimattvameva, sA ca jAti: kaayiktvaadisvruupaa| na ca kAyikatvamapi na jAtiH, anyatarakarmajanyatAvacchedika yA saGkarApatteriti vAcyaM, sajjAteranaGgIkArAt / vAcanikatvamapi tattadvarNavyApyaM bhinnamevetyalaM vistareNa / // iti mahopAdhyAya zrIbhAnucandragaNiziSyamahopAdhyAya zrIsiddhicandra gaNiviracito maGgalavAdaH samAptaH //