Book Title: Tattvarthadhigam Sutra
Author(s): Jaswantlal Girdharlal Shah
Publisher: Jaswantlal Girdharlal Shah
Catalog link: https://jainqq.org/explore/032731/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya nama: 'zrI umAsvAti vAcaka viracita zrI tatvArthAdhigama sUtra anuvAda sahita : prakAsaka jasavaMtalAla gIradharalAla zAha 309/4, dozIvADAnI pALa khatrInI khaDakI, amadAvAda-. mulya rUA. 1-50 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agges zrI zaMkhezvara pAzvanAthAya nama: GR OB zrI umAsvAti vAcaka viracita zrI tatvArthAdhigama sUtra anuvAda sahita 1 - - - - -: prakAzaka :jasavaMtalAla gIradharalAla zAha 309/4 dozIvADAnI poLa, khatrInI khaDakI, amadAvAda-1. - mUlya rU. 150 - 318 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amAre tyAMthI zrI jIvanamaNi savAMcanamALA TrasTanA tamAma prakAzane chuTaka tathA sthAbaMdha maLaze. temaja, kamala prakAzana, mahanalAla ghAmI, zrI jayabhikhu, zrI citrabhAnu tathA zrI jayabhikhu sAhitya TrasTanA tamAma prakAzane. upadhAna tapa, varasI tapa, caitra tathA Aso mAsanI AMbelanI oLI vigere mahAna tapamAM prabhAvanA nimitte prabhAvanA mATe amAre tyAMthI dareka jAtanA jaina dharmanA pustako chuTaka tathA jathAbaMdha maLaze. kamizana mATe puchA. jasavaMtalAla gIradharalAla zAha 309/4 dezIvADAnI piLa, amadAvAda, mudraka: saMjIva prInTarI, goviMdabhAI paTela, salApasa kesaroDa, amadAvAda, Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ umAsvAti vAcaka viracita zrItatvArthAdhigamasUtra. anuvAda sahita Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIumAsvAtivAcaka viracita tattvArthasUtranI sambandhakArikA samyagdarzanazuddha, yo jJAna viratimeva cAmoti; duHkha-nimittamapI, tena sulabdha bhavati janma. 1 je purUSa samyam darzana vaDe zuddha evA jJAna ane viratine prApta kare che te purUSane duHkhanA nimittabhUta evA A janma paNa lAbhadAyaka nIvaDe che. 1 janmani karmaphaleze-ranubasmitathA prayatitavyama; karmalezAbhAve, yathA bhavabheSa paramArtha: 2 karma ane kaSAyanA anubaMdhavALA A janmamAM jevI rIte karma kalezano abhAva thAya te prakAre prayatna karavo joIe, eja paramArtha che. 2 paramArthAlAle vA, gvAlmika-svabhAveSa: kuzalAnubazvameva, svAdanavagha yathA karma. AraMbhakArI svabhAvavALA kaSAyarUpa doSane lIdhe je paramArtha -mokSanI prApti na thAya, to jevI rIte mokSane anukULa evA puNyane anubaMdha thAya, tevI rIte niravadya (pApa rahita ) kArya karavAM. 3 karmohitamiha cAmutra, cAdhamatame nara samArate; Iha kalameva dhamo, vimadhyamastRbhaya-phalAma, 4. adhamatama ( atyaMta halake) manuSya A loka ane paralokamAM duHkhadAyI thAya evA kAmane Ara bha kare che, adhama purUSa A lekamAM phaLadAyaka karmone kevaLa AraMbha kare che ane vimadhayama purUSa te ubhayalekamAM phaLadAyaka kAma AraMbhe che. 4 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIumAsvAti vAcaka viracita ] paralekahitAryava, pravartate, madhyama: kriyAsu sadA; mekSAvaiva tu ghaTate, viziSTa matiruttama: puruSa: 5 madhyama purUSa pahelekanA hitane mATe ja niraMtara kriyAmAM pravarte che ane viziSTa mativALo uttama purUSa te mokSane mATe ja prayatna kare che. 5 vastu kRtArthomuttama-mavAya dharma pabhya upadizati; nityaM sa uttamebhyo sThuttama Iti pUjyatama eva. 6 vaLI je purUSa uttama dharma (kevaLajJAna svarUpa) ne pAmIne pote katArtha thayA che ane bIjAone niraMtara dharmane upadeza kare che te uttamaithakI paNa uttama( uttamottama) che ane sarvane pUjavA yogya (pUjyama) che, ema jANavuM. 6 tamAdahati pUjA-mahuM nettatta: lake devarSi-narendrabhya, pUjAnyasattAnAma te mATe uttamottama evA ahetaja, lekamAM anya prANIone pUjya (manAtA) evA devarSi ane rAjAo thakI paNa pUjAne yogya che. 7 abhyarcanAdaEURtAM mana: prasAdastata: samAdhistha; tasmAdAMpa ni:zreyasa-mate hi tapUjanaM nyAyamU 8 arihaMtonI pUjAthakI mananI prasannatA thAya ane te (mananI prasannatA thI samAdhi thAya, ane te thakI vaLI ekSaprApti thAya A kAraNathI arihaMtonI pUjA karavI e yogya che. 8 tItha-pravartana-phala, yakRtaM karma tIrthaMkaranAma; taspadayAtkRtArtho-hetItha pravartayati. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 ] [ zrItatvArthasUtrAnuvAdaH tIrthakara nAmakarmanuM tIrtha pravartAvArUpa phaLa (zAstramAM) kahyuM che, tenA (tIrthaMkara nAma karmanA) udayathI kRtArtha arihaMta paNa tIrtha pravartAve che. 9 tasvAbhAvyAdeva, prakAzayati bhAskare yathA kam, tIrtha-pravanAya, pravartate tIrthakara evama, 10 jema sUrya tenA svabhAve karIne ja lokane prakAza kare che, tema tIrthakara paNa tIrtha pravartAvavAne pravarte che, kemake tIrtha pravartAvavuM e tIrthakara nAmakarmane svabhAva che. 10 ya: zubhakamasevana-bhAvitabhAva bhathvanekeSa; jaze sAtekvAkaSa, siddhArthanarendra-phUla-dIpa 11 aneka bhavamAM zubha karmanA sevanavaDe vAsita karyo che bhAva jeNe evA ane siddhArtha rAjAnA kuLamAM dIpaka samAna evA te bhagavAnuM jJAta IvAku vaMzane viSe utpanna thayA. 11 jJAne pUrvAdhigatai-rapratipatitaimatikSatAvadhibhi: tribhirapi suryakata; zaityavRtikAntibhiriva 12 pUrve prApta karelAM apratipAti mati zruta ane avadhi e traNe zuddha jJAna vaDe yukta, zItaLatA ghuti ane krAMtivaDe caMdra zobhe tema zobhatA. 12 zubhasArasandhasaMhanana-vIryamAhAsyarupa-guNayukata jagati mahAvIra Iti, tridazaiguNataH kRtAbhikhya: 13 zubha zreSTha satva, saMyaNa, vIrya ane mahAtmarUpa guNayukta ane devatAoe guNathI jagatane viSe mahAvIra e prakAre nAma sthApana karyuM che jenuM evA, 13 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIumAsvAti vAcaka viracita ] svayameva buddhatatva; sattvahitAlyughatAcalita sattva: abhinandita-zubhasattva, sensekAntikaivaiH 14 pite ja tavanA jANa, prANuonA hitane mATe tatpara, acaLa satvavALA ane Idro sahita krAMtika devoe prazaMsA karelo che zubha satva guNa jemane evA; 14 janmajarAmaraNa, jagadazaraNamabhisamIkSya nisArama; aphItamapahAya rAjya, rAmAya dhImAnyavatrAja. 15 janma jarA ane maraNathI pIDita jagatane azaraNa ane asAra dekhIne, vizALa rAjyane tyAga karIne, samatAne (karmanA nAza ne) mATe buddhimAna evA mahAvIradeva dIkSA letA havA. 15 pratipadyAzubhazamana, ni:zreyasa-sAdhaka zramaNaligama; kRta-sAmAyika-karmA, pratAni vidhivatsamAya. 16 azubha (pApa) ne zamAvanAra ane mekSane sAdhaka evo je sAdhuveSa tene grahaNa karIne karyuM che sAmAyikanuM kArya jeNe evA vIra paramAtmA vidhipUrvaka vratone AropaNa karI (grahaNa karI) ne, 16 samyaktvajJAnacAritra-saMvaratapa:samAdhibelayukata: mehAdIni nihatyA-zubhAni catvAri karmANa. 17 samyaktva, jJAna, cAritra, saMvara, tapa, samAdhi ane baLavaDe yukta thaI mehanIyAdi cAra azubha (ghAti) karmane sarvathA nAza karIne; 17 kevala-madhigamya vibhu, vayameva jJAnadarzanamanaHma; lokahitAya kRtArthoDapi, dezayAmAsa tIrthamidama 18 svayameva anaMta kevaLajJAna ane kevaLadarzanane pAmIne prabhu mahAvIra deva kRtArtha chatAM paNa lekahitane mATe A tIrtha (pravacana) ne prakAzatA havA. 18 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 ] [ zrItanavArthasUtrAnuvAdaH dvividhamaka-dvAdazavirdhA, mahAviSaya-mamitagamayuktama; saMsArANavapAra-gamanAya dukha-kSayAyAlama 19 aMgabAhya ane aMgapraviSTa ema be prakAre, (aMga bAhya) aneka prakAre, (aMga praviSTa) bAra prakAre, mahAna viSayavALuM, aneka AlAvAo sahita, saMsAra samudrano pAra pAmavAne ane duHkhane nAza karavAne samartha evuM tIrtha (prabhu dekhADI gayA che, ) prabhue prakAzya che. 19 granthAthavacanapaTubhiH, prayatnavabhirapi vAdibhinipuNe, jema bIjAM sarva teja vaDe sUrya parAbhava na pAme tema, grathanA artha nirUpaNa karavAmAM pravINa ane prayatnavAna evA nipuNa vAdio vaDe khaMDana karI zakAya nahi evuM A tIrtha (prabhue) pravartAvyuM che. 20 kRtvA trikaraNazuddha, tamaeN paramarSaye namaskArama; pUjyatamAya bhagavate, vIrAya vilIna-mehAya. 21 tattvAthadhagamAkhe, bahUvartha sadgahuM laghugranthama; vakSyAmi ziSyahita-mimamaedvacanaikadezasya. 22 parama RSi ane parama pUjya tathA moha rahita evA vIra bhagavAnane trikaraNa zuddhie namaskAra karIne; a85 zabdo chatAM ghaNA arthane saMgraha karanAra A tattAthadhigama nAmanA laghu granthane ziSyanA hitane mATe huM (umAsvAti vAcaka) varNana karIza, je arihaMta vacananA eka deza (bhAga) tulya che. 21-22 mahastimahAviSayasya, dugamagrantha-bhASyapArasya; ka: zakta: pratyAsa, jinavacana-mahedadhe: kama. 23 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIkamAvAti vAcaka viracita ] mahAna, ghaNu moTA viSayavALA ane durgama ( muzkelIthI samajAya te) che graMtha ane bhASyane pAra jene, evA jinavacanarUpI mahAsAgarane saMgraha karavAne koNa samartha thaI zake? 23 zirasA giri bibhitsa-duzcikSisecca saMkSiti doryAma; pratitIrSecya samudra, miseca punaH kuzAgraNa, 24 gnIndu cimiSabherUgiri pANinA cikampayiSeta; gatyAnila jigISaccaramasamudra pipAsecca. 25 khadyotakaprabhAbhi se, bhibubhUca bhAskare mahAta; yotimahAgranthArtha, jinavacana saMdhivRkSeta. 26 je puruSa ati vizALa graMtha ane artha vaDe pUrNa jinavacanane saMpUrNa rIte saMgraha karavAnI IcchA kare che, te mUDha mastaka vaDe parvatane teDavAne cAhe che, be bhujAvaDe pRthvInI sAthe parvatane kheMcavAne cAhe che, samudrane be bhujAo vaDe tarI pAra pAmavAne cAhe che ane vaLI DAbhanA agrabhAga vaDe samudra (jaLa) ne mApavA cAhe che, AkAzamAM uchaLI caMdranuM ullaMghana karavA cAhe che, merU parvatane hAtha vaDe kapAvavA cAhe che, gativaDe vAyu thakI paNa AgaLa javA cAhe che, aMtima (svayaMbhUramaNa) samudrane pIvAne cAhe che ane khajuAnI prabhAthI sUryane parAbhava karavA cAhe che. 24-25-26 ekamapi tu jinavacanA-ghamAnirvAhaka padaM bhavati; zrayate cAnantA, sAmAyikamAtra-pada-siddhAH 27 je mATe jinavacananuM eka paNa pada uttarottara jJAnaprAptidvArA saMsAranA pArane prApta karAvanAra thAya che. kemake sAmAyika mAtra pada vaDe karIne anaMta (jo) siddha thayelA che, ema zAstramAM saMbhaLAya che. 27 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ zrItatvArtha sUtrAnuvAdaka tamAratmAmANyAta, samAsa vyAsatathya jinavacanama ; zreya Iti nivicAra, grAhya dhAya ca vAgye ca, 28 te kAraNathI te jinavacanane saMkSepathI ane vistArathI grahaNa karavuM te kalyANakAraka che, ema samajI te jinavacanane saMdeha rahita prahaNa karavuM. dhArI rAkhavuM ane bIjAne kahevuM. (bhaNavAnuM) 28 na bhavati dharma: zrotu sarvasyakAnta hitazravaNuta; bhravataSanugrahabuddhayA, vakRtakAntato bhavati, 29 hitavacananA zravaNathI sarva sAMbhaLanArane ekAte dharma na thAya, paNa anugraha buddhivaDe belanArA vakatA (upadezaka ) ne to avazya dharma thAya ja. 29 zramamavicityAtmagatuM, tasmAchuM: sapaSTavyama, AtmAne ca para ca hi, hitopadeSTAnuguNAti. 30 te kAraNa mATe pitAnA zramane vicAra nahi karIne hamezAM kalyANakAraka upadeza karavA yogya che, kAraNa ke hita (mokSamArga) ne upadeza karanAra anugraha kare che. 30 na ca mekSamArgo -dvitopadezeDasti jagati kRmbeDasmina; tasmAtpara mimameveti, mokSamArga pravakSyAmi. 31 A saMpUrNa saMsAramAM sekSamArga sivAya bIjo koI hitopadeza nathI, e hetuthI zreSTha evA A mekSamArgane ja huM (umAsvAti vAyaka) varNavIza. 31 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI tatvArthAdhigamasatram prathamedhyAyaH samyagadarzana-zAna cAritrANi mekSamArgaH 1-1 samyagdarzana samyagujJAna ane samyakyAritra e mekSanA mArga ( sAdhana) che. e traNe ekatra hoya tyAre mekSanAM sAdhana che. traNamAMthI kaI paNa ekano abhAva hoya to te mekSanAM sAdhana thaI zake nahi. e mAMhenAM prathamanAnI prApti thaye chate pAchaLanAnI prAptinI bhajanA (hAya ke hoya) samajavI ane pAchaLanAnI prApti thaye chate prathamanAnI prApti nice hoya. (arthAta darzana heAya tyAre jJAna ane cAritra hoya ke na heya; jJAna hoya tyAre cAritra hoya ke na hoya, paNa cAritra heya tyAre darzana jJAna hoya che ane jJAna hoya tyAre darzana hoya ja.) sarva Idriya ane aniMthinA viSayanI rUDe prakAre prApti te samyaggadarzana. prazasta darzana te samyagdarzana. yuktiyukta darzana te samyagdarzana. tatvArtha-zraddhAna samyagdarzanama 1-2 tatvabhUta padArthonuM athavA tatva vaDe arthanuM pradAna te samyagadarzana jANavuM. tannisargodhagamAkA 1-3 te samyagudarzana nisarga (paranA upadeza vinA svAbhAvika pariNAma-adhyavasAya ) thI athavA adhigama ( zAstrazravaNa-upadeza) thI thAya che. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ] [ zrItatvArthasUtrAnuvAda jIvAjIvAzrava-adha-saMvara-nirjarA-kSAstatvama 1-4 jIva, ajIva, Azrava, badha, saMvara, nirjarA ane mokSa e sAta tava che. nAma sthApanA-dravya-bhAvatastanyAsa: 1-5 nAma, sthApanA, dravya ane bhAvathakI te vAdi sAta tatvano nikSepa thAya che. vistArathI lakSaNa ane bhedavaDe jANavAne mATe vaheMcaNa karavI te nikSepa. jemake sacetana ke acetana dravyanuM jIva evuM nAma ApIe te nAmajIva; kASTa, pustaka citrakarma ItyAdine viSe jIva e prakAre sthApanA karIe te sthApanA jIva, devanI pratimAnI peThe guNa paryAya rahita, buddhithI kapele, anAdi pAriNAmika bhAvavALo jIva te dravyajIva; athavA A bhAMge zUnya che, kemake je ajIvanuM jIvapaNuM thAya te dravyajIva kahevAya paNa tema thaI zakatuM nathI; aupazamikAdi bhAva rahita upage vartato jIva te bhAvajIva. e prakAre achavAdi sarva padArthane viSe jANuM levuM. pramANa-navairadhigama: 1-6 e javAdi tatvonuM pramANa ane naya vaDe jJAna thAya che. nirdeza-svAmitva-sAdhanAdhikaraNa-sthiti-vidhAnataH 1-7 nirdeza, [ vastu svarUpa ], svAmitva[ mAlikI ], sAdhana [ kAraNa ], adhikaraNa (AdhAra), sthiti (kALa) ane vidhAna [ bheda saMkhyA ! thI jIvAdi tonuM jJAna thAya che, samyagadarzana zuM che ? dravya che; samyagadaSTi jIva arUpI che. konuM samyagudarzana? Atma saMge jIvanuM samyagudarzana; parasayoge jIva ke ajIvanuM athavA eka karatAM vadhAre jIva ke ajIvanuM samyagadarzana; ubhayasaMge jIva jIvanuM samyagadarzana ane jIva chAnuM samyagadarzana. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIumAsvAti vAcaka viracita ] [ 1ra samyagadarzana zAthI thAya? nisarga athavA adhigamathI thAya. te bane darzana mehanIya karmanA kSaya, upazama ke kSapazamathI thAya che. adhikaraNa traNa prakAre che. Atma sanidhAna, para sanidhAna ane ubhaya sannidhAna. AtmasannidhAna te atyaMtara sannidhAna, 5ra sannidhAnA te bAhya sannidhAna ane ubhaya sannidhAna te bAhya atyaMtara sanidhAna jANavuM. samyagadarzana kene viSe hoya ? AtmasannidhAne jIvane viSe samyagadarzana heya. bAhyasannidhAne ane ubhayasanidhAne svAmitva (kenuM samyagdarzana) nA bhAga levA. samyagadarzana keTale kALa rahe ? samyagUdaSTi sAdisAMta ane sAdianaMta ema be prakAre che; samyagadarzana (kSayopazama samyaktva) sAdisAMtaja che; jaghanyathI aMtarmuhUrta ane utkRSTathI chAsaTha sAgarepamathI. adhika kALa rahe. samyagadaSTi kSAyika samakitI chaghasthAnI sthiti sAdi anaMta che. samyaggadarzana keTalA prakAranuM che? kSayAdi traNa hetu vaDe traNa prakAre jANavuM. aupathamika, kSAyopathamika ane kSAyika e traNa prakAranA samyaktva eka ekathI uttarottara vizuddha che. satsaMkhyA-kSetra-spazana-kAlAntara-bhAvA5bahuvaidha 1-8 sata [ sadUbhUtapada prarUpaNA ], saMkhyA, kSetra, sparzana kALa. aMtara, bhAva ane alpabahuva. e ATha anuyoga vaDe karIne paNa sarva bhAvanuM jJAna thAya che. te A pramANe-1 samyaggadarzana che ke nahi ? che. kayAM che ? ajIvane viSe nathI, jIvone viSe paNa tenI bhajana jANavI; gati, Idriya, kAya, yoga, kaSAya, veda, lesyA, samyaktva, jJAna, darzana, cAritra, AhAra ane upayoga e 13 anuyogadvArane viSe yathAsaMbhava sadabhUta. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 ] [ zrItatvArthasUtrAnuvAdaH prarUpaNa karavI. 2 samyagadarzana keTalAM che? samyagadarzana asaMkhyAta che, samyagadaSTi to anaMtA che, 3 samyagadarzana keTalA kSetramAM hoya ? lokanA asaMkhyAtamA bhAgamAM hoya. 4 samyagudarzanane keTaluM kSetra sparzeluM che ? lekane asaMkhyAtamo bhAga, samyagadaSTi vaDe te sarva loka; ahIM samyagadaSTi ane samyagradarzanamAM zuM pheraphAra che te jaNAve che, apAya ane samyaktva mohanIyanA daLIyA vaDe samyagadarzana thAya che, te (matijJAna) kevaLIne nathI, tethI kevaLI sampandarzanI nathI paNa samyagadaSTi to che. 5 samyakatva keTalA kALa sudhI rahe ? eka jIva AzrayI jaghanya aMtarmuhUrta ane utkRSTa chAsaTha sAgaropama sAdhika; nAnA cho AzrayI sarva kALa. 6 samyagradarzanane viraha kALa keTale ? eka jIva AzrayI jaghanya aMtarmuhUrta, utkRSTa ardha pugala parAvarta, nAnA (judA judA) jIvo AzrayI aMtara nathI." samyagadarzanane kayA bhAva haiya? audayika pariNAmika vajIne bAkInA traNa bhAvone viSe samyagadarzana hoya. 8 traNa bhAve vartatA samyagudarzanInuM alpa bahuva zI rIte ? sarvathI theDA aupazamika bhAvavALA hoya, tethI kSAyika asaMgeya guNa, tethI paNa kSApazamika asaMkhyaya guNa ane samyagadaSTi to anaMtA che. (kevaLI ane siddho maLIne anaMtA che mATe ) mati-mutAvadhi-mana: paryAya-kevalAni jJAnama-1-9 mati, zrata, avadhi, manaH paryAya ane kevala e pAMca jJAnanA bheda che (jenuM varNana AgaLa karavAmAM Avaze.) tastramANe-1-10 te (pAMca prakAranuM) jJAna (be) pramANamAM vaheMcAyeluM che. Aghe pakSama-1-11 pahelA be mati-zrutajJAna pakSa pramANa che. A baMne jJAnane nimittanI apekSA hovAthI pakSa che kemake matijJAna indriyanimittaka Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIumAsvAti vAcaka viracita ] [ 13 ane aniMkiya (mana) nimittaka che ane zrutajJAna matipUrvaka tathA paranA upadezathakI thAya che. pratyakSamanyata-1-12 pUrvokta be jJAnathI anya traNa jJAna (avadhi, manaH paryAya ane kevala) e pratyakSa pramANa che. iyinA nimitta vinA AtmAne pratyakSa hovAthI A traNa jJAna pratyakSa pramANa che, jenA vaDe padArtho jANI zakAya te pramANu kahevAya che. anumAna, upamAna. Agama, ayapatti. saMbhava ane abhAva e pramANe paNa keImAne che. paNa ahIM tene grahaNa nahI karatAM phakta beja pramANe kahyAM che, tenuM kAraNa e che ke-e sarva Idriya ane padArthanA nimittabhUta hevAthI mati-suta jJAnarUpa parokSa pramANamAM aMtarbhata thAya che. mati-smRtiH -saMjJA-cintAbhinibodha ItyanarthAnattaramU-1-13 mati [buddhi ], smRti (smaraNacAdadAsta), saMzA [oLakha3, ciMtA (taka) ane Abhinibodha (anumAna) e sarva eka ja arthavAcaka che. tadindriyAnindriya-nimittamU-1-14 te pUrvokta matijJAna iMdriya nimittaka ane anidhi nimittaka [mane vRttinuM ane sarva IdriyanuM ghajJAna ] che. avagrahehApAyadhAraNuM:-1-15 e matijJAna avagraha (IMdriyane sparza vaDe karIne je sUkSma avyakata jJAna thAya te), IhA (vicAraNA), apAya (nizcaya) ane dhAraNA e cAra bhedavALuM che. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 ] [ zrItatvArthasUtrAnuvAda bahu bahuvidha-kSiprAnizcitAnukta-dhruvANAM setarANAmU-1-16 bahu, bahuvidha (ghaNA prakAre), kSipra (jaladIthI), anizrita (cinha vinA), anukta (kahyA vinA) ane dhruva (nizcita) e che ane tenA cha pratipakSI eTale abahu (DuM), abahuvidha (thoDA prakAre), akSipra (lAMbAkALe), nizrita (cihavaDe), ukta ( kaheluM) -ane adbhava [anizcita] e bAra bhede avagrahAdika thAya che. arthasya-1-17 artha (sparzanAdi viSaya) nA avagraha Adi matijJAnanA bheda thAya che. vyaMjanasthAvagraha:-1-18 vyaMjana dravya) no to avagraha ja thAya che. e rIte vyaMjanane ane artha ema be prakArane avagraha jANo. te IhAdi artha na cakSuranindriyAbhyAmU-1-19 cakSu ane mana vaDe vyaMjana (dravya) ne avagraha thato nathI, paNa - bAkInI Ikiya vaDe ja thAya che. e prakAre matijJAnanA be, cAra, aThThAvIza, (28 bhedane bahu vagere chae guNutAM) ekaso aDasaTha ane (28 ne bAra bheda sAthe guNatAM) traNaze chatrIza bhedo mRtanizrita matijJAnanA thAya che. zrata atipUrva dvayaneka-dvAdazabhedabhU-1-20 zrutajJAna matipUrvaka hoya che. te be prakAre-aMgabAhya ane aMgapraviSTa; temAM pahelAnA aneka ane bIjAnA bAra bheda che. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thIumAsvAti vAcaka viracita ] [ 15 sAmAyika, caurvisa, vaMdana, pratikramaNa, kAyotsarga, paccakkhANa (Avazyaka), dazavaikAlika, uttarAdhyayana, dazA (dazAzrutaskaMdha), kalpa (bRhataka5,) vyavahAra ane nizIthavra ItyAdi maharSioe banAvelAM sUtra te aMgabAhya zrata aneka prakAre jAvuM, aMgapraviSTa zrata bAra bhede che. te A pramANe-1 AcArAMga, 2 sUtrakRtAMga, 3 sthAnAMga, ja samavAyAMga, 5 vyAkhyAprajJapti (bhagavatI), 6 jJAtAdhama kathA, 7 upAsaka dazAMga, 8 antarmuddazAMga, 9 anuttarapapAtika dazAMga, 10 prazna vyAkaraNa, 11 vipAka ane 12 daSTivAdasUtra. have matijJAna ane zrutajJAnamAM zuM pheraphAra che te ahIM jaNAve che-utpanna thaI nAza nahi pAmela evA padArthane grahaNa karanAra vatamAnakALa viSayaka matijJAna che ane zrutajJAna to trikALa viSayaka che eTale je padArtha utpanna thayela che, je utpanna thavAnuM che. te sarvane grahaNa karanAra che. have aMgabAhya ane aMgapraviSTamAM zuM bheda che te jaNAve che. vaktAnA bhedathI A bheda thAya che. te A pramANe-sarvajJa, sarvadazI, paramapi evA arihaMta bhagavAnoe parama zubha ane tIrtha pravartAvArUpa phaLadAyaka evI tIrthakara nAmakarmanA prabhAvathI kaheluM ane atizayavALI tathA uttama atizayavALI vANuM ane buddhivALA evA bhagavaMtanA ziSya (gaNadharo) e gUMtheluM te aMgapraviSTa, gaNadhara pachI thayelA, atyaMta vizuddha AgamanA jANanArA, parama prakRSTa vANuM ane buddhinI zakitavALA AcAryoe kALa saMghayaNa ane AyunA deSathI abhyazakitavALA ziSyanA upakArane mATe je racyuM te aMgabAhya. sarvajJapraNIta hovAthI ane yapadArthanuM anaMtapaNuM hovAthI matijJAna karatAM zratajJAna viSaya moTo che. zrutajJAnano mahAviSaya hovAthI te te adhikArone AzrayIne prakaraNanI samAptinI apekSAe aMga upAMganA bheda che. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 ] [ prItanavArtha sUtrAnuvAda aMge pAMganI racatA na hoya to samudrane taravAnI peThe siddhAMtanuM jJAna du:sAdhya thAya, teTalA mATe pUrva, varaMtu, prAbhUta, prAbhRta prAbhRta; adhyayana ane uddeza karelA che. vaLI ahIM ziSya zaMkA kare che ke matijJAna ane zrutajJAnane tulya viSaya che tethI baMne eka ja che, tene gurumahArAja uttara Ape che ke agAu kahyA mujaba matijJAna vartamAnakALa viSayaka che ane zrutajJAna trikALa viSayaka che temaja vizeSa zuddha che, vaLI matijJAna Idriya ane aniMdriyanimittaka che tathA AtmAnA jJasvabhAvathI pariName che, tyAre zrutajJAna to matipUrvaka che ane Apta puruSanA upadezathI utpanna thAya che. dvividhovadhi-1-21 avadhijJAna be prakAre che. 1 bhavapratyaya ane 2 thopazamapratyaya. (nimittaka) bhavapratyaye nAraka-devAnAma-1-22 nArakI ane devatAone bhava prayayika (avadhi) heAya che. bhava che hetu jene te bhavapratyayika. teone deva ke nArakInA bhavanI utpatti eja te (avadhijJAna) ne hetu che. jema ke -pakSIone janma AkAzanI gati (uDavA)nuM kAraNa che, paNa te mATe zikSA ke tapanI jarUra nathI, tema deva ke nArakImAM utpanna thayo, tene avadhi thAya ja. yathAktanimitta: vikalpI zeSANAma-1-23 bAkInA ( tiryaMca ane manuSya) ne kSayapazama nimittaka avadhijJAna thAya che te cha vikalpa (bheda) vALuM che. 1 anAnugAmi (sAthe nahi AvavAvALuM ), 2 AnugAmi ( sAthe rahevAvALuM , 3 hIyamAna (ghaTatuM), 4 vartamAna (vadhatuM).. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIumAsvAti vAcaka viracita ] [ 17 5 anavasthita ( aniyamita vadhatuM, ghaTatuM, jatuM rahe, utpanna thAya ) ane 6 avasthita ( nizcita-jeTalA kSetramAM je AkAre utpanna thayuM heya teTaluM kevaLajJAna paryata kAyama rahe athavA anya bhavamAM sAthe paNa jAya. ( tIrthakarene manuSyapaNe utpanna thatI vakhate A jJAna heya che.) rAjuvipulamatI mana: paryAyaH 1-24 manaH paryAyanA 1 jumati ane 2 vipulamati evA be bheda che, vizuddhayapratipAtAvyAM taddhizeSa: 1-25 - vizuddhi ( zuddhatA ), ane apratipatipaNuM ( AveluM jAya nahi ) e be kAraNathI te bannemAM phera che. trAjumatinA karatAM vipulamati vizeSa zuddha che ane jumati AveluM jatuM paNa rahe che, jyAre vipulamati AveluM jAya nahIM. vizuddhi-kSetra-svAmi-viSayebhyovadhi-mana:paryAya-1-26 vizuddhi (zuddhatA). 2 kSetra (kSetra pramANa ), 3 svAmi ( mAlika ) ane 4 viSaya vaDe karIne avadhijJAna ane mana paryAya jJAnamAM vizeSatA [ pharaka ] che. ( avadhi karatAM mana:paryava zuddha che, mana paryAyajJAnathI tichuM aDhIdvIpa ane udghadhe jyotiSka tathA hajAra yojana sudhI kSetra dekhAya, tyAre avadhithI asaMkhya leka dekhAya; mana:paryavanA svAmI sAdhu munirAja ane avadhijJAnanA svAmI saMta ke asaMyata cAre gativALA hAI zake; mana:paryavathI paryApta saMgnie manapaNe pariNAvela dravyo ane avadhithI tamAma rUpI-rUpa, rasa, gaMdha ane sparzavALAM dravyo dekhAya che. vaLI avadhijJAnathI manaH paryAya jJAnane viSaya-nibaMdha anaMtamAM bhAge kahyo che. ) ta2 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 ] avadhijJAna karatAM mana:paryavajJAna vizeSa zuddha che. jeTalA rUpI dravyane avadhijJAnI jANe tenA anaMtamA bhAge manapaNe pariNamelAM kone mana paryavajJAnI zuddha rIte jANe, avadhijJAnano viSaya aMgulanA asaMkhyAtamA bhAgathI mAMDIne sarva kakSetra parvata hoya ane manaHparyAya jJAnavALAne viSaya aDhIdIpa sudhI ja hoya. avadhijJAna saMvata ke asaMyata cAre gatinA jIvone thAya ane mana:paryavajJAna saMyata (cAritravALA) manuSyane ja thAya. sarvarUpa dravya ane tenA keTalAka paryAya jANavAne avadhijJAnane viSaya che ane mana:paryavajJAnane viSaya sarvarUpI dravyanA anaMtamA bhAganA dravyane eTale mana dravya ane tenA paryAyane jANavAno che. matikRtanibandhaH sarvadravyaqsarvaparyAyeSa-1-27 matijJAna ane zrutajJAnane viSaya keTalAka paryAya sahita sarva dvavyane jANavAnuM che. matalaba ke te sarva paryAyayukata jANI na zake. rUpiSyadhe H 1-28 paNa avadhijJAnathI rUpI dravyoneja ane tenA keTalAka paryAyane ja jANe. tadanantabhAge manaH paryAyasya 1-29 te rUpI dravyanA anantamA bhAge-manapaNe pariNamelAM manadrabone jANavAne manaparyAya jJAnano viSaya che. sarva--dravya-paryAyeSa kevalasya-1-30 | sarva dravya ane sarva paryAyo jANavAne kevaLajJAna viSaya che te sarva bhAvagrAhaka ane samasta kAlaka viSayaka che. A karatAM bIjuM jJAna zreSTha nathI. ekAdIni bhAjyAni yugapadekasminnAcaturgha -1-31 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIumAsvAti vAcaka viracita ] [ 19 e jJAnamAMnAM matyAdi ekathI mAMDIne cAra sudhInAM jJAne eka sAthe jIvamAM hoya che. ine eka, koIne be, koIne traNa, koIne cAra hoya, eka hoya te matijJAna agara kevaLajJAna heya. be heAya te mati ane zrutajJAna heya. kema ke zrutajJAna matipUrvaka haya, mATe jyAM zrata hoya tyAM mati hoya, paNa mati hoya tyAM zAstrarUpa zratanI bhajanA jANavI. traNavALAne mati, zrata, avadhi athavA mati zrata mana:paryAya heya. pAMca sAthe na hoya, kemake kevaLajJAna thAya tyAre bIjuM jJAna rahe nahi. A bAbatamAM keTalAka AcArya ema kahe che ke kevaLajJAna chatAM cAre jJAna heya. paNa sUryanI prabhAmAM jema bIjA tArAdinI prajA samAI jAya tema kevaLajJAnanI prabhAmAM bIjA jJAnanI prabhA samAI jAya che. vaLI keTalAka AcArya kahe che ke - e cAra jJAna kSayopazama bhAvathI thAya che ane kevaLIne te bhAva nathI, kSAyika bhAva che, mATe na hoya. vaLI te cAre jJAnane keme karI upayoga thAya che-eka sAthe thato nathI ane kevaLajJAnane upayoga bIjAnI apekSA vinA eka sAthe thAya che. AtmAno tathA prakArane svabhAva hovAthI jJAnadarzanane samayAntara upayoga kevaLIne niraMtara hoya che. matizratAvadha viparyayazca-1-32 matijJAna, zrutajJAna ane avadhijJAna e traNa viparyaya (viparIta) rUpa paNa hoya che arthAta ajJAna rUpa hoya che. sadasataravizeSAyadachApalabdharUnmattavata -1-33 - mithyAdaSTine unmattanI peThe sata (vidyamAna) asata ( avidyamAna) nI vizeSatA rahita viparIta artha grahaNa thatuM hovAthI te pUrvokta traNe (nice) ajJAna gaNAya che. naigama-sancaha-vyavahAra-sUtra-zabdA nayA:-1-4 nigama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra ane zabda e pAMca no che (samabhirUDha ane evaMbhUta sAthe laIe to sAta no thAya che.) Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 ] [ zrItanavArthasUtrAnuvAdaH Aghazabdo dvitri-bhedau-1-35 pahelo (naigama) naya be prakAre deza parikSepI ane sarva parikSepI, tathA zAbdanaya traNa prakAre che-sAmRta, samabhirUDha ane evaMbhUta. ukata baeNgamAdika sapta nayanAM lakSaNa A rIte kahyAM che. zAstromAM kahela zabda, artha ane zabdArthanuM parijJAna te nagamanA dezagrAhI ane sarvagrAhI che. arthono sarva deze ke ekadeze saMgraha te saMgraha naya che. laukikarUpa, aupacArika ane vistArArthane bodhaka vyavahAra naya che. chatA-vidyamAna arthonuM kathana athavA jJAna te jumUtratya che. yathArtha vastunuM kathana te zabdanAya che. zabdathI je arthamAM pratyayajJAna te sAmprata zabdanaya ane vidyamAna arthamAM asaMkrama te samabhirUDha. vyaMjana ane arthamAM pravRtta te evaMbhUta. dareka vastumAM anaMta dharmo rahelA che, temAMnA abhISTa dharmane grahaNa karanAra ane te sivAyanA bIjA dharmone apalApa nahi karanAra je jJAtAne adhyavasAya vizeSa te naya kahevAya che. te ja pramANane eka aMza hovAthI pramANu ane nayane paraspara bheda che. jema samudrane eka deza samudra nathI tema asamudra paNa nathI. tevI ja rIte no pramANa paNa nathI tema apramANa paNa nathI. paNa pramANane eka deza che. te na dravyArthika ane paryAyArthika ema be bhede che. dravya mAtrane grahaNa karanAra dravyArthika naya kahevAya che. temAM naigama, saMgraha ane vyavahAra e traNa nayone samAveza thAya che. ane je paryAya mAtraneja grahaNa kare che, te paryAyArthika naya kahevAya che. temAM ajusUtra, sAmpata (zabda) samabhirUDha ane evaMbhUta e cAra no samAveza thAya che. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIumAsvAti vAcaka viracita ] [ 21 sAmAnya ane vizeSAdi aneka dharmane judA judA grahaNa karanAra nigama naya che. temAM sarva parikSepI nigamanaya sAmAnya grAhI che ane dezaparikSepI naigamanaya te vizeSagrAhI che. | sAmAnya mAtrane grahaNa karanAra saMgrahanaya che, te be bhede cheparasaMgraha ane aparasaMgraha. je samasta vizeSa tarapha udAsIna rahI, sattArUpa sAmAnyane grahaNa kare te parasaMgraha kahevAya che ane je dravyavAdi avAntara (peTA bhedamAM rahela) sAmAnyane grahaNa kare te apara saMgraha kahevAya che. saMgrahanaye viSayabhUta karelA padArthonuM vidhAna karIne teone ja vibhAga karanAra je adhyavasAya vizeSa te vyavahAranaya kahevAya che, jemake je sata che te dravya athavA paryAya svarUpa che. divya cha prakAre che ane paryAya te be prakAre che. (zabda ane arthane.) jusUtra vartamAna kSaNamAM rahelA paryAyamAtrane mukhya rIte grahaNa kare te jusUtranaya che. jema ke "hamaNAM sukha che," ahIM RjusUtranaya sukharUpa vartamAna paryAyamAtrane grahaNa kare che. (kALa, kAraka liMga, kALAdinI saMkhyA ane upasarganA) bhedathI zabdanA bhinna arthane svIkAra karanAra zabdanaya che, jemake merUparvata hata, che ane haze; ahIM zabdanaya atIta, vartamAna ane bhaviSyakALanA bhedathI merUparvatane paNa bhinna mAne che. paryAya zabdomAM vyutpattinA bhedathI bhinna arthane grahaNa karanAra samabhirUDha naya che. zabdanaya te paryAyane bheda chatAM arthane abhinna mAne che, paNa samabhirUDha naya te paryAyanA bhede karI bhinna arthane svIkAra kare che, jemake samRddhivALo hevAthI Indra kahevAya, purane vidAravAthI purandara kahevAya. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ] [ zrIsvArtha sUtrAnuvAda zabdonI pravRttinA kAraNabhUta kriyA sahita arthane vAcya tarIke svIkAra karanAra evaMbhUta naya che. jemake jaladhAraNAdi ceSTA sahita ghaTane te kALeja ghaTa tarIke mAne che. paraMtu je vakhate khAlI ghaTa paze heya te vakhate A naya tene ghaTa tarIke svIkAra karato nathI. AmAMnA AdinA cAra naya (prAdhAnyathI) arthanuM pratipAdana karatA hovAthI arthanaya kahevAya che. ane chellA traNa nayane te (mukhya rIte ) zabda vArtha viSaya hovAthI te bIjA prakAre paNa nayanA bhede che, jema-vizeSagrAhI je no che te arpitayo kahevAya che, sAmAnyagrAhI je no che te anarpita no kahevAya che. leka prasiddha arthane grahaNa karanAra vyavahAra naya kahevAya che ane tAtvika arthane svIkAra karanAra nizcayanaya kahevAya che. jemake vyavahAranayA pAMca varNane bhramara chatAM zyAma bhramara kahe che ane tene nizcayanaya paMcavarNane bhramara mAne che. jJAnane mokSa sAdhanapaNe mAnanAra jJAnanaya ane kriyAne tevI rIte svIkAra karanAra kriyAnaya kahevAya che. have prasaMga thakI nayAbhAsanuM svarUpa batAvIe chIe. ananta dharmAtmaka vastumAM abhipreta dharmane grahaNa karanAra ane tethI Itara dharmone tiraskAra karanAra nayAbhAsa kahevAya che. dravya mAtrane grahaNa karanAra ane paryAyane tiraskAra karanAra dravyArthika nayAbhAsa kahevAya che ane paryAya mAtrane grahaNa karanAra ane dravyane tiraskAra karanAra paryAyArthika nayAbhAsa kahevAya che. dharma ane dharmone ekAnta bheda mAnanAra nagamAbhAsa che, jemake nayAyika ane vaizeSika darzana. sattArUpa mahA sAmAnyane svIkAra karanAra ane samasta vizeSanuM khaMDana karanAra saMgrahAbhAsa che, jemake atavAda darzana ane sAMkhya Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIumAsvAti vAcaka viracita ] [ 23 darzana, apAramArthika paNa dravya paryAyane vibhAga karanAra vyavahArAbhAsa che, jema cArvAkadarzana chava ane tenA dravya paryAyAdine cAra bhUtathI jUdA mAnato nathI, mAtra bhUtathI sattAne ja svIkAra kare che, vartamAna paryAyane svIkAra karanAra ane sarvathA dravyane apalApa karanAra anusUtrAbhAsa che, jema bauhadarzana.. kALAdinA bheda vaDe vAcya arthanA bhedane ja mAnanAra zabdAbhAsa che. jemake merUparvata hato, che ane haze, e zabda bhinna arthaneja kahe che. paryAya zabdonA bhinna bhinna arthane ja svIkAra karanAra samabhirUDhAbhAsa che, jemake Indra, zakra purandara ItyAdi zabda judA judA arthovALA che ema je mAne te samabhirUDhAbhAsa kahevAya che. | kriyArahita vastune vAca nahi mAnanAra evaMbhUtAbhAsa che. jema ceSTA rahita ghaTa te ghaTa zabda vAcya nathI. 1 sAmAnya vizeSane jaNAvanAra nigama, 2 sAmAnyane jaNAvanAra saMgraha. 3 vizeSane jaNAvanAra vyavahAra. 4 vartamAna kALane jaNAvanAra RjusUtra. 5 zabdane jaNAvanAra zabdanA 6 arthane jaNAvanAra samabhirU. 7 zabda ane arthane jaNAvanAra evaMbhUtanaya che. samApta: prathasdhyAya: Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha dvitIyAdhyAya jIvatatva aupathamika-kSAyikI bhAvI mizrazca jIvasya svatattvamaudayika-pAriNAmikau ca-ra-1 aupathamika, kSAyika ane kSAyopathamika bhAva e traNa tathA audayika ane pariNAmika e be maLI pAMce bhAva chavanA svatatva =potAnA svabhAva che eTale jIvane te bhAva hoya che. (pariNAmika ane audayika bhAva ajIvane paNa heya che. kAraNa ke pudgalenuM pariNamavuM ane karmodayathI zarIra vagere thAya che.) dvi-navASTAdazakavizati-tribhedA yathAkramama-ra-2 pUrvokta aupazamikAdi bhAvonA be, nava, aDhAra, ekavIza ane traNa bhede anukrame che. te bhAvanA 53 bheda anukrame jaNAve che.samyakatvacAritre -2-3 pahelA aupazamika bhAvanA samakti ane cAritra e be bheda che. eTale aupathamika samyaktva ane aupazamika cAritra. jJAna-darzana-dAnalAbha-bhegApabhegavIryANi ca- 2-4 kevaLajJAna, kevaLadarzana, (anaMta) dAna, lAbha, bhAga, upabhAga, vIrya tathA samyak va ane cAritra e nava bheda kSAyika bhAvanA che. jJAnAjJAna-darzana-dAnAdilabdhayAzvatastri-tri-5. ca-bhedA: samyapha-cAritra-saMyamasaMyamA-2-5 mati Adi cAra prakAranuM jJAna, traNa prakAre ajJAna, cakSudarzanAdi paNa prakAre darzana ane pAMca prakAre labdhi tathA samakita, cAritra Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 25 - ane saMyamasaMyama (dezaviratipaNuM) e aDhAra bheda kSApazamika bhAvanA che. gati-kaSAya-liMga- mithyAdarzanA jJAnA-saMtA-siddhatva lezyAzcatuautuke ke keka-paDadA:-2-6, narakAdi cAra gati, krodhAdi cAra kaSAya, strodAdi traNa liMga, mithyAdarzana, ajJAna, asaMyatatva, asihatva ane kRSNAdi cha lezyA maLIne 21 bheda audayika bhAvanA thAya che. jIva-bhavyAbhavyatyAdIni ca-ra-7 . jIva, bhavyatva, abhavyatva Adi bheda jIvane anAdi pAriNAmika bhAvanA thAya che. Adi zabdathI astitva anyatva, kartava, bhokatRtva, guNavatva, asarvagatatva, anAdikarmabaMdhatva, pradezad. arUpatva, nityatva e vigere bhedanuM grahaNa karavuM. jIvanuM lakSaNa upage lakSaNama2-8 upayoga e jIvanuM lakSaNa che. sa dvivi-sSTa-caturbheda-2-9 te upayoga be prakAre che. te vaLI anukrame 1 sAkArajJAna (5 jJAna, 3 ajJAna) ATha prakAre che ane 2 anAkAra darzana (cakSu Adi cAra prakAre che.) jIvanA bheda, saMsAriNe-muktAzca-2-10 saMsArI ane mukta (mokSanA) e be bhede jIvo che. vaLI bIjI rIte jIvanA bheda kahe che Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 ] [ zrItatvArthasUtrAnuvAdaka samanaskAmanaskAH-2-11 manasahita (saMsI) ane mana rahita (asaMsI) e bheda jIvana thAya che. saMsAriNajasa-sthAvarAH-2-12 traNa ane sthAvara e be bhede saMsArI jIvo che. pRthivyabU-vanaspataya: sthAvara: 2-13 pRthvIkAya, apUkAya, ane vanaspatikAya e sthAvara che, te-vAyu dvAdriyodayazca trasA:-2-14 teukAya, vAukAya e be ane beIyi-taI priya cauriMdriyA tathA paceMdriya e trasa jIvo che. teukAya tathA vAukAya svataMtra gativALA hovAthI gatitrasa kahevAya che ane ThIMkiya vigere sukha duHkhanI IcchAthI gativALA hovAthI teo labdhitrasa kahevAya che. Idriyone jaNAve che - paccendriyANi-2-15 sparzanAdi Indra pAMca che. Ida eTale AtmA tenuM cinha te Ikiya athavA jIvanI AjJAne AdhIna, cha dekhela. have racela, jIve sevela te Idriya jANavI. dvividhAni-2-16 - te be prakAre che. nityupakaraNe kandriyama-2-17 nivRtti (AkAra) Idriya ane upakaraNa (dvAranI mAphaka sAdhana paNuM) Idriya e be bhede dravyekiya che. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIumAsvAti vAcaka viracita ] [ 271 aMge pAMga nAmakarmanA udayathI IdriyonA avayava thAya che ane nirmANa nAmakarmanA udayathI zarIranA pradezonI racanA thAya che.. kandriyanI racanA aMge pAMga tathA nirmANa nAmakarmane AdhIna che. aMge pAMga ane nirmANa nAmakarmanA udayathI viziSTa je indriyane AkAra tene nivRtti indriya kahe che. tenA bAhya ane atyaMtara e be bheda che. bAhya nivRtti jAtibhedathI aneka prakAranI che, jemake manuSyanA kAna bhU sarakhAM netranI banne bAjue che ane azvanA kAna temanA uparanA bhAgamAM tIkSaNa agrabhAgavALA che. abhyatara nittimAM sparzanendriya nAnA AkAravALI che. rasanendriya. khurapA (astrA) nA. AkAre che. dhrANendriya atimuktaka (gulachaDI) puSpanA AkAre che. cakSuriMdriya masura ane caMdrane AkAre che. zrotrendriya kadaMbe puSpane AkAre che. AdithI sparzanendriya ane mana svakAya pramANe che ane bAkInI Indriyo aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga pramANuvALI che.. ane svaviSaya grahaNa karavAnI zakti svarUpa upakaraNendriya che. lagrupAgI bhAvendriyama-2-18 labdhi=kSapazama ane upayoga-sAvadhAnatA e be bhede bhAvendriya che. gati ane jAtyAdi karmothI ane gati jAtyAdine AvaraNa. karavAvALAM karmanA kSopazamathI ane IndriyanA AzrayabhUta karmonA udayathI jIvane je zakti utpanna thAya te labdhi kahevAya che. mati jJAnAvaraNa ane darzanAvaraNa karmanA kSayopazamathI thayela che jJAnano saddabhAva te labdhIndriya kahevAya che, ane viSayamAM je jJAnane vyApAra tene upayogendriya kahe che. jyAre labdhIndriya hoya che tyAre nirvatti, upakaraNa ane upayoga Aya che. ane nivRttIndriya hoya che tyAre upakaraNa ane upayogI hoya che. kAraNa ke upakaraNane Azraya Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 ] [ zrItanavArthasUtrAnuvAdaH niti che. ane upaga upakaraNendriya dvArA ja hoya che. nivRtti Adi ekanA abhAve viSayanuM jJAna thatuM nathI. upayAga: spazadiSa-2-19 sparzAdi (sparza, rasa, gaMdha, cakSu ane zravaNa sAMbhaLavuM) ne viSe upayoga thAya che. spazana-rasana-prANa cakSa:-zrotrANi-2-20 - sparzaneMdriya (cAmaDI). rasane driya (jIbha) ghrANendriya (nAsikA), cakSuriMdriya (netra) ane zrotraMdriya (kAna) e pAMca Ikiye jANavI. -rasa gadha-vaNuM-zabdAstaSAmatha:-2-21 sparza, rasa, gaMdha, varNa ane zabda e teonA (IndriyonA) - artha (viSaya) che. zrutamanidriyasya-2-22 zrutajJAna e aniMdriya arthAta manane viSaya che. vAravantAnAmekama-ra-ra3 pRthvIkAyathI mAMDIne vAukAya sudhInA jIvone eka Idriya che. kRmi-pipIlikA-bhramara-manuSyAdInA-mekaeNka-vRddhAni-2-24 kRmi Adi, kIDI Adi, bhramara Adi ane manuSya Adine pahelA karatAM eka eka Idriya vadhAre che, eTale be, traNa, cAra ane pAMca indriyo anukrame che. saMzina: samanaskA:-2-25 saMgni che manavALA che. UhApoha sahita, guNa deSanA vicArotmaka, saMpradhAraNa saMjJAvALA jIvo te saMgni jANavA. vigrahagatau karmaga:-2-26 vigraha gatimAM kArpaNa kAyayoga hoya che. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIumAsvAti vAcaka viracita ] [ 29 anuzreNi gati:-2-27 jIva ane pudgalonI gati AkAzapradezanI zreNI pramANe thAya che arthAta vizreNI pramANe gati thatI nathI. avigraha jIvasya-2-28 jIvanI (siddhimAM jatAM) avigraha gati (ajugati) heAya che.. vigrahavatI ca saMsAriNa: prA caturbha:-ra-ra9 saMsArI jIvone cAra samayanI pUrve eTale traNa samayanI vigrahavALI gAta thAya che. arthAta avigraha ( jI) ane vigraha (vakra) evI be gati thAya che. saMsArI jIvone jAtyaMtara (eka sthaLethI bIje sthaLe utpanna thavA) ne viSe u5pAta kSetranI vakratAne lIdhe vigraha gati hoya che. ajugati, eka samayanI vigraha, be samayanI vigraha ane traNa samayanI vigraha ema cAra prakAranI gati thAya che. pratighAtano ane vigrahanA nimittane abhAva hovAthI te karatAM vadhAre samayanI vigraha gati. thatI nathI. pudagalonI gati paNa e pramANe jANavI. ekasamayaDavigraha-ra-30 avigraha-Rjugati eka samayanI hoya che. eka Dha vAnAhArakA 2-31 vigrahagatimAM eka athavA be samaya aNuhArI hoya che. tevA kahevAthI kavacita cAra vigrahamAM traNa samaya paNa thAya che). samUIna-garbhopAtA janma-2-3ra saMmUIna, garbha ane upapAta e traNa prakAre janma thAya che. sacitta-zIta-saMvRttA: setara mizrA eNkazastona:-2-334 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 ] [ zrItanavArtha sUtrAnuvAdaH traNa prakAranA janmavALA jIvonI 1 sacitta, 2 zIta ane 3 saMvRta (DhAMkelI-gupta) e traNa prakAranI temaja tenA traNa pratipakSI (acitta, uSNa ane vikRta-pragaTa) ane mizra eTale sacita acitta, zItoSNa, saMvRtavivRta bhedavALI yonio heya che. arthAta e rIte nava prakAranI yonio che. nava prakAranI yonimAMthI deva nArakInI acitta, garbhaja manuSya tiyacanI mizra, bAkInAnI 3 prakAre sacitta, acitta, mizra. garbhaja manuSya-tiryaMca ane devonI zItoSNu, tela kAyanI uNu, bAkInAnI 3 prakAre zIta-uSNu-zItoSNu, nArakI deva ane ekeMdriyanI saMvRta, garbhajanI mizra, (saMvRta-vivRta) bAkInAnI vivRta yoni hoya che. jarAnDa-patajAnAM garbha-2-34 jarAyuja (orivALA) aMDaja (iMDAmAMthI thanAra) ane pitaja (lugaDAnI peThe sApha utpanna thanAra) e traNane janma garbhathI thAya che.-1 manuSya, gAya vagere jarAyuja, 2 sarpa, caMdana, kAcabo, pakSI vagere aMDaja ane 3 hAthI, sasalo, noLIyo vagere pitaja. nAraka-devAnAmupapAta:-2-35 nArakI ane devatAono u5pAta janma che. 1 nArakanI utpatti kuMbhI ane gokhalAmAM jANavI; 2 devanI utpatti devazayAmAM jANavI. zeSANa sammaInamU--36 bAkI rahelA jIvono janma saMmUIna che. mAtapitAnA saMyoga vinA mATI, pANI, malina padArtho vageremAM svayameva upaje te saMpUIna. audArika-vaikriyAhAraka-taijasa-kANAni zarIrANi-2-37 audArika, vaikriya, AhAraka, tejasa ane kAmaNa e pAMca prakAranAM zarIro che. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIumAsvAti vAcaka viracita ] [ 31 para paraM sUkSmamU-2-38 te zarIramAM eka ekathI AgaLa AgaLanuM sUkSma che. pradezasaMkhyayaguNuM prApha taijasAta-2-30 taiksa zarIranI pUrvanAM traNa zarIre pradeza vaDe eka ekathI asaMkhyAtaguNa che. anantaguNe pare-2-40 taijasa ane kArmANa pUrva pUrvathI anaMta anaMta guNa pradeza vaDe che. (audArikathI vaiyinA pradeza asaMkhyAta guNA, vakriyathI AhArakanA pradeza asaMkhyAtaguNa, AhArakathI tejasanA pradeza anaMtaguNa che ane tejasathI kArpaNanA pradeza anaMtagaNa che.) apratighAte--2-41 e be pratighAta (bAdhA) rahita che, arthAta lekAMta sudhI jatAM AvatAM koI padArtha tene rokI zakatuM nathI. anAdi sambandha ca-2-42 vaLI te baMne zarIre jIvane anAdi kALathI saMbaMdhavALAM che. eka AcArya ema kahe che ke kAmaNa zarIraja anAdi saMbaMdhavALuM che. tejasa zarIra to labdhinI apekSAe che. te labdhi badhAne rahetI nathI. krodha vaDe zApa devAne ane prasAda vaDe AzIrvAda devAne mATe sUrya ane caMdranI prabhA tulya tejasa zarIra che. sarvasya-2-3 e be zarIre sarva saMsArI jIvone heya che. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 ] [ zrItatvArthasUtrAnuvAda tadAdIni bhAjyAni yugapadekasyA-sscaturbha:-2-44 te be zarIrane Adi laIne cAra sudhInAM zarIre ekI sAthe eka jIvane hoI zake che. arthAta koIne taijasa, kAmaNa; keIne tejasa, kAmaNa ane audArika; koIne tejasa, kAmaNa ane vaikriya; keIne tejasakAmaNa, audArika, AhAraka hoya; eka sAthe pAMca na haya, kemake AhAraka ne vaikriya eka sAthe hoya nahi. nirupabhegamajyamU-2-45 anyanuM je (kAmaNa) zarIra te upabhoga rahita che. tenAthI sukha duHkha bhogavAtuM nathI; karmabaMdha ane nirjarA paNa te zarIra vaDe thatAM nathI. bAkInAM upabhoga sahita che. gabha-samUInajamAgha-2-46 paheluM (audArika) zarIra garbhaja ane saMpUInathI thAya che vaikriyaupapAtikama-2-47 vaikriya zarIra upapAta janmavALA (deva nArakI) ne hoya che. labdhi -pratyayaM ca 2-48 tiryaMca ane manuSyane labdhi pratyadhika paNa vaikriya zarIra hoya che. zubha vizuddhamavyAghAti cAhAraka caturdaza-pUrvadharaaiva 2-49 zubha, vizuddha, avyAghAtI (vyAghAta rahita) ane labdhi pratyayika evuM AhAraka zarIra cauda pUrvadharone ja hoya che. zubha (tArA) pudgala dravya vaDe niSpanna ane zubha pariNAmavALuM mATe zubha kahyuM. vizuddha (nirmaLa) dravyavaDe niSpanna ane niravA mATe zuddha kahyuM. koIka arthamAM atyaMta sukama saMdeha thayo hoya evA Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] pUrvadha arthane nizcaya karavAne mATe mahAvidehAdi bIjA kSetramAM virAjamAna bhagavaMta pAse dArika zarIre javAnuM azakya hovAthI utkRSTa 1 hAtha ane jaghanyathI 1 hAthamAM 4 AMgaLa eAchuM AhAraka pAchA AvIne tene tyAga kare. aMtamuhUrta lagI A zarIra rahe che. yUla pudagalonuM baneluM, utpanna thayA pachI tarataja samaye samaye vadhe, ghaTe, pariName evuM, grahaNa, chedana, bhedana ane dahana thaI zake evuM dArika zarIra che, nAnAnuM moTuM-moTAnuM nAnuM, ekanuM aneka-anekanuM eka, dazyanuM adazya-adasyanuM dazya, bhUcaranuM khecarabecaranuM bhUcara, pratighAtInuM apratighAtI--apratighAtInuM pratighAtI ityAdi rUpe vikriyA kare te vaikriya zarIra. thoDA kALane mATe je grahaNa karAya te AhAraka. tejano vikAra, tejamaya, tejapUrNa ane zApa che anugrahanA prayojanavALuM te tejasa, karmane vikAra, karma svarUpa, karmamaya ane pitAnuM tathA bIjA zarIranuM Adi kAraNabhUta te kAmaNa. kAraNu, viSaya, svAmI, prajana, pramANa, pradeza-saMkhyA, avagAhanA, sthiti ane alpabahuta e nava vaDe karIne uparokta pAMca zArIramAM bhinnatA che. nAraka-samUchine napuMsakAni - 250 nArakI ane saMchana cho (ekeMdriya vikalaeNkiya asaMsI, tiryaMca ane asaMsI manuSya) napuMsaka vedavALA ja hoya che.. azubhamati hovAthI ahIM A eka ja veda hoya che. na devAH 250 devatAo napuMsaka hotA nathI. arthAta strI (veda) ane purUSa (veda) heya che. bAkInA (garbhaja manuSya ne tiryaMca) traNa vedavALA tAya che. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 ]. [ zrItatvArthasUtrAnuvAdaka aupapAtika camahattamapurUSA-saMkheyavarSAyuSainapavaryAyuSaH 2-para upapAta janmavALA [deva ane nAra, ] carama zarIrI ( tabhava mokSagAmI ), uttama puruSa (tIrthakara cakravartIdi zalAkA puruSa), asaMkhyAta varSanA AyuSyavALA manuSya ane tiryaMca (yugalika) e sarva anapavartana (upakrama lAgI ghaTe nahi tevA) AyuSyavALA hoya che. devatA ane nArakI upapAta janmavALA che. asaMkhyAta varSanA AyuSyavALA manuSyo ane tiryaMca devamura, uttarakura, aMtadvIpa vigere akarmabhUmimAM avasarpiNIne pahelA traNa ArAmAM ane utsarpiNInA chellA traNa ArAmAM upaje che. asaMkhyAta varSanA AyuSyavALA tirtha aDhIkApamAM ane bahAranA dvIpa samudramAM upaje che. upapAta janma ane asaMkhyAta varSanA AyuSyavALA nirUpakramI che. carama dehavALA sepakramI ane nirUpakramI che. A carama dehavALAne upakrama lAge che, paNa tenuM AyuSya ghaTatuM nathI bAkInA eTale-aupapAtika, asaMkhyaya varSavALA, uttama puruSa ane carama dehavALA sivAyanA tiryaMca ane manuSya sepakramI ane nirUpakramI che. je apavartana AyuSyavALA che tenuM AyuSya viSa, zAstra. agni, kAMTA, jaLa, zULI vigerethI ghaTe che. apavartana thAya eTale thoDA kALamAM yAvata aMtarmuhUrta kALamAM karmaphaLano anubhava thAya che. upakrama te apavartananuM nimitta (kAraNu) che. jema chUTAM verelAM ghAsanAM taraNAM anukrame bALavAthI vadhAre vakhata lAge ane ekatra karI saLagAve to tarata saLagI jAya. athavA bhInuM lugaDuM bheguM rAkhyAthI ghaNIvAre sUkAya ane paheluM kare te tarata sUkAya tenI peThe ghaNe vakhate AyuSya bhegavavAnuM hatuM te kSaNavAramAM bhegavI purUM kare che, paNa bhogavavAnuM bAkI rahetuM nathI. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] anapavartanIya apavartanIya sepakramI. 1 sapakramI. 2 nirUpakramI. samAptaH dvitIyezadhyAya: che atha tRtIyAdhyAya: ne narakAdhikAra ratna-zarkarA-vAlukA-paMka-dhUma-ta-mahAtama: prabhA bhUma ghanAbu-vAtAkAza-pratiSThA: saptAdhadha: pRthutarA:-3-1 1 ratnaprabhA, 2 zarkarA prabhA, 3 vAlukAma, 4 paMkaprabhA, 5 dhUmaprabhA, 6 tama prabhA ane, 7 mahAtamaH prabhA e sAta (naraka) pRthvIo nIce nIce ghanodadhi (thIjA ghI sadaza pANI), ghanavAta (thIjA ghI sadaza vAyu) tanavAta (tAvyA ghI sadaza vAyu) ane AkAza upara pratiSThita [ rahelI ] che. e sAta eka ekanI nIce anukrame adhikAra vistAravALI che dharmA, vaMzA, zailA, aMjanA, riSTA madhA ane mAghavatI evAM sAta nAma te naraka pRthvInAM che. pahelInI jADAI eka lAkha eMzI hajAra, bIjhanI eka lAkha batrIsa hajAra, trIjInI eka lAkha aThThAvIza. hajAra, coSInI eka lAkha vIza hajAra, pAMcamInI eka lAkha aDhAra hajAra, chaThThInI eka lAkha soLa hajAra ane sAtamInI eka lAkha ATha hajAra jananI che. tAsu narakA:-2-2 te sAta pRthvIne viSe naranA cho rahe che. ratnaprabhA Adi pRthvIone viSe eka hajAra yojana UMce ane eka hajAra yojana nIce mUkI daIne bAkInA bhAgamAM narakAvAsA che. tyAM Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 ]. [ zrItanavArtha sUtrAnuvAdaka chedana, bhedana, ghAtana ItyAdi aneka duHkho nAraka jIvone bhogavavAM paDe che. te ratnaprabhA AdimAM anukrame 13-11-9-7-pa-3 ane 1 ema sarva maLIne 49 prataro che, ane trIsa lAkha, paccIsa lAkha, paMdara lAkha, dasa lAkha, traNa lAkha pAMca ochI eka lAkha ane pAMca ema sarva maLIne 84 lAkha narakAvAsA che. uparanA prathama prataranuM nAma sImaMtaka che ane chellAnuM nAma apratiSThAna che. nityAzubhataralezyA-pariNuma-deha vedanAvikriyA:-3-3 e sAta pRthvImAM nIce nIce adhika adhika azubhatara-lezyA -pariNAma-zarIra-vedanA ane vikriyA (kriyapaNuM) niraMtara hoya che. arthAta eka kSaNamAtra paNa zubha lezyA Adi thatuM nathI. | pahelI be nArakImAM kApata, trIjAmAM kApata tathA nIla, cothImAM nIla, pAMcamImAM nIla tathA kuSNu, ane chaThThI sAtamImAM kRSNa lesyA hoya che. A lesyAo anukrame nIcenI nArakImAM adhika adhika saMphilaSTa aiyavasAyavALI hoya che. baMdhana, gati, (uMTa gadheDA jevI) huMDaka saMsthAna, bheda, varNa gaMdha, rasa, sparza, agurulaghu ane zabda e daza prakAranA azubha pudagalano anukrame adhika azubhatara pariNAma naraka pRthvIne viSe heAya che. cotarapha nitya aMdhakAramaya ane zleSma, mUtra, lohI, parU ItyAdi azuci padArthothI lepAyelA te narakabhUmio che. pIMchAM kheMcI lIdhelA pakSI jevA kUra, karaNa, bibhatsa ane dekhItAM bhayaMkara AkRtivALAM, du:khI ane apavitra zarIra nAraka jIvone heya che. pahelI nArakImAM nAraka jIvonuM zarIra chatAM dhanuSya ane che AMgaLanuM che, te pachInAnuM anukrame bamaNuM jANavuM. traNa nArakImAM uSNa vedanA, cothImAM uSNu ane zIta, pAMcamImAM zIta ane uSNa ane chaThThI sAtamImAM zIta vedanA jANavI.ekekathI adhiktara-tIvratara vedanA samajavI. unALAne pracaMDa tApa paDato hoya tyAre madhyAhnakALe cAre Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] | [ 37 vyAdhivALA manuSyane besAryo heya tene agninuM jevuM duba lAge, tenA karatAM nArakene anaMtagaNuM du:kha uSNa vedanAnuM hoya che. piSa ane mahA mAsanI ThaMDImAM rAtre jhAkaLa paDatuM hoya ane ThaMDo pavana phUMkAto hoya te vakhate agni ane vastranI sahAya vinAnA manuSyane jevuM TADhanuM duHkha thAya, tenA karatAM narakone anaMtagaNuM duHkha zIta vedanAnuM thAya che. e uSNa vedanAvALA nArakone tyAMthI upADI ahIM atyaMta moTA agninA bhaDakAmAM nAMkhyA hoya to te zItaLa chAyAmAM sUtA hoya tevI rIte AnaMdapUrvaka nidrA le ane zIta vedanAvALA nArakane tyAMthI upADI mAgha mAsanI rAtrie jhAkaLamAM mUke, to te paNa atyaMta AnaMdathI nidrA le evuM nAraka jIvone dArUNa duHkha che. teone vikriyA paNa azubhatara che. sAruM karIza evI IcchA karatAM chatAM azubha vikriyA thAya ane duHkhagrasta thaI duHkhane pratikAra (upAya) karavA cAhe tyAre ulaTuM mahAna duHkha utpanna thAya. paraspadIrita-du:khAH-3-4 e narakane viSe chone paraspara udIraNa karela duHkho hoya che, arthAta e cho ane anya eka bIjAne duHkha Ape che. teone avadhijJAna ke virbhAgajJAna hovAthI te sarva dizAthI AvatA duHkhahetuone joI zake che. ati vairavALA jIvonI peThe teo mahemAhe laDe che ane duHkhI thAya che. saMkUilajhAsudIrita-duHkhAzca prApha caturtho-3-5 saMkilaSTa pariNAmI asuro (paramAdhAmI) e utpanna karela dukha thI narakathI agAu eTale trIjI naraka sudhI hoya che. nAraka jIvone vedanA karanArA paMdara jAtanA paramAdhAmI devo bhavya chatAM mithyAdaSTi hoya che, pUrva janmamAM saMkilaSTa karmanA yoge Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38] [ zrItatvArthasUtrAnuvAdaH AsurI gatine pAmelA hovAthI, teno tevA prakArane AcAra hevAthI nArakone aneka jAtanAM duHkho utpanna kare che. teSeka-tri-saha-daza-saptadaza-dvArvizati trayasiMzata-sAgare pamAM sarvAnAM parA sthiti -3-6 te narakamAM javAnI utkaTa sthiti anukrame eka, traNa, sAta, daza, sattara, bAvIza ane tetrIza sAgarepamanI hoya che. pahelI narakanA jIvonuM utkaTa AyuSya eka sAgaropamanuM, bIjInuM traNa sAgaropama, trIjInuM sAta sAgaropama, cothInuM daza sAgaropama, pAMcamInuM sattara sAgaropama, chaThThInuM bAvIza sAgaropama ane sAtamInuM tetrIza sAgaropama jANavuM. asaMgni pahelI nArakImAM upaje, bhujaparisarSa be nArakImAM, pakSIo traNamAM, siMho cAramAM, ura:-parisarSa pAMcamAM, strIo chamAM, majyo ane manuSyo sAta nArakImAM utpanna thAya che, nArakImAMthI nIkaLIne tiryaMca ke manuSyamAM utpanna thAya; pahelI traNa narakathakI nIkaLelA keTalAeka manuSyapaNuM pAmIne tIrthakarapaNuM paNa pAme che. cAra naraka bhUmithI nIkaLela chava sAmAnya kevalI thaI mokSa pAme, pAMcathakI nIkaLela cAritra pAme, cha thakI nIkaLelo dezavirati cAritra pAme ane sAta nArakI thakI nIkaLelo sabhyatva pAme. jambudvIpa-lavaNAdaya: zubhanAmAne dvIpa-samudrA -3-7 jabUdIpa Adi zubha nAmavALA hIpe ane lavaNa Adi zubha nAmavALA samudro che. dvidviviSkasmA: pUrva-pUrvaparikSepiNo valayAkRta -3-8 te dvIpa samudro anukrame bamaNuM bamaNA vikhuMbha (vistAra) vALA ane pUrva pUrvanA dvIpasamudrane gherIne rahelA valayAkAra (cUDAne AkAre gALa) che, Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 39 zrI umAsvAti vAcaka viracita ] tanmathe meru-nAbhi-vRtto jana-zatasahastra viSkarbhe jambudvIpa -3-9 te dvIpa samudronI madhye merU parvata che nAbhi jenI e gaLAkAre, eka lAkha ejananA vistAravALo jaMbudvIpa che. merUparvata eka hajAra yojana bhUmimAM avagAhI rahela, 99 hajAra yojana UMco, mULamA daza hajAra yojana vistAravALe ane uMcAIno pahelo kAMDa=bhAga. zuddha pRthvI, patthara, vajaratna ane zarkara vaDe karIne prAyaH pUrNa che. 63 hajAra jana uMce bIje kAMDa rUpya, suvarNa, aMkaratna ane sphaTika ratnathI prAyaH pUrNa che, 36 hajAra yojana uMce trIjo kAMDa prAyaH jAMbunada (lAla suvarNa) maya che ane merUnI cUlikA cALIza jana uMcI, prAyaH vaiDUrya (nIla) ratnamaya che. te mULamAM bAra ejana, madhye ATha jana ane upara cAra yojana vistAre che. tatra bharata haimavata-hari--videha-ramya hairaNyavartI rAvata varSA kSetrANi-3-10 te ja bUdIpane viSe 1 bharata, 2 haimavata, 3 harivarSa, 4 mahAvideha, 5 ramya, 6 hairaNyavaMta ane 7 airAvata e sAta vAsakSetro che. vyavahAra nayanI apekSAe sUryanI gati pramANe dizAnA niyamathI merU parvata sarva kSetranI uttara dizAe che. lekanA madhyamAM rahelA ATha rUcaka pradezane dizAno hetu mAnIe to yathAsaMbhava dizA gaNAya che. tada-vibhAjinaH pUrvAparAyatA himavanmahAhimavanniSadha-nIla -krima-zikhariNe varSadhara parvataH-3-11 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 ]. [ zrItanavArthasUtrAnuvAdaka 2 mahAhimavAnU 3 niSadha, 4, nIlavaMta, 5 krima ane 6 zikharI e cha varSadhara (kSetranI maryAdA dhAraka) parvate che. vijakaMbha (vistAranA) vargane dazaguNA karI tenuM muLa (varga mULa) karavAthI vRta parikSepa (paridha-paridhi- gherAvo) thAya che. te vRtta parikSepa (paridhi) ne viSkabhanA cothA bhAga vaDe guNavAthI gaNita (gaNitapada-kSetraphaLa) thAya che. viSkabhanI Icchita avagAha=ISa (je kSetranI jyA= jIvA kADhavI hoya te kSetranI cheDA sudhInI mULathI mAMDIne avagAha eTale jaMbUdIpanI dakSiNu jagatIthI kSetranA uttara cheDA sudhInI avagAha) ane UnAvagAha (jabUdvIpanA AkhA vikhaMbhamAMthI Icchita avagAha bAda karela,) tenA guNAkArane, cAre guNI, tenuM mULa kADhavAthI jayA Ave. jayA-jIvA-dhanu - pratyaMcA e paryAya nAma che. jIvA ane jaMbUdIpanA viSkabhanA vargone vizleSa(moTI rakamamAMthI nAnI rakama bAda karavI te) karI tenuM mULa Ave, te viSkabhamAMthI bAda karI zeSa rahe tenuM ardha karavuM te ISa (bANanuM mApa), jANavuM. IrSa (avagAhanA)nA vargane, cha guNe karI, temAM jIvAne varga umerI, tenuM mULa Ave, ne dhanu pRSTha (dhanukAka) chavAnA varganA cothA bhAga vaDe karIne yukta je ISane varga, tene IrSa vaDe bhAgavAthI vATalA kSetrane vijhaMbha Ave. uttara kSetranA dhanupRSThamAMthI dakSiNa kSetranuM dhanuM kAI bAda karI zeSa rahe, tenuM ardha karatAM je Ave, te bAhu (bAhA= , parvatanA cheDAne vistAra ) jANavI. ISanI sAthe jIvAe guNI, tenA cAra bhAga karI, cothA bhAgane vaga karI, tene daze guNa, je Ave Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - --- zrI umAsvAti vAcaka viracita ] [ 41 A karaNarUpa upAya vaDe sarva kSetra ane parvatanI laMbAI paheLAI jyA, IrSA, dhanu kAi vigerenAM pramANa jANuM levAM. dvighAtakIkhaMDa-3-12 te kSetra tathA parvata dhAtakIkhaMDamAM bamaNuM che. jeTalA merU, kSetra ane parvate jabUdIpamAM che. tethI bamaNuM dhAtakIkhaMDamAM uttara dakSiNa lAMbA be ISakAra parvata vaDe vaheMcAyelA che eTale pUrva pazcimanA baMne bhAgamAM jaMbudvIpanI peThe kSetra ane parvatanI vaheMcaNI che. parvato paiDAnA ArA tulya ane kSetro ArAnA vivaratulya AkAre che. arthAta parvatanI pahoLAI sarvatra sarakhI che ane kSetranI pahoLAI anukrame vadhatI che. puSparAdhe ca-3-13 puSkarAI dvIpamAM paNa kSetro tathA parvato dhAtakIkhaMDanI jeTalA che. dhAtakIkhaMDamAM merU, ISakAra parvata, kSetra ane varSadhara parvata vagere jeTalA ane kevI rIte che teTalA ane tevA AkAre ahIM paNa jANavA. puSkarAI dvIpane che. uttama killA jevo suvarNamaya mAnuSattara parvata manuSya lekane gherIne goLAkAre rahelo che. te 1721 yojana uMce che. 4303 yojana jamInamAM avagAhI rahela che, teno vistAra nIce 1022 yojanane, mathe 7ra3 ejanane ane Toce 424 yojanano che. siMhaniSAkAra eTale siMha beThelo hoya tevA AkAre A parvata che. A killArUpa parvatanI aMdara Avela aDhIdvIpa manuSya kSetra kahevAya che, kemake manuSyonAM janma maraNa tyAM ja thAya che, bIje thatAM nathI. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 ] [ zrItatvArthasUtrAnuvAdaka prAmAnuSattamanuSyAH-3-14 mAnuSottara parvatanI pUrve (56 aMtadvIpa ane pAMtrIza vAsakSetramAM) manuSya utpanna thAya che. AryA glizazca-3-15 Arya ane pleccha ema be prakAranA manuSya heya che. bharatAdi kSetramAM 32 hajAra dezomAMthI sADI paccIsa dezamAM Aryo utpanna thAya che ane pleccho bIjA dezamAM utpanna thAya che. bharatai-rAvata-vidahADakarmabhUmayonyatra devakurUttarakurubhya:-7-16 devakuru ane uttarakurane mUkI daIne bharata, airAvata ane mahAvideha e karmabhUmi che. sAta kSetre prathama gaNyAM che tethI mahAvidehamAM devaku uttarakurane samAveza thAya che mATe ahIM te ene jUdAM pADayAM che. nRsthitI parAzare tripApamAntarmuhUrta-3-17 manuSyonI utkRSTa sthiti traNa popamanI ane jaghanya sthiti aMtarmuhUrtanI che. tirthanInAM ca-3-18 tiryonithI utpanna thayelA (ti ) nI paNa utkRSTa sthiti traNa pApamanI ane jaghanya sthiti aMtamuhUrtanI che. pRthvIkAyanI 22 hajAra varSanI, apakAyanI sAta hajAra varSanI, teukAyanI, traNa divasanI, vAukAyanI traNa hajAra varSanI ane pratyeka vanaspatikAyanI daza hajAra varSanI utkRSTa sthiti jANavI. beIdriyanI bAra varSa, * devakura ane uttarakurUnI gaNatrI mahAvideha kSetramAM bhegI gaNela hovAthI 35 kSetra thAya. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 47: zrI umAsvAti vAcaka viracita ] teIdriyanI 49 divasa ane cauridiyanI cha mAsa utkRSTa sthiti che. garbhaja matya, uraparisarSa ane bhujaparisarpanI pUrva keDi varSanI, garbhaja pakSIonI palyopamane asaMkhyAtamo bhAga ane garbhaja" catuSpadanI traNa palyopama utkRSTa sthiti che. saMmUrNima matsyanI. pUrva keDi; saMmUcchima catuSpada, pakSI, ura parisarpa, ane bhujaparisarpanI, utkRSTa sthiti 84000 - 72000 - 53000 -42 000varSanI anukrame jANavI. sanI jaghanya sthiti aMtarmadUta heya. samApta: tRtIyAdhyAya: atha caturthodhyAyaH devAdhikAra devA,nikAyAH-4-1 devatAo cAra nikAyavALA che. tRtIyaH pItalezya-4-2 - trIjI nikAya (jyotiSka) nA devatAo tejalezyAvALA hoya che. dazASTa-pacca-dvAdaza-vikakSAH ka9papapana-paryantA:-4-3 teo anukrame kapipanna (svAmi sevaka Adi maryAdAvALAIndra sAmAnikAdi bhejavALA) parvata daza, ATha, pAMca ane bAra : bhedovALA che. (bhavanapatinA daza bheda, vyaMtaranA ATha bheda, tiSkanA pAMca bheda ane vaimAnikanA bAra bheda che.) Indra-sAmAnika-trAyazciMza-pAriSadyAtmarakSa-lekSAlAnIka-. prakIrNakAbhiAgya-kilibaSikAyaeNkeza: -4-4 pUrvokta nikAmAM pratyekanA 1 iMdra, 2 sAmAnika (amAtya, pitA, guru, upAdhyAya vagerenI mAphaka Idra samAna ThakurAIvALA), 3 trAyaaiMza (gurUsthAnIya-maMtri purohita jevA), 4 pAriSagha Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 ] [ zrItanavArthasUtrAnuvAdaka ( sabhAmAM besavAvALA), 5 AtmarakSaka (aMgarakSaka), 6 lepALa (koTavALa vagere polIsa jevA), 7 anIka (senA ane anekAdhipati eTale sinyanA uparI), 8 prakIrNa (prajA-purajana mAphaka), 69 Abhiyogya (cAkara) ane 10 kiTibaSika (nIca te cAMDAlaprAya) e daza daza bheda hoya che. trAyasiMza-lepAla-varSA vyantara-tiSkAH-4-5 | vyaMtara ane jyotiSka nikAya trAyazciMza ane lokapALa varjita che. (te jAtimAM trAyazciMza ane lopALa nathI). pUrva-dvIMdrAH -4-6 be be Idro che. te A pramANe bhavanapatine viSe asurakumAranA camara ane bali, nAgakumAranA dharaNa ane bhUtAnaMda, vighukumAranA hari ane - harisaha, suparNakumAranA veNudeva ane veNudAlI, agnikumAranA agnizikhA ane agnimANava, vAyukumAranA velaMba ane prabhaMjana, svanitakumAranA - sughoSa ane mahAghoSa, udadhikumAranA jalakAMta ane jalaprabha, dIpakumAranA pUrNa ane avaziSTa, dikakumAranA amita ane amitavAhana, vyaMtarane viSe-kinnaranA kinnara ane jiMpuruSa, jiMpuruSanA sapuruSa ane mahApuruSa, maheraganA atikAya ane mahAkAya, gaMdharvanA gItarati ane gItayaza, yakSanA pUrNabhadra ane maNibhadra, rAkSasanA bhIma ane mahAbhIma, bhUtanA pratirUpa ane atirUpa, pizAcanA kALa ane mahAkALa, jyotiSkanA sUrya ane caMdra. vaimAnikamAM kalpapapattane viSe devalokanAM nAma pramANe IdanAM nAma jANavAM ane kapAtItamAM Idi nathI, sarve svataMtra che. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 45 zrI umAsvAti vAcaka viracita ] pItAntalezyA:-4-7 prathamanI be nikAmAM (bhavanapati ne vyaMtaramAM) tene sudhI cAra (kRSNa, nola, kApata ane tene) lesyA hoya che. kAya-pravIcAra A ezAnAta-4-8 IzAna devaloka parvatanA devo kAyasevI (zarIra vaDe mithunaH zeSA sparzarU5-zabda-mana:-pravIcArA dvayoddho:-4-9 viSayasevana karavAvALA), rUpasevI, zabdasevI, ane manasevI che. bAkInA (zreyaka ane anuttara vimAnanA) deve apravIcAra (viSaya sevanA rahita) heya che. alpa saMlezavALA hevAthI teo svastha ane zAMta hoya che . pAMce prakAranA viSaya sevana karatAM paNa aparimita AnaMda temane thAya che. bhavanavAsinesura-nAgavighasuparNAgni-vAta-stanitidadidvIpa-dikumAra:-4-11 bhavanavAsi devonA 1 asurakumAra, 2 nAgakumAra, 3 vidyuta kumAra, 4 suparNakumAra, 5 agnikumAra, 6 vAyukumAra, 7 svanitakumAra, 8 udadhikumAra, 9 dIpakumAra, 10 diphakamAra e daza bheda che. kumAranI peThe suMdara dekhAvavALA, mRdu madhura ane lalita gativALA, zRMgAra sahita suMdara kriya rUpavALA, kumAranI peThe uddhata veSa * navamA dazamAne maLIne eka ane 11-12 mAne maLIne eka Idra hovAthI te cAranI bemAM gaNatrI karI che. AgaLa upara be bene vicanathI ekaThA leze. (juo satra 20) Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ zrItanavArtha sUtrAnuvAdaH bhASA zastra tathA AbhUSaNa vagerevALA, kumAranI peThe utkaTa rAgavALA ane krIDAmAM tatpara hovAthI te kumAre kahevAya che. asurakumArano varNa kALo ane tenA mukuTane viSe cUDAmaNinuM cinha che, nAgakumArane varNa kRSNa ane tenA mastakamAM sarpanuM cinha che. vidyukumAra zuklavarNa ane vajanuM cinha che, supaNuM- "kumArane varNa zyAma ane garUDanuM cinha che. agnikumArano varNa zukala ane ghaTanuM cinha che, vAyukumArane zuddhavarNa ane azvanuM cinha che, svanitakumArane kRSNa varNa ane vardhamAna (zarAvasaMpuTa)nuM cinha che, udadhimArane varNa zyAma ane makaranuM cinha che, dvIpakumArane varNa zyAma ane siMhanuM cinha che, ane dikumArane - zyAmavarNa ane hAthInuM cinha che, badhA vividha AbhUSaNa ane hathIyAravALA hoya che. vyantara: kinnara-kipuruSamahAraga - gandharva-yakSa-rAkSasa-bhUta-pizAcA:-4-12 rAkSasa, 7 bhUta ane 8 pizAca e ATha prakAranA vyaMtara che. Urva, adhe ane tiya e traNe lokamAM bhavana, nagara ane AvAsone viSe teo rahe che. svataMtratAthI ke parataMtratAthI aniyata gati vaDe prAya: teo cAre bAju 2paDe che. koIka to manuSyanI paNa cAkara mAphaka sevA bajAve che. aneka prakAranA parvata guphA ane vana vagerene viSe rahe che, tethI te vyaMtara kahevAya che. kinnarane nIlavarNa ane azokavRkSanuM cinha che, jiMpuruSane -vetavarNa ane caMpakakSanuM cinha che. maheragane zyAmavarNa ane nAgavRkSanuM cinha che. gAdharvane raktavarNa ane tuMbarUvRkSanuM cinha che, vyakSa zyAmavarga ane vaTavRkSanuM cinha che, rAkSasane vetavarNa ane Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] [ 47 khaTvAMganuM cinha che, bhUtane varNa kALe ane sulavRkSanuM cinha badhAM cinho davAmAM hoya che. jyotiSThA: sUryAzcandramase grahanakSatra-prakIrNatArakAzca-4-13 sUrya, caMdra, graha, nakSatra ane prakIrNaka tArA e pAMca bhede tiSka devatA hoya che. sUtramAM samAsa karyo nathI ane caMdra karatAM sUrya pahele lIdhe che te uparathI ema sUcavAya che ke-sUryAdinA yathAkrame tiSka devo uMce rahelA che. eTale samabhUlA pRthvIthI 800 pejane sUrya, tyAMthI 80 pejane caMdra, tyAMthI 20 yojane prakIrNaka tArA che. graha ane tArA aniyamita gativALA hovAthI caMdra ane sUryanI upara ane nIce cAle che. te jyotiSkanA mukuTone viSe mastaka ane mukuTane DhAMke evA tejanA maMDaLa potapotAnA (caMdrAdine caMdra vagerenA) AkAravALA hoya che. (juo tatvArthabhASya) meru-pradakSiNa-nityagata ke-4-14 merU parvatane pradakSiNA karatA niraMtara gati karanArA tiSka de manuSya lekamAM che. merU parvatathI agyAraze ne ekavIza jana cAre bAju dUra merUne pradakSiNA karatA jyotiSka devo bhame che. jaMbudvIpamAM be sUrya, lavaNasamudramAM cAra, dhAtakIkhaMDamAM bAra, kAledadhisamudramAM betALIza ane puSkarArdhadIpamAM bahetara ema sarva maLI 132 che. eka caMdrane parivAra 28 nakSatra, 88 graha ane 66975 kaDAkaDi tArA che. (eTale jyAM jeTalA caMdra hoya tene uparokta nakSatrAdinI saMkhtAe guNatAM te kSetranI samasta nakSatrAdinI saMkhyA Ave.) sUrya, caMdra, graha ane Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- 48 } [ zrItatvArthasaNAnuvAda nakSatro tirthagalokamAM che. ane prakIrNaka tArA * urvalokamAM che. sUryamaMDaLane vidhvaMbha yojana, caMdramaMDaLane rU yojana, grahane be gAu, nakSatrano eka gAu ane tArAono ardha gAu che. sauthI nAnA tArAone virSobha pAMcaze dhanuSya che. viSaMbha karatAM uMcAI adhI samajavI, A sarva mUryAdinuM mAne kahyuM, te manuSya lekane viSe rahelA cara jyotiSkanuM samajavuM, ahIdIpanI bahAra rahelA sthira tiSkanuM mAna to pUrvokta viSaMbha tathA uMcAInA ardhAbhAge jANavuM manuSyalokamAM rahelA jyotiSka vimAne lekasthiti vaDe niraMtara gativALA che te paNa Rddhi vizeSane mATe ane Abhiyogika nAmakarmanA udayathI niraMtara gatimAM AnaMda mAnanArA devatAo te vimAnane vahana kare che. te devo pUrva dizAe siMhane rUpe, dakSiNe hAthIne rUpe, pazcime baLadane rUpe ane uttare ghaDAne rUpe hoya che, taskRta; kAla-vibhAga:-4-15 teoe (rAtri dina vigere) kALa vibhAga karela che. bahiravasthitA: -4-16, manuSyalakanI bAhera tiSka avasthita hoya che. vaimAnikA -4-17 vaimAnika devone have adhikAra kahe che. vimAnane viSe utpana thAsTa te vaimAnika. kApapannA: kalAtItADyU-4-18 kapinna ane kalpAtIta (indrAdinI maryAvarahita-ahamiMdra) e be bhedavALA vaimAnika devo che. che ke A bAbata vahasaMgraha AdinI sAthe matabhedavALI che juo tasvArtha bhASya. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] te vaimAnika deva eka ekanI upara upara (caDhatA caDhatA) rahelA che. saudharmazAna-sanakumAra-mahendra-brahmaloka-lAtaka-mahAzukra sahastrAreDvAnata prANatA-rANAyuta -navasuraiveyakevuM vijaya-vaijayaMta-jayantA-parAjiteSa sarvArthasiddha ca-4-20 saudharma, IzAna, sanakumAra, mahendra, brahmaleka, lAntaka. mahAzuka ane sahastrArane viSe; Anata prAtane viSe; AraNa acutane viSe; nava greveyakane viSe; vijaya vaijayanta, jayanta ane aparAjitane viSe tathA sarvArthasiddhane viSe vaimAnika de heya che. sudharmA nAmanI IkanI sabhA che jemAM te saudharmakalpa, IzAna IkanuM nivAsasthAna te aizAnakalpa, e rIte iMdranA nivAsagya sArthaka nAmavALA ka jANavA. lekarUpa puruSanI grIvA (DAka)ne sthAne rahelA athavA grIvAnA AbharaNabhUta greveyaka jANavA, AbAdImAM thavAnA vidmahetune jeNe jItyA te vijaya, vaijayaMta ane jayaMta devo jANavA vidya hetu vaDe parAjya nahi pAmelA te aparAjita. saMpUrNa udayanA arthamAM siddha thayelA te sarvArthasiha, sthiti-prabhAva-sukha-zuti-lezyAvizuddhIyiAvadhiviSaya: teomAM pUrva pUrvanA devatAnI apekSAo upara uparanA devatAo sthiti (AyuSya), prabhAva, sukha, kAnti, lesyA, vizuddhi, Indriya paTutA ane avadhijJAnanA viSayamAM adhika adhika hoya che. gati-zarIra-parigrahA-bhimAnate hInA:-4-22 gati, zarIra pramANa, parigrahasthAna, (parivAra vagere) ane abhimAna vaDe karIne pUrva karatAM uparanA devatAo ochA ochA che. ta-4 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 ] [ zrItanavArtha sUvAnuvAda: be sAgaropamanA jaghanya AyuSyavALA devonI gati (gamana) sAtamI naraka sudhI heya ane ticcha asaMkhyAta hajAra kaDAkaDI yojana hoya, tethI AgaLanI jadhanya sthitivALA devo eka eka ochI narakabhUmi sudhI jaI zake. gamanazakti che chatAM trIjI narakathI AgaLa kAI devatA gayA nathI tema jaze. paNa nahi. saudharma ane IzAna kalpanA devonA zarIranI uMcAI sAta hAthanI che. sanaskumAra ane mAheMdranI cha hAtha, brahmaka tathA lAMtakanI pAMca hAtha, mahAzaka ane sahastrAranI cAra hAtha, AnatAdi cAranI traNa hAtha, greveyakanI be hAtha, ane anuttara vimAnavAsI devanA zarIranI uMcAI eka hAtha che. pIta-paddha-zukUlalezyA-dvi-tri zeSa-4-23 teje, padma ane zukla lezyA be kalpanA, traNa kalpanA ane AkInA devane viSe anukrame jANavI. eTale pahelA be kapamAM tejelezyA, pachI traNa ka95mAM padmazyA ane lAMtakathI mAMDIne sarvArthasiMha parvata zukalalesyA hoya che, prAgTayakebhya: kapA-4-24 zaiveyakanI pUrve kahe che (IndrAdika bhedevALA devalo che.) ahI koI zaMkA kare che, ke zuM sarva devatAo samyagdaSTi hoya che ke teo tIrthakaronA janmAdi vakhate AnaMda pAme che? teno uttara Ape che -sarva devatA samyagdaSTi hotA nathI, paraMtu je samyaga daSTi hoya che teo saharmanA bahumAnathI atyaMta AnaMda pAme che ane janmAdinA mahotsavamAM jAya che. mithyAdaSTi paNa manaraMjana mATe ane IdanI anuvRttie jAya che ane parasparanA meLApathI haMmezanI pravRttine lIdhe AnaMda pAme che, kAtika devo badhA vizuddha bhAvavALA hoya che. teo saharmanA bahumAnathI ane saMsAra duHkhathI pIDita jIvonI dayA vaDe tenA janmadinane viSe vizeSe AnaMda Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] [ 51 pAme che ane dIkSA levAne saMkalpa karavAvALA pUjya tIrtha karenI samIpa jaIne, prasannacittathI stuti kare che ane tIrtha pravartAvavA vinaMti kare che. brahmakAlayA lokAntikA:-4-25 kAtika devo brahmalakamAM rahenArA che. sArasvatAditya-vahunyarUNa-gAya-tuSitAvyAbAdha- marUta: (ariSTAzca) 4-26 1 sArasvata, 2 Aditya, 3 vahuni, 4 arUNa, 5 gAya, 6 tuSita, 7 avyAbAdha ane 8 marUta e ATha bhede lokAMtika che. (IzAna khuNAthI mAMDIne pratyeka dizAmAM eka eka anukrame che). ariSTa paNa navamA lokAntika che. vijayAdiSa dvicaramAH -4-ra7 vijayAdi cAra anuttara vimAnavAsI devo dicarama bhavavALA che. eTale anuttara vimAnathI AvI manuSya thaI pharI anuttaramAM AvI siddha thAya, sarvArthasiddha vimAnavAsI ekAvatArI jANavA. aupapAtika-manuSyabhya - zeSAstiyonaya: 4-28 upapAta nivALA (devatA ne nArakI) ane manuSya sivAya bAkInA tiryagU nivALA (jIvo ti ) jANavA. sthiti :-4-29 have sthiti kahIe chIe. bhavaneSu dakSiNArdhAdhipatInAM popamadhyama-4-30 bhavanane viSe dakSiNAdhanA AdhipatinI deDha palyopamanI sthiti jANavI, IMdranI sthiti kahI tethI (upalakSaNathI) tenA vimAnavAsI sarva devenI jANavI. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 ] [ zrItatvArthasUtrAnuvAdaka zeSANu pAne-4-31 bAkInA eTale utarArdha adhipatinI sthiti paNAbe palyopamanI che. asurendraH sAgarepamadhika ca 4-3ra asurakumAranA dakSiNAdhipatinI sAgaropama ane uttarArdhadhipatinI sAgaropamathI kAMIka adhika utkRSTa sthiti che. saudharmAdiSa yathAkramama- 4-33 sodharmAdine viSe anukrame sthiti kahe che. sAgarepame- 4-34 saudharma kalpanA devenI be sAgaropama utkRSTa sthiti jANavI. adhike ca-4-35 IzAna kalpanA devenI be sAgarepamathI adhika utkRSTa sthiti jANavI. sapta sanakumAre- 4-36 sanakumAra ka95ne viSe sAta sAgaropamanI utkRSTa sthiti che. vizeSa-tri-saha-zaikAdaza-trayodaza-paccadazabhi-dhikAni ca 4-37. pUrvokta sAta sAgaropama sAthe vizeSathI mAMDIne anukame jANavI. te A pramANe-mAhede sAta sAgaropamathI vizeSa, brahmalake daza, lAntake cauda, mahAzuke sattara, sahastrAre aDhAra, Anata prANute vIsa ane AraNa azrute bAvIza sAgaropamanI utkRSTa sthiti jANavI. ApaNusmRtAdUrvamekena navasu raiveyakeSa vijayAdiSa sarvArthasi ca 4-38 AraNa ayyatathakI upara nava raiveyaka ane vijayAdi cAra anuttara ane sarvArthasiddhane viSe eka eka sAgaropama vadhAre sthiti jANavI. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] [ 53 eTale pahelA raiveyakathI navamA zreyeka sudhI 23 thI 31 sAgaropama, vijyAdi cAra anuttaranI 32 sAgaropama ane sarvArthasihanI tetrIza sAgaropamanI utkRSTa sthiti jANavI. (juo ta. bhA.) aparA palyopamadhika ca-4-39 saudharmane viSe papama ane IzAnane viSe palyopamathI adhika jadhanya sthiti jANavI. sAgarepame--4-40 sanakumAranI jadhanya sthiti be sAgaropamanI jANavI. adhike ca-4-41 mahendra be sAgaregamathI adhika jANavI. parata: parata: pUrvA pUrvAnantara-4-42 pUrva pUrva kapanI je utkRSTa sthiti che, te AgaLa AgaLanA kalpanI jaghanya sthiti jANavI; sarvArthasiddhanI jaghanya sthiti hotI nathI. nArakANAM ca dvitIyAdiSa-4-43 nArAnI bIjI vagere narakane viSe pUrva pUrvanI je utkRSTa sthiti che, te AgaLa AgaLanI jadhanya sthiti jANavI, anukrame 1-3-7-10-17-22 sAgaropamanI bIchathI sAtamI sudhI jANavI. daza-varSa sahastrANi prathamAyAma-4-44. prathama naraka bhUmimAM daza hajAra varSanI jaghanya sthiti che. bhavaneSu ca-4-45 bhavanapatine viSe paNa jaghanya sthiti daza hajAra varSanI che. vyantarANu ca-4-46 vyaMtaradevonI paNa jaghanya sthiti daza hajAra varSanI che. para 595mamU-4-47 baMtaranI utkRSTa sthiti palyopamanI che. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 ]. [ zrItatvArthasUtrAnuvAda yAtiSThANumadhikama-4-48 tiSka devonI utkRSTa sthiti eka palyopamathI kaMIka adhika che. grahANumekama-4-49, grahonI utkRSTa sthiti eka palyopamanI che. nakSatrANAmadhUma--4-50 nakSatronI utkRSTa sthiti ardha palyopamanI che. tArakANAM caturbhAga:-4-51 tArAonI palyopamano cothA bhAga utkRSTa sthiti che. jaghanyA tvaSTabhAga:-4-52 tArAonI jadhanya sthiti palyopamano AThamo bhAga che. caturbhAga: zeSANuma-4-53 tArA sivAya bAkInA jyotiSThAnI jaghanya sthiti palyopamane cethe bhAga jANavI. samApta: caturthodhyAya: atha pasdhyAyaH avatarava ajIva kAyA dharmAdharmAkAzapudagalAH-pa-1 dharmAstikAya (calana sahAyaka) adharmAstikAya (sthira sahAyaka) AkAzAstikAya (avakAza guNa) ane pudgalAstikAya (zaDana paDana vivaMsaguNa,) e cAra achavakAya che. pradezarUpa avayavanuM bahupaNuM jaNAvavAne arthe ane kALanA samayamAM pradezapaNuM nathI e jaNAvavAne arthe kAyanuM grahaNa karyuM che. dvavyANi javAzca-5-2 e dharmAdi cAra ane cho, e pAMca dravyo che. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] [55 nityAvasthitAnyarupANi-5-3 e dravyo nitya (pitAnA svarUpamAM haMmeza rahe te), avasthita (vartamAna-chatA) ane arUpI che. rupiNa: pudagalAH-pa-4 - pudgala rUpI che. AkAzAdekadravyANi-pa5 dharmAstikAyathI mAMDIne AkAza paryata dravyo eka eka che. niSkriyANi ca--5-6 e pUrvokta traNa dravyo niSkriya (kriyA rahita) che. asaMkhyayA: pradezA dharmAdharma:-5-7 dharmAstikAya ane adharmAstikAyanA pradezo asaMkhyaka che. jIvasya ca-5-8 eka jIvanA pradeza paNa asaMkhyAtA che. AkAzamyAna tA:-58 lokAloka pramANu AkAzanA pradeza anaMtA che. paNa lokAkAzanA asaMkhyaya pradeza che. saMkheyAsaMkhyayAzva pudgalAnAma-pa-10 pudgalanA pradeza saMkhyaya, asaMkheya ane anaMta hoya che. nANe:-5-11 paramANune pradeza hetA nathI. lokAkAze-vagAha: -pa-12 lokAkAzane viSe avagAha hoya che. eTale rahevAvALAM dravyonI sthiti (rahevApaNuM lokAkAzane viSe thAya che. (avagAhI dravyonI sthiti lokAkAzane viSe che.) Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ zItatvArthasUtrAnuvAdaH dharmAdharma: kRmna-pa-13 dharmAstikAya ane adharmAstikAyane samasta kAkAzane viSe avagAha che. ekapradezAdiSa bhAjya: pudgalAnAma-5-14 pugalene ekAdi AkAzapradezane viSe avagAha vikalpavALe che. keTalAka eka pradezamAM, keTalAka be pradezamAM, yAvata acitta mahAskandha samagra lokamAM avagAhI rahela che. apradeza, sa dhyeyapradeza, asaMkhyayapradeza ane anaMtapradezavALA je pudagala skaMdhe che teno AkAzanA ekAdi pradezamAM avagAha bhAjya che (bhajanA vALo che) eTale ke-eka paramANu te eka AkAza pradezamAM ja rahe, be paramANuvALa skaMdha eka pradeza agara be pradezamAM rahe. caNuMka (traNa paramANuvALo skaMdha) eka, be, traNa pradezamAM rahe. caturaNuka eka, be, traNa agara cAra pradezamAM rahe. e pramANe caturaNukathI mAMDIne sa khyAtA asaMkhyAtA pradezavALA ekathI mAMDIne saMkhyAnA asaMkhyAtA pradezamAM avagAha kare ane anaMta pradezavALAne avagAha paNa ekathI mAMDI asaMkhyAta pradezamAMja heya. (paNa anaMtamAM nahi) asaMkhyaya-bhAgAdiSa jIvAnAma-5-15 kAkAzanA asaMkhyAtamA bhAgathI mAMDIne saMpUrNa kAkAzapradezamAM chavone avagAha thAya che. pradeza-saMhAra-visargAbhyAM pradIpavata-5-16 dIpakanA prakAzanI piThe chanA pradezo saMkoca tathA vistAravALA thavAthI asaMkhyaya bhAgAdimAM avagAha thAya che. jemake dIvo moTo heya, chatAM te nAnA gokhalA AdimAM DhAMkI rAkhyo hoya, to teTalI jagyAmAM prakAza kare che ane moTA makAnamAM rAkhyo hoya to te makAnamAM sarva ThekANe prakAza kare che; tema chava Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] [57 pradezane saMkoca ane vistAra thavAthI nAnA agara moTA pAMca prakAranA -zarIraskaMdhane, dharma, adharma, AkAza, purAla ane jIvapradezanA samudAyane jIva avagAhanA vaDe vyApta kare che. dharma, adharma, AkAza ane jIva arUpI hovAthI mAMhamAMhe pulamAM rahetAM virodha Avato nathI. gati sthipagraho dharmA-dharma-apakAra:-5-17 gati sahAyarUpa prayojana dharmAstikAyanuM ane sthiti sahAya (kAraNa) rUpa projana (guNa) adharmAstikAyanuM che. AkAzasyAvagAhI-5-18 AkAzanuM prayojana sarva dravyone avagAha ApavAnuM che. zarIravAmanaH prANapAnA pudagalAnAma-5-19 zarIra, vacana, mana, prANa ( usa) ane apAna (niHzvAsa) e pudagalenuM prayojana jIvane che. sukha-du:kha-jIvita-maraNepagrahAzca-pa-20 sukha duHkha jIvita ane maraNanA kAraNapaNe paNa pugale ja thAya che. icchita sparza, rasa, gaMdha, varNa ane zabdanI prApti te sukhanuM kAraNa, aniSTa sparzAdinI prApti te duHkhanuM kAraNa, vidhipUrvaka snAna, AcchAdana, vilepana tathA bhojanAdi vaDe AyuSyanuM kAraNa ane viSa, zastra, agni vagere vaDe AyuSyanuM apavartana te maraNanuM kAraNa che. parapagrahe jIvAnAma-pa-21 paraspara hitAhitanA upadeza vaDe sahAyaka thavArUpa jIvonuM prayojana che. vartanA pariNAma: kriyA paratvAparatve ca kAlasya-pa-rara vartanA, pariNAma, kriyA, paratva ane aparatva e kALanuM kArya che. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 ] [ zrItatvArthasUtrAnuvAda sarva padArthonI kALane AzrayI je vRtti te vartanA jANavI. arthAta prathama samayAzrita utpatti sthiti te vartanA. anAdi ane Adi ema be prakAre pariNAma che. kriyA eTale gati te traNa prakAreprayoga gati, vizrAsA gati ane misA gati. paratvAparatve traNa prakAre che-prazaMsAkRta, kSetrakRta ane kALakRta jemadharma ane jJAna para (prazaMsAne megya) che, adharma ane ajJAna apara (niMdAne gya) che, te prazaMsAkRta. eka dezamAM sthita padArthomAM je dUra che te para (ra), ane samIpa che te apara (pAsa) jANavuM. te kSetrakRta. se varSavALo soLa varSavALAnI apekSAo para (meTa) ane soLa varSavALo so varSavALAnI apekSAe apara (nAne) che, te kALakRta. sparza-rasa-gadha-varNavanta: pudgalA -5-23. sparza, rasa, gaMdha ane varNavALA gugalo che. sparza ATha prakAre che-karkaza, suMvALo, bhAre, halake, TADha, hane. nigdha ane lakho. rasa pAMca prakAre che-kaDavo, tIkha, kaSAyela, khATo ane madhura, gaMdha be prakAre chellurabhi ane durabhi. varNa pAMca. prakAre che-kALA, lIle, rAto, pILA ane kata. zabda-ba saumya-sthaulya-saMsthAna-bheda-tamacchAyA-tapagholavantazca-2-24 zabda, baMdha. sumatA, sthUlatI, saMsthAna, bheda (bhAga thavA),. aMdhakAra, chAyA, Atapa (taDake) ane udyotavALA paNa pugale che. zabda cha prakAre che-tata (vINadine) vitata (mRdaMgAdina) ghana (kAMsI-karatALAdine), suSira [vAMsaLI vagere), dharSa (gharSaNa thavAthI utpanna thayela) ane bhASA (vANuno), baMdha traNa prakAre che-pragabaMdha (puruSa prayatnathI thayela audArika vagere zarIrane (baMdha), viprasAbaMdhax (Indra dhanuSya vagerenI peThe viSama guNavALA paramANune svataH thayela) ane mizrabaMdha (jIva dravyanA sahacArI acetana dravyapariNata baMdha) Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjA has hAni thAya zrI umAsvAti vAcaka viracita ] [ 59staMbha kuMbha vagere. sUkSamatA be prakAre che-anya ane apekSika: paramANamAM aMtya ane kayaNakAdimAM saMdhAna pariNAmanI apekSAe ApekSika (jema AMbaLA karatAM bera nAnuM che.) pUlatA paNa saMdhAta pariNAmanI apekSAe be prakAre che. sarva leka vyApi mahAtkaMdhane viSe aMtyata cUlatA ane bera karatAM AmaLuM moTuM che te ApekSita sthULatA. saMsthAna aneka prakAre che. bheda pAMca prakAre che-tkArika (kASTAdi ciravAthI thAya te). cauki (cUrNa-bhUke karavAthI), khaMDa (TukaDA karavAthI), pratara (vAdaLAdinA vikharAvAthI) ane anutaTa (tapAvelA loDhAne ghaNu vaDe TIpavAthI kaNIyA nIkaLe te). aNuva: skandhAzca-5-25 aNuo ane skaMdha e be prakAre pugalo che. saMghAtabhedelya: utpanta-5-26 saMghAta (ekatra thavuM), bheda (bhAga paDavA) ane saMdhAtabheda e traNa kAraNu vaDe karIne saka utpanna thAya che. bhedAdaH -pa-27 bhedavaDe aNu utpanna thAya che. bheda saMghAtAbhyAM cAkSuSAH-pa-28 cakSu vaDe dekhI zakAya evA skaMdhe, bheda ane saMghAta vaDe karIne thAya che. utpAda-vyaya-dhrauvya yukta sata-pa-ra9 utpAda (utpatti); vyaya (nAza) ane dhrauvya (sthiratA) vaDe yukta te sat (chatuM-vartamAna) jANavuM. A saMsAramAM dareka padArtha utpAda, vyaya ane sthitivaDe yukta che. AtmadravyamAM manuSyatvAdi paryAyarUpe Atmadravyano vyaya thAya che. + dharma, adharma ane AkAzane baMdha te anAdi vikasA. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 ] [ zrIvArtha sUtrAnuvAdaH devatAdi paryAyathI tenI utpatti thAya che ane Atmatva svarUpathI tenI sthiti che. pudagala dravyamAM nIlavarNAdi paryAya vaDe paramANune nAza tenI sthiti che. dharmAstikAya dravyamAM gatimAna jIva pugalanA nimitte koI kaI pradeza calanasahAyasvarUpe dharmAstikAyanI utpatti thAya che, - jyAre jIva ane pudagale bIjA pradeza tarapha jAya che, tyAre te sthaLa ane te padArthane aMge calana sahAyatva svarUpe dharmAstikAya naSTa thAya che ane dharmAstikAyava svarUpe dharmAstikAya dhruva che tevI rIte adharmA stikAmAM paNa jANI levuM, bheda eTalo ja ke te sthitinuM kAraNa che. ekAntathI AtmAne nityaja mAnavAmAM Ave, te tenA eka svabhAvane lIdhe avasthAne bheda na thaI zake ane tema thAya te bhedane kalpita mAnIe, te vastunI avasthAne bheda te vastune svabhAva nahi hovAthI te yathArtha jJAnane viSaya thaI zake nahi tene vastuno svabhAva ja mAnavAmAM Ave to vastu anitya mAnyA vinA avasthAntaranI utpatti ja na thaI zake, tethI ekAnta nityatAne -abhAva thAya. A pramANe eka ja padArthamAM upAda, vyaya dhrauvya e traNe aMzene na svIkAravAmAM Ave to manuSyAdi te devAdi rUpe na thAya. tema na thAya to yama niyamAdinuM pAlana karavuM te nirarthaka thAya. ema thavAthI Agamavacana vacanamAtra ja thAya. A sarya upAda, - vyaya vyavahArathI batAvelA che. nizcayathakI to dareka padArtho dareka kSaNe utpAdAdi yukta che. tema mAnavAthI ja bhedanI siddhi thAya che. kahyuM che ke-dareka vyaktimAM kSaNe kSaNe bhinnabhinnapaNuM hoya che, tethI narakAdi gatinA temaja saMsAra ane mokSanA bheda ghaTe che. hiMsAdi narakAdinuM yukta vastune svIkAra karavAthI ghaTe che; je utpAdAdi rahita varatune mAnIe te yukitathI A sarva ghaTI zake nahi. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] tadubhAvAvyayaM nityama-5-30 je te svarUpathI nAza na pAme te nitya che. arpitAnarpita siddhA-pa-31 (padArthonI siddhi) vyavahAra naya ane nizcaya nayanA jJAna vaDe karIne thAya che. utpAda, vyaya, dhrauvya e traNa rUpa sata ane nitya e bane mukhya ane gauNa bhedathI siddha che. jemake--kavyarUpathI mukhya karIne ane paryAyarUpathI gauNa karIne padArtha dravyarUpa kahevAya che. snigdhakSavAdu baMdha:-pa-32 nigdhatA ane rUkSatva (lukhAza) vaDe karIne baMdha thAya che. arthAta nigdha pudgalone lukhA pudgala sAthe baMdha thAya che. na jaghanya guNunAma-5-33 eka guNa (aMza) vALA snigdha ane rUkSa pudagalene paraspara baMdha thato nathI. guNasApe sadazAnAma-5-34 guNanI samAnatA hete chate paNa sadaza (eka jAtanA) pudgalano baMdha thato nathI. eTale samAna guNavALA snigdha pudgalono snigdha pugala sAthe ane rUkSane tevA rUkSa pudgala sAthe baMdha thatuM nathI. jemake 4 aMzavALA cinagdha pudagalone 4 aMzavALA snigdha pudagale sAthe ane 4 aMzavALA rUkSa pugalone 4 aMzavALA rUkSa pudgalo sAthe baMdha thato nathI. DhayadhikAdiguNanAM tu-pa-36 | diguNa Adi adhika guNavALA eka jAtanA pagalene baMdha thAya che. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -62 ] [ zrI svArtha sUtrAnuvAda jemake -be Adi guNavALA sinagdha pudagala sAthe cAra Adi guNavALA sinagdha pudagalane baMdha thAya che. paNa eka adhika traNa guNavALA samAna sAthe baMdha thato nathI. badhe samAdhi kau pariNAmikI-5-36 baMdha thaye chate samAna guNavALAne samAna guNa pariNAma ane ke hIna guNane adhika guNa pariNAma thAya che. guNa-paryAyavadda dravyama-pa-37 guNa ane paryAyavALuM dravya che, eTale guNa ane paryAya jene "heya te dravya. jemake -pudagalane guNa varNa, gaMdha, rasa, sparza ane navAnuM "junuM thavuM te paryAya (pheraphAra) che. kAla@ye-ke-pa-38 keTalAeka AcArya kALane paNa dravya kahe che. senantasamayaH-pa-39 te kALa anaMta samayAtmaka che. vartamAnakALa eka samayAtmaka ane atIta anAgatakALa anaMta samayAtmaka che. : dravyAzrayA niguNA guNAH-pa-40 je dravyane AzrayIne rahe ane pite nirguNa (bIjA dravyanA guNa jemAM na) heya te guNa che. tadubhAva: pariNAma-5-4 vastune svabhAva te pariNAma, pUrvokta dharmAdi dravyane tathA guNono svabhAva te pariNAma jANo. anAdirAdimAMzca-5-4ra anAdi ane Adi ema be prakArano pariNAma che; arUpIne viSe anAdi pariNAma che. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] [ 63 rUpiSyAdimAna-pa-43 rUpine viSe Adi pariNAma che. te Adi pariNAma aneka prakAranI che. samApta : pacAdhyAya: aca SaSThadhyAya: Azrava tarava kAya-vA-mana: kamaga:-6-1 kAyasaMbaMdhI vacanasaMbaMdhI ane manasaMbaMdhI je karma (kriyApravatana-vyApAra) te vega kahevAya che. te dareka zubha ane azubha ema be prakAre che. azabhayAga A pramANe jANavo. hiMsA, corI ane mithuna vagere kAyika, niMdA, jUThuM elavuM, kaThora vacana ane cADI vagere vAcika ane keIna dhana haraNanI IcchA, mAravAnI IrachA, IrSyA, asUyA (guNamAM doSAropaNa) vagere mAnasika, AthI viparIta te zubhayoga jANo. sa Asava-6-2 pUrvokta yoga e Azrava (karma AvavAnuM kAraNu) che. zubha: puNyasma-6-3 zubha yoga te puNyano Azrava che. azubha: pApasya-6-4 azabha yoga te pApane Azrava che sakaSAyAkaSAya: sAmAyikepatha:-6-5 sakaSAyI (dadhAdivALA) ne sAmparAyika ane akavAyI (kapAya rahita)ne IryApathika (cAlavA saMbaMdhI eka samayanI sthitine) Azraya Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 ] [ zrItatvArtha satrAnuvAda avata-kaSAyendriya-yApaca-catu-pacca-paca-viMzatisaMkhyA; pUrvasya bhedA:-6-6 e pUrvokta (sAmAyika) AzravanA bhedo avata, kaSAya, indriya ane kriyA che, tenA anukrame pAMca, cAra, pAMca ane pacIza saMkhyA vALA bhedo che. hiMsA, asatya, cerI, maithuna, parigraha e pAMca avrata, krodha, mAna, mAyA, lebha e cAra kaSAya, Idriya pAMca ane 25 kriyA. kriyAo 25 A pramANe-1 samyakatva, 2 mithyAtva, 3 prayoga 4 samAdAna, 5 IryApatha, 6 kAya, 7 adhikaraNa, 8 pradoSa, 9 5ri 14 samaMtAnapAta, 15 anAmega, 16 svahasta, 17 nisarga (naisarga); 18 vidAraNa, 19 Ayana, 20 anavakAMkSa, 21 AraMbha 22 parigraha, 23 mAyA, 24 mithyAtvadarzana ane 25 apratyAkhyAna. (A pacIsa yiA navatatvamAM varNavela 25 kriyAnA jevA bhAvavALI che. navatatvamAM Apela prema ane Sa e be kriyA AmAM ApI nathI tenA badale samyakatva ane mithyAtva e be kriyA ApI che. * 1 zuddha darzana mehanIya (samyaktva mohanIya) nA daLIyAnA anubhavathI prathama Adi lakSaNa vaDe jANu zakAya evI je jIvAdi padArtha viSayaka zraddhA te rU5, jina-siddha-AcArya-upAdhyAya-sAdhuo yogya puSpa dhUpAdi sAmagrIvaDe pUjana ane annapAna-vastrAdi devArUpa aneka prakAranI vaiyAvacca karavA rUpa, samyaktvAdi bhAva vRdinA hetubhUta devAdinA janma mahotsava karavA vagere sAtavedanIya baMdhanA kAraNabhUta te samyaktva kriyA. 2 samyaktvathI viparIta te mithyAtvakriyA. 3 dhAvana valsanAdi kAyavyApAra, kaThora ane asatya bhASaNa vagere vacana vyApAra ane IrSyA, koha, abhimAna vagere ane vyApAra rUpa kriyA te pragakriyA 4 iMdriyonI kriyA athavA ATha prakAranA karma pudagalanuM grahaNa te Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] [ 65 tIvra-manta-jJAtAjJAtabhAva- vIkaraNa-vizeSebhya-taMduvizeSa:-67 . e ogaNacALIza sAMparAyika AzravanA bhedanI tIvra-maMda ane jJAta-ajJAta bhAva vizeSa karIne, vIrya tathA adhikaraNa vize karIne vizeSatA che. adhikAraNe jIvAjIvA:-6-8 java tathA ajIva e be prakAre adhikaraNa che. samAdAna kriyA. 5 gamanAgamanarUpa kriyA te IryApatha kriyA. A kriyAthI kevaLIne mAtra kAyayoge eka samayane baMdha thAya che. 6 kAyAne duSTa vyApAra te kAyakriyA. 7 parane upaghAta kare tevA gala, pAza, ghaMTI vagere adhikAraNa e vagere vaDe jIvonuM hanana karavuM te adhikaraNa kriyA. 8 prakRSTa deSa te pradeSa krodhAdi, te vaDe jIva athavA ajIva upara deSa karo te pradoSa kriyA. 9 pitAnA ke pArakA hAthe pitAne athavA parane pIDA karavI te paritApana kriyA. 10 pitAnA ke pArakA jIvane haNo haNAvavo te prANAtipAta kriyA. 11 rAgAdi kautuka vaDe azvAdi jovA te darzana kriyA. 12 rAgAdinA vaze strI AdinA aMgano sparza kare te sparzana kriyA. 13 chava, ajIva AzrayI je karmabaMdha te pratyaya kriyA athavA karma baMdhanA kAraNabhUta adhikAraNuM AzrayI kriyA te pratyaya kriyA. 14 pitAno bhAI, putra, ziSya, azva vagerenI sarva dizAethI jovA AvelA jana vaDe prazaMsA thaye te harSa dhAraNa kare te samaMtAnupAta kriyA athavA ghI, tela pramukhanAM vAsaNo ughADA rAkhavAthI temAM trasAdi chava paDavAthI je kriyA lAge te. 15 upayoga rahita zUnyacitte karavuM te anAbhoga kyiA. 16 anyane karavA yogya kArya, atyaMta abhimAna vaDe gusse thavAthI potAnA hAthe kare te svahasta yiA. 17 rAja AdinA Adeza yaMtra, zastrAdi Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [[ BtatvArtha sUtrAnuvAdaH vaLI te baMnenA be be prakAra che. dravya adhikaraNa ane bhAva adhikaraNa, drAdhikaraNa chedanabhedanAdi dazavidha zastra ane bhAvAdhikaraNa ekaso ATha prakAre che. Adya saMrazna-samArambhArambha-gakRtakAritAnumata-kapAya -vizesibrisidhdhaakaza;-6- paheluM arthAta jIvAdhikaraNa saMraMbha=mAravAnuM vicAra. samAraMbha pIDA upajAvavI ane AraMbha hiMsA karavI. ema traNa bhede che. vaLI te darekanA mana, vacana ane kAyA e traNa yogavaDe karIne traNa ghaDAvavA te nisarga kriyA. 18 jIva achatanuM vidAraNa karavuM athavA keInAM achatAM dUSaNa prakAza karI tenI mAna-pratiSThAne nAza karavo te vidAraNa kriyA. 19 jIva ke ajIvane anyadvArA bolAvavA te Anayana kriyA. 20 vItarAge kahela vidhimAM svaparanA hitane viSe pramAdavaze karI anAdara karavo te anavakAMkSA kriyA. 21 pRthvIkAyAdi -jInA upaghAta karanAra khetI Adino AraMbha karo athavA ghAsa vagere chedavA te AraMbha kriyA. 22 dhana dhAnyAdi upArjana karavuM ane tenA rakSaNanI mUcha rAkhavI te parigraha kriyA. 23 kapaTavaDe anyane chetaravuM-mokSanAM sAdhana jJAnAdine viSe kapaTapravRtti te mAyA diyA. 24 jina vacanathI viparIta pradAna karavuM tathA viparIta prarUpaNa karavI te mithyAdarzana kriyA. 25 saMyamanA vighAtakArI kaSAyAdine tyAga nahi karo te apratyAkhyAna diyA. navatavAdi prakaraNadine viSe samyaktva ane mithyAtva e be kriyAne sthAne premapratyaya (mAyA ane lobhanA udaye parane prema upajAvavo) ane dveSapratyaya (krodha ane mAnanA udaya parane TheSa upajAva.) e be kriyA che ane bAkInI badhI sarakhI che. sarAgI chava svAmI hovAthI tenI mukhyatA laIne samyakUvane badale premapraya ane kadAcaDI vagere kAraNathI mithyAdraSTi svAmI hovAthI mithyAtvane badale pratyaya, kriyA tyAM varNavela che ema samajavuM. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] [ 67 traNa bheda thAya che, eTale nava bheda thayA vaLI te darekanA karavuM, karAvavuM, ane anumodavuM e traNa karaNa vaDe karIne traNa traNa bheda thAya che, eTale 27 bheda thayA vaLI te darekanA krodha, mAna, mAyA ane lebha e cAra kaSAya vaDe karI cAra cAra bheda thAya che, eTale kula 108 bheda thayA. te A pramANe-krodhakRta vacana saMraMbha, mAnakRta vacana saMraMbha, mAyAkRta vacana saMraMbha ane lebhakRta vacana saMraMbha e cAra ane kArita tathA anumatanA cAra cAra maLIne bAra bheda vacana saMraMbhanA thayA. tevI ja rIte kAryo ane mana saMraMbhanA bAra bAra bheda letAM chatrIsa bheda saMraMbhanA thayA. AraMbha ane samAraMbhanA paNa e rIte chatrIsa chatrIsa gaNatAM 108 bheda thAya. nirvatanA-nikSepa-saMyoganisaMge dvicaturvitribhedAH parama -6-10 bIjA achavAdhikaraNanA-nivanAnA be (mUlaguNanirvatanA ane uttaraguNanirvatanA+), nileSAdhikaraNanA cAra apratyakSata=joyA vinA vastu mUkavI. pramAjiMta=pramAryA vinA vastu mUkavI. sahasAakasmAta vastu mUkavI ane anAbhoga-saMskAra=upayoga vinA joyA ane pramAryA vinA zarIrAdi rAkhavuM. saMyogAdhikaraNanA be (bhakta pAna ne upakaraNa) ane nisargAdhikaraNanA traNa (mana, vacana ne kAyA,) bheda che. ta-deSa-nihuva-mAtsaryAntarAyA-sAdanopaghAtA jJAnadarzanAvaraNa: -6-11 jJAna, jJAnI ane jJAnanAM ke darzana, darzanI ne darzananAM sAdhanonA upara dveSa karavo. ninDavapaNuM (gurU eLavavA-ochA jJAna vALA * zarIra vacana, mana, prANu ane apAna e mulaguNanirvatanA. + kAcha, pustaka, citrakama te uttaraguNanirvatanA. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 ] [ zrItatvArthasUtrAnuvAda: pAse bhaNela hoya chatAM pitAnI prazaMsA mATe moTA vidvAna pAse bhaNela che ema jaNAvavuM), mAtsarya (IrSAbhAva), aMtarAya (vina), AzAtanA ane upaghAta (nAza) karavo e cha jJAnAvaraNa tathA darzanA varaNanA AzravanA kAraNa che. du:kha-zAka-tApAkandana-vadha-paridevanAnyAtma-parabhaya-sthAnyasadda sya-6-12 duHkha, zoka, pazcAttApa, rUdana, vadha, ane paridevana (hRdayaphATa rUdana, jenAthI nidayane paNa dayA utpanna thAya), e pitAne karavA, parane utpanna karavA athavA baMnemAM utpanna karavA, e asAtavedanIyana Azrava che. bhUtavratyakampA dAna sarAga yamAdiyoga: kSAnti: zaucamiti saddhaghasya-6-13 prANimAtranI ane vratadhArIonI vizeSa anukaMpA (dayA), dAna, sarAgasaMyama (rAgavALuM cAritra), dezavirati cAritra, bAlatapa, satakriyArUpa yoga, kSamA, ane zauca e prakAre zAtA vedanIyanA Azrava che. kevali-zruta-sagha-dharma-devAvarNavAda darzanamehasya-6-14 kevalI bhagavAna zrata, saMdha, dharma, ane (cAra prakAranA) devane avarNavAda e darzana mehanIyanA AzravanA hetu che. kaSAyodayArIvAtmapariNamazcAritrahasya-6-15 kaSAya (soLa kaSAya ane nava nokaSAya) nA udayathI thayela tIvra AtmapariNAma te cAritra mehanIyanA Azrava che. bahArambha-parigrahavaM ca nArakasthAyuSa:-6-16 bahu AraMbha ane bahu parigrahapaNuM e nAraka AyuSyane Azrava che. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] mAyA taiyegyAnasya-6-17 mAyA tiryaMca yonivALAnA AyuSyane Azrava che. alpArambha-parigrahatva svabhAva-mArdavAjevaM ca mAnuSasya -6-18 alpa AraMbha, alpa parigrahapaNuM, svAbhAvika namratA ane saraLatA e manuSpAyunA Azrava che. niHzIla-vratavaM ca sarveSAma-6-19, zIla (diguvAdi) ane vrata (ahiMsAdi) rahitapaNuM e sarva (pUrvokta traNa) AyuSyane Azrava che. sarAgasaMyama-saMyamasaMyamA-kAmanirjarA bAlatamAMsi daivasya-6-20 sarAgasaMyama, saMyamasaMyama (dezaviratipaNuM), akAmanirjarA ane bAlApa (ajJAnatA) e devAyunA Azrava che. jogavakatA visaMvAdane cAzubhasya nAgna:-6- mana, vacana, ane kAyayoganI vakratA (kuTilatA) tathA visaMvAdana (anyathA prarUpaNA, cintanakriyA vagere) e azubha nAmakarmanA Azrava che. viparIta zubhasya-6-22 upara kahyAthI viparIta eTale mana, vacana, kAya yoganI saraLatA ane yathAyogya prarUpaNa e zubha nAmakarmanA Azrava che. danavizuddhivinayasaMpannatA-zIlavateqnaticAra-sbhINuM jJAnopayoga - saMvegau - zaktitatyAga-tapasI-saMghasAdhu samAdhi-vaiyAvRtyakaraNa-mahuMdAcArya-ahamRta-pravacana-bhakti -rAvazyakAparihANirmA prabhAvanA pravacanavatsalatvamiti tIthakundasya-6-23 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 ] [ zrIvArtha sUtrAnuvAdaka utkRSTa darzana zuddhi, vinaya saMpannatA, zIlavatAmAM anaticArapaNuM, niraMtara jJAnapaga tathA saMvega (mekSa sukhane abhilASa-mokSa sAdhavAne udyama); yathAzakti dAna ane tapa, saMgha ane sAdhuonI samAdhi ane vaiyAvacca karavuM. ahaMta, AcArya, bahuzruta ane pravacananI bhakti; Avazyaka (pratikramaNa vagere jarUrI yogya) nuM karavuM, zAsanamabhAvanA ane pravacana (saMgha) ne viSe vatsalatA e (seLa tIrthakara nAmakarmanA Azrava che. parAtmanindA-prazAse sadasaguNAcchAdanedubhAvane ca nIcegetrasya-6-24 paraniMdA, AtmaprazaMsA, paranA chatAM guNanuM AcchAdana ane pitAnA achatA guNanuM pragaTa karavuM, e nIca gotranA Azrava che. taviparya nIce jyanujokI cattarasya-6-25 upara kahyAthI viparIta eTale AtmaniMdA. para prazaMsA, pitAnA chatA guNanuM AcchAdana ane paranA achatA guNanuM pragaTa karavuM. namra vRttinuM pravartana ane koInI sAthe garva nahi kare, e ucca gotranA Azrava che. vizvakaraNa-mantarAvasya-6-26 vidma karavuM e aMtarAya karmane Azrava che. e prakAre sAMparAyikanA ATha prakAranA jUdA jUdA Azro jANavA. samApta SaDaeNDayAyaH Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] [ 71 atha saptadhyAyaH hiMsA-nRta-steyA brahma-parigraho virativratama - 7-1 hiMsA, asatya bhASaNa, corI, maithuna ane parigraha thakI viramavuM e vrata che. arthAta ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ane niSparigrahatA e pAMca vrata che. * deza-sarvateNu-mahatI-7-2 e hiMsAdikanI dezathakI virati te aNuvrata ane sarva thakI. virati te mahAvata kahevAya che. tadhairyA bhAvanA: paca paca-7-3 e vratAnI sthiratA mATe darekanI pAMca pAMca bhAvanAo hoya che. pAMca vratanI bhAvanA A pramANe-1 IrSAsamiti, 2 mane gupti, 3 eSA samiti, 4 AdAnanikSepaNusamiti ane 5 Alekti (sArA prakAzavALA sthAna ane bhAjanamAM sArI rIte tapAsa karI jayaNa sahita) bhAta pANI vAparavu, e pAMca ahiMsA vratanI : 1 vicArIne bhASaNa, 2 devatyAga, 3 labhatyAga, 4 bhayatyAga ane 5 hAsyatyAga, e pAMca satyavratanI; 1 aniMdya vasati (kSatra)nuM yAcana, 2 vAraMvAra vasatinuM yAcana, 3 jarUra puratA padArthanuM yAcana. 4 sAdharmika pAsethI grahaNa tathA yAcana ane 5 gurUnI anujJA laIne pAna ane bhojana karavuM, e pAMca araya vratanI; 1 strI, pazu, paMDaka (napuMsaka) vALA sthAne nahi vasavuM, 2 rAga yukta strIthA na karavI, 3 strIonAM aMgopAMga jevAM nahi, 4 pUrve karelA viSayabhoga saMbhAravA nahi ane 5 kAma utpanna kare tevAM bhajana vAparavAM nahi. e pAMca brahmacaryavratanI; ane akiMcana vratanI sthiratA mATe IdriyonA maneg viSaya upara rAga=Asakti karavI nahi ane aniSTa viSaya upara TheSa karavo nahi. e pAMca bhAvanA parigrahanI jANavI. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 ] [ zItavArthasUtrAnuvAda hiMsAdigvihAmutra cApAyAvaghaTazanama-7-4 hiMsAdine viSe A loka ane paralokanA apAyadarzana (zreyathanA nAzanI dRSTi) ane avaghadarzana (niMdanIyapaNAnI dRSTi) bhAvavAM. arthAta-hiMsAdikathI Aloka ane paralokane viSe pitAnA zreyane nAza thAya che ane pote niMdAya che e vAta lakSyamAM rAkhavI. matalaba ke tenAthI thatA ane thavAnA nukazAna ciMtavI tethI viramavuM. du:khameva vA-7-5 athavA hiMsAdine viSe duHkha ja che ema bhAvavuM. maitrI-prabheda-kArUNya-mAdhyamathyAni sava-guNAdhika-kilazyamAnA-vineyeSa-7-6 | sarva jIvo sAthe mitratA, guNAdhika upara pramoda, dukhI jIve upara karUNAbuddhi ane avinIta (mUDha) jIvo upara, mavasthatA (upekSA) dhAraNa karavI. jagatkAyasvabhAva ca savega-vairAgyAthama-7-7 saMvega ane vairAgyane arthe jagata svabhAvanI ane kAyasvabhAvanI bhAvanA karavI. sarva dravyanuM anAdi ke Adi pariNAme prakaTana, aMtarbhAva, sthiti, anyatva, paraspara anugraha ane vinAza bhAvavAM, te jagatu svabhAva. A kAyA anitya, duHkhanA hetubhUta, asAra ane azucimaya che ema bhAvavuM te kAyasvabhAva. saMsArabhIratA, AraMbha parigrahane viSe doSa jevAthI arati, dharma ane dharmomAM bahumAna, dharmazravaNa ane sAdharmikanA darzanane viSe mananI prasannatA ane uttarottara guNanI prAptimAM zraddhA te saMvega. zarIra, bhoga ane saMsAranI udvignatA (glAni) vaDe upazAMta thayela puruSanI bAhya ane atyaMtara upAdhine viSe anAsaki te vairAgya. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] [ 73 pramattayegAtmANa-vyaparapaNuM hiMsA-7-8 pramattayAga (mA, viSaya, kaSAya, nidrA ane vikathAnA vyApAra) vaDe karIne prANune nAza karavo te hiMsA. asadabhidhAnamatama-- mithyA kathana te anaMta (asatya) che. asata zabda ahIM sadbhAvane pratiSedha, arthAntara ane garlA e traNanuM grahaNa karavuM. AtmA nathI, paraloka nathI e prakAre bolavuM te bhUtani-hava (chatI vastuno niSedha karavo) ane cokhAnA dANu jevaDo athavA aMguThAnA parva jevaDo AtmA che. sUrya je tejasvI ane niSkriya AtmA che, ema kahevuM te abhUtoddabhAvana (asata padArthanuM pratipAdana karavuM), e be bhede sadabhAva pratiSedha che. gAyane azva ane azvane gAya kahevI te arthAtara-je padArtha jevo che tethI anya kahevo. hiMsA, kaThoratA ane pazunya vagere yukta vacana te gaha; adattAdAna teMyama -7-10 adatta (keIe nahi ApelI vastunuM grahaNa te corI kahevAya che. mithunamabrahma-7-11 strI puruSanuM karma-mithuna (trIsevana) te abrahma kahevAya che. mUccha parigraha-7-12 mUccha parigraha che, niHzalya vatI-7-13 zalya (mAyA, niyANuM ane mithyAtva) rahita vratavALo hoya te vratI kahevAya che. Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 ] [ zrItatvArthasUtrAnuvAda agAryanagArazca-9-14 pUrvokta vatI agArI (gRha) ane aNagArI (sAdhu) e be bhede heAya che. aNuvratagArI-7-15 aNuvratavALe agArI vratI che. dizAnadaMDavirati-sAmAyika-pauSadhopavA pagapari. bhegA-tithi vibhAgavata sapatnazca-7-16 diparimANavrata, dezAvakAzikavata, anarthadaMDaviramaNavrata, sAmAnya yikavrata, upabhogaparimANavrata ane atithisaMvibhAgavata e vratothI paNa yukta hoya te agArI vatI kahevAya che. arthAta pAMca aNuvrata ane A sAta (zIlavata) maLI bAra vata gRhasthane heAya che. daza dizAomAM javA AvavAnuM parimANu karavuM te divrata. pitAne AvaraNa karanArAM ghara, kSetra, gAma AdimAM gamanAgamanane yathAzakti abhigraha te dezavrata, bhogapabhogathI vyatirikta padArthone mATe daMDa (karma baMdha) te anarthadaMDa, tenI virati te anarthadaMDa viramaNavata, niyatakALa sudhI sAvagha yogane tyAga te sAmAyikavata. parva divase upavAsa karI pauSadha karo te pauSadhopavAsavata. bahu sAva upabhogaparibega yogya vastunuM parimANa te upabhogaparibhegavaMta. nyAyapArjita dravyavaDe taiyAra karela kalpanIya AhArAdi padArtho deza, kALa, satkAra ane zraddhAyoge atyaMta anugrahabuddhie saMyamI puruSane ApavAM te atithisaMvibhAgavata. * khAnapAnAdi eka vakhata bhagavAya te upabhoga ane vastra alaMkArAdi vAraMvAra bhagavAya te paribhega. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita 1. [ 75 mAraNAntikI saMlekhanAM jeSitA-7-17 vaLI te vatI mAraNAnika saMlekhanAne sevanAra hovo joIe.. kALa, saMdhayaNa, durbaLatA ane upaga doSathakI dharmAnuSThAnanI parihANi jANIne UNodarI Adi tapavaDe AtmAne niyamamAM lAvI uttamatratasaMpanna hoya te cAre prakAranA AhArano tyAga karI jIvana paryata bhAvanA ane anuprekSA (vAraMvAra arthanI vicAraNA)mAM tatpara rahI, smaraNa ane samAdhimAM bahudhA parAyaNa thaI maraNa samayanI saMkhanA (anazana)ne sevanAra mokSamArgane ArAdhaka thAya che. zaMkA-kAMkSAvicikitsA-nDanyadaSTiprazaMsA-saMstavAH samya.. zaMkA (siddhAMtanI vAtomAM zaMkA), AkAMkSA (para matanI IcchA, Aloka paralokanA viSayanI Iccha), vicikitsA (dharmanA phaLanI zaMkA rAkhavI-sAdhu sAdhvInAM malina gAtra dekhI durgachA karavI. A paNa che A paNa che evo matino bhrama), anyadRSTi ( kriyA, akriyA, vinaya ane ajJAna matavALA ) nI prazaMsA karavI ane anyadaSTine paricaya karavo (kapaTathI ke saralapaNe chatA achatA guNonuM vratazIleSa paLe page yathAkramama-7-19 ahiMsAdi pAMca aNuvrata ane divAdi sAta zIlavatane viSe anukrame (AgaLa kahIzuM te mujaba) pAMca pAMca aticAre heya che. badha-vadha-2chavadA-tibhArAropaNA-napAnanirodhAH -7-20 baMdha bAMdhavuM), vadha (mAravuM), chaviccheda (nAka kAna viMdhavA, DAma devA vagere), atibhArApaNa (hada uparAMta bhAra bharavo) ane. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 ] [ zrItatvArthasUtrAnuvAdaH annapAna niSedha (khAvApIvAnuM rokavuM) e pAMca ahiMsAvratanA aticAra che. mithyapadeza-rahasyAbhyAkhyAna-lekhakriyA-nyAsApahArasAkArama-tra-bhedAH-7-21 mi upadeza (juThI salAha) rahasyAbhyAkhyAna (strI puruSane -gupta bheda pragaTa karavA), kuTalekha kriyA (khoTA dastAveja karavA), . nyAsApahAra (thApaNa oLavavI) ane sAkAra-maMtrabheda (cADI karavI, gupta vAta kahI devI), e bIjA vratanA aticAra che. stanaprayoga-tadAhRtAdAna-viruddharAjayAtikrama-hInAdhikamAnemAna-pratirupakavyavahAra:-7-22 stanaprayAga (cArane sahAya ApI tenA kAmane uttejana ApavuM), tadAtAdAna (tenI lAvela vastu ceDA mUlya kharIda karavI). dezamAM gamana karavuM), hInAdhika mAnmAna (tAla mApamAM ochuM ApavuM. vadhatuM levuM.) ane pratirUpaka vyavahAra (sArI khoTI vastune seLabheLa karavI), e aya vratanA aticAra che. paravivAharaNa-tvaraparigrahItA-parigrahItAgamanA-nazaikIDA tIvrakAmAbhiniveza:-723 paravivAha karaNa (pArakA vivAha karAvavA), Izvara parigRhItAgamana (thoDA kALa mATe keIe strI karIne rAkhela strInI sAthe saMga karavo). aparigrahItAgamana (paraNyA vinAnI kumArI vezyA vagere strI sAthe saMga karava), anaMgakrIDA (niyama virUddha aMge vaDe krIDA karavI) ane tIvra kAmAbhiniveza (kAmathI atyaMta vihavaLa thavuM). ei pAMca brahmacarya vratanA aticAra che. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] [ 772 kSetravAtu-hiraNyasuvarNa--dhanadhAnya-dAsIdAsa-kuyapramANu tikamA -7-24 1 kSetra-vAstu(dhara), 2 hiraNya-suvarNa, 3 dhana-dhAnya, 4 dAsa-vAsI ane 5 kuma (tAMbA pIttaLa Adi dhAtunAM vAsaNa vagere) nA parimANunuM atikramaNa karavuM e pAMca aticAra parigraha parimANu vratanA jANavA. udarvAstiya vyatikrama-kSetravRddhi-smRtyantardhAnAni-7-25 urvadi vyatikrama (niyama uparAMta uparanI dizAmAM AgaLa javuM) adhodi vyatikrama, tiryapU digU vyatikrama, kSetravRddhi (eka bAju ghaTADI bIjI bAju vadhAravuM) ane mRtyaMtardhAna (yAdadAstanuM vismaraNa thavAthI niyama uparAMtanI dizAmAM gamana karavuM), e pAMca di viramaNa vratanA aticAra che. Anayana-dhyaprayoga-zabda-rUpAnupAta-pudgalakSepA:-7-26 Anayana prayoga (niyamita bhUmithakI bArathI Icchita vastu maMgAvavI), prakhyaprayoga (mokalavI), zabdAnupAta (zabda karI bolAvavo), rUpAnapAta (pitAnuM rUpa dekhADI bolAvo) ane pudagala prakSepa (mATI paththara vagere pudgala pheMkI bolAvo), e prakAre dezAvakAzika vratanA pAMca aticAra jANavA. kandarpa-kI zya-maukharcA-samIkSyAdhikaraNe-pabhegAdhikatvani -3-17 kaMdapa (rogayukta asatya vacana belavAM, hAsya karavuM), kaumuzma (duSTa kAyapracAranI sAthe rAgayukta asabhya bhASaNa ane hAsya karavuM), mukharatA (asaMbaddha-hada vinAnuM besavuM) asamItyAdhikaraNa (vicAryA vinA adhikaraNa ekatra karavA) ane upabhogAdhikatva (upabhoga karatAM vadhAre vastuo ekatra karavI), e pAMca anartha viramaNa vratanA aticAra che. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -78 ]. [ zrItatvArthasUtrAnuvAdaka gAdupraNidhAnA-nAdara-RtyanupasthApanAni-7-28 kAyaduSmaNidhAna ( aNuthI pravRtti ), vA duSpaNidhAna, manaduSmaNidhAna, anAdara ane mRtyanupasthApana. (sAmAyika levuM visANuM, be ghaDI pahelAM pAyuM pAravuM vicAryuM, Adi vismaraNapaNuM), e pAMca sAmAyika vratanA aticAra che. apratyekSitApramArjitetsargAdAnanikSepa-saMtApakamaNAnAdara-RtyanupasthApanAni-7-28 apratyakSata, apramArjita, utsarga (barAbara rIte nahi joyela ane nahi pramAjela bhUmimAM laghunIti vaDInIti karavAM), apratyekSita apramArjita bhUmimAM saMthAro karavo, vratane viSe anAdara karavo ane -mRtyanupasthApana (bhUlI javuM), e pauSadhepavAsa vratanA aticAra che. sacitta-saMbaddha-saMmizrAbhiSava-duSpAhArA:-7-30 sacitta AhAra, sacitta vastunA saMbaMdhavALo AhAra, sacitta vastuthI mizrita AhAra, tucchAhAra, kAcApAke sacita AhAra, e paca upabhoga-paribhoga viramaNa vratanA aticAra che. - sacittanikSepa-pidhAna-paravyapadeza-mAtsarya-kAlAtikramA; -7-31 sacittanikSepa, (prAsuka AhArAdi sacitta vastu upara mUkavAM.) sacittapidhAna, (prAsuka AhAradine sacitta vastu vaDe DhAMkI devAM), paravyapadeza karavo, (na ApavA mATe potAnI vastu paranI che ema kahevuM) mAtsarya, (abhimAna lAvI dAna devuM) ane kAlAtikrama (bhajana kALa vityAbAda nimaMtraNA karavI) e pAca aticAra atithi saMvi* bhAga vratanA che. - jIvita-maraNazaMsA-mitrAnurAga-sukhAnubandha-nidAnakaraNAni - 7-32 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ]. | [ 79 chavinAzaMsA (jIvavAnI IcchA), maraNazaMsA, mitrAnurAga, sukhAnubaMdha (sukhane saMbaMdha ke smaraNa karavuM), ane nidAnakaraNa (niyANuM bAMdhavuM), e pAMca salebanAnA aticAra jANavA. anugrahAtha svasyAtisarge dAnama-7-33 upakAra buddhie potAnI vastune tyAga karavo arthAta bIjAne ApavI te dAna kahevAya che. vidhi-dravya-dAta-pAtravizeSAttavizeSa:-7-34 vidhi (kalpanIyatA vagere), dravya (annAdi vastu,) dAtAra (denAranA bhAvanI vizuhi) ane pAtra (lenAra) nI vizeSatA vaDe karIne te dAnanI vizeSatA hoya che, eTale phaLanI taratamatA hoya che. samApta: saptadhyAya: atha aSTameyAya; baMdhatattava miththAdanA-virati-pramAda-kaSAya-gA-aMdhahetava:-8-1 miAdarzana, avirata, pramAda, kaSAya ane yoga e karmabaMdhanA hetuo che. san darzanathI viparIta te mithyAdarzana. te abhigRhIta (jANyA chatAM haTha kadAgraha vaDe pitAnA maMtavyane vaLagI rahe te, 363 pAkhaMDInA mata) ane anabhigRhIta-ema be prakAre mithyAtva che. viratithI viparIta te avirati. yAdadAstanuM anavasthAna athavA mokSanA anuSThAnamAM anAdara ane mana vacana kAyAnA yoganuM duSkaNidhAna te pramAda. e mithyAdarzanAde baMdha hetuomAMnA prathamanA cho pAchaLanA nice hoya. uttarottara pAchaLanA chate prathamanAnI bhajanA (aniyata) jANavI. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 80 ] [ zrIvArtha sUtrAnuvAdaka sakaSAyavAjIva: karmaNe yogyApudgalAnAdare-8-ra kaSAyavALo hovAthI jIva karmane yegya pugale grahaNa kare che. sa bandha-8-3 jIva vaDe pudgalonuM je grahaNa te baMdha che. prakRti-sthityanubhAva-pradezAstadvidhaya:-8-8 prakRtibaMdha, sthitibaMdha, rasabaMdha ane pradezabaMdha (e cAra bheda) te baMdhanA prakAra che. Agho jJAna-darzanAvaraNa-vedanIya-mehanIyAyuSka-nAmagAtrAntarAyA:-8-6 pahelo pratibaMdha-jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, mehanIya, paMca-nava-dvayAvizati-catu-citvAriddhi -paMcabhedA yathAkramama-8-6 te ATha prakAranA pratibaMdhanA ekekanA anukrame pAMca, nava, be, atyAdInAma-8-7 matijJAna Adi pAMca jJAna hovAthI, tenAM AvaraNa matijJAnA-- varaNaya vagere pAMca bhede che. cakSarIkSadhikevalAnAM nikA-nidrA-nidrA-pracalA-pracalApracalo-myAnamRdvivedanIyAni ca-8-8 cakSudarzanAvaraNa, acakSudarzanAvaraNa, avadhidarzanAvaraNu, kevaLa darzanAvaraNa, nidrA, nidrAnidrA, pracalA, pracalA pracalA ane tyAgRhivendrIya e nava darzanAvaraNanA bhede che. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] [ 81 sadasahe-8-9 sAtA ane asAtA vedanIya ema be prakAre vedanIyakarma che. darzana-cAritramehanIya-kaSAyanekaSAyavedanIyAkhyAsidviDazanavabhedAH samyakatva-mithyAtvataMdubhayAna kaSAyanekaSAyA -vananAnubadhyapratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNa-saMjavalanavika9pAzcakazodha-mAna-mAyA-lobhA: hAsyaratyaratizekabhayajugupsAstrIpunapuMsakadA:-8-10 mehanIyanA-1 darzana mohanIya tathA 2 cAritramohanIya e be bheda che. te darzanamohanIyanA-1 samyakatvamehanIya, 2 mithyAtva mohanIya ane 3 mizramehanIya evA traNa bheda che. cAritra mohanIyanA-1 kaSAyavedanIya ane 2 nekaSAyavedanIya evA be bheda che. te kaSAyavedanIyanA -1 anaMtAnubaMdhI, 2 apratyAkhyAnI, 3 pratyAkhyAnI ane 4 saMjavalana e cAra bheda che. vaLI te cAranA ekekanA dodha, mAna, mAyA ane lobha ema cAra cAra bheda thavAthI 16 bheda thAya che. ane nekaSAyavedanIya-1 hAsya, 2 rati, 3 arati, 4 zeka, 5 bhaya, 6 dugaMchA, 7 strIveda, 8 purUSa ane 9 napuMsakaveda ema nava bheda che. nAraka tairyana-mAnuSa devAni-8-11 nAraka, tiryaMca, manuSya ane devatA saMbaMdhI ema cAra prakAre AyuSyakarma che. gati jAti-zarIropAMga nirmANa-madhanasaMghAta-saMsthAnasahanana-sparza rasagandha-varNAnupUbya-guladhUpaghAta-parAghAtAtapotecchavAsavihAgataya: pratyeka zarIrasasubhagasusvara-zubhasUkSmaparyApasthirAdeyazAMsi setarANi tIrthakRtva ca-8-12 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 ] ( [ zrItatvArtha sUtrAnuvAdaH 1 gati, 2 jAti, 3 zarIra, 4 aMge pAMga, 5 nirmANa. 6 baMdhana, 7 saMghAta, 8 saMsthAna, 9 saMhanana, (saMghaya), ra0 sparza, 11 rasa, 12 gaMdha, 13 varNa, 14 AnupUvIM, 15 amuladhu, 16 upaghAta, 17 parAghAta, 18 Ata5, 19 udyota, 20 usa, 21 vihAgati, 22 pratyeka zarIra, 23 trasa, 24 saubhAgya, 25 susvara, 26 zubha, ra7 sUkSma, 28, paryApta, 29 sthira, 30 Ade, 31 yaza, pratipakSI sAthe eTale 32 sAdhAraNa, 33 sthAvara, 34 durbhaga, 35 duHsvara, 36 azubha, 37 bAdara, 38 aparyApta, 39 asthira, 40 anAdeya, 41 ayaza ane 42 tIrtha karatva e 42 bheda nAmakarmanA jANavA. uccanIce-8-13 uccagotra ane nIcagotra evA be bheda gotrakarmanA che. dAnAdInAma-8-14 dAnAdinA vighakartA te aMtarAya che. 1 dAnAMtarAya, 2 lAbhAMtarAya, 3 bhegAMtarAya ja upabhogAMtarAya, ane 5 vardhItarAya ema tenA pAMca bheda thAya che. AditatisRNAmantarAyasya ca ciMzatsAgarepakeTIkeH para sthiti:-8-15 prathamanA tra) karma eTale jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, ane vedanIyanI ane aMtarAyakarmanI utkRSTa sthiti trIza kADAkaDI sAgaropamanI che. saptatihanIyasya-8-16 mehanIyakarmanI 70 DAkoDI sAgaropamanI parA (u) sthiti che. nAmatrArvizati:-8-17 ' nAmakarma ane gotrakarmanI vItha DAkoDI sAgaropamanI utkRSTa sthiti che. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] [ 83 trayazvizAsAgaropamANyAyuSkasya-8-18 AyuSyakarmanI 33 sAgaropamanI utkRSTa sthiti jANavI. aparA dvAdazamuhUrtA vedanIyasya-8-19 vedanIyakarmanI jaghanya sthiti bAra muhUrtanI che. nAma gotrayoraNa-8-ra0 nAmakarma ane gotrakarmanI jaghanya sthiti ATha muhUrtanI che. zeSANAmantarmuhUrtama-8-21 bAkInAM karmanI eTale--jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya, AyuSya ane aMtarAyakarmanI aMtamuhUrta jadhanya sthiti jANavI. vipAkanubhAva:-8-22 karmanA vipAkane anubhAva (rasapaNe bhogavavuM) kahe che. sarva prakRtionuM phaLa eTale vipAkedaya te anubhAva che. vividha prakAre bhogavavuM te vipAka te vipAka tathA prakAre temaja anya prakAre paNa thAya che. karmavipAkane bhogavato jIva mULa prakRtithI abhinna evI uttara pravRtine viSe karma nimitaka anAbhoga vIrya pUrvaka karmanuM saMkramaNa kare che. baMdha ane vipAkanA nimitta vaDe anya jAti hovAthI mULa prakRttione viSe saMkramaNa thatuM nathI. uttaraprakRtione viSe paNa darzanamohanIya, cAretramehanIya, samyavimohanIya, miAvamohanIya, AyuSya ane nAmakarmanuM jAvaMtara anubaMdha, vipAka ane nimitta vaDe anya jAti hevAthI saMkramaNa thatuM nathI. apavartana to sarva prakRtinuM hoya che. sa yathAnAma-8-23 te anubhA gati jati AdinAM nAma pramANe bhagavAya che. *koIka AcArya eka muddattanI kahe che. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 ] [ zrItatvArthasUtrAnuvAdaH tatazca nirjarA-8-24 vipAkathI nirjarA thAya che. ahIM sUtramAM "ca" zabda mUko che te bIjA hetunI apekSA sUcave che eTale anubhavathI ane anya prakAre (tapa vaDe) nirjarA thAya che. nAmapratyayAH sarvata pagavizeSAsUmaikakSetrAvagADhasthitAH sarvAtmapradezadhvanantAnantapradezA:-8-25 nAmakarmane lIdhe sarva Atmapradezane viSe mana AdinA vyApArathI sama, teja AkAzapradezane avagAhIne rahelA, sthira rahelA, anaMtAnaMta pradezavALAM karmapudagale sarva bAjuethI baMdhAya che. nAma pratyayika-nAmakarmane lIdhe pugale baMdhAya che. kaI dizAethI baMdhAya ? urva, adhe ane tirthaka sarva dizAthI AvelA pudgale baMdhAya. zAthI baMdhAya ? mana vacana kAyAnA vyApAra vizeSa karI baMdhAya. kevA baMdhAya! sUkSma baMdhAya, bAdara na baMdhAya, vaLI eka (AtmapradezathI abhinna) kSetramAM avagAhI sthira rahelA hoya te baMdhAya. AtmAnA kayA pradeze baMdhAya ? AtmAnA sarva pradezamAM sarva karma prakRtinA pugale baMdhAya. kevA pudgale badhAya ? anantAnanA pradezAtmaka karmanA pudagalo hoya teja baMdhAya, paraMtu saMkhyAta, asaMkhyAta ke anaMtapradezI yugale agrahaNa yogya hovAthI baMdhAya nahi. sahegha-samyakatva-hAsya-rati-puruSaveda-zubhAyu-nama-gotrANi puNyama-8-26 sAtavedanIya, samyaktva, hAsya, rati, purUSada, zubha AyuSyo (deva, manuSya) zubha nAmakarmanI prakRtio ane zubha gotra arthAta (ucca gotra) te puNya che. tenAthI viparIta karma te pApa che. samApta: aSTamesdhyAyaH Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 85 zrI umAsvAti vAcaka viracita ] atha navamedhyAyaH (saMvara- nirA) tarava Asava nidhaH saMvara-9-1 Azravane nirodha karavo te saMvara jANu. sa gupti-samiti-dharmAnuprekSAparISahajya-cAri-9-2 te saMvara gupti, samiti, yatidharma, anuprekSA (bhAvanA) parIpahajaya tathA cAritra vaDe karIne thAya che. tapasA nirjarA ca-9-3 tapa vaDe nirjarA tathA saMvara thAya che. samyagyega-nigraha gupti:-9-4 samyapha prakAre mana, vacana ane kAyAnA yogano nigraha karavo te gupti kahevAya che. samyak eTale bheda pUrvaka samajIne samyaga darzana pUrvaka AdaravuM. zayana, Asana, AdAna (grahaNa karavuM) nikSepa (mUkavuM) ane sthAna caMkramaNa (eka sthAnathI bIje sthAne javuM) ne viSe kAyaceSTAne niyamax te kAyagupti. yAcana (mAgavuM), prazna ane pUchelAne uttara devo, ene viSe vacanano niyama (jarUra pUratuM belivuM athavA mauna dhAraNa karavuM) te vacanagupti. sAvadya saMka95no niSedha tathA kuzala (+zubha) saMkalpa karavo athavA zubhAzubha saMkalpano sarvathA nirodha te mane gupti. 4 A prakAre karavuM ane A prakAre na karavuM evI kAyavyA pAranI vyavasthA. * mekSamAgane anukULa. Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 ] [ zrItatvArthasUtrAnuvAdaH I-bhAraiSaNAdAnanikSepotsargI samitaya -9-5 Isamiti, (joIne cAlavuM) bhASAsamiti, (hitakArakaLelavuM) samiti, ( pUcha pramAjIne levuM mUkavuM ) ane utsarga samiti (pAriSTApanikAsamiti), e pAMca samiti che. uttamaH kSamA-mAvAva-zauca-satya-saMyama-tapasyAgAkiMca -brahmacaryANa dharma-9-6 1 kSamA, 2 namratA, 3 saraLatA, 4 zauca, 5 satya, 6 saMyama, 7 ta5, 8 nirlobhatA 9 niSparigrahatA ane 10 brahmacarya e daza prakAre yatidharma uttama che. gane nigraha te saMyama sattara prakAre che-1 pRthvIkAya saMyama, 2 apakAya saMyama, 3 teukAya saMyama, 4 vAukAya saMyama, 5 vanaspatikAya saMyama, 6 beISi saMyama, 7 Ikiya saMyama, 8 cauriMdriya saMyama, 9 paMceMdriya saMyama, 10 prekSya (jevuM ) saMyama, 11 upekSya saMyama, 14 mana saMyama, 15 vacana saMyama, 16 kAya saMyama ane 17 upakaraNa saMyama, vatanI paripAlanA, jJAnanI abhivRddhi ane AjJAne AdhIna rahevuM te brahmacarya=maithuna tyAga, mahAvratanI bhAvanA ane Icchita sparza, rasa, rUpa, gaMdha, zabda tathA vibhUSAne viSe aprasanatA e brahmacaryanA vizeSa guNa che. anityAcaraNa-saMsArikatvAnyatvAzucitrAsava-saMvaranarjarAleka-bedhidurlabha-dharma svAkhyAta tasvAnucintanamanuprekSA.9-7 * hitakAraka, parimita, asaMdigdha, nirava ane cokkasa arthavALuM bhASaNa. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] [ 87 1 anitya, 2 azaraNa, 3 saMsAra, 4 ekava, 5 anyatva, 6 azuciva, 7 Azrava, 8 saMvara 9 nirjara, 10 lekavarUpa. 11 bodhi durlabha ane 12 dharmane viSe varNavela tanuM anuciMtana (manana-nididhyAsana) te bAra prakAranI anuprekSA (bhAvanA) che. mAcyavana- nirArthI pariSaDhavyA: pariSahA:-9-8 saga darzanAdi mekSa mArgamAM sthita rahevA mATe ane * nirAne arthe parIsa sahana karavA yogya che. kSata-pipAsA-zIrNa-dazamazaka-nAkhyAti stra caryAniSaghAzayAis-auzavadha-vAcanAlAbha-ga-tRNasparza--mala -satkAra-prajJA jJAnadazanAni- 9-9 1 sudhA (bhukha) parisaha, 2-pipAsA (tRSA) parisaha, 3 zIta (TADha) parisaha, 4 uSNu (garamI) parisaha, pa daza mazaka (DAMsa macchara) parisaha, 6 nAganya (junAM melAM lugaDAM) parisaha, 7 arati (saMyamamAM uga na thAya te) parisaha, 8 strI parisaha, 9 caryA (vihAra) pariha, 10 niSadyA (svAdhyAya mATe sthiratA) parisaha, 11 zayyA pasiha, 12 Akroza parisaha, 3 vadha pasiha, 14 yAcanA parisaha, 15 alIbha parisaha, 16 roga parisaha, 17 tRNarapa parisaha, 18 mala parisaha, 18 satkAra parisaha, 20 prajJA parisaha 21 ajJAna parisaha 22 mithyAtva parisaha, e bAvIza prakAre parasaha jANavA sUmasaMparA-chadmastha-vItarAgayazcaturdaza-9-10 * darzana ane prajJA e be mArgamAM sthita rahevAnA ane bAkInA 20 nirjarAne arthe jANavA-samayasAra prakaraNe. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 ] [ zrItatvArthasUtrAnuvAdaka sUmasaM5rAya cAritravALAne chadmavItarAga cAritravALAne cauda parisaha hoya che. sudhA, pipAsA, zIta, uSNa, dazamazaka, caryA, prajJA, ajJAna, alAbha, zayyA, vadha, roga, tRNasparza ane mala e 14 heAya che. ekAdaza jine-9-11 terame guNaThANe agyAra parisaha heya che. sudhA. pipAsA, zIta, uSNa, daMzamazaka, caryA, zayA, vadha, roga, tRNasparza ane mala e agyAra. bAdaraparAye -0-12 bAdara saparAya cAritre (navamA guNaThANa sudhI) sarva eTale bAvIza parisaha heAya che jJAnAvaraNe prajJAAne-8-13 jJAnAvaraNanA udaye prajJA ane ajJAna e be parisa hoya che. darzanamehAntarAyaveradazanAlAbhau-9-14 | darzanamohAvaraNa ane aMtarAya karmanA udaye adarzana (mithyAtva), ane alAbha parIsaha anukrame heya che. cAritramehe nA nyAti-strIniSaghA-sckezavyAcanA-satkAra puraskArA-9-15 cAritramehanA udaye nAkhya, (acalaka) arati, strI, niSadyA, Adeza, yAcanA ane satkAra e sAta parIsaha hoya che. vedanIye zeSA:-9-16, vedanIyanA udaye bAkInA agyAra parIsaha heAya che. jinane je agyAra hoya te ahIM jANavA. eTale jJAnAvaraNa, darzanameha, antarAya ane cAritramohanA udaye je 11 parisaho che te sivAyanA 11 vedanIyanA udaye hoya che. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] [ 89 ekAda bhAyA yugapadekenaviMzataH-9-17 e bAvIza parisamAMthI ekathI mAMDIne 19 parisaha sudhI eka sAthe eka purUSane hoI zake che. kemake zIta ane uSNamAMthI eka eka bIjAthI virodhI che. mATe eka sAthe 19 parisaha hoya. sAmAyika che depasthApya-parihAravizuddhisUkSmaparAyayathAkhyAtAni cAritrama-9-18 1 sAmAyika saMyama, 2 chedepasthApya saMyama, 3 parihAra vizuddhi, 4 sUkSma saM5rAya ane 5 yathAkhyAta saMyama, e pAMca cAritranA bheda che. anazanAvamaudarya-vRttiparisaMkhyAna-rasArityAgavivikRta zAsana-kAyaklezA bAhya tapa:-9-19 anazana (AhArane tyAga), avamaudarya (uNAdarI-be cAra kavaLa uNA rahevuM), vRttiparisaMkhyAna (AjIvikAne niyama, bhoya upabhogya padArthanI gaNatarI rAkhavI), rasaparityAga, (cha vigaIne tyAga-lolupatAne tyAga), vivikta thayAsanatA (anya saMsarga vinAnAM zayA ane Asana) ane kAyaphaleza leca, AtApanA Adi kaSTa), e cha prakAranA bAhyatA jANavA. prAyazcita-vinaya-vaiyAvRtya-svAdhyAya.vyutsarga-dhyAnAkyuttarama -9-20 prAyazcita, vinaya, vaiyAvacca, svAdhyAya, vyutsarga (kAyotsarga) ane dhyAna (dharmadhyAna ane zukaladhyAna), e atyaMtara tapanA cha bheda che. nava-caturdaza-paMca-dvibhU-vyathAkramaM prAdhyAnAta --21 e atyaMtara tapanA anukrame nava, cAra, daza, pAMca ane be bheda dhyAnanI agAunA (prAyazcittAdinA) che. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 ] [ zrItattvArthasUtrAnuvAda Alocana-pratikramaNa-tadubhaya-vivekabutsarga-tapa-cheparihArepasthApanAni-9-22 AyaNu (guru AgaLa prakAzavuM), paDikkamaNuM ( micchAmi dukkaDa devuM), te baMne, viveka (tyAga pariNAma), kAyotsarga, tapa, cAritraparyAyane cheda, parihAra (tyAga-gacha bahAra) ane upasthApana (pharI cAritra ApavuM), e nava bheda (prAyazcittanA che. jJAna-dazana-cAritrapacArA:-9-ra3 jJAna, darzana, cAritrane vinaya ane upacAra, (jJAna, darzana ane cAritrathI potAnA karatAM adhika guNavALAne ucita vinaya kare), ema vinaya cAra prakAre che. AcAryopAdhyAyatapasvi-zaikSaka-glAna-gaNa-kula-saMgha-sAdhu -samajJAnAma-9-24 1 AcArya, 2 upAdhyAya, 3 tapasvi, 4 navIna dIkSita, 5 glAna (rogI), 6 gaNu (viranI saMtati-judA judA AcAryanA ziSyo chatAM eka AcArya pAse vAcanA letA hoya te samudAya), 7 kula (ekaAcAryanI saMtati), 8 saMdha, 8 sAdhu ane 10 manahara cAritranuM pAlana karanAra muni, e dazane veyAvacca anna pAna Asana zayana ItyAdi ApavA vaDe karIne karo. vAcanA-pRcchanAnDapekSA-ss--Aya-dharmopadezA -9-25 1 vAcanA (pATha levo), 2 pRcchanA (pUchavuM), 3 anuprekSA (mULa tathA arthane manathI abhyAsa karavo), 4 AmnAya (parAvanA -bhaNeluM saMbhALI javuM) ane 5 dharmopadeza karavo e pAMca prakAre svAdhyAya jANo. bAhyAbhyantaropA :-9-26 vyutsaga be prakAre che-bAhya ane atyaMtara. bAhya vyutsarga bAra prakAranI upadhane jANavo ane atyaMtara vyutsarga zarIra ane kaSAyane jANavo. Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] uttamasaMhananakAgracittanirodho dhyAnama-9-ra7 uttama saMhanana (vajawSabhanArAya, RSabhanArAya, nArAya ane anArA, e cAra saMghayaNa) vALA jIvone ekAgrapaNe ciMtAno rAdha te dayAna jANavuM. AmuhUrtIta -9-28 te dhyAna eka muhUrta paryata rahe che. Arta raudra-dharmo-zukalAni-8-29 ArtadhyAna, raudradhyAna, dharmayAna ane zukaladhyAna ema dayAna cAra prakAre che. pare mokSa-hetR-9-30 pAchalAM be dhyAna mokSanAM hetu che. Arta--amane jJAnAM saMprayeAge tavipragAya smRtisamanvAhAra:-9-31 aniSTa vastuone yoga thaye chate te aniSTa vastune viyega karavA mATe smRti samanvAhAra (ciMtA karavI) karavo te ArtadhyAna jANavuM. vedanAyAzca-9-32 ArtadhyAna che. viparIta mane jJAnAma-9-33 manojJa vedanAnuM viparIta dhyAna samajavuM arthAta manojJa viSayane viyoga thaye chate tenI prAptine arthe ciMtA karavI te ArtadhyAna jANavuM. nidAna ca-2-34 A kAma vaDe karI upahata che citta jenuM evA ja punarjanmamAM tevA viSayo meLavavA mATe je niyANuM kare te ArtadhyAna che. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ] [ zrItanavArtha sUtrAnuvAdaH tadavirata-dezavirata-pramatta thatAnAma-9-3pa te AdhyAna avirati, dezavirati ane pramatta saMtane hoya che. (mArga prApti pachInI apekSAe A vAta samajavI.) hiMsAta-steya-viSayasaMrakSaNe raudramavirata-dezavirata: hiMsA, amRta (asatya) cerIne arthe ane viSaya (padArtha)nI rakSAne arthe saMkalpa karavA te raudradhyAna jANavuM te avirati ane dezaviratine heAya che. AjJA-pAya-vipAka-saMsthAnaviyAya gharma-apramattasaMyatasya-2-37 1 AjJAvicaya ( jinAjJAne viveka ), 2 apAyavicaya (sanmArgathI paDavA vaDe thatI pIDAno viveka), 3 vipAkavicaya (karmaphaLanA anubhavane viveka) ane 4 saMsthAna vicaya (lekanI AkRtine viveka)ne arthe je vicAraNuM te dharmadhyAna kahevAya che; te apramatta saMyatane haiya che. upazAnta-kSINakaSAyazci-9-38 ' upazAMtakaSAya ane kSINukaSAya guNaThANAvALAne dharmadhyAna heya che. zukUle cAghe-9-39 zukuladhyAnanA pahelA be bheda pUrvane jANanAra zrata kevaLI upazAMtakaSAyI ane kSINa kavAyIne heya che. pare kevalina:-9-40 zukladhyAnanA pAchalA be bheda kevaLIne ja hoya che. pRthakUvaika-vitarka - sUkSmakriyApratipAti - bhupatakriyAnivRttIni-9-41 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] [ 93 pRthakRtva vitaka, 2 ekatva vitarka, 3 sUkSmakriyA apratipAti ane 4 bhupatakriyA nivRtti, ema cAra prakAre zukuladhyAna jANavuM. taka- kAgAgAnAma-9-42 te zuladayAna traNa yogavALAne, traNamAMthI eka yogavALAne, kevaLa kAya vegavALAne ane ayogone anukrame hoya che. arthAta traNa gavALAne pRthaphata vitarka, traNamAMthI eka yogavALAne ekatra vitarka, kevaLa kAyayogavALAne sarmAkrayA apratipAti ane ayogIne bhupatakriyA nivRtti nAmanuM bayAna hoya che. ekAgra savitarko pUrve-8-43 pUrvanAM be zukaladhyAna eka vyAzrayI vitarka sahita hoya che. (prathama pRthavitarka vicAra sahita che.) avicAra dvitIyama-9-44 vicAra rahita ane vitarka sahita bIjuM zuladhyAna heya che.. vitarka: zratama-9-44 yathAyogya zrutajJAna te virtaka jANavo. vicArarthavyajana-ga-saMkAti:-9-46 artha, vyaMjana ane yoganuM je saMkramaNa te vicAra. A atyaMtara tapa saMvara hovAthI navIna karma saMcayane niSedhaka che, nirjarArUpa phaLa ApanAra hovAthI karmanI nirjarA karavAvALe che. ane navIna karmano pratiSedhaka tathA pUrvopArjita karmane nAzaka, hovAthI mekSamAgane prApta karAvanAra che. samyagdaSTi-zrAvaka-viratA-nAvija-darzana mehakSapakepa zamakopazAta mehakSapaka-kSINameha-jinAH kramazeSasaMkhyaya. guNa nirjara:-9-47 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ zrIvArtha sUtrAnuvAda: karanAra, darzanamehakSapaka, mohane zamAvate, upazAMto, mehane kSINa karato, kSINumeha ane kevaLImahArAja (sayogI ane ayogI,) e uttarottara eka ekathI asaMkhya guNa Adhaka nirjarA karavAvALA che. gulAka-bakuza-kuzIla-nircanthasnAtakA nibhyAH -9-48 pulAka (jinakathita AgamathI patita nahi thAya te), bakuza ( zithilAcArI paNa nircathe zAsana upara prIti rAkhanAra ), kuzIla (saMyama pALavAmAM pravRtta paNa potAnI Idriyo svAdhIna nahi utpanna thAya te), nircatha (vicaratA vItarAga chaghastha), snAtaka (sayogI kevaLI, zelezI pratipanna kevaLI), e pAMca prakAranA nircatha hoya che. saMyamazrata-pratisevanA-tItha-liMga-lopAta-sthAnavika'lpata: sAdhyA: 9-49 e pAMca nirca the saMyama, kRta, pratise nA, tIrtha, veSa lesyA, upapAta ane sthAna, e vika9pa vaDe karIne sAdhya che. arthAta saMyama, zrata adi bAbatamAM keTalA prakAranA nirca the lAbhe te ghaTADavuM. te A pramANe-sAmAyika ane chedo sthApya cAritre pulAka, - bakuza ane pratisevanA kuzIla e traNa prakAranA sAdhu hoya. parihAravizaddhi ane sUkamaparAya cAritre kaSAya kuzIla hoya. yathAkhyAta cAritre nigraMtha ane snAtaka heya. pulAka, bakuza ane pratisevanA kuzala e traNa prakAranA sAdhuo utkRSTathI daza pUrva dhara heya. kaSAya kuzIla ane nirgatha cauda pUdhara heya. pulAka jaghanyathI AcAra vastu (navamA pUrvane amuka bhAga ) sudhI zrata jANe. bakuza, kuzala ane nigraMthane jaghanyathI Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] [ 95 ATha pravacana mAtA jeTaluM mRta heya. snAtaka-kevaLajJAnI Rtarahita hoya. brutajJAna kSayopazama bhAvathI thAya che, kevaLIne te bhAva nathI, paNa kSAvika bhAva che, mATe zrutajJAna kevaLIne na hoya) pAMca mULa guNa (pAMca mahAvrata) ane rAtribhUjana vismaNa e cha mAhelAM koI paNa vratane paranI preraNA ane AgrahathI dUSita karavAvALA pulAka hoya. keTalAka AcArya kahe che ke phakta mithuna viramaNune pulAka dUSita kare che. bakuza be prakAranA che. upakaraNamAM mamatA rAkhanArA eTale ghaNu mUlyavALA upakaraNo ekaThAM karIne vizeSa ekatra karavAnI IcchAvALA hoya te upakaraNa bakuza ane zarIra zobhAmAM jenuM mana tatpara che evA haMmezAM vibhUSA karanArA zarIrabakula kahevAya che, pratisevanAkuzIla hoya te mULa guNane pALe ane uttara guNamAM kaI kAMI virAdhanA kare che. kaSAyakuzIla, nirgatha ane snAtaka e traNa nithAne koI jAtanI pratisevanA (dUSaNa) nathI. sarva tIrthakaronA tIrthamAM pAMca prakAranA sAdhuo hoya. eka AcArya mAne che ke-pulAka, bakuza, pratisevAnAkuzIla e tIrthamAM ja heya; bAkInA sAdhuo tIrthanI hayAtImAM agara tIrthanI hayAtI na hoya tyAre paNa hoya. liMga (sAdhu veza) be prakAre che, dravya liMga rajoharaNa muhapatti vagere. ane bhAva liMga jJAna, darzana ane cAritra. sarva sAdhuo bhAvaliMga hoyaja, vyaliMge bhajana jANavI. (eTale hAya athavA na paNa hoya marUdevI vagerenI piThe.) TuMkA kALava LAne heya athavA na hoya ane dIrgha kALavALAne avazya hAya. mulAkane chellI traNa lesyA heya. bakuza ane pratisevanA kazIvane chae lepha. heya. pArahAravizuddhi cAritravALA kaSAya kuzIlane chellI traNa lezyA heya sUmasaM5rAyavALA kaSAya kuzIlane tathA nirNaya ane Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 ] [ zItatvArthasUtrAnuvAdaka snAtakane phakta zukla lezyA heya ayogI zailezI prApta te alezI hAya. pulAka utkRSTa sthitivALA devapaNe sahastrAra deva ke upaje. bakuza ane pratisevanAkuzIla bAvIza sAgaropama sthiti sudhInA devapaNe AraNa ayyata devalokamAM upaje. kaSAyakuzIlata ane nigraMtha sarvArthasiddhamAM upaje. sarve sAdhuo jadhanyathI pazepama pRthakavanA AyuvALA saudharma kalpamAM Upaje. nirvANa padane pAme. have sthAna AzrayI kahe che-kaSAyanimittaka saMyamasthAne asaMkhyAtAM che, temAM sarvathI jadhanya labdhisthAnake pulAka ane mAyazIlane heya. te baMne eka sAthe asaMkhyAtAM sthAne lAbhe pachI pulAka viccheda pAme ane kaSAyakuzIla, asaMkhyAtAM sthAne ekalo lAbhe. pachI kaSAyakuzIla, pratisevanAkuzIla ane bakuza kuzala eka sAthe asaMkhyAtAM sthAne lAbhe. pachI bakuza viccheda pAme. pachI asaMkhyAtAM sthAne jaIne pratisevanA kuzIla viccheda pAme. pachI asaMkhyAtA sthAne jaIne kaSAya kuzIla viccheda pAme. ahIMthI, upara aSAya sthAne che, tyAM nigraMtha ja jAya. te paNa asaMkhyAtAM sthAne jaIne viccheda pAme. AthI upara eka ja sthAne jaIne nircatha snAtaka nirvANa pAme. eonI saMyamalabdhi anaMtAnaMta guNa hAya che. samApta: navamedhyAya: atha dazasdhyAya: mokSatattva mehakSayAdu jJAna-darzanAvaraNAntarAyakSayAgra kevalama -aa mehanIyano kSaya thavAthI ane jJAna-darzanAvaraNanA tathA aMtarAyanA kSaya thakI kevaLajJAna utpanna thAya che. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] [ 97 - A cAra karma prakRtine kSaya kevaLajJAnane hetu che. sUtramAM meha kSamA" ema juduM grahaNa karyuM che te krama darzAvavAne mATe jANavuM, tethI ema sUcavAya che ke mehanIya karma prathama sarvathA kSaya e traNa karmane eka sAthe kSaya thAya tyAre kevaLajJAna utpanna thAya. bandha-hetvabhAva-nirjarAbhyAma-10-2 baMdhanAM kAraNe (mithyAdarzana avirati Adi)nA abhAvathI, ane bAMdhelAM karmanI nirjarAthI samyagadarzanAdinI yAvata kevaLa jJAnanI utpatti thAya che. sna-karmakSaye mekSa -10-3 sakaLa kamane kSaya te mokSa kahevAya che. dazana-siddhabhyaH-14 kevaLa (kSAyika) samyakatva, kevaLa jJAna, kevaLa darzana ane siddhatva (A kSAvika bhAvo siddhane niraMtara heya mATe) sivAya bAkInA opazamikAdi bhAva ane bhavyatvane abhAva thavAthI mokSa thAya che. tadanantaramUrva gachatyAlokAntAta-10-pa te (sakaLa karmanA kSaya) pachI jIva uMce lokAnta sudhI jAya che. karmane kSaya thaze chate dehaviyoga, sidhyamAna gati ane kAntanI prApti e traNe A mukta jIvane eka samaye eka sAthe thAya che. prayoga (vIryA rAyanA kSaya athavA kSapazama dvArA ceSTA rUpa ) darzana saptakanA kSaye kevaLa samyaktva, jJAnAvaNanA kSaye kevaLajJAna, darzanAvaraNanA kSaye kevaLa darzana, ane samasta karmanA kSaye siddhatva prApta thAya che. ta7 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 ] [ zrIvArthasUtrAnuvAda pariNAmathI athavA svAbhAvika utpanna thayela gati kriyA vizeSane kArya dvArA utpatti kALa, kAryAraMbha ane kAraNa vinAza jema pUrvaprayogA-saMvAda-badhadAttathAgatipariNa mAccataddagati: pUrvanA prayoga thakI, (purUSa prayatnathI daMDavaDe cakranA bhramaNanI jema) asaMgapaNA thakI, (karmane viyoga thavAthI mATIthI lepAyela tuMbaDInI jema) baMdha cheda thakI (eraMDagucchanI jema) ane siddhanI gatino svabhAva (jIvanI svAbhAvika) udarvagati hovAthI te mukta jIvonI gati (gamana) thAya che. kSetra-kAla-gati-liMga-tIrtha-cAritra-pratyekabuddhAdhita kSetra, kAla, gati, liMga, tIrtha, cAritra, pratyeka bukabadhita, jJAna, avagAhanA, attara, saMkhyA ane alpa bahuva-e bAra anuyoga kArothI siddhano vicAra karo. temAM pUrvabhAva prajJApanIya ane pratyutpanna bhAva prajJApanIya-e be nayanI apekSAe siddhine vicAra karavAnuM che. atItakAlanA bhAvane jaNAvanAra pUrvabhAvaprajJApaneya naya kahevAya che, ane vartamAna bhAvane jaNAvanAra pratyutpannabhAvaprajJApanIya naya kahevAya che. 1 kSetra-kyA kSetramAM siddha thAya che pratyutpannabhAvaprajJApanIya nayane AzrayI siddhi thAya che. pUrvabhAva prajJApanIya nayanI vivakSAthI janmanI apekSAe paMdara karmabhUmimAM Utpanna thayela siddha thAya che, ane saMvaraNanI apekSAe manuSya kSetramAM rahela siddhipadane pAme che. temAM pramatta saMyata ane deza viratinuM saMharaNa thAya che. sALI, Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita 1. [ 99 darahita, parihAravizuddhi cAritravALA, palAcaritrI, apramattasaMyata, caudapUrvadhara, ane AhAraka zarIrI eonuM saMharaNa thatuM nathI. RjusUtra ane zabdAdi traNa ne pratyutpanna bhAvane jaNAve che, ane bAkInA nigamAdika traNa no pUrvabhAva (atIta) tathA pratyutpanna (vartamAna) bhAva-e bannene jaNAve che. - 2 kAla-kayA kALe siddha thAya che? ahIM paNa be nayanI apekSAe vicAra karavo Avazyaka che. pratyutpannabhAvaprajJApanIya nayanI vivakSAthI kAlanA abhAvamAM siddha thAya che. kemake siddhi kSetramAM kALano (abhAva che.) pUrvabhAvapratApanIya nayanI vivakSAe janma ane saMhara nI apekSAe vicAra karavAne che, janmathI sAmAnya rIte avasarpiNImAM, utsarpiNImAM ane utsarpiNI-avasarpiNImAM utpanna thayele siddha thAya che. ( noutsarpiNI-avasarpiNIkAla mahAvideha kSetramAM che. ) ane vizeSathI avasarpiNImAM suSama duHSamAM ArAnA saMkhyAmAM varSa bAkI rahe tyAre janmele siddhipadane pAme, duHSama suSamAM nAme cothA ArAne, tathA cothA ArAmAM utpanna thayelA duHSamAM nAme pAMcamA ArAmAM mokSe jAya, paNa pAMcamA ArAmAM janmele mokSe na jAya. saMkaraNane AzrayI sarva kAlamAMavasarpiNI utsarpiNa ane utsapiNuM kAlamAM mokSe jya. 3 gati-pratyutpanna bhAvapajJApanIya nayano vivakSAthI siddhi gatimAM siddha thAya, pUrvabhAva prajJApanIya nayanA be prakAra che-anantara pazcAta kRtagatika=anya gatinA AMtarA rahita ane ekAtara pazcAta kRta gatika (eka manuSya gatinA aMtaravALA). anantara pazcAt katagatika nayanI vivakSAthI manuSyagatimAM utpanna thayelo mokSe jAya che. ekAntara pazcAtagatika nayanI apekSAe sarvagatithI AvelA siddhipadane pAme che. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 ] [ zrItatvArtha sUtrAnuvAdaka 4 liMga-liMganI apekSAe anya vikalpa che, tenA traNa prakAra che-1 vyaliMga, 2 bhAvaliMga, ane 3 aliMga. pratyutpanna bhAvanI apekSAe liMga rahita siddha thAya che, pUrvabhAvanI apekSAe bhAvaliMgI (bhAvacAritrI) svaliMge (sAdhune ve) siddha thAya che. dravyaliMganA traNa prakAra che-svaliMga, anyaliMga, ane gRhiliMga, tene AzrayI bhajanA jANavI. sarva bhAvaliMgane prApta thayela kSe jAya che. 5 tItha-tIrthakaranA tIrthamAM tIrthakara siddha thAya che. tIrthakarapaNuM anubhavIne mokSe jAya che, netIrthaMkara pratyeka budhAdi thaI siddha thAya che, ane atIrthaMkara-sAdhuo thaI siddha thAya che. e pramANe tIrthakaronA tIrthamAM paNa pUrvokta bhejavALA siddha thAya che. 6 cAritra pratyutpannabhAvanI apekSAe nacAritrI ne acAritrI siddha thAya che, pUrva bhAva prajJApanIyanA be bheda che-1 anantara pazcAtkRtika, ane 2. paraMpara pazcAtkRtika. 1 anantara pazcAtkRtika ( jene-koI anya cAritranuM aMtara nathI evA ) nayanI apekSAe yathAkhyAta cAritrI siddha thAya che paraspara pazcAtkRtika(anya cAritra vaDe sAntara) nayanA vyaMjita ane avyaMjita e be bheda che. atyaMjitasAmAnyataH saMkhyAmAtrathI kahela, ane vyaMjita eTale vizeSa nAmaThArA kahelA. avyaMjitanI apekSAe traNa cAritravALA, cAra cAritravALA, ane pAMca cAritravALA siddha thAya che. vyaMjitanayanI apekSAe sAmAyika, sUkSama saMparAya, ane yathAkhyAta cAritravALA siddha thAya che. athavA depasthApanIya, sUmasaMpAya ane yathAkhyAta cAritravALA siddha thAya che. athavA sAmAyika, chedo pasthApanIya, sUmasaMpAya, ane yathAkhyAta cAritravALA siddha thAya che. athavA chedapasthApanIya, parihAra vizuddhi, sUmasaM5rAya ane yathAkhyAta cAritravALA siddha thAya che. athavA sAmAyika, depasthA Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] [ 101 panIya, parihAra vizuddhi, sUkamaparAya ane yathAkhyAta cAritravALA - siddha thAya che. 7 pratyeka buddhAdhita-svayaMbunA be bheda tIrtha kara ane pratyeka budha, budha badhitanA be prakAra-parabodhaka ane mAtra potAnuM ja hitakaranArA-e rIte pratyekabuddha bAdhita siddhanA cAra prakAra che. 8 jJAna-pratyutpannabhAva nayanI apekSAe kevalI siddha thAya che. pUrvabhAvaprajJApanIyanA anantara pazcAta kRtika ane paraMpara pazcAtkRtika e be prakAra che, ane te bannenA vyaMjita ane avyaMjita evA babbe bheda che. atyaMjitamAM be traNa ane cAra jJAna vaDe siddha thAya che ane vyaMjitamAM mati zrata vaDe, mati mRta avadhi vaDe, mati zrata manaH paryAya vaDe ane mati zrata avadhi ane mana:paryAya vaDe sidadha thAya che. 9 avagAhanA-avagAhanA be prakAranI che. utkRSTa ane jaghanya. utkRSTa avagAhanA dhanuSa pRthakRtvathI adhika pAMcaso dhanuSa, ane jadhanya avagAhanA aMgula pRthaphavathI hIna sAta hAtha. pUrvabhAva prajJApanIyanI apekSAe eTalI zarIranI avagAhanAmAM vatata siddha thAya che. (A tIrthakaranI apekSAe kathana che, anyathA jadhanya be hAthanI avagAhanAvALA sidadha thAya che) ane pratyutpanna bhAvanI apekSAe pitAnI avagAhanAthI trIjA bhAga nyUna avagAhanAvALA sidadha thAya che. 10 antara-anantara ane sAntara e banne prakAre siha thAya che. anantara-jaghanyathI eka samaya ane utkRSTathI ATha samaya sudhI siddha thAya che. sAntara-jaghanyathI eka samaya ane utkRSTathI cha mAsanuM atara paDe che. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 ] [ zrIvArthasUtrAnuvAdaka 11 saMkhyA-eka samaye jadhanyathI eka, ane utkRSTathI 108 siddha thAya che. , 12 apabahuva-e pUrvokta kSetrAdika agIAra dvAranuM alpabahutva kahe che te A pramANe- 1. kSetra-janmathI siddha karmabhUmine viSe che, ane saMharaNathI siMda akarmabhUmimAM thAya che, saMharaNathI siddha sarvathI cheDA che, ane janmathI siddha asaMkhyAta guNA che. saMharaNa be prakAranuM che-svayaMskRta ane parakRta, deva, cAraNa muni ane vidyAdharae kareluM saharaNa te parata kahevAya che. cAraNa ane vidyAdharanuM saMharaNa svakRta hoya che. kSetranA bheda-karmabhUmi, akarmabhUmi, samudra, dvIpa, urva, adhe ane tirthan leka che. temAM sarvathI thoDA udalekamAM siddha thAya che. tenAthI saMkhyAta guNa alakamAM siddha thAya che. ane tenAthI saMkhyAta guNa tiryagU lekamAM siddha thAya che, ane sarvathI thoDA samudra siddha che, ane tenAthI saMkhyAta guNA dvIpa siddha che. e rIte sAmAnyata: jANavuM, vizeSataHsarvatho thoDA lavaNa samudramAM siddha thayelA che, tenAthI kAlodadhimAM siddha thayelA che. tenAthI dhAtakI khaMDamAM saMkhyAta guNa sidhdha thayelA che, ane tenAthI saMkhyAta guNA puSkarAI dvIpamAM mekSe gayelA che. 2 kAla-kAlanA traNa prakAra che-avasarpiNI, utsarpiNa ane anavasarpiNa- utsarpiNI. ahIM sihana vyaMjita ane avyaMjitanA bhedathI alpa bahutvano vicAra karavo. pUrva bhAvanI apekSAe sarvathI cheDA utsapi siddha jANavA, tenAthI avasarpiNa siddha vizeSAdhika jANavA, ane anavasarpiNa-utsarpiNuM siddha saMkhyAta guNA jANavA. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] [ 103 vartamAna bhAvanI apekSAe kAlanA abhAvamAM sidadha thAya che mATe alpabahuva nathI. '3 gati-vamAna kAlanI apekSAe sidhdhi gatimAM sidha thAya che, mATe alpa bahuva hotuM nathI. AMtarA rahita pazcAta kRtika a85 bahuva nathI. AMtarA rAhata paraMpara pazcAta katikarUpa pUrva bhAvanI apekSAe tiryaMca gatithI manuSyamAM AvIne mele gayelA sarvathI thoDA naraka gatithI manuSya gatimAM AvI mele gayelA saMkhyAtaguNa che, ane tethI devagatimAMthI manuSya gatimAM AvI mokSe gaelA saMkhyAta guNa che, mATe alpa bahuta nathI. pUrva bhAvanI apekSAe sarvathI thoDA napuMsakaliMga siddha jANavA. tethI saMkhyAta guNa strI liMga sidha, ane tethI saMkhyAta guNA puliMga sidadha jANavA. 5. tIrtha - sarvathI thoDA tIrthakaranA tIrthamAM tIrthakara sidadha jANavA, tethI notIrtha kara sidadha saMkhyAta guNa jANavA, tIrthakaranA tIrthamAM siddha thayelA napuMsa saMkhyAta guNA, tethI strI sidhdha saMkhyAta guthA, ane tethI puruSa sidhu saMkhyAta guNA jANavA, 6 cAritra-vartamAna bhAvanI apekSAe cAritrI no cAritrI siddha thAya che, mATe alpAbahatva nathI. pUrvabhAvanI apekSAe sAmAnya rIte-sarvathI gheADA pAMca cAritravALA mokSe gayelA jANavA, tethI cAra caritravALI saMkhyAta guNa, ane tethI traNa cAritravALA saMkhyAta guNA jANavA. vizeSataH-sarvathI thoDA sAmAyika, chedepasthAne ya, parihAravizuddhi, sUkSmasaM5rAya, yayAkhyAta e pAMca Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 ] [ zrItatvArthasUtrAnuvAda cAritrI siddha jANavA, tethI sAmAyika cAritra sivAya bAkInA cAra cAritra vaDe siddha thaelA saMkhyAta guNA, tethI parihAra vizuddhi sivAya bAkInA cAra cAritra vaDe siddha thayelA saMkhyAtaguNA, tethI chedepasthApanIya cAritra sivAya bAkInA cAra cAritra vaDe siddha thayelA saMkhyAtaguNa, tethI sAmAyika, samasa parAya, yathAkhyAta e traNa cAritra vaDe siddha thayelA saMkhyAta guNuM, ane tethI chede pasthApanIya, sUmasaM5rAya, ane yathAkhyAta e traNa cAritra vaDe siddha thayelA saMkhyAtaguNa jANavA. 7, pratyeka buddha bAdhita-sarvathI thaDA pratyeka buddha siddha, tethI buddha badhita napuMsaka saMkhyAta guNA, tethI budha badhita strI saMkhyAta guNI, ane tethI budhdha badhita puruSa saMkhyAta guNA jANavA. 8 jJAna-vartamAna bhAvanI apekSAe sarva kevalajJAnI sidha thAya che, mATe aha5bahatva nathI. pUrva bhAvanI apekSAe sAmAnya rIte-sarvathI thoDA be zAne siddha thAya che. tethI cAra jJAna vaDe siddha thayelA saMkhyAta guNA. ane tethI traNa jJAna vaDe siddha thayelA saMkhyAta guNA. vizeSata:-sarvathI thoDA mati zrA jJAnasika saMkhyAta guNa ane tethI mati zrata avadhi mana:paryava jJAnasiddha saMkhyAta guNa, ane tethI mati zrata avadhijJAna midha saMkhyAta guNA jANavA. 9, avagAhanA-sarvathI thoDA jaghanya avagAhanAe sidha che, tethI utkRSTa avagAhanA sidhdha asaMkhyAta guNA, tethI madhya siddha asaMkhyAta gubu. tethI yavamAnI uparanA sidadha asaMkhyAta guNa, tethI yavamadhyanI nIcenA siMdha vizevAdhika, tethI sarva sidhdha vizeSAdhika jANavA. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] [ 105 10. aMtara-ATha samaya sudhI nirantara sidadha thayelA sarvathI thoDA jANavA, sAta samaya ane cha samaya sudhI nirantara sidadha thayelA, cAvata be samaya sudhI niratara siddha thayelA saMkhyAta guNu jANavA, cha mAsanA antara vaDe-sidhdha thayelA sarvathI thoDA jANavA. eka samayanA AMtarA vaDe siddha thayelA saMkhyAta guNA, cavamadhyane AMtarA vaDe siddha thayelA saMkhyAta guNA, yavamadhyanI nIcenA AMtarA vaDe siddha thayelA asaMkhyAta guNA, yavamAnI UparanA AMtarA vaDe sidadha thaelA vizeSAdhika, ane tethI sarva sidhdho vizeSAdhika jANavA. 11. saMkhyA-eka samaye ekasane ATha siddha thayelA savaMtho thoDA jANavA, ekaso sAta siddha thayelA yAvata pacAsa siddha thayelA anata guNa jANavA. ogaNapacAsathI AraMbhI pacIsa sudhI siddha thayelA asaMkhyAta guNA, ane cAvIsathI mAMDI eka sudhI sidhdha thayelA saMkhyAta guNA jANavA. upasaMhAra e prakAre nisarga (svAbhAvika) agara adhigama (guru upadeza) thI utpanna thayela tatvArtha zradhdhAnarUpa, kAdi aticAra rahita, prazama (samatA)-saMvega (mekSa sukhanI abhilASA) nirveda (saMsArathI uga)-anukaMpA (dayA) ane AtikatA (vItarAga bhASita vacanamAM daDha zradhAna)ne pragaTa thavA rUpa vizudhdha evuM samyam darzana pAmIne ane samyagadarzananI prApti thakI vizudha jJAna meLavIne, nikSepa, pramANa, naya, nirdeza, sasaMkhyA vagere upAyo vaDe jIvAdi taronA ane pariNAmika, audayika, aupazamika, kSAyopathamika ane kSAyika bhAvanA yathArtha tattvane jANIne; pAriNamika ane audayika bhAvanI utpatti, sthiti, anyathA (rUpAMtara pariNAma)rUpa anugraha ane Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 ] [ zrItattvArthasUtrAnuvAdaka nAzanA tatvane jANanAra; virakata, niHspRha, traNa guptie gupta, pAMca samitie samita (yukta); dazavidha yatidharmanA anuSThAna thakI ane tenuM phaLa dekhavAthI mokSaprAptinA pravartana vaDe atyaMta vRdha pAmela zradhA ane saMvegavALo, bhAvane (maitrI vagere cAra) vaDe bhAvitAtmA, dvAdaza anuprekSAo vaDe sthira karyo che AtmA jeNe evo, anAsakta, saMvara (nirAzavapaNu) karavAthI, viraktapaNathI, nispRha thavAthI, navIna karma saMcayathI rahita. pariSadanA jya thakI ane bAhya abhyatra tapanA anuSThAna ane anubhAva thakI, samyagUdaSTi ane dezaviratithI mAMDI jina paryantanA pariNAma adhyavasAya ane vizudidharU5 rathAnAntaronI uttarottara asaMkhyaguNa utkarSatAnI prApti vaDe pUrvopArjita karmane nijarate, sAmAyithI mAMDI sUkSma saMparAya parvatanA saMyama saMbaMdhi vizudhi sthAnonI uttarottara prApti thakI, pulAka vagere nirca thanA saMyama pALavAnA vizudidha sthAnavizeSonI uttarottara prAptivaDe yukta, atyaMta kSaya karyA cheA ane raudra dhyAna jeNe evo; dharma dhyAnanI daDhatAthI prApta karyuM che samAdhibaLa jeNe evo, pRthakRtva virtaka ane ekatra vitakamAMnA eka zukla dhyAnamAM vate jIva aneka prakAranI Rddhione prApta kare che. te A pramANe-AmarSa auSadhi (sparza mAtra auSadhirUpa-hAthanA sparza mAtra potAnA temaja pArakA rogane nAza kare tevI zakti) vipaDa auSadhi (vaDI nIti, ladhu nItinA avayave vyAdhi nAza kare tevI zakti), sarva auSadhi (daMta, nakha, keza, roma ItyAdi avayavo jenAM auSadha rUpa haya, tenuM sparza karela pANI aneka rogane haNe, tene sparza karela pavana bIjAnA viSAdi hare tevI zakti) zApa ane AzIrvAdanA sAmarthyane utpanna kare tevI vacana sididha. Izitva (sthAvara paNa AjJA mAne evI zakti, tIrthakara cakravati vagerenI tradidhane vistArI zake evI prabhutA), vazitva (jIva ajIva sarva Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] [107* padArtha vaza thAya evI zakti), avadhijJAna, vaikriyapaNuM, aNimA, ladhimA, mahimA, aNuva, ItyAdi. kamalanI nALa (sUtra) nA chidramAM paNa praveza karavAnI zakti te aNimA. halakApaNuM te ladhimA, jemake vAyu karatAM paNa halakA thaI zakAya. moTApaNuM te mahimA, jemake merU thakI paNa moTuM zarIra karI zakAya. bhUmi upara rahyA chatAM aMgulInA agra bhAga vaDe merU parvatanI Toca ane sUryAdikane sparza tenI prApti. pANImAM pRthvInI jema page cAle ane pRthvI upara pANInI peThe DubI jAya ne bahAra nikaLe evI zakti te prAkAmya. je vaDe agninI ta, dhUmra, jhAkaLa. varasAda, pANInI dhArA, kareLIyAnI jALa, tiSkavimAnonAM kiraNa ane vAyu emAMnA koI paNa ekane grahaNa karIne AkAzamAM cAle tevI zAkata te jaMghAcAraNa, jenAthI AkAzane viSe bhUminI jema cAle, pakSInI peThe uMce uDavuM, nIce uDavuM vagere kare tevI zakti te AkAza gati cAraNa AkAza (khAlI jagyA) nI peThe parvata madhyathI paNa cAlI zake tevI zakita te apraghAti, adazya thavuM te aMtardhAna zakita, judA judA prakAranAM aneka rUpone eka sAthe karI zake tathA vizeSa teja utpanna karI zake tevI zakita te kAmarUpI arthata marajI mAphaka rUpa dhAraNa karI zakAya te ItyAdi didha prApta thAya che. vaLI Indriyone viSe matijJAnanI vizuddhi vadhAre hovAthI sparzana, AsvAdana, suMghavuM, jevuM, sAMbhaLavuM e viSayone dUra thakI paNa anubhava kare che. eka sAthe aneka viSayanuM zravaNa-jJAna thAya tevI. vagere bhaMDAreluM rahe tenI peThe bhaNela sUtra vagere viramaraNa thayA vinA yAda rahe), bIjabudidha (eka artha rUpa bIjane sAMbhaLave karI ghaNuM arthane nIpajAvI kADhe, jema eka anAjanuM bIja vAvavAthI ghaNuM nIpaje tema), pada, prakaraNa, uddeza, adhyAya, prAbhUta, vastu, pUrva ane aMga Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 ] [ zrItatvArthasUtrAnuvAda enuM anusArIpaNuM arthAta padAdi ceDA jANyA sAMbhaLyAM hoya to paNa saMpUrNa meLavI zake, Rjumati, paracitta (abhiprAya) jJAna, Icchita vastunI prApti ane aniSTa vastunI aprApti vagere mana saMbaMdhi didhao jANavI. kSIrAzrava (dUdhanA pravAhanA jharavA tulya vacananI miSTatA), makvAzrava (madhunA pravAha jevI vacananI miSTatA), vAdipaNuM (vAda vivAdamAM kuzaLatA), sarva ratajJa (sarva pazu pakSI AdinA zabdane jANe) ane sarva saravAvabedhana (sarva prANIne baMdha karI zake tevI zakita) vagere vacana saMbaMdhi Rddhi jANavI. tathA vidyAdharapaNuM, AzIviSapaNuM (dADhAnI aMdara jhera utpanna thAya, zApe karI bIjAne mArI - zake te) ane bhinAkSara (nyUna) cauda pUrvadharapaNuM ane abhinAkSara (saMpUrNa) pUrvadharapaNuM vigere paNa adhio jANavI. te vAra pachI nispRha hevAthI te RdhiomAM Asakti rahita ane mehanIya karmanA kSepaka pariNAmamAM sthita rahelA evA te jIvanuM aThayAvIza prakAravALuM mohanIya karma sarvathA nAza pAme che, te vAra pachI chadmastha vItarAgapaNuM prApta thayelA te jIvanA aMtamuhU vaDe jJAnAvaraNa darzanAvaraNa ane aMtarAya karma samakALe sarvathA nAza pAme che te pachI saMsAranA bIja (utpatti) rUpI baMdhanathI sarvathA mukata, phaLarUpa baMdhanathI mokSanI abhilASAvALA, yathAkhyAta cAritravALA, jina, kevaLI, sarvajJa, sarvadarzI, zuddha, buddha, kRtakRtya. snAtaka thAya che. te vAra pachI vedanIya, nAma, gotra ane AyuSya karmanA kSaya thakI phalabaMdhanathI rahita, pUrve grahaNa karela IMdhanane bALI nAkhyA che jeNe ane (navA) IdhanarUpa upAdAna kAraNa rahita evA agrinI peThe pU upArjana karela bhavana nAza thavAthI ane hetunA abhAvathI have pachI (navA) janmonI utpatti nahi hevAthI, zAMta, saMsAra sukhathI vilakSaNa, AtyaMtika (anaMta) ekAMtika, upamA rahita, niratizaya ( ), evA nirvANa mekSa sukhane pAme che. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa. zrI umAsvAti vAcaka viracita ] L[ 109 evaM tattva-parijJAnA-dviraktasyAtmano bhRshm| nirAsravatvAcchinnAyAM, navAyAM karma-santato. // 1 // pUrvArSita kSato, thataiH kSaya-demi; saMsAra-bIjaM kAtsnye na, mohanIyaM prahIyate. // 2 // e prakAranA tatvone sArI rIte jANavA thakI sarvathA virakta thayela ane pUrvopArjita karmane zAstrokta kSaya karavAnA hetuo vaDe. khapAvanAra AtmA (jIva)nuM, nirAzravapaNuM hovAthI navIna karma saMtati (paraMparA) cheda thaye chate saMsAranA bIjarUpa mehanIya karma sarvathAH nAza pAme che 1-2 tato'ntarAyajJAnaghna-darzanaghnAnyanantaram ; prahIyante'sya yugapat , trINi karmANyazeSataH // 3 // te vAra pachI tarata ja te jIvanA aMtarAya, jJAnAvaraNa ane darzanAvaraNa e traNe karmo eka sAthe sarvathA nAza pAme che. 3 garbhasUcyAM vinaSTAyAM, yathA tAlo vinazyati; tathA karmakSayaM yAti, mohanIye kSayaM gate. // 4 // jevI rIte garbha sUci (vaccenuM aMkura-taMtu) nAza thaye chate tADavRkSa nAza pAme che. tevI rIte mohanIyakarma kSaya thaye chate bIjA karma kSaya pAme che. 4 tataH kSINa-catuSkarmA, praapto'thaakhyaatsNymm| vIjha-pana-nimu, sanAtavA paramezvaraH 6 || te vAra pachI khapAvyAM che cAra karma jeNe evo ane prApta karyuM che yathAkhyAta cAritra jeNe evo AtmA bIja baMdhanathI rahita. snAtaka, paramezvara thAya che. 5 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 ] [ zrItanavArthasUtrAnuvAda zeSakarma phalApekSaH, zuddho buddho nirAmayaH; sarvajJaH sarvajJa ja, nino mavati devI. / 6 ! bAkInAM karma hovAthI mekSa phaLanI apekSAvALo zuddha, buddha, nirAmaya (rega rahita), sarvajJa, sarvadazI, jina evo kevaLI thAya che. kRtsnakarma-kSayAdUrdhva, nirvANamadhigacchati; yathA dagdhendhano vahni-nirupAdAna-santatiH // 7 // samasta karmanA kSaya thayA pachI te nirvANune pAme che. jema bALyAM che pUrvanA IMdhana jeNe ane navIna IMdhanarUpa upAdAna saMtati rahita e agni zuddha dedIpyamAna rahe che, tema chava zuddhatAne pAme che. 7 dagdhe bIje yathA'tyantaM, prAdurbhavati nAGkuraH, karmabIje tadA dagdhe, nArohati bhavAGkuraH // 8 // jema bIja baLI gaye chate aMkure bIlakula utpanna thato nathI, tema saMsAra bIja baLI gaye chate bhavarUpa aMkura pedA thato nathI. 8 tadanantaramevordhva-mAlokAntAt sa gacchati; pUrvaprayogAsaGgatva-bandhacchedordhvagauravaiH // 9 // te vAra pachI tarataja pUrva prayoga, asaMgata, baMdha cheda ane * urva gaurava vaDe karIne te lekAta sudhI jAya che. 9 kulAla-cakre dolAyA-miSau cApi yatheSyate; pUrvaprayogAtkameM ha, tathA siddhagatiH smRtA. // 10 // kuMbhArane cAka, hiMDALA ane bANune viSe jema pUrva prayogathI * bhramaNa, gamanAdi kriyA thAya che, tevI ahiM pUrva prayogathI siddhanI gatirUpa kriyA kahela che- thAya che. 10 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ]. [ 111 mRllepa-saGga-nimokSA, dyathA dRSTApsvalAbunaH, varma-saMja-vinimaoNkSo-thA siddhapati mRtA. / 22 . jevI rIte mATInA leparUpa saMgathI sarvathA mukta thavAthI tuMbaDAnI pANImAM urva gati dekhAya che, tevI ja rIte karmarUpa saMgathI sarvathA mukta thavAthI siddhanI udarva gati kahelI che. 11 eraNDa-yantrapeDAsu, bandhacchedAdyathA gatiH, karma-bandhana-vicchedA,-tsiddhasyApi tatheSyate. // 12 // eraMDanA gucchAnA baMdhana chedana thakI jema eraMDa bIjanI gati thAya che tevI rIte karmarUpa baMdhanA chedana thakI sihanI paNa udarvagati gaNAya che. 12 Urdhvagaurava-dharmANo, jIvA iti jinottamaiH, dhorA-dhana, putrI kRti rohitam | zarU II urva gamananA gaurava dharmavALA jevo che ane adhogamananA gaurava dharmavALA yugalo che, ema jina-kevalI mATe uttama evA tIrthakaree kaheluM che. 13 yathA'dhastiryagUrdhva ca, loSTavAyvagni-cItayaH, svabhAvataH pravartante, tathordhva gatirAtmanAm // 14 // jevI rIte pASANu, vAyu ane agninI gatio svabhAveja anukrame adho, tiSThita ane urva pravarte che tevI rIte AtmAnI gati paNa svabhAve udarva thAya che. 14 atastu gati-vaikRtya,-meSAM yadupalabhyate; karmaNaH pratighAtAcca, prayogAcca tadiSyate. // 15 // Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 ] [ zIta-vArthasUtrAnuvAda upara kahela karatAM judI rIte e jIva pudagalAdinI gati je thAya che, te karmathI, pratighAtathI ane pragathI thAya che. 15 adhastiryagathordhva ca, jIvAnAM karmajA gatiH, kardhvameva tu taddha, mavati kSI-zarmaLA. . . jIvonI karmavaDe adhe tirya ane udarva gati thAya che, paraMtu kSINa thayAM che karma jenAM evA jIvonI to udarvagatija thAya che. kemake jIva svabhAve udarvagati dharmavALo che. 16. dravyasya karmaNo yadvadutpatyArambha-vItayaH; samaM tathaiva siddhI , ti-moTA-mavakSaya che 27 jevI rIte dravyamAM kriyAnI utpatti, AraMbha ane nAza eka sAthe thAya che. tevI ja rIte siddhanI gati, mekSa ane bhavane kSaya sAthe thAya che. 17. utpattizca vinAzazva, prakAza-tamasoriha, yuvApamavato cahna, tathA nirvAna-Lo | 28 ahIM jema prakAzanI utpatti ane aMdhakArane nAza sAthe thAya che, tevI ja rIte nirvANa (mokSa)nI utpatti ane karmane nAza sAthe thAya che. 18. tanvI manojJA surabhiH, puNyA parama-bhAsvarA; prAgbhArA-nAma vasudhA, lokamUrdhni vyavasthitA. // 19 // sUkSma, manohara, sugaMdhI, pavitra ane parama prakAzamaya prAzmArA nAmanI pRthvI lakakSetranA mAthe rahela che. 19. nRloka-tulya-viSkambhA, sitacchatranibhA zubhA, Urdhva tasyAH kSiteH siddhA, lokAnte samavasthitAH // 20 // Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] [ 113 te manuSyalaka tulya (45 lAkha yojana) vistAravALI, zveta chatra tulya zubha varNa vALI che. te prAmArA pRthvI upara uMce (eka jana pradezamAM chevaTanA yojananA 24 mA bhAgamAM) lekanA aMte siddo rUpe prakAre rahelA che. 20. tAnyAhuyutte, vajJAna-nai , samyaktva-siddhatAvasthA-hetvabhAvAcca niSkriyAH // 21 // teo tAdA saMbaMdhathI kevaLajJAna ane kevaLa darzana karI sahita (kevaLajJAna darzananA upayogavALA) che. samyaktva siddhatA avasthA sahita che ane hetunA abhAve niSkriya che. 21. tato'nyUrdhva gatisteSAM, kasmAnAstIti cenmatiH; dharmAstikAyasyAbhAvAt , sa hi heturgateH paraH // 22 / / je kadAca evI buddhi (zaMkA) thAya ke teonI tenAthI paNa uMce gati zA mATe na thAya ? to e zaMkAne uttara kahe che - dharmAstikAyane abhAva hovAthI (siddhanI) uMce gati na thAya kemake dharmAstikAya (ja) gatine parama hetu che. 22. saMsAra viSayAtItaM, muktAnA-mavyayaM sukham ; avyAbAdhamiti proktaM, paramaM paramarSibhiH / / 23 / / saMsAranA viSaya thakI vilakSaNa, avyaya (nAza na thAya tevuM ) ane avyAbAdha (pIDA rahita) evuM utkRSTa sukha mukta jIvone parama RSioe kaheluM che. 23. cAretarAya, amornaNASTa-karmA; kathaM bhavati muktasya, sukhamityatra me zaNu. // 24 // ta-8 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 ]. [ zrItanavArtha sUvAnuvAdaH nAza karyo che aSTa karma jeNe evA azarIrI mukta chane e sukha kevI rIte thAya ? e prakAre zaMkA thaye chate mAre uttara ahI sAMbhaLe. 24. loke caturvihArtheSu, sukhazabdaH prayujyate; viSaye vedanA'bhAve, vipAke mokSa eva ca. // 25 // ahI lokamAM cAra prakAranA padArthomAM sukha zabda joDela che. arthAta cAra prakAre sukha gayuM che. viSayamAM, vedanA (pIDA) nA abhAvamAM, pariNAmamAM ane mokSamAM. 5. sukho vahniH sukho vAyu-viSayeSviha kathyate, duHkhAbhAve ca puruSaH, sukhito'smIti manyate. // 26 // udAharaNa Ape che-agni sukha, vAyu sukha, viSayamAM sukha ema ahIM kahevAya che temaja duHkhanA abhAve paNa "huM sukhI chuM? ema manuSya mAne che. 26. puNyakarma-vipAkAcca, sukhamiSTendriyArtha jam ; karmakleza-vimokSAcca, mokSe sukhamanuttamam // 27 // ane puNyakarmanA vipAkathakI Icchita IyinA viSayathI utpanna thayela sukha kahevAya che. ane karma tathA kavAyanA sarvathA mekSa (chUTa kArA) thakI mokSamAM sarvottama sukha gaNeluM-raheluM che. 27. susvapna-suptavatkeci-dicchanti parinirvRttim ; tadyuktaM kriyAvattvAt-sukhAnuzayatastathA. // 28 // e mekSa sukhane keTalAeka sukhapUrvaka nidrA lenAra jema uttama zAMti Icche che te rUpa mAne che. te prakAranuM sukha mAnavuM te ayukta Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI umAsvAti vAcaka viracita ] [ 115 che. kemake (tema mAnavAthI) tyAM kriyApaNuM thAya, temaja sukhanuM ochAvattApaNuM thAya. 28. zrama-klama-mada-vyAdhi-madanebhyazca sambhavAt / / mohotpatte-rvipAkAcca, darzanaghnasya karmaNaH // 29 // vaLI zrama, (kheda), glAni, mada (madyapAnAdi janita), vyAdhi ane maithuna thakI tathA mehanA utpatti sthAna rati, arati, bhaya ane zeka vagerethI ane darzanAvaraNa karmanA vipAkathI te (nidrA) nI utpatti che. tethI mekSa sukhane nidrA mAnavI te ayukta che. kemake te mukta jIvo zramAdithI rahita che. ra9. loke tatsaMdRzo hyarthaH, kRtsne'pyanyo na vidyate; upagIyeta tadyana, tasmAnnirupamaM sukham // 30 // AkhA lokamAM tenAM sadaza bIje koIpaNa padArtha ja nathI ke jenI sAthe tenI upamA devAya, te mATe te sukha nirUpama (upamA rahita) che. 30. ki-prasiddha prAmAkhyA-numAnopaniyo, atyantaM cAprasiddhaM tad, yattenAnupamaM smRtam. // 31 // anumAna ane upamAnanuM pramANa hetunI prasiddhithI thAya che. te A bAbatamAM atyaMta aprasiddha che, te kAraNa mATe te anupama sukha kahevAya che. pratyakSaM tadbhagavatA-mahatAM taizca bhASitam ; JuteDastatvataH prajJa- rAstha-parIkSA. / rU2 . te (mekSamukha) arihaMta bhagavaMtane pratyakSa che. tethI teoe bhASita te sukha paMDita vaDe (Agama pramANuthI) prahaNa karavA gyA Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 ] [ zrIvArthasUtrAnuvAda che. (Agama vinA) chadmasthanI parIkSA vaDe grahaNa thAya tevuM nathI. 32. vaLI e dhana, jJAna ane cAritre karI sahita sAdhu mokSane mATe yatna kare che paNa kALa, saMdhayaNa ane AyunA deSa thakI alpazaktivALo hovAthI ane karmanuM atyaMta bhArIpaNuM hovAthI mokSaprAptine mATe akRtArtha thayo chatAM upazamabhAvane pAme che, te saudharmathI mAMDIne sarvArthasiha parvata kalpanA vimAne mAMhenA keIpaNa ekane viSe devapaNe utpanna thAya che. tyAM puNyakarmanAM phaLane bhogavIne AyuSyano kSaya thavAthI avIne, deza, jAti, kuLa, zILa, vidyA, vinaya, vibhava, sukha ane vistAravALI vibhUtie yukta manuSyabhavane viSe janma pAmIne pharIthI san darzanAdi vaDe vizuddha jJAna pAme che. A sukha paraMparAvaDe puNyAnubaMdhi puNyanA anubaMdhanA krame karIne traNa vAra janma laI (traNa bhava karI) ne pachI mekSa pAme che. | kAtiH | vAcakamukhyasya ziva-bhiyaH prakAzayazasaH praziSyeNa / ziSyeNa ghoSanandi-kSamaNasyai-kAdazAGgavidaH // 1 // garbhakATAka yazayukta zivazrI nAmanA vAcaka mukhyanA praziSya ane agyAra aMganA jANu zrI zeSanadi muninA ziSya. 1 vAcanayA ca mahA-vAcaka-kSamaNa-muNDapAda-ziSyasya / ziSyeNa vAcakAcArya-mUlanAmnaH prathitakIrteH // 2 // tathA vAcanA vAvaDe karIne (bhaNAvanAranI apekSAe) munimAMhe pavitra mahAvAcakakSamaNa muMDAdanA ziSya, prasiddha che kIrti jenI ane vAcakrAcArya mUla che nAma jenuM tenA ziSya, arthAta muMDAdanA ziSyanA ziSya. 2 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 zrI umAsvAti vAcaka viracita nyagrodhikA-prasUtena, viharatA puravare kusumanAmni / kaubhISaNinA svAti-tanayena vAtsIsutenAya'm / / 3 // arhadvacanaM samyaggurukrameNAgataM samupadhArya / duHkhAtaM ca durAgama-vihatamatiM lokamavalokya / / 4 // jenuM evI umA nAmanI mAtAnA putra, khyAdhikA gAmamAM utpanna thayelA ane kusumapura (pATalIputra) nAmanA zreSTha nagarane viSe vicaratA, rUDa prakAre guru paraMparAe Avela amUlya aha~vacanane rUDe prakAre dhAraNa karIne duHkhI ane durAgama (ehika sukhopadezavALA vacano)thI naSTabuddhizALA lekene dekhIne 3-4 idamuccai garavAcakena, satvAnukampayA dRbdham / tattvArthAdhigamAkhyaM, spaSTamumAsvAtinA zAstram // 5 // jIvonI anukaMpA vaDe karIne ucca nAgarazAkhAnA vAcaka umAravAtIjIe A taravAryAdhigama nAmanuM zAstra spaSTa rIte racyuM. 5. yastatvArthAdhigamAlyaM, jJAsyati kariSyate ca tathoktam / so'vyAbAdhasukhAkhyaM, prApsyatyacireNa paramArtham // 6 // je tatvArthAdhigama nAmanA zAstrane jANaze ane temAM kahyA mujaba karaze, te avyAbAdha sukha (mekSa) nAmanA paramArthane thoDA vakhatamAM pAmaze. Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja >> = 5 . , sacitra 118 ] [ amArA prakAzano amArAM prakAzano 1 sAmAyika cityavaMdanAdi sUtra 0-20 sacitra 0-40 devasarAI pratikramaNa sUtra 0-75 1-00 pa be pratikramaNa vidhisahita, 1-25 be pratikramaNa sAthe 2-50 (paMca pratikramaNa mUla sAthe) 7 paMcapratikramaNa sUtra mULa 2-00 (cAra prakaraNa traNa bhASya sAthe) 8 paMca pratikramaNa vidhi 2-50 9 paMca pratikramaNa sAthe 5-00 (cAra prakaraNa sAthe) snAtra pUjA pokeTa 0-25 0-25 che. 12 piSadha vidhi 0-30 0-25 1-80 13 ratnAkara paccIzI 14 paMca pratikramaNa pikeTa 15 paccakakhANa keThe 16 jiteMdra darzana covIzI plAsTIka gamI phrInI prazano 0-25 2-00 0-40 0-80 2 devasi rAI sacitra kAcuMpurcha 3 devasirAI sacitra pAkuMpuMThe 4 be pratikramaNa vidhi sahita 2-00 2-10 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amArA prakAzane ] [ 119 5 paMca pratikramaNa hIndI 6 paMca pratikramaNa hIndI vidhi sahita 7 vividha pUjA saMgraha bhAga 1 thI 7 -00 8 vividha pUjA saMgraha bhAga 1 thI 10 7-00 amArAM cAluM prakAzano 1 devavaMdana mALA (kathAo sahita) 2-50 2 jaina sajhAya mALA (sacitra) 3-00 3 nitya svAdhyAya tetra 4-50 4 vividha pUjA saMgraha bhA 1 thI 6 5 vividha pUjA saMgraha bhA 1 thI 9 6-00 6 vividha pUjA saMgraha bhA 1 thI 11 -00 7 navapada ArAdhana vidhi 8 navasmaraNa 1-25 9 navasmaraNa (pokeTa) 1-25 amArA anya prakAzano 1 zrIpALa rAjAne rAsa 2 citramaya zrIpALa rAsa 25-00 3 zrIpALa rAsa sacitra navyAvRtti 12-00 4 hemalaghu prakriyA 5--00 5 prAkRta vijJAna pAThamALA 6 upadeza prAsAda bhA. 3 (patrakAra) 10--00 7 upadeza prAsAda bhA. 4 ( , ) 10-00 8 dikSA roga vidhi. ( ). 9 siri sirivAla kahA bhA. 1 6-00 1-50 7-50 ka 2 5-00 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 ] [ amArA prakAzane 0 4-50 6-00 0 5-00 cha bhA. 2 --00 11 zrIpALa kathA gujarAtI 3--00 12 cAra prakaraNa sAthe 13 cAra prakaraNa traNa bhASya tatvArtha sUtra sAthe 5-00 14 narmadA suMdarI bhASAMtara : 29-50 15 vardhamAna dezanA 16 bAra parvanI kathA 17 taporatna mahodadhi pa-00 anya prakAzano 1 malaya suMdarI caritra 4--50 2 sudarzanA 3 yegazAstra bhASAMtara 6-50 4 surendra svAdhyAya mAlA bhA. 1 4-00 5: jaina dharma prakaraNa ratnAkara 3-50 6 prAcIna stavanAvalI 3-50 7 jayAnaMda kevalI caritra 10-00 8 zAMtisnAtra vidhi siddhacaka pUjana sAthe pa-00 5-00 prApti sthAna jasavaMtalAla giradharalAla zAha C/o jaina prakAzana maMdira 309/4 DezIvADAnI piLa, amadAvAda. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amAre tyAMthI zrI jIvanamaNi saduvAMcanamALA raTanA tamAma prakAzanA chuTaka tathA jathAbaMdha maLaze. temaja kamala prakAzana, mohanalAla dhAmI, zrI jayabhiphakhu, zrI citrabhAnu tathA zrI jayabhikSu sAhitya TrasTanA tamAma prakAzane. | upadhAna tapa, varasI tapa, caitra tathA AsA mAsanI AMbelanI oLI vigere mahAna tapamAM prabhAvanA nimitte prabhAvanA mATe amAre tyAMthI dareka jAtanA jaina dharmanA pustaka chUTaka tathA jathAbaMdha maLaze. kamizana mATe puchAvo. jasavaMtalAla gIradharalAla zAha 309/4, dozIvADAnI poLa, "madAvAda, LI || LIVE IT F III III