________________ 58 ] [ શ્રીતત્વાર્થસૂત્રાનુવાદ સર્વ પદાર્થોની કાળને આશ્રયી જે વૃત્તિ તે વર્તના જાણવી. અર્થાત પ્રથમ સમયાશ્રિત ઉત્પત્તિ સ્થિતિ તે વર્તના. અનાદિ અને આદિ એમ બે પ્રકારે પરિણામ છે. ક્રિયા એટલે ગતિ તે ત્રણ પ્રકારેપ્રયોગ ગતિ, વિશ્રાસા ગતિ અને મિસા ગતિ. પરત્વાપરત્વે ત્રણ પ્રકારે છે–પ્રશંસાકૃત, ક્ષેત્રકૃત અને કાળકૃત જેમધર્મ અને જ્ઞાન પર (પ્રશંસાને મેગ્ય) છે, અધર્મ અને અજ્ઞાન અપર (નિંદાને ગ્ય) છે, તે પ્રશંસાકૃત. એક દેશમાં સ્થિત પદાર્થોમાં જે દૂર છે તે પર (ર), અને સમીપ છે તે અપર (પાસ) જાણવું. તે ક્ષેત્રકૃત. સે વર્ષવાળો સોળ વર્ષવાળાની અપેક્ષાઓ પર (મેટ) અને સોળ વર્ષવાળો સો વર્ષવાળાની અપેક્ષાએ અપર (નાને) છે, તે કાળકૃત. સ્પર્શ–રસ–ગધ-વર્ણવન્ત: પુદ્ગલા -5-23. સ્પર્શ, રસ, ગંધ અને વર્ણવાળા ગુગલો છે. સ્પર્શ આઠ પ્રકારે છે-કર્કશ, સુંવાળો, ભારે, હલકે, ટાઢ, હને. નિગ્ધ અને લખો. રસ પાંચ પ્રકારે છે-કડવો, તીખ, કષાયેલ, ખાટો અને મધુર, ગંધ બે પ્રકારે છેલ્લુરભિ અને દુરભિ. વર્ણ પાંચ. પ્રકારે છે–કાળા, લીલે, રાતો, પીળા અને કત. શબ્દ-બ સૌમ્ય-સ્થૌલ્ય-સંસ્થાન–ભેદ-તમચ્છાયા-તપઘોલવન્તશ્ચ–૨–૨૪ શબ્દ, બંધ. સુમતા, સ્થૂલતી, સંસ્થાન, ભેદ (ભાગ થવા),. અંધકાર, છાયા, આતપ (તડકે) અને ઉદ્યોતવાળા પણ પુગલે છે. શબ્દ છ પ્રકારે છે–તત (વીણદિને) વિતત (મૃદંગાદિન) ઘન (કાંસી-કરતાળાદિને), સુષિર [વાંસળી વગેરે), ધર્ષ (ઘર્ષણ થવાથી ઉત્પન્ન થયેલ) અને ભાષા (વાણુનો), બંધ ત્રણ પ્રકારે છે–પ્રગબંધ (પુરુષ પ્રયત્નથી થયેલ ઔદારિક વગેરે શરીરને (બંધ), વિપ્રસાબંધx (ઈન્દ્ર ધનુષ્ય વગેરેની પેઠે વિષમ ગુણવાળા પરમાણુને સ્વતઃ થયેલ) અને મિશ્રબંધ (જીવ દ્રવ્યના સહચારી અચેતન દ્રવ્યપરિણત બંધ)
