Book Title: Swatantrata ka Udghosh
Author(s): Yashpal Jain
Publisher: Todarmal Granthamala Jaipur
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009478/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svataMtratA kA udghoSa (1) svataMtratA kA udghoSa (svataMtratA kI ghoSaNA ) samayasAra kalaza 211 kA marma AdhyAtmika satpuruSazrI kAnajIsvAmI ke pravacana saMpAdaka: bra. yazapAla jaina, ema. e. jayapura prakAzaka : paNDita ToDaramala smAraka TrasTa e-4, bApUnagara, jayapura (rAjasthAna ) 302015 phona : (0141) 2705581, 2707458 phaiksa: 2704127, E-mail: ptstjaipur@yahoo.com Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama saMskaraNa (15 pharavarI,2013) (basaMta paMcamI) prakAzakIya paramapUjya prAtaHsmaraNIya AcAryazrI kundakundakRta mahAna graMthAdhirAja samayasAra graMtha advitIya hai| usItaraha graMthAdhirAja samayasAra meM sarvavizuddhajJAnAdhikAra bhI sarvottama evaM advitIya adhikAra hai| isa sarvavizuddhajJAnAdhikAra meM bhI vastu kI svataMtratA ko batAnevAlA kalaza kramAMka 211 bhI sarvazreSTha hai| isa kalaza mUlya: para AdhyAtmikasatpuruSazrI kAnajIsvAmI ke pravacana bhI advitIya hI haiN| zrI svAmIjI ke ina pravacanoM ko prakAzita cAra rupayA karate samaya hameM atyanta prasannatA ho rahI hai| zrI svAmIjI ke zrImakha se isa kalaza kA pravacana sAkSAta bhI unake jIvana kAla meM sonagar3ha meM mujhe sunane kA saubhAgya milA hai| ataH isa kalaza/zloka kI mujhe vizeSa mahimA hai| yogAnuyoga se zrI devendrakumAra jaina bijauliyA ne zrI kundakundakahAna pAramArthika TrasTa mumbaI dvArA jaina siddhAnta praznottaramAlA meM bhI isa kalaza ke pravacanoM ko prakAzita kiyA TAipasaiTiMga hai| usIprakAra zrI kezavalAlajI jaina sahAranapuravAloM ne bhI trimUrti kaMpyUTarsa | aneka varSoM pUrva svataMtratA kI ghoSaNA nAma se prakAzita kiyA e-4, bApUnagara | thA; jo ina dinoM meM anupalabdha hai| jayapura donoM kRtiyoM ko par3hakara mujhe unhIM pravacanoM ko zrI ToDaramala di. jaina mahAvidyAlaya ke vidyArthI ina pravacanoM ko mukhodgana kareMge to acchA rhegaa| isa bhAvanA se phira se saMpAdita karake prakAzita karane kA pariNAma huaa| ataH ina pravacanoM ko hI 'svataMtratA kA udghoSa' nAma se hama prakAzita kara rahe haiN| mumukSu samAja isakA svAdhyAya karake AtmAnubhUti ke lie upayogI banAyegA hI, aisA hameM vizvAsa hai| kampoja kA mudraka : kArya zrI kailAzacandra zarmA ne kiyA hai| zrI akhilajI baMsala ne hamezA kI bhA~ti prakAzana evaM AvaraNa Adi kArya kiyA hai| zrI prinTarsa dAtAroM ne dAna diyA hai| ataH hama sabako hArdika dhanyavAda dete haiN| mAlavIyanagara, hra bra. yazapAla jaina, ema.e. jayapura prakAzana maMtrI - paNDita ToDaramala smAraka TrasTa, svataMtratA kA udghoSa (cAra boloM se svataMtratA kI ghoSaNA karatA huA vizeSa pravacana) samayasAra-kalaza 211 bhagavAna sarvajJadeva kA dekhA huA vastu svabhAva kaisA hai, usameM kartAkarmapanA kisa prakAra hai, vaha aneka prakAra se dRSTAnta aura yuktipUrvaka punaH punaH samajhAte huye, usa svabhAva ke nirNaya meM mokSamArga kisa prakAra AtA hai, vaha AdhyAtmikasatpuruSa zrIkAnajIsvAmI ne ina pravacanoM meM batalAyA hai| inameM punaH punaH bhedajJAna karAyA hai aura vItarAgamArga ke rahasyabhUta svataMtratA kI ghoSaNA karate hue kahA hai ki - sarvajJadeva dvArA kahe hue isa parama satya vItarAga-vijJAna ko jo samajhegA, usakA apUrva kalyANa hogaa| kartA-karma sambandhI bhedajJAna karAte hue AcAryazrI amRtacandra deva kalaza kAvya meM kahate haiM - (nardaTaka chanda) nanu pariNAma eva kila karma vinishcytH| sa bhavati nAparasya pariNAmina eva bhvet|| na bhavati kartRzUnyamiha karma na caiktyaa| sthitiriha vastuno bhavatu kartR tadeva ttH||211|| arthAt, vAstava meM pariNAma hI nizcaya se karma hai aura pariNAma apane AzrayabhUta pariNAmI kA hI hotA hai; anya kA nahIM (kyoMki pariNAma apane-apane dravya ke Azrita haiM; anya ke pariNAma kA anya Azraya nahIM hotA) aura karma, kartA ke binA nahIM hotA tathA vastu kI ekarUpa (kUTastha) sthiti nahIM hotI (kyoMki vastu dravya-paryAyasvarUpa hone se sarvathA nityatva, bAdhAsahita hai); isalie vastu svayaM hI apane pariNAmarUpa karma kI kartA hai| "vastu svayaM apane pariNAma kI kartA hai aura anya ke sAtha usakA Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svataMtratA kA udghoSa kartA-karma kA sambandha nahIM hai" - isa siddhAnta ko AcAryadeva ne cAra boloM se spaSTa samajhAyA hai - (1) pariNAma arthAt paryAya hI karma hai - kArya hai| (2) pariNAma apane AzrayabhUta pariNAmI ke hI hote haiM, anya ke nahIM hote| kyoMki pariNAma apane-apane AzrayabhUta pariNAmI (dravya) ke Azraya se hote haiM / anya kA pariNAma anya ke Azraya se nahIM hotA / (3) kartA ke binA karma nahIM hotA arthAt pariNAma, vastu ke binA nahIM hotA / 4 (4) vastu kI nirantara eka samAna sthiti nahIM rahatI; kyoMki vastu dravya paryAya svarUpa hai| isaprakAra AtmA aura jar3a sabhI vastuyeM svayaM hI apane pariNAmasvarUpa karma kI kartA haiM - aisA vastu svarUpa kA mahAna siddhAnta AcAryadeva ne samajhAyA hai aura usI kA yaha pravacana hai| isa pravacana meM aneka prakAra se spaSTIkaraNa karate hue gurudeva ne bhedajJAna ko punaH punaH samajhAyA hai| * dekho! isameM vastusvarUpa ko cAra boloM dvArA samajhAyA hai| isa jagata meM chaha vastuyeM/dravya haiM- AtmA ananta haiM, pudgala paramANu anantAnta haiM tathA dharma, adharma, AkAza ye pratyeka eka-eka hai aura kAla dravya asaMkhyAta hai - aisI chahoM prakAra kI vastuyeM aura unake svarUpa kA vAstavika niyama kyA hai? siddhAnta kyA hai? use yahA~ cAra boloM meM samajhAyA jA rahA hai - (1) pariNAma hI karma hai - prathama to 'nanu pariNAma eva kila karma vinizcayataH' arthAt pariNAmI vastu ke jo pariNAma haiM; vahI nizcaya se usakA karma hai| karma arthAt kArya / pariNAma arthAt avasthA / padArtha kI avasthA hI vAstava (3) pariNAma vastu kA hI hotA hai meM usakA karma/kArya hai| pariNAmI arthAt akhaNDa vastu; vaha jisa bhAva se pariNamana kare, usako pariNAma kahate haiN| pariNAma kaho, kArya kaho, paryAya kaho yA karma kaho - ye sabhI zabda vastu ke pariNAma ke paryAyavAcI hI haiN| jaise ki - AtmA jJAnaguNasvarUpa hai; usakA pariNamana hone se jo jAnane kI paryAya huI vaha usakA karma hai, vaha usakA vartamAna kArya hai| rAga yA zarIra vaha koI jJAna kA kArya nahIM; parantu 'yaha rAga hai, yaha zarIra hai', - aisA unheM jAnane vAlA jo jJAna hai, vaha AtmA kA kArya hai| AtmA kA pariNAma vaha AtmA kA kArya hai aura jar3a kA pariNAma arthAt jar3a kI avasthA vaha jar3a kA kArya hai; - isaprakAra eka bola pUrNa huA / (2) pariNAma, vastu kA hI hotA hai; dUsare kA nahIM - - aba, isa dUsare bola meM kahate haiM ki jo pariNAma hotA hai, vaha pariNAmI padArtha kA hI hotA hai; vaha pariNAma kisI anya ke Azraya se nahIM hotaa| jisaprakAra zravaNa ke samaya jo jJAna hotA hai, vaha kArya hai - karma hai| yaha jJAna, kisakA kArya hai? yaha jJAna, kahIM zabdoM kA kArya nahIM hai; parantu pariNAmI vastu jo AtmA hai, usIkA vaha kArya hai| pariNAmI ke binA pariNAma nahIM hotA / AtmA pariNAmI hai - usake binA jJAnarUpa pariNAma nahIM hotA- yaha siddhAnta hai / vANI ke binA jJAna nahIM hotA yaha bAta saca nahIM hai| zabdoM ke binA jJAna nahIM hotA - aisA nahIM; parantu AtmA ke binA jJAna nahIM hotA - aisA hai / isaprakAra pariNAmI AtmA ke Azraya se hI jJAnAdi pariNAma haiN| dekho! yaha mahA siddhAnta hai, vastusvarUpa kA yaha abAdhita niyama hai| pariNAmI ke Azraya se hI usake pariNAma hote haiN| jAnanevAlA AtmA, vaha pariNAmI hai, usake Azrita hI jJAna hotA hai; ve jJAnapariNAma, AtmA ke haiM; vANI ke nahIM hai| vANI ke rajakaNoM ke Azrita Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svataMtratA kA udghoSa jJAna pariNAma nahIM hote; parantu jJAnasvabhAvI Atmavastu ke Azraya se ve pariNamana hote haiN| AtmA trikAla sthita rahane vAlA pariNAmI hai, vaha svayaM rUpAntarita hokara navIna-navIna avasthAoM ko dhAraNa karatA hai| usake jJAna-Ananda ityAdi jo vartamAna bhAva haiM, ve usake pariNAma haiN| 'pariNAma, pariNAmI ke hI haiM; anya ke nahIM' - isameM jagata ke sabhI padArthoM kA niyama A jAtA hai| pariNAma, pariNAmI ke hI Azrita hote haiM, anya ke Azrita nahIM hote haiN| jJAna pariNAma, AtmA ke Azrita haiM, bhASA Adi anya ke Azrita jJAna ke pariNAma nahIM haiN| isaliye isameM para kI ora dekhanA nahIM rahatA; parantu apanI vastu ke sAmane dekhakara svasanmukha pariNamana karanA rahatA hai, usameM mokSamArga A jAtA hai| vANI to ananta jar3a paramANuoM kI avasthA hai, vaha apane jar3a paramANuoM ke Azrita haiN| bolane kI jo icchA huI, usa icchA ke Azrita bhASA ke pariNAma tIna kAla meM bhI nahIM haiN| jaba icchA huI aura bhASA nikalI usa samaya usakA jo jJAna huA, vaha jJAna AtmA ke Azraya se hI huA hai| bhASA ke Azraya se tathA icchA ke Azraya se jJAna nahIM huA hai| 'pariNAma apane AzrayabhUta pariNAmI ke Azraya se hI hote haiM, anya ke Azraya se nahIM hote'; - isaprakAra yahA~ asti-nAsti se anekAnta dvArA vastusvarUpa samajhAyA hai| yaha bAta satya ke siddhAnta kI arthAt vastu ke satsvarUpa kI hai| ajJAnI isako pahicAne binA mUr3hatApUrvaka ajJAnatA meM hI jIvana pUrNa kara DAlatA hai| parantu bhAI! AtmA kyA hai? jar3a kyA hai? inakI bhinnatA samajhakara vastusvarUpa ke vAstavika sat ko samajhe binA jJAna meM satpanA nahIM AtA, arthAt samyagjJAna nahIM hotaa| vastusvarUpa ke satya jJAna ke binA saccI ruci aura zraddhA bhI nahIM hotI aura saccI zraddhA ke binA vastu meM sthiratA rUpa cAritra pragaTa nahIM pariNAma vastu kA hI hotA hai hotA, zAnti nahIM hotI, samAdhAna aura sukha nahIM hotaa| isaliye vastusvarUpa kyA hai, use prathama samajhanA cAhiye / vastusvarUpa ko samajhane se mere pariNAma, para se aura para ke pariNAma mujhase hote haiM - aisI parAzrita buddhi nahIM rahatI arthAt svAzrita-svasanmukha pariNAma pragaTa hotA hai, yahI dharma hai| ___AtmA ko jo jJAna hotA hai; usako jAnane ke pariNAma, AtmA ke Azrita haiM, ve pariNAma vANI ke Azraya se nahIM huye haiM, kAna ke Azraya se nahIM hue haiM tathA usa samaya kI icchA ke Azraya se bhI nahIM huye haiN| yadyapi icchA bhI AtmA ke pariNAma haiM; parantu una pariNAmoM ke Azrita jJAna pariNAma nahIM haiN| jJAna pariNAma, Atmavastu ke Azrita hai - isaliye vastusanmukha dRSTi kr| bolane kI icchA ho, hoMTha hileM, bhASA nikale aura usa samaya usa prakAra kA jJAna ho - aisI cAroM kriyAyeM, eka sAtha hote huye bhI koI kriyA kisI ke Azrita nahIM, sabhI apane-apane pariNAmI dravya ke hI Azrita haiN| icchA vaha AtmA ke cAritraguNa ke pariNAma haiM, hoMTha hile vaha hoMTha ke rajakaNoM kI avasthA hai, vaha avasthA icchA ke AdhAra se nahIM huii| bhASA pragaTa ho, vaha bhASAvargaNA ke rajakaNoM kI avasthA hai, vaha avasthA icchA ke Azrita yA hoMTha ke Azrita nahIM huI; parantu pariNAmI aise rajakaNoM ke Azraya se vaha bhASA utpanna huI haiN| usa samaya kA jJAna, Atmavastu ke Azrita hai, icchA athavA bhASA ke Azrita nahIM hai - aisA vastusvarUpa hai| ____ bhAI! tIna kAla, tIna loka meM sarvajJa bhagavAna kA dekhA huA yaha vastusvabhAva hai; ajJAnI use jAne binA aura samajhane kI paravAha binA andhe kI bhA~ti calA jAtA hai; parantu vastusvarUpa ke sacce jJAna ke binA kisI prakAra kahIM bhI kalyANa nahIM ho sktaa| isa vastusvarUpa ko (4) Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariNAma vastu kA hI hotA hai svataMtratA kA udghoSa bArambAra lakSa meM lekara pariNAmoM se bhedajJAna karane ke liye yaha bAta hai| eka vastu ke pariNAma anya vastu ke Azrita to haiM nahIM; parantu usa vastu meM bhI usake eka pariNAma ke Azrita, dUsare pariNAma nahIM haiN| pariNAmI vastu ke Azrita hI pariNAma haiM - yaha mahAna siddhAnta hai| pratikSaNa icchA, bhASA aura jJAna - ye tInoM eka sAtha hote hue bhI icchA aura jJAna jIva ke Azrita haiM aura bhASA, vaha jar3a ke Azrita haiN| icchA ke kAraNa bhASA huI aura bhASA ke kAraNa jJAna huA - aisA nhiiN| usIprakAra icchA ke Azrita jJAna bhI nhiiN| icchA aura jJAna yaha donoM haiM to AtmA ke pariNAma; tathApi eka ke Azrita dUsare ke pariNAma nahIM hai| jJAna pariNAma aura icchA pariNAma, donoM bhinna-bhinna haiN| jJAna, vaha icchA kA kArya nahIM hai aura icchA, vaha jJAna kA kArya nahIM hai| jahA~ jJAna kA kArya icchA bhI nahIM, vahA~ jar3a bhASA Adi to usakA kArya kahA~ se ho sakatA hai? vaha to jar3a kA kArya hai| ___jagata meM jo bhI kArya hote haiN| ve sat kI avasthAe~ hotI haiM; kisI vastu ke pariNAma hote haiM; parantu vastu ke binA adhara se pariNAma nahIM hote| pariNAmI kA pariNAma hotA hai| nitya sthita vastu ke Azrita pariNAma hote haiM, para ke Azrita nahIM hote| paramANu meM hoMThoM kA hilanA aura bhASA kA pariNamana - yaha donoM bhI bhinna vastue~ haiN| AtmA meM icchA aura jJAna - ye donoM pariNAma bhI bhinna-bhinna hai| hoMTha hilane ke Azrita bhASA kI paryAya nahIM hai| hoMTha kA hilanA vaha hoMTha ke pudgaloM ke Azrita hai| bhASA kA pariNamana vaha bhASA ke pudgaloM ke Azrita hai| ___ hoMTha aura bhASA, icchA aura jJAna - ina cAroM kA kAla eka hone para bhI cAroM pariNAma alaga haiN| usameM bhI icchA aura jJAna - yaha donoM pariNAma AtmAzrita hone para bhI icchArUpa pariNAma ke Azrita jJAnarUpa pariNAma nahIM haiN| jJAna, vaha AtmA kA pariNAma hai, icchA kA nahIM; isI prakAra icchA, vaha AtmA kA pariNAma hai, jJAna kA nhiiN| icchA ko jAnane vAlA jJAna vaha icchA kA kArya nahIM hai| usI prakAra vaha jJAna, icchA ko utpanna bhI nahIM krtaa| icchArUpa pariNAma AtmA kA kArya avazya hai, parantu jJAna kA kArya nahIM hai| bhinna-bhinna guNa ke pariNAma bhinna-bhinna haiM, eka hI dravya meM hone para bhI eka guNa ke Azrita dUsare guNa ke pariNAma nahIM haiN| kitanI svataMtratA!! aura isameM para ke Azraya kI to bAta hI kahA~ rahI? AtmA meM cAritraguNa ityAdi ananta guNa haiN| unameM cAritra kA vikRta pariNAma so icchA hai| vaha cAritraguNa ke Azrita hai aura usa samaya icchA kA jJAna huA, vaha jJAnaguNa rUpa pariNAmI ke pariNAma haiM, vaha kahIM icchA ke pariNAma ke Azrita nahIM haiN| isaprakAra icchA pariNAma aura jJAna pariNAma ina donoM kA bhinna-bhinna pariNamana hai, donoM eka-dUsare ke Azrita nahIM haiN| bhAI! sat jaisA hai, usI prakAra usakA jJAna kare to sat kA jJAna ho aura sat kA jJAna kare to usakA bahumAna evaM yathArtha kA Adara pragaTa ho, ruci ho, zraddhA dRr3ha ho aura usameM sthiratA ho, use hI dharma kahA jAtA hai| sat se viparIta jJAna kare use dharma nahIM hotA / sva meM sthiratA hI mUladharma hai; parantu vastusvarUpa ke sacce jJAna binA sthiratA kahA~ karegA? AtmA aura zarIrAdi rajakaNa bhinna-bhinna tattva haiM / zarIra kI avasthA, halana-calana, bolanA - yaha saba pariNAmI pudgaloM kA pariNAma hai, una pudgaloM ke Azrita ve pariNAma utpanna huye haiM, icchA ke Azrita nhiiN| usI prakAra icchA ke Azrita jJAna bhI nahIM hai| pudgala ke pariNAma AtmA ke Azrita mAnanA aura AtmA ke pariNAma pudgalAzrita mAnanA - isameM to viparIta mAnyatArUpa mUr3hatA hai| (5) Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svataMtratA kA udghoSa jagata meM bhI jo vastu jaisI ho, usase viparIta batalAnevAle ko loga mUrkha kahate haiM, to phira sarvajJa kathita yaha lokottara vastu-svabhAva, jaisA hai vaisA na mAnakara viruddha mAneM to lokottara mUrkha aura avivekI hI hai| vivekI aura vilakSaNa kaba kahA jAya? vastu ke jo pariNAma huye, use kArya mAnakara, use pariNAmI-vastu ke Azrita samajhe aura dUsare ke Azrita na mAne, taba sva-para kA bhedajJAna hotA hai aura tabhI vivekI hai - aisA kahane meM AtA hai| AtmA ke pariNAma para ke Azraya se nahIM hote| vikArI aura avikArI jo bhI pariNAma, jisa vastu ke haiM, ve usI vastu ke Azrita haiM, anya ke Azrita nhiiN| padArtha kA pariNAma, vahI usakA kArya hai - yaha eka bAta / dUsarI bAta yaha ki ve pariNAma usI vastu ke Azraya se hote haiM, anya ke Azraya se nahIM hote - yaha niyama jagata ke samasta padArthoM meM lAgU hotA hai| dekho bhAI! yaha to bhedajJAna ke lie vastu svabhAva ke niyama batalAye gaye haiN| aba, dhIre-dhIre dRSTAnta se, yukti se vastu-svarUpa siddha kiyA jAtA hai| dekho! kisI ko aisA bhAva utpanna huA ki sau rupaye dAna meM dU~, usakA vaha pariNAma Atmavastu ke Azrita huA hai| vahA~ rupaye jAne kI jo kriyA hotI hai vaha rupaye ke rajakaNoM ke Azrita haiM, jIva kI icchA ke Azrita nhiiN| aba, usa samaya una rupayoM kI kriyA kA jJAna, athavA icchA ke bhAva kA jJAna hotA hai, vaha jJAna pariNAma AtmAzrita huA hai - isaprakAra pariNAmoM kA vibhAjana karake vasta svarUpa kA jJAna karanA caahiye| bhAI! terA jJAna aura terI icchA - ye donoM pariNAma AtmA meM hote huye bhI jaba ve eka dUsare ke Azrita nahIM hai; to phira para ke Azraya kI to bAta hI kahA~ rahI? dAna kI icchA huI aura rupaye diye gaye, vahA~ rupayoM ke jAne kI kriyA bhI hAtha ke Azrita nahIM, hAtha kA hilanA pariNAma vastu kA hI hotA hai icchA ke Azrita nahIM, aura icchA kA pariNamana vaha jJAna ke Azrita nahIM hai; sabhI apane-apane AzrayabhUta vastu ke AdhAra se hai| dekho! yaha sarvajJa ke vijJAna kA pATha hai; aisA vastu-svarUpa kA jJAna, saccA padArthavijJAna hai| jagata ke padArthoM kA svabhAva hI aisA hai ki ve sadA ekarUpa nahIM rahate; parantu pariNamana karake navIna-navIna avasthArUpa kArya kiyA karate haiM - yaha bAta cauthe bola meM kahI jaayegii| jagata ke padArthoM kA svabhAva aisA hai ki ve nitya sthAyI rahe aura unameM pratikSaNa navIna-navIna avasthArUpa kArya, unake apane hI Azrita huA kare - vastu-svabhAva kA aisA jJAna hI samyagjJAna hai| (1) jIva ko icchA huI, isaliye hAtha hilA aura sau rupaye diye gaye - aisA nahIM hai| (2) icchA kA AdhAra AtmA hai, hAtha aura rupayoM kA AdhAra paramANu hai| (3) rupaye jAne the, isaliye icchA huI aisA bhI nahIM hai| (4) hAtha kA halana-calana, vaha hAtha ke paramANuoM ke AdhAra se hai| (5) rupayoM kA AnA-jAnA, vaha rupayoM ke paramANuoM ke AdhAra se hai| (6) icchA kA honA, vaha AtmA ke cAritraguNa ke AdhAra se hai| yaha to bhinna-bhinna dravya ke pariNAma kI bhinnatA kI bAta huI; yahA~ to usase bhI Age andara kI bAta lenA hai| eka hI dravya ke aneka pariNAma bhI eka-dUsare ke Azrita nahIM haiM - aisA batalAnA hai| rAga aura jJAna donoM ke kArya bhinna haiM, eka-dUsare ke Azrita nahIM haiN| kisI ne gAlI dI aura jIva ko dveSa ke pApa-pariNAma huye, vahA~ ve pApa ke pariNAma pratikUlatA ke kAraNa nahIM huye aura gAlI dene vAle ke Azrita bhI nahIM huye; parantu cAritraguNa ke Azrita huye haiN| cAritraguNa ne usa samaya usa pariNAma ke anusAra pariNamana kiyA hai; anya to nimitta mAtra haiN| aba, dveSa ke samaya, usakA jJAna huA ki 'mujhe yaha dveSa huA' - yaha jJAna pariNAma, jJAnaguNa ke Azrita hai; krodha ke Azrita nahIM hai| (6) Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariNAma vastu kA hI hotA hai svataMtratA kA udghoSa jJAnasvabhAvIdravya ke Azrita jJAnapariNAma hote haiM; anya ke Azrita nahIM hote / isIprakAra samyagdarzana pariNAma, samyagjJAna pariNAma, Ananda pariNAma ityAdi meM bhI aisA hI samajhanA / yaha jJAnAdi pariNAma, dravya ke Azrita haiM; anya ke Azrita nahIM hai tathA paraspara eka-dUsare ke Azrita bhI nahIM hai| ____ gAlI ke zabda kA athavA dveSa ke samaya dveSa kA jJAna huA, vaha jJAna, zabdoM ke Azrita nahIM hai aura krodha ke Azrita bhI nahIM hai, usakA AdhAra to jJAnasvabhAvI vastu hai| isalie usake Upara dRSTi lagA do to terI paryAya meM mokSamArga pragaTa ho jaayegaa| isa mokSamArgarUpI jJAna kArya kA kartA bhI tU hI hai, anya koI nhiiN| aho! yaha to sugama aura spaSTa bAta hai / laukika par3hAI adhika na kI ho; tathApi yaha samajha meM A jAye, aisA hai| jarA andara meM utara kara lakSa meM lenA cAhiye ki AtmA astirUpa hai, usameM jJAna hai, Ananda hai, zraddhA hai, astitva hai - isaprakAra ananta guNa haiN| ina ananta guNoM ke bhinna-bhinna ananta pariNAma, prati samaya hote haiM; una sabhI kA AdhAra pariNAmI aisA Atmadravya hai, anya vastu to usakA AdhAra nahIM hai; parantu apane meM dUsare guNoM ke pariNAma bhI unakA AdhAra nahIM haiN| jaise ki zraddhApariNAma kA AdhAra jJAnapariNAma nahIM hai aura jJAnapariNAma kA AdhAra zraddhA pariNAma nahIM hai; donoM pariNAmoM kA AdhAra AtmA hI hai| usIprakAra sarva guNoM ke pariNAmoM ke liye samajhanA / isaprakAra pariNAma, pariNAmI kA hI hai, anya kA nhiiN| isa 211veM kalaza meM AcAryadeva dvArA kahe gaye vastusvarUpa ke cAra boloM meM se abhI dUsare bola kA vivecana cala rahA hai| prathama to kahA hai ki pariNAma eva kila karma' aura phira kahA ki 'sa bhavati pariNAmina eva, na aparasya bhavet' pariNAma hI karma hai aura vaha pariNAmI kA hI hotA hai, anya kA nahIM - aisA nirNaya karake svadravya-sanmukha lakSa jAne se samyagdarzana aura samyagjJAna pragaTa hotA hai| samyagjJAna va samyagdarzana pariNAma huA, vaha AtmA kA karma hai| vaha AtmArUpa pariNAmI ke AdhAra se huA haiN| pUrva ke mandarAga ke Azraya se athavA vartamAna meM zubharAga ke Azraya se vaha samyagdarzana, samyagjJAna ke pariNAma nahIM hote| yadyapi rAga bhI hai to AtmA kA pariNAma; parantu zraddhA-pariNAma se rAga pariNAma anya haiM, vaha zraddhA kA pariNAma rAga ke Azrita nahIM haiM; kyoMki pariNAma pariNAmI ke hI Azraya se hote haiM, anya ke Azraya se nahIM hote| usIprakAra cAritra pariNAma meM - AtmasvarUpa meM sthiratA, vaha cAritra kA kArya hai; yaha kArya, zraddhA pariNAma ke Azrita nahIM hai, jJAna pariNAma ke Azrita nahIM, parantu cAritraguNa ko dhAraNa karane vAle AtmA ke hI Azrita hai| zarIrAdi ke Azraya se cAritra pariNAma nahIM hai| (1) zraddhA kA pariNAma, Atmadravya ke Azrita hai, (2) jJAna kA pariNAma, Atmadravya ke Azrita hai; (3) sthiratA kA pariNAma Atmadravya ke Azrita hai: (4) Ananda kA pariNAma, Atmadravya ke Azrita hai| basa, mokSamArga ke sabhI pariNAma sva dravyAzrita haiM, anya ke Azrita nahIM haiN| usa samaya anya (rAgAdi) pariNAma hote haiM, unake Azrita bhI yaha pariNAma nahIM hai| eka samaya meM zraddhA-jJAna-cAritra ityAdi ananta guNoM ke pariNAma hote haiM; ve karma hai| unakA AdhAra dharmI arthAt pariNamita hone vAlI vastu hai; usa samaya anya jo aneka pariNAma hote haiM, unake AdhAra se zraddhA ityAdi ke pariNAma nahIM haiN| nimittAdi ke AdhAra se to nahIM haiM; parantu apane dUsare pariNAma ke AdhAra se bhI koI pariNAma nahIM hai| ___ eka hI dravya meM eka sAtha hone vAle pariNAmoM meM bhI eka pariNAma dUsare pariNAma ke Azrita nahIM hai; dravya ke hI Azrita sabhI pariNAma haiN| sabhI pariNAmarUpa se pariNamana karane vAlA dravya hI hai - arthAt dravya sanmukha lakSa jAte hI samyak paryAyeM pragaTa hone lagatI haiN| (7) Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svataMtratA kA udghoSa vAha! dekho! AcAryadeva kI zailI, thor3e meM bahuta samA dene kI adbhuta zailI hai| cAra boloM ke isa mahAna siddhAnta meM vastusvarUpa ke bahuta se niyamoM kA samAveza ho jAtA hai| yaha trikAla satya sarvajJa dvArA nizcita kiyA huA siddhAnta hai| aho ! yaha pariNAmI ke pariNAma kI svAdhInatA, sarvajJadeva dvArA kahA huA vastusvarUpa kA tattva hai| santoM ne isakA vistAra karake AzcaryakArI kArya kiyA hai| 14 padArtha kA pRthakkaraNa karake bhedajJAna karAyA hai| andara meM isakA manthana karake dekha to mAlUma ho ki ananta sarvajJoM tathA santoM ne aisA hI vastu-svarUpa kahA hai aura aisA hI vastu kA svarUpa hai| sarvajJa bhagavanta, divyadhvani dvArA aisA tattva kahate Aye haiM- aisA vyavahAra se kahA jAtA hai; kintu vastutaH divyadhvani to paramANuoM ke Azrita hai| koI kahe ki are kyA divyadhvani bhI paramANu-Azrita hai? hA~, divyadhvani vaha pudgala kA pariNAma hai aura pudgala pariNAma kA AdhAra to pudgala dravya hI hotA hai; jIva usakA AdhAra nahIM ho sktaa| bhagavAna kA AtmA to apane kevalajJAnAdi kA AdhAra hai| bhagavAna kA AtmA to kevalajJAna-darzana-sukha ityAdi nija pariNAmarUpa pariNamana karatA hai; parantu kahIM deha aura vANIrUpa avasthA dhAraNa karake pariNamita nahIM hotA, usa rUpa to pudgala hI pariNamita hotA hai| pariNAma, pariNAmI ke hI hote haiM; anya ke nhiiN| bhagavAna kI sarvajJatA ke AdhAra se divyadhvani ke pariNAma hue - aisA vastusvarUpa nahIM hai| bhASArUpa pariNAma, ananta pudgalAzrita hai aura sarvajJatA Adi pariNAma jIvAzrita hai - isaprakAra donoM kI bhinnatA hai / koI kisI kA kartA yA AdhAra nahIM hai| dekho! yaha bhagavAna AtmA kI apanI bAta hai| samajha meM nahIM AyegI, aisA nahIM mAnanA / andara lakSa kare to samajha meM Aye aisI sarala hai| (8) karttA ke binA karma nahIM 15 dekho! lakSa meM lo! ki andara koI vastu hai yA nahIM ? aura yaha jo jAnane ke yA rAgAdi ke bhAva hote haiM ina bhAvoM kA kartA kauna hai? AtmA svayaM unakA kartA hai| - isaprakAra AtmA ko lakSa meM lene ke lie dUsarI par3hAI kI kahA~ AvazyakatA hai? yaha ajJAnI jIva duniyAM kI begAra / majadUrI karake duHkhI hotA hai, usake badale yadi vastusvabhAva ko samajhe to kalyANa ho jAye / are jIva ! aise sundara nyAya dvArA santoM ne vastusvarUpa samajhAyA hai, use tU samajha vastusvarUpa ke do bola hue| aba tIsarA bola : (3) kartA ke binA karma nahIM hotA - kartA arthAt pariNamita hone vAlI vastu aura karma arthAt usakI avasthA rUpa kaary| kartA ke binA karma nahIM hotA; arthAt vastu ke binA paryAya nahIM hotii| sarvathA zUnya meM se koI kArya utpanna ho jAye; aisA nahIM hotaa| dekho! yaha vastu-vijJAna kA mahAna siddhAnta hai; isa 211veM kalaza meM cAra boloM dvArA cAroM pakSoM se svataMtratA siddha kI hai| videzoM meM ajJAna kI par3hAI ke pIche hairAna hote haiM, usakI apekSA sarvajJadeva kathita isa parama satya vItarAgI vijJAna ko samajhe to apUrva kalyANa ho / (1) pariNAma so karma; yaha eka bAta / (2) vaha pariNAma kisakA ? - ki pariNAmI vastu kA pariNAma hai, dUsare kA nhiiN| yaha dUsarA bola; isakA bahuta vistAra kiyA hai| aba yahA~ isa tIsare bola meM kahate haiM ki - pariNAmI ke binA pariNAma nahIM hotA / pariNAmI vastu se bhinna anyatra kahIM pariNAma ho, aisA nahIM hotA / pariNAmI vastu meM hI usake pariNAma hote haiN| isalie pariNAmI vastu, vaha kartA hai; usake binA kArya nahIM hotA / dekho! isameM nimitta ke binA nahIM hotA- aisA nahIM khaa| nimitta Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svataMtratA kA udghoSa nimitta meM rahatA hai, vaha, kahIM isa kArya meM nahIM A jAtA / isaliye nimitta ke binA kArya hotA hai; parantu pariNAmI ke binA kArya nahIM hotaa| nimitta bhale ho; parantu usakA astitva to nimitta meM hai, isameM (kArya meM) usakA astitva nahIM hai| pariNAmI vastu kI sattA meM hI usakA kArya hotA hai| AtmA ke binA samyaktvAdi pariNAma nahIM hote| apane samasta pariNAmoM kA kartA AtmA hai, usake binA karma nahIM hotaa| "kartRzUnyaM karma na bhavati" - pratyeka padArtha kI avasthA usa-usa padArtha ke binA nahIM hotii| sonA nahIM hai aura gahane bana gaye, vastu nahIM hai aura avasthA ho gaI - aisA nahIM ho sktaa| avasthA hai, vaha traikAlika vastu ko pragaTa karatI hai - prasiddha karatI hai ki yaha avasthA isa vastu kI hai| jaise ki - pudgala jar3a karmarUpa hote haiM, ve karma pariNAma, kartA ke binA nahIM hote / aba unakA kartA kauna? - to kahate haiM ki - usa pudgala karmarUpa pariNamita hone vAle rajakaNa hI kartA hai; AtmA unakA kartA nahIM hai| (a) AtmA, kartA hokara jar3a karma kA bandha kare - aisA vastusvarUpa meM nahIM hai| (A) jar3akarma, AtmA ko vikAra karAye - aisA vastu svarUpa meM nahIM hai| (i) manda kaSAya ke pariNAma, samyaktva kA AdhAra hoM - aisA vastusvarUpa meM nahIM hai| (I) zubharAga se kSAyika samyaktva ho - aisA vastu rUpa meM nahIM hai| tathApi ajJAnI aisA mAnatA hai - yaha saba to viparIta hai - anyAya hai| bhAI! terA yaha anyAya vastusvarUpa ko sahana nahIM hoNge| vastusvarUpa ko viparIta mAnane se tere AtmA ko bahuta duHkha hogA - aisI karuNA santoM ko AtI hai| santa nahIM cAhate ki koI jIva duHkhI ho / jagata ke sAre jIva satya svarUpa ko samajhe aura duHkha se chUTakara sukha prApta kareM - aisI unakI bhAvanA hai| kartA ke binA karma nahIM bhAI! tere samyagdarzana kA AdhAra terA Atmadravya hai| zubha-rAga kahIM usakA AdhAra nahIM hai| mandarAga, vaha kartA aura samyagdarzana usakA kArya - aisA trikAla meM nahIM hai| vastu kA jo svarUpa hai, vaha tIna kAla meM Age pIche nahIM ho sktaa| koI jIva, ajJAna se use viparIta mAne usase kahIM satya badala nahIM jaataa| koI samajhe yA na samajhe, satya to sadA satyarUpa hI rahegA, vaha kabhI badalegA nhiiN| jo use yathAvat samajheMge ve apanA kalyANa kara leMge aura jo nahIM samajheMge unakI to bAta hI kyA? ve to saMsAra meM bhaTaka hI rahe haiN| dekho! vANI sunI, isaliye jJAna hotA hai na? parantu sonagar3ha vAle inkAra karate haiM ki 'vANI ke AdhAra se jJAna nahIM hotA', - aisA kaha kara kucha loga kaTAkSa karate haiM; lekina bhAI! yaha to vastusvarUpa hai| trilokInAtha sarvajJa paramAtmA bhI divyadhvani meM yahI kahate haiM ki - jJAna, AtmA ke Azraya se hotA hai; jJAna, vaha AtmA kA kArya hai, divyadhvani ke paramANu kA vaha kArya nahIM hai| jJAnarUpa kArya kA kartA, AtmA hai; na ki vANI ke rjknn| jisa padArtha ke jisa guNa kA jo vartamAna ho, vaha anya padArtha ke yA anya guNa ke Azraya se nahIM hotaa| phira usakA kartA kauna? kahate haiM ki vastu svayaM / kartA aura usakA kArya donoM - eka hI vastu meM hone kA niyama hai - ve bhinna vastu meM nahIM hote| yaha lakar3I Upara uThI, vaha kArya hai; yaha kisakA kArya hai? - kartA kA kArya; kartA ke binA kArya nahIM hotaa| kartA kauna hai? - lakar3I ke rajakaNa hI lakar3I kI isa avasthA ke kartA haiM; yaha hAtha, aMgulI yA icchA, usake kartA nahIM haiN| aba andara kA sUkSma dRSTAMta leM - kisI AtmA meM icchA aura samyagjJAna donoM pariNAma vartate haiM; vahA~ icchA ke AdhAra se samyagjJAna (9) Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 svataMtratA kA udghoSa nahIM hai| icchA, samyagjJAna kI kartA nahIM hai| AtmA hI kartA hokara usa kArya ko karatA hai| kartA ke binA karma nahIM hai aura dUsarA koI kartA nahIM hai; isaliye jIva kartA dvArA jJAnarUpa kArya hotA hai| isaprakAra samasta padArthoM ke sarva kAryoM meM sarva padArtha kA kartApanA hai - aisA samajhanA caahie| dekho bhAI! yaha to sarvajJa bhagavAna ke ghara kI bAta hai; ise sunakara santuSTa honA caahie| ahA ! santoM ne vastu-svarUpa samajhAkara mArga spaSTa kara diyA hai / santoM ne sArA mArga sarala aura sugama banA diyA hai, usameM bIca meM kahIM aTakanA par3e aisA nahIM hai| para se bhinna aisA spaSTa vastusvarUpa samajhe to mokSa ho jaaye| bAhara se tathA andara se aisA bhedajJAna samajhane para mokSa hathelI meM A jAtA hai| maiM to para se pRthak hU~ aura mujhameM eka guNa kA kArya dUsare guNa se nahIM hai - yaha mahAna siddhAnta samajhane para svAzraya bhAva se apUrva kalyANa pragaTa hotA hai / karma, apane kartA ke binA nahIM hotA yaha bAta tIsare bola meM kahIM; aura cauthe bola meM kartA kI (-vastu kI) sthiti ekarUpa arthAt sadA eka samAna nahIM hotI; parantu vaha naye-naye pariNAmoM rUpa se badalatI rahatI hai - yaha bAta kheNge| hara bAra pravacana meM isa cauthe bola kA vizeSa vistAra hotA hai; isa bAra dUsare bola kA vizeSa vistAra AyA hai| kartA ke binA kArya nahIM hotA, yaha siddhAnta hai| yahA~ koI kahe ki yaha jagata kArya hai aura Izvara usakA kartA hai, to yaha bAta vastusvarUpa kI nahIM hai| pratyeka vastu, svayaM hI apanI paryAya kA Izvara hai aura vahI kartA hai, usase bhinna dUsarA koI Izvara yA anya koI padArtha kartA nahIM hai| paryAya vaha kArya aura padArtha usakA kartA / kartA ke binA kArya nahIM aura dUsarA koI kartA nahIM / - koI bhI avasthA ho - zuddha avasthA, vikArI avasthA yA jar3a aisA nahIM hotA tathA dUsarA koI kartA ho avasthA, usakA kartA na ho - * aisA bhI nahIM hotA / (10) karttA ke binA karma nahIM 19 prazna- to kyA bhagavAna usake kartA hai ? uttara - hA~, bhagavAna kartA avazya haiM; parantu kauna bhagavAna ? anya koI bhagavAna nahIM; parantu yaha AtmA svayaM apanA bhagavAna hai, vaha kartA hokara apane zuddha - azuddha pariNAmoM kA karatA hai| jar3a ke pariNAma ko jar3a padArtha karatA hai; vaha apanA bhagavAna hai / pratyeka vastu apanI-apanI avasthA kA racayitA Izvara hai| pratyeka padArtha apanA sva kA svAmI hai, use para kA svAmI mAnanA mithyAtva hai| saMyoga ke binA avasthA nahIM hotI aisA nahIM hai; parantu vastu pariNamita hue binA avasthA nahIM hotI - aisA siddhAnta hai / paryAya ke kartRvya kA adhikAra vastu kA apanA hai, usameM para kA adhikAra nahIM hai| icchArUpI kArya huA, usakA kartA Atmadravya hai / usa samaya usakA jJAna huA, usa jJAna kA kartA Atmadravya hai| pUrva paryAya meM tIvra rAga thA, isaliye vartamAna meM rAga huA, isaprakAra pUrva paryAya meM isa paryAya kA kartApanA nahIM hai| vartamAna meM AtmA vaise bhAvarUpa pariNAmita hokara svayaM kartA huA hai| isIprakAra jJAnapariNAma, zraddhApariNAma, AnandapariNAma una sabakA kartA AtmA hai, para kartA nhiiN| pUrva ke pariNAma bhI kartA nahIM tathA vartamAna meM usake sAtha vartate hue anya pariNAma bhI kartA nahIM haiM Atmadravya svayaM kartA hai| zAstra meM pUrva paryAya ko kabhI-kabhI upAdAna kahate haiM, vaha to pUrva-pazcAt kI saMdhi batalAne ke lie kahA hai; parantu paryAya kA kartA to usa samaya vartatA huA dravya hai, vahI pariNAmI hokara kAryarUpa pariNamita huA hai| jisa samaya samyagdarzana paryAya huI; usa samaya usakA kartA AtmA hI hai| pUrva kI icchA, vItarAga kI vANI yA zAstra - ve koI vAstava meM isa samyagdarzana ke kartA nahIM hai| Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svataMtratA kA udghoSa usIprakAra jJAna kArya kA kartA bhI AtmA hI hai| icchA kA jJAna huA, vahA~ vaha jJAna, kahIM icchA kA kArya nahIM hai aura vaha icchA, jJAna kA kArya nahIM hai| donoM pariNAma eka hI vastu ke hone para bhI unameM kartAkarmapanA nahIM hai, kartA to pariNAmI vastu hai| pudgala meM khaTTI-khArI avasthA thI aura jJAna ne tadanusAra jAnA; vahA~ khaTTI-khArI to pudgala ke pariNAma hai aura pudgala, unakA kartA hai; tatsambandhI jo jJAna huA usakA kartA AtmA hai; usa jJAna kA kartA vaha khaTTI-khArI avasthA nahIM hai| aho! kitanI svataMtratA!! usI prakAra zarIra meM rogAdi jo kArya ho, usake kartA ve pudgala haiM, AtmA nahIM aura usa zarIra kI avasthA kA jo jJAna huA, usakA kartA AtmA hai| AtmA, kartA hokara jJAna pariNAma ko karatA hai; parantu zarIra kI avasthA ko vaha nahIM krtaa| bhAI! yaha to paramezvara hone ke lie paramezvara ke ghara kI bAta hai| paramezvara sarvajJadeva kathita yaha vastusvarUpa hai| jagata meM cetana yA jar3a ananta padArtha, anantarUpa se nitya raha kara apane vartamAna kArya ko karate haiN| pratyeka paramANu meM sparza-raMga Adi anantaguNa; sparza kI cikanI Adi avasthA; raMga kI kAlI Adi avasthA, usa usa avasthA kA kartA paramANudravya hai; cikanI avasthA vaha kAlI avasthA kA kartA nahIM hai| isaprakAra AtmA meM - pratyeka AtmA meM anantaguNa haiM; jJAna meM kevalajJAna paryAyarUpa kArya huA, Ananda-pUrNa Ananda pragaTa huA, usakA kartA AtmA svayaM hai| manuSya kA zarIra athavA svastha zarIra ke kAraNa vaha kArya huA, aisA nahIM hai| pUrva kI mokSamArga kI paryAya ke AdhAra se vaha kArya huA - aisA bhI nahIM hai; jJAna aura Ananda ke pariNAma bhI eka-dUsare ke Azrita nahIM haiM; vastu sadA kUTastha nahIM dravya hI pariNamita hokara usa kArya kA kartA huA hai| bhagavAna AtmA, svayaM hI apane kevalajJAnAdi kArya kA kartA hai, anya koI nhiiN| - yaha tIsarA bola huaa| (4) vastu kI sthiti sadA ekarUpa (-kUTastha) nahIM rahatI - sarvajJadeva dvArA dekhA huA vastu kA svarUpa aisA hai ki vaha nitya avasthita rahakara pratikSaNa navIna avasthArUpa pariNamita hotA rahatA hai| paryAya badale binA jyoM kA tyoM kUTastha hI rahe - aisA vastu kA svarUpa nahIM hai| vastu, dravya-paryAya svarUpa hai, isaliye usameM sarvathA akelA nityapanA nahIM hai, paryAya se parivartanapanA bhI hai| vastu, svayaM hI apanI paryAyarUpa se palaTatI hai, koI dUsarA use parivartita kare - aisA nahIM hai| nayI-nayI paryAyarUpa honA, vaha vastu kA apanA svabhAva hai, to koI usakA kyA karegA? ___ina saMyogoM ke kAraNa, yaha paryAya huI, - isaprakAra saMyoga ke kAraNa jo paryAya mAnatA hai, usane vastu ke pariNAmanasvabhAva ko nahIM jAnA hai, do dravyoM ko eka mAnA hai| bhAI! tU saMyoga se na dekha, vastusvabhAva ko dekha / vastusvabhAva hI aisA hai - vaha nitya ekarUpa na rhe| dravyarUpa se ekarUpa rahe; parantu paryAyarUpa se ekarUpa na rahe, palaTatA hI rahe - aisA vastusvarUpa hai| ina cAra boloM se aisA samajhAyA hai ki vastu svayaM hI apane pariNAmarUpa kArya kI kartA hai - yaha nizcita siddhAnta hai| isa pustaka kA pRSTa pahale aisA thA aura phira palaTa gayA; vahA~ hAtha lagane se palaTA ho, aisA nahIM hai; parantu una pRSThoM ke rajakaNoM meM hI aisA svabhAva hai ki sadA ekarUpa unakI sthiti na rahe; unakI avasthA badalatI rahatI hai; isaliye ve svayaM pahalI avasthA chor3akara dUsarI avasthArUpa huye haiM, dUsare ke kAraNa nhiiN| vastu meM bhinna-bhinna avasthAe~ hotI hI rahatI haiM; (11) Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svataMtratA kA udghoSa vastu sadA kUTastha nahIM vahA~ saMyoga ke kAraNa vaha bhinna avasthA huI - aisA ajJAnI kA bhrama hai; kyoMki vaha saMyoga ko hI dekhatA hai; parantu vastusvabhAva ko nahIM dekhtaa| vastu, svayaM pariNamanasvabhAvI hai, isaliye vaha eka hI paryAyarUpa nahIM rahatI; - aise svabhAva ko jAne to kisI saMyoga se apane meM yA apane se para meM parivartana hone kI buddhi chUTa jAye aura svadravya kI ora dekhanA rahe, isalie mokSamArga pragaTa ho| pAnI pahale ThaNDA thA aura cUlhe para Ane ke bAda garma huA, vahA~ una rajakaNoM kA hI aisA svabhAva hai ki unakI sadA eka avasthArUpa sthiti na rahe / isaliye ve apane svabhAva se hI ThaNDI avasthA ko chor3akara garma avasthArUpa pariNamita huye haiM; isaprakAra svabhAva ko na dekhakara ajJAnI saMyoga ko dekhatA hai ki - agni ke Ane se pAnI garma huaa| AcAryadeva ne cAra boloM se svataMtra vastusvarUpa samajhAyA hai, use samajha le to kahIM bhrama na rhe| eka samaya meM tIna kAla-tIna loka ko jAnane vAle sarvajJa paramAtmA vItarAga tIrthaMkaradeva kI divyadhvani meM AyA huA yaha tattva hai aura santoM ne ise pragaTa kiyA hai| barpha ke saMyoga se pAnI ThaMDA huA aura agni ke saMyoga se pAnI garma huA - aisA ajJAnI dekhatA hai; parantu pAnI ke rajakaNoM meM hI ThaMDA-garma avasthArUpa pariNamita hone kA svabhAva hai; use ajJAnI nahIM dekhtaa| bhAI! vastu kA svarUpa aisA hI hai ki avasthA kI sthiti ekarUpa na rahe / vastu kUTastha nahIM hai; parantu bahate huye pAnI kI bhA~ti dravita hotI hai - paryAya ko pravAhita karatI hai, usa paryAya kA pravAha vastu meM se AtA hai, saMyoga meM se nahIM aataa| bhinna prakAra ke saMyoga ke kAraNa avasthA kI bhinnatA huI athavA saMyoga badale, isaliye avasthA badala gaI - aisA bhrama ajJAnI ko hotA hai; parantu vastusvarUpa aisA nahIM hai| yahA~ cAra boloM dvArA vastu kA svarUpa ekadama spaSTa kiyA hai| (1) pariNAma hI karma hai| (2) pariNAmI vastu ke pariNAma haiM, anya ke nhiiN| (3) vaha pariNAmarUpI karma, kartA ke binA nahIM hotaa| (4) vastu kI sthiti ekarUpa nahIM rhtii| ___isaliye vastu svayaM hI apane pariNAmarUpa karma kA kartA hai - yaha siddhAnta hai| ina cAroM boloM meM to bahuta rahasya bhara diyA hai| usakA nirNaya karane se bhedajJAna tathA dravyasanmukha dRSTi se mokSamArga pragaTa hogaa| prazna :- saMyoga Aye, tadanusAra avasthA badalatI dikhAI detI hai na? uttara :- yaha barAbara nahIM hai; vastu ke svabhAva ko dekhane se aisA dikhAI nahIM detaa| avasthA badalane kA svabhAva vastu kA apanA hai, aisA dikhAI detA hai| ___ karma kA maMda udaya ho, isaliye maMda rAga aura tIvra udaya ho, isaliye tIvra rAga-aisA nahIM hai, avasthA ekarUpa nahIM rahatI, parantu apanI yogyatA se maMda-tIvrarUpa se badalatI hai - aisA svabhAva, vastu kA apanA hai; vaha kahIM para ke kAraNa nahIM hai| bhagavAna ke nikaTa jAkara pUjA kare yA zAstra zravaNa kare, usa samaya alaga pariNAma hote haiM aura ghara pahuMcane para alaga pariNAma ho jAte haiM to kyA saMyoga ke kAraNa ve pariNAma badale? nahIM; vastu ekarUpa na rahakara usake pariNAma badalate raheM - aisA hI usakA svabhAva hai; una pariNAmoM kA badalanA vastu ke Azraya se hI hotA hai; saMyoga ke Azraya se nhiiN| isaprakAra vastu svayaM apane pariNAma kA kartA hai - yaha nizcita siddhAnta hai| ina cAra boloM ke siddhAntAnusAra vastu-svarUpa ko samajhe to mithyAtva kI jar3eM ukhar3a jAyeM aura parAzritabuddhi chUTa jaaye| aise svabhAva kI pratIti hone se akhaNDa svavastu para lakSa jAtA hai aura samyagjJAna pragaTa hotA hai| usa samyagjJAna pariNAma kA kartA, AtmA svayaM hai| pahale ajJAna pariNAma bhI vastu ke hI Azraya se the aura aba jJAna pariNAma huye, ve bhI vastu ke hI Azraya se haiN| (12) Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svataMtratA kA udghoSa merI paryAya kA kartA dUsarA koI nahIM hai, merA dravya hI pariNamita hokara merI paryAya kA kartA hotA hai - aisA nizcaya karane se svadravya para lakSa jAtA hai aura bhedajJAna tathA samyagjJAna hotA hai| aba, usa kAla meM kucha cAritradoSa se rAgAdi pariNAma rahe, ve bhI azuddha nizcayanaya se AtmA kA pariNamana hone se AtmA kA kArya hai - aisA dharmI jIva jAnatA hai; use jAnane kI apekSA se vyavahAra ko usa kAla meM jAnA huA prayojanavAna kahA hai| dharmI ko dravya kA zuddha svabhAva lakSa meM A gayA hai; isalie samyaktvAdi nirmala kArya hote haiM aura jo rAga zeSa rahA hai, use bhI ve apanA pariNamana jAnate haiM; parantu aba usakI mukhyatA nahIM hai, mukhyatA to svabhAva kI ho gaI hai| ___ pahale ajJAnadazA meM mithyAtvAdi pariNAma the, ve bhI svadravya ke azuddha upAdAna ke Azraya se hI the; parantu jaba nizcita kiyA ki mere pariNAma apane dravya ke hI Azraya se hote haiM, taba usa jIva ko mithyAtva pariNAma nahIM rahate, use to samyaktvAdirUpa pariNAma hI hote haiN| aba, jo rAga pariNamana sAdhaka paryAya meM zeSa rahA hai, usameM yadyapi use ekatvabuddhi nahIM hai; tathApi vaha pariNamana apanA hai - aisA vaha jAnatA hai| aisA vyavahAra kA jJAna, usa kAla kA prayojanavAna hai| samyagjJAna hotA hai taba nizcaya vyavahAra kA svarUpa yathArtha jJAta hotA hai, taba dravya-paryAya kA svarUpa jJAta hotA hai, taba kartA-karma kA svarUpa jJAta hotA hai aura svadravya ke lakSa se mokSamArgarUpa kArya pragaTa hotA hai; usakA kartA AtmA svayaM hai| isaprakAra isa 211veM kalaza meM AcAryadeva ne cAra boloM dvArA spaSTa rUpa se alaukika vastusvarUpa samajhAyA hai; usakA vivecana pUrNa huaa| ||iti svataMtratA kI ghoSaNA pUrNa / / prastuta saMskaraNa kI kImata kama karanevAle dAtAroM kI sUcI 1. zrImatI puSpalatA jaina dha.pa. ajitakumArajI jaina 500.00 chindavAr3A (13)